założenia techniczne sensorów i sieci sensorów do zastosowań
advertisement
ZESZYTY NAUKOWE WSOWL Nr 4 (162) 2011 NAUKI SPOŁECZNE Henryk ŁUKASIEWICZ TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY MILITARNEGO ZASTOSOWANIA SIECI SENSORÓW BEZPRZEWODOWYCH Problematyka wykorzystania urządzeń technicznych do monitorowania miejsc trudnodostępnych oraz miejsc, bądź rejonów zajętych przez przeciwnika była i jest jak najbardziej aktualna. W ostatnich latach rola i znaczenie informacji zdobytej w czasie rzeczywistym bez narażania żołnierzy jest znacząca. Rozwój nowoczesnych technologii związanych z budową czujników dokonujących pomiaru określonych wielkości fizycznych oraz rozwój technologii komunikacyjnych stały się przyczyną, dla której firmy telekomunikacyjne rozpoczęły prace związane z zaimplementowaniem nowoczesnych technologii zastosowania sensorów nie tylko dla celów przemysłowych, ale też dla celów militarnych. Powyższa publikacja ma na celu przybliżenie czytelnikowi zagadnień związanych z zasadami funkcjonowania bezprzewodowych sieci sensorów do zastosowań militarnych. Przedstawiono aspekty teoretyczne i praktyczne możliwości rozpoznawczych oraz wykorzystania poszczególnych rodzajów sensorów w wieloczujnikowej sieci sensorów bezprzewodowych. Słowa kluczowe: sensory, sieć sensorów bezprzewodowych, wojsko Kolejnym etapem rozwoju bezprzewodowych lokalnych sieci komputerowych WLAN jest sieć sensorów bezprzewodowych. Sieć ta jest jednym z elementów automatyzacji procesów rozpoznania i zdobywania przewagi informacyjnej oraz podejmowania decyzji. Rozwój technologii budowy sieci komputerowych spowodował wzrost zainteresowania możliwością zastosowania sensorów w wielu dziedzinach życia. Obecnie sensory wykorzystywane są m.in. do monitorowania: ruchu ulicznego w poszczególnych częściach miasta; - - - - - WSTĘP płk dr Henryk ŁUKASIEWICZ – Instytut Dowodzenia Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych Henryk ŁUKASIEWICZ stanu zabezpieczenia pomieszczeń, obiektów czy też określonych rejonów terenu; stanu zajętości miejsc parkingowych na parkingach; procesów technologicznych, w których obecność człowieka nie jest możliwa; środowiska naturalnego pod względem np. zanieczyszczenia; środowiska naturalnego w miejscach niedostępnych dla człowieka, np. badanie stopnia zmarzliny na biegunach. Sensory, w zależności od zastosowania, różnią się nie tylko rodzajem czujnika użytego do pomiaru określonej wielkości fizycznej, ale także wymiarami, zastosowanymi rozwiązaniami technologicznymi, sposobem zasilania i transmisji danych oraz metodami zarządzania. Sensory wykorzystywane w przemyśle nie mogą być w sposób bezpośredni zaimplementowane do celów wojskowych, ponieważ te do zastosowań militarnych muszą spełniać szereg specyficznych wymagań takich jak: konieczność uzyskania wysokich parametrów w zakresie wykrywania i identyfikacji obserwowanych zjawisk, uzyskiwania dużych zasięgów transmisji, bezpieczeństwa elektromagnetycznego i informatycznego, konieczność długotrwałej pracy z baterii zasilającej oraz odpowiednia wytrzymałość mechaniczna. Aspekty bezpieczeństwa transmisji oraz komunikowania się sensorów przez sieć globalną GPS stanowią znaczący wyróżnik między sensorami do zastosowań wojskowych a sensorami do zastosowań cywilnych. Pierwsze sensory do zastosowań militarnych były wykorzystane w wojnie wietnamskiej przez armię Stanów Zjednoczonych. Działania tych pierwszych sensorów nie były doskonałe, np. wpływ roślinności i innych elementów otoczenia powodował fałszywe alarmy, dlatego do danych z sensorów podchodzono z dużą rezerwą. W następnych latach zaczęto udoskonalać budowę sensorów, czyniąc z nich coraz lepszy element rozpoznania przeciwnika na polu walki. Obecnie sensory stosowane są we wszystkich rodzajach wojsk, a każdy z nich wykorzystuje różne typy czujników pomiarowych. 