Zdrowie seksualne os..

Zalecenia dotyczące:
1. zdrowia seksualnego osób żyjących z HIV,
2. włączenia profilaktyki transmisji HIV przez
kontakty seksualne do opieki medycznej
nad osobami seropozytywnymi.
Zbigniew Izdebski
Zakład Poradnictwa i Edukacji Seksualnej, Uniwersytet Zielonogórski
Katedra Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania, Uniwersytet Warszawski
Dorota Rogowska-Szadkowska
Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Akademia Medyczna w Białymstoku
Definicja zdrowia seksualnego
Zdrowie seksualne jest częścią zdrowia reprodukcyjnego
Zdrowie reprodukcyjne –
jest stanem fizycznego, psychicznego,
społecznego dobrostanu we wszystkich
sprawach związanych z systemem
reprodukcji.
Zdrowie reprodukcyjne oznacza, że ludzie
są w stanie prowadzić satysfakcjonujące i
bezpieczne życie seksualne, płodzić dzieci
oraz w sposób swobodny decydować czy,
kiedy i ile ich posiadać.
Zdrowie seksualne –
integracja biologicznych,
emocjonalnych,
intelektualnych
i społecznych aspektów
życia seksualnego
koniecznych
do pozytywnego rozwoju
osobowości,
komunikacji i miłości.
Definicja zdrowia reprodukcyjnego i zdrowia seksualnego według WHO
Deklaracja praw seksualnych – 2002r.
Seksualność jest integralną częścią osobowości każdej
istoty ludzkiej. Jej pełny rozwój zależy od zaspokojenia
podstawowych ludzkich potrzeb, takich jak:
•
•
•
•
pragnienie obcowania,
intymności,
ekspresji uczuć,
czułości i miłości.
Seksualność wynika z interakcji zachodzących między
jednostką a otaczająca ją strukturą społeczną.
Pełen rozwój seksualności jest niezbędny do osiągnięcia
dobrostanu w wymiarze indywidualnym, interpersonalnym oraz
społecznym.
Prawa seksualne należą do uniwersalnych praw człowieka,
bazujących na niezbywalnej wolności, godności i równości
wszystkich istot ludzkich,
Ponieważ zdrowie jest fundamentalnym prawem człowieka,
tak samo podstawowym prawem musi być jego zdrowie seksualne.
Prawa seksualne:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Prawo do wolności seksualnej.
Prawo do odrębności seksualnej, integralności oraz bezpieczeństwa
seksualnego ciała.
Prawo do prywatności seksualnej.
Prawo do równości seksualnej.
Prawo do przyjemności seksualnej.
Prawo do emocjonalnego wyrażania seksualności.
Prawo do swobodnych kontaktów seksualnych.
Prawo do podejmowania wolnych i odpowiedzialnych decyzji
dotyczących posiadania potomstwa.
9. Prawo do informacji seksualnej opartej na badaniach naukowych.
10. Prawo do wyczerpującej edukacji seksualnej.
11. Prawo do seksualnej opieki zdrowotnej.
Osoby żyjące z HIV w erze HAART

Żyją znacznie dłużej i lepiej, niż w erze przed-HAART, więc także
 prowadzą życie seksualne.
 Powinny zatem wiedzieć o potrzebie chronienia samych siebie przed;
 koinfekcjami,
 postępem choroby,
 superifekcjami.
 Powinni zaakceptować odpowiedzialność za nieprzekazywanie
zakażenia innym.
 Ważne jest także docieranie do populacji ogólnej, pozwalające na
rozwój odpowiedzialności - osobistej i zbiorowej.
Auerbach JD. Principles of positive prevention. J AIDS 2004;37(Suppl 2):122-5.
Zalecenia dla badań przesiewowych osób
zakażonych HIV w kierunku ryzyka transmisji
Pacjenci
zakażeni
HIV powinni
badaniopiekę
w kierunku
zachowań
1. 1.Kliniki
lub gabinety,
w których
pacjencibyć
otrzymują
medyczną
związanych z transmisją HIV w sposób prosty i nieoceniający –
powinny
być przystosowane
do wspierania
i wzmacniania
HIV.
podczas
pierwszej i następnych
wizyt,
min. 1 x wprofilaktyki
roku.
2. Przy każdej wizycie pacjenta lub okresowo (ale przynajmniej 2 x w roku)
2.
Podczas pierwszej i następnych wizyt – pytania o objawy STI,
powinny być dostarczane pacjentowi – w sposób dostosowany do jego
i okoliczności
– informacje
o profilaktyce
HIV: konieczność
3.potrzeb
Podczas
pierwszej
wizyty – badania
przesiewowe
w kierunku kiły,
rzęsistkowicy
(kobiety),
zakażeń
Chlamydiami
czynne
bezpiecznych
zachowań
dla chronienia
siebie
i partnerów(kobiety
seksualnych,
seksualnie
> 25 rż., także
mężczyźni), rzeżączki – zależnie od
niezależnie
od szacowanego
ryzyka.
częstości występowania poszczególnych chorób w lokalnej
3. Pacjenci
powinni otrzymywać właściwe, precyzyjne informacje o czynnikach
społeczności.
wpływających na przenoszenie HIV i sposobach zmniejszania tego ryzyka, z
4.podkreśleniem
Badania przesiewowe
w kierunki
STI (np.
powinny
być powtarzane
metod najbardziej
skutecznych
abstynencja
seksualna;
okresowo,
przynajmniej
1
x
w
roku
u
pacjentów
aktywnych
stałe i właściwe używanie prezerwatyw; seks tylko z partnerem o tym samym
seksualnie, częściej u osób wykazujących duże ryzyko zakażenia
statusie
STI.serologicznym – dyskusyjne – aut.).
5.
Kobiety w wieku reprodukcyjnym powinny być pytane o
możliwość bycia w ciąży, plany dotyczące posiadania dzieci lub
aktywność seksualną bez właściwej antykoncepcji.
4. Powinny być identyfikowane i poprawiane błędne przekonania pacjenta
dotyczące przenoszenia HIV i sposobów zmniejszania ryzyka zakażenia,
winny być przekazywane informacje na przykład takie, jak:
•
ryzyko zakażenia po jednym kontakcie seksualnym zależy od czynników behawioralnych,
biologicznych i od własności wirusa,
•
HAART nie eliminuje ryzyka przeniesienia zakażenia na innych,
•
profilaktyka poekspozycyjna ma nie do końca znaną skuteczność w zapobieganiu zakażenia
partnera.
5. Interwencje profilaktyczne powinny być kierowane do pacjentów o
najwyższym ryzykiem przenoszenia HIV.
6. Po przekazaniu wstępnych informacji o profilaktyce wskazane są kolejne
dłuższe i bardziej intensywne interwencje, jeśli jest to wykonalne.
7. Pacjenci zakażeni HIV powinni być kierowani do właściwych placówek, jeśli
niemożliwe jest zajmowanie się transmisją HIV podczas wizyt klinicznych.
WHO Europa – 2006
• zasady opieki nad zdrowiem seksualnym i
reprodukcyjnym osób żyjących z HIV,
• zdrowie seksualne osób żyjących z HIV,
• antykoncepcja,
• bezpieczna aborcja,
• reprodukcja naturalna lub wspomagania
medycznie,
• rak szyjki macicy.
Zdrowie seksualne osób żyjących z HIV
Wywiad dotyczący zdrowia seksualnego
Wstęp: Ponieważ seks jest ważną częścią zdrowia ogólnego dlatego wszystkim
zadajemy pytania o:
- orientację seksualną,
- rodzaje praktyk seksualnych,
- ochronę siebie i partnerki (partnera) przed HIV/STI,
- antykoncepcję, i in.
Seksualne well-being
- dysfunkcje seksualne u kobiet,
- dysfunkcje seksualne u mężczyzn,
- interakcje między zaburzeniami wzwodu a lekami
antyretrowirusowymi,
- choroby przenoszone drogą płciową, i in.
WYWIAD – pacjent żyjący z HIV
• Ocena roli seksu w życiu pacjenta – przed i po HIV.
• Zachowania seksualne:
- posiadanie stałego partnera/partnerki seksualnej:
 związek formalny/nieformalny,
 od jak dawna,
 posiadanie dzieci lub chęć ich posiadania i inne
- częstość kontaktów seksualnych w ciągu jednego tygodnia,
- opinia na temat bezpieczniejszego seksu,
- częstość bezpieczniejszych kontaktów seksualnych,
- stosowanie (lub nie) antykoncepcji,
- liczba partnerów seksualnych w przeszłości,
- liczba partnerów w ciągu ostatniego roku,
• Styl radzenia sobie ze stresem.
• Szacowany poziom poszukiwania wrażeń (potrzeby stymulacji).
WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego
1.
Niezbędne jest stworzenie w gabinecie atmosfery sprzyjającej otwarciu się
pacjenta:
 wyłączenie telefonu/komórki,
 zamknięcie drzwi,
 uniemożliwienie innym przeszkadzania w trakcie rozmowy,
 skoncentrowanie się wyłącznie na tym, co mówi pacjent.
WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego
2. Wskazane danie pacjentowi czasu na znalezienie właściwych
słów do wyrażenia uczuć, emocji, obaw.
3. Empatia wobec pacjenta.
4. Stosowanie pytań otwartych
- np. zamiast pytania czy Pan korzysta z darkroo’mów
pytania – jak spędził Pan ostatnią noc, w jakich miejscach i z kim
się Pan bawił ?).
WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego
5. Wskazane jest potwierdzenie, że i pacjent i lekarz rozumieją
się nawzajem:
• podsumowanie tego, co zdaniem lekarza mówi pacjent,
• proponowanie wyjaśnienia tego, co zdaniem lekarza mówi
pacjent i co ma na myśli.
6. Wskazane zadanie pytania „czy chciałaby Pani/Pan powiedzieć
coś jeszcze, o co nie zapytano lub o coś zapytać?”
7. Nigdy nie powinno się oceniać pacjenta.
8. Nie powinno się żartować, nawet jeżeli sam pacjent stara się
żartować na temat swojego życia seksualnego –
najprawdopodobniej w ten sposób próbuje rozładować
napięcie.
WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego
9. Jeśli podjęcie rozmowy o seksualności pacjenta jest dla
lekarza z różnych przyczyn trudne, wówczas wskazane jest
skierowanie go do osoby, która zajmuje się tą stroną zdrowia
człowieka i skonsultowanie z nią sytuacji.
10.Wskazane jest prowadzenie notatek.
11.Wywiad powinien mieć charakter zaplanowanej strategii.
12.Rozmowa o życiu seksualnym pacjenta powinna być
powtarzana:
 krótko po poznaniu wyniku (+) pacjent może deklarować
abstynencję seksualną, ale wraz z upływem czasu często
zmienia zdanie,
 rozpad dotychczasowego związku może spowodować zmianę
dotychczasowych zachowań, etc.,
 częstotliwość rozmów o bezpieczniejszym seksie zależy od stylu
życia seksualnego pacjenta.
• Pacjent dowiadując się o swoim zakażeniu HIV na ogół nie ma
podstawowych informacji dotyczących HIV/AIDS.
 Pozytywny stosunek pacjenta do lekarza, ale także lekarza do
pacjenta, odgrywa istotną rolę w procesie leczenia osoby chorej
przewlekle.
 Edukacja seksuologiczna pacjenta jest częścią opieki nad
pacjentem żyjącym z HIV, sprawowanej przez jego lekarza
ew. współpracujących z nim innych pracowników służby
zdrowia).
(i
Edukacja pacjenta dotycząca
bezpieczniejszego seksu.
Osoba żyjąca z HIV powinna znać:
 drogi zakażenia HIV,
 rodzaje aktywności seksualnej wiążące się z ryzykiem przeniesienia HIV
na partnerkę/partnera seksualnego,
 sposoby zmniejszania ryzyka zakażenia HIV w kontaktach seksualnych,
 zasady etycznej i prawnej odpowiedzialności za bezpieczeństwo swoje i
partnerki/partnera seksualnego – w tym konieczność poinformowania o
statusie serologicznym,
 możliwość nadkażenia, etc.
Edukacja pacjenta
 Wyjaśnienie zagadnień dotyczących leczenia antyretrowirusowego:
 wielu pacjentów boi się rozpoczęcia terapii z obawy o wystąpienie lipodystrofii,
która może zmniejszyć atrakcyjność,
 wśród pacjentów – głównie mężczyzn – krążą opinie o korzystnym wpływie
niektórych leków ARV na potencję, a o niekorzystnym wpływie innych, etc.
 Sprostowanie mitów dotyczących seksu, krążących w Polsce:
 częsty pogląd, iż prezerwatywy przepuszczają nie tylko HIV, ale i plemniki,
 poczucie, iż „niewykrywalna wiremia” oznacza brak zakaźności w kontaktach
seksualnych,
 przekonanie, że zakażenie HIV uniemożliwia realizację potrzeb seksualnych,
 spotykany jest też pogląd, iż HIV nie powoduje AIDS.
Znaczenie podejmowania rozmów o seksualności osób
żyjących z HIV:
1. Pozwalają zmniejszyć negatywne skutki psychologiczne zakażenia HIV,
2. Poprawiają jakość życia osób żyjących z HIV,
3. Wpływają na bardziej świadome podejmowanie decyzji prokreacyjnych,
4. Przyczyniają się do zmniejszenia liczby nowych zakażeń.
Lekarz
Lekarz
leczący
leczący
pacjenta
pacjenta
żyjącego
żyjącego
z HIV
z HIV
powinien
powinien
modyfikować
modyfikować
styl
jego
życia
stylpacjenta:
życia:
nawyki
żywieniowe
i aktywność
fizyczną
– w–celu
• •jego
nawyki
żywieniowe
i aktywność
fizyczną
celuzapobiegania
zapobieganiaewentualnym
ewentualnym
późnym
późnym działaniom
działaniom ubocznym
ubocznym leczenia
leczenia antyterowirusowego,
antyterowirusowego,
•• aa także
także styl
styl życia
życia seksualnego
seksualnego –– by
by umożliwić
umożliwić bezpieczniejsze
bezpieczniejszezachowania.
zachowania.
Problemy do dyskusji:
1. Co może ułatwić lekarzowi podejmowanie rozmów o seksualności
pacjenta ?
2. Dlaczego rozmowy o seksualności człowieka są potrzebne i wpływają
na poprawę jakości życia naszych pacjentów ?