1. TEORETYCZNE ASPEKTY FUNKCJONOWANIA BEZPRZEWODOWYCH SIECI SENSORÓW DO ZASTOSOWAŃ MILITARNYCH We współczesnych działaniach z użyciem wojsk ważną rolę odgrywają zbierane w sposób automatyczny informacje i dane z trudno dostępnych oraz niebezpiecznych dla żołnierzy obszarów lub obiektów i przesyłane w krótkim czasie do odległych stanowisk dowodzenia znajdujących się na lądzie, morzu i w powietrzu. W przypadku militarnego zastosowania pojedyncze sensory, podobnie jak pojedyncze komputery nie spełniałyby pokładanych w nich nadziei. Dopiero połączenie sensorów w sieć pozwala na pełne wykorzystanie możliwości technicznych pojedynczych sensorów jako elementów składowych sieci sensorów. - - - - - Sensory łączone w sieć za pomocą linii przewodowych mogą być wykorzystywane do ochrony obiektów stałych, natomiast pełne wykorzystanie sensorów do zastosowań militarnych umożliwia sieć bezprzewodowa. Bezprzewodowe sieci sensorów składają się z różnego rodzaju sensorów rozmieszczonych w terenie. Poszczególne sensory pracujące w sieci sensorów bezprzewodowych różnią się rodzajem zastosowanego czujnika (sieć sensorów wieloczujnikowych). Każdy z tych sensorów dokonuje pomiaru określonych wartości fizycznych, do 8 TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY MILITARNEGO ZASTOSOWANIA… których został zbudowany. Wyniki pomiarów zostają przesłane drogą bezprzewodową do centrum zarządzania i zobrazowane na stanowisku dowodzenia. Wieloczujnikowa sieć bezprzewodowa powinna być zbudowana w oparciu o sensory zawierające: czujnik akustyczny (dźwięku); czujnik sejsmiczny (wibracyjny); czujnik magnetyczny (ruch elementów metalowych); czujnik optyczny (kamera); czujnik pasywny podczerwieni (ruchu); blok czujników kontrolujących parametry środowiska (wilgotność, pora dnia, siła i kierunek wiatru, temperatura). Parametry te są wielkościami pomocniczymi do rozpoznania obiektów – kierunku nadchodzenia dźwięku. Bez względu na rodzaj mierzonej wielkości fizycznej, każdy z sensorów powinien zawierać czujniki parametrów środowiska, m.in. czujnik wiatru, temperatury, wilgotności. W zależności od przeznaczenia w bezprzewodowej sieci sensorów wyróżnić należy następujące rodzaje sensorów: sensor wartownik – (nazwa spotykana w dostępnej literaturze – sensor podstawowy, sensor końcowy, węzeł końcowy) jest podstawowym sensorem najbardziej wysuniętym w penetrowany obszar; sensor bazowy – (nazwa spotykana w dostępnej literaturze – sensor brama) jest elementem zbierającym strumienie danych od poszczególnych sensorów. Zapewnia szereg interfejsów wyjściowych do urządzeń transmisyjnych na większe odległości oraz do osób znajdujących się w pobliżu sieci korzystających z danych napływających z sensorów. Powinien być wyposażony w interfejsy do dołączenia urządzeń radiowych do łączności ze stanowiskiem dowodzenia; sensor rozpoznawczy – zawiera czujnik optyczny, czujnik magnetyczny, kompas, moduł GPS, czujniki środowiskowe (temperatury, siły wiatru, wilgotności). Ma za zadanie pozyskanie obrazu obszaru, na którym inne sensory wykryły określone zjawiska. Sensor ten powinien być umieszczany w miejscach zapewniających dobrą widoczność terenu; sensor retransmisyjny (nazwa spotykana w dostępnej literaturze – sensor przekaźnikowy, brama inteligentna (stosowana przez firmę Harris). Sensor bazowy posiada wyjścia typu Ethernet i USB, do których można dołączyć drogą przewodową serwery stanowiska dowodzenia, kierowania bądź nadzoru lub drogą bezprzewodową poprzez system polowej łączności bezprzewodowej. Możliwe jest również dołączenie tej sieci drogą bezprzewodową do przenośnego komputera typu laptop znajdującego się w pewnej odległości od sieciowej stacji bazowej, a także połączenie sieci czujników ze stanowiskiem kierowania umieszczonym na pojeździe będą- - - - - - Zadaniem sensora wartownika jest wykrycie zjawiska lub obiektu oraz wzbudzenie innych sensorów w sieci w celu dalszej analizy, rozpoznania, monitorowania i przesyłania danych o wykryciu do stanowiska dowodzenia. 9 Henryk ŁUKASIEWICZ cym w ruchu, poprzez system łączności bezprzewodowej zaimplementowany w pojeździe. Sensory retransmisyjne stosuje się w celu zwiększenia zasięgu komunikacyjnego pomiędzy sensorami. Wszystkie czujniki powinny być wyposażone w urządzenia do komunikacji pomiędzy sobą oraz w gniazda do dołączenia tych czujników, które muszą pracować poza obudową sensora np. mikrofony, czujniki sejsmiczne. Wariant struktury sieci sensorów bezprzewodowych przedstawiono na rysunku 1. rejon rozwinięcia SD Legenda: zasięg sensora sensor wartownik relacje bezpośrednie relacje pośrednie sensor bazowy Rys. 1. Sieć sensorów bezprzewodowych „ad – hoc” Źródło: Opracowanie własne Sensory powinny pracować w ramach samoczynnie konfigurującej się sieci (alternatywnie powinny posiadać możliwość konfiguracji sieci przez zdalnego operatora) z automatycznym wykrywaniem i identyfikowaniem obiektów na monitorowanym obszarze działań lub w obiektach podlegających obserwacji i nadzorowi. W przypadku awarii jednego z sensorów sieć powinna automatycznie przejść do rekonfiguracji, tak - - - - - Informacje w przedstawionej sieci sensorów będą przekazywane od sensorów wartowników do sensora bazowego z wykorzystaniem relacji bezpośrednich, a w przypadku braku łączności mogą być wykorzystane relacje pośrednie. Sensor bazowy jest elementem pośrednim pomiędzy siecią a stanowiskiem dowodzenia. 10 TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY MILITARNEGO ZASTOSOWANIA… aby była zdolna do przesyłania informacji z czujników oraz do zdalnego przekonfigurowania. Sensory powinny automatycznie routować między sobą informacje. Ze względu na oszczędność zasilania sensorów, sieć powinna przechodzić samoczynnie w stan „uśpienia”. Po wykryciu zdarzenia sieć samoczynnie powinna budzić się z „uśpienia”. Sieć sensorów powinna pracować w „uśpieniu” z minimalnym poborem mocy. Czujnikami budzącymi sensory i sieć do działania rozpoznawczego są: wbudowany w obudowę sensora czuły czujnik akustyczny; zewnętrzny czujnik sejsmiczny; zewnętrzny czujnik magnetyczny; zewnętrzny czujnik pasywny promieniowania podczerwonego PIR. Wszystkie czujniki mogą działać jednocześnie, tylko niektóre z nich mogą być użyte do budzenia sensorów. Po wykryciu obiektu (zdarzenia) sieć samoczynnie monitoruje obiekt, gromadzi informacje o niezidentyfikowanym obiekcie i przesyła dane na SD w formie krótkich impulsowych informacji. W pierwszym etapie powinna być przesyłana informacja na SD o wykryciu niezidentyfikowanego obiektu, zobrazowana na ekranie komputera na cyfrowej mapie monitorowanego obszaru. Po zbliżeniu się monitorowanego obiektu do sieci sensorów, automatycznie dokonuje ona identyfikacji (rodzaju/typu) obiektu. Identyfikacja (analiza i porównanie) powinna być realizowana automatycznie w oparciu o uprzednio opracowaną, na podstawie przeprowadzonych badań, bibliotekę sygnatur poszczególnych obiektów z uwzględnieniem warunków środowiskowych. Wyniki obserwacji powinny być zobrazowane na stanowisku dowodzenia, na cyfrowej mapie monitorowanego obszaru w postaci ikony konkretnego obiektu z krótką charakterystyką uwzględniającą kierunek przemieszczania się obiektu, prędkość oraz odległość obiektu od sensora. Nie można wykluczyć możliwości przesłania bezpośredniego obrazu z monitorowanego obszaru i wyświetlenia go na ekranie komputera, bądź innym urządzeniu multimedialnym. Prawdopodobieństwo zidentyfikowania celu powinno być wyższe niż prawdopodobieństwo identyfikacji celu. Powyższe prawdopodobieństwa są uzależnione od warunków terenowych, w których sensory będą wykorzystane. Bezprzewodowa sieć sensorów powinna zidentyfikować i określić nw. grupy obiektów: pojedynczy żołnierz (grupa żołnierzy); strzał z pistoletu bądź karabinka; samochód osobowo – terenowy/samochód ciężarowy o tonażu do 5 ton; samochód ciężarowy o tonażu do 10 ton/kołowy transporter opancerzony; czołg bądź gąsienicowy transporter opancerzony; helikopter. - - - - - Sieć powinna posiadać możliwość jednoczesnego monitorowania kilku obiektów. Operator na SD powinien móc nadawać priorytet poszczególnym obiektom w zakresie ich identyfikacji oraz monitorować stan poszczególnych sensorów i całej sieci. 11 Henryk ŁUKASIEWICZ Rys. 2. Sensory z wieloma rodzajami czujników w obudowie zabezpieczającej przed niszczącymi wpływami otoczenia Źródło: M. Dras, Wprowadzenie do tematyki sensorów i sieci sensorów bezprzewodowych do zastosowań wojskowych, prezentacja, Wrocław 2008 - - - - - 2. FUNKCJE REALIZOWANE PRZEZ SENSORY Do podstawowych funkcji realizowanych przez sensory możemy zaliczyć: wykrywanie obecności przedmiotów metalowych (np. poruszający się żołnierz z bronią) – czujniki magnetyczne; wykrywanie osób – pasywne czujniki podczerwieni; wykrywanie dźwięku – czujniki akustyczne; wykrywanie drgań podłoża – czujniki sejsmiczne (wibracyjne); wykrywanie ruchu samego sensora; monitorowanie wizyjne określonego obszaru (kamera) – czujniki optyczne; automatyczna identyfikacja wykrytych obiektów lub zjawisk (ruchomych i nieruchomych) w oparciu o sygnatury akustyczne bądź obrazy; automatyczna lokalizacja położenia poszczególnych sensorów przez wbudowane moduły GPS i kompasy elektroniczne oraz przesyłanie tych danych na SD; przesyłanie zgromadzonych i przetworzonych danych przez sensory na stanowisko dowodzenia (SD); możliwość zdalnej konfiguracji sensora oraz zdalnego odczytu bieżącego stanu sensora; możliwość nadawania priorytetu poszczególnym wykrytym obiektom w zakresie ich identyfikacji. W tym zakresie możemy rozpatrywać następujące opcje sensorów: zintegrowane, posiadające na swoim wyposażeniu kilka rodzajów czujników; modułowe, z możliwością konfiguracji czujników przez użytkownika w zależności od potrzeb poprzez dołączenie do sensora odpowiednich czujników. Sensor zintegrowany zawiera możliwie dużą liczbę czujników wewnątrz swojej obudowy. Rozwiązanie to ma tę zaletę, że jest łatwe do rozłożenia, ale niestety posiada też bardzo istotne wady polegające na tym, że poszczególne czujniki, by mogły efektywnie wykrywać różne zjawiska, wymagają indywidualnego ustawienia, np. czujnik PIR musi obserwować obszar, a czujnik sejsmiczny musi być wbity w ziemię. Wariant sensora z wieloma rodzajami czujników przedstawiono na rysunku 2. 12 TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY MILITARNEGO ZASTOSOWANIA… W przypadku sensora modułowego budowane są różne wersje sensorów z odpowiednimi czujnikami, są to: sensor wartownik zawierający wewnętrzny „budzący” czujnik, np. akustyczny, wewnętrzne czujniki środowiskowe (temperatury, siły wiatru, wilgotności, kompas) oraz dołączany w miarę potrzeb zewnętrzny czujnik magnetyczny (sejsmiczny, podczerwieni bądź optyczny); sensor bazowy wyposażony w wewnętrzne czujniki środowiskowe oraz dowolny czujnik, np. akustyczny. Do ww. sensora istnieje możliwość podłączenia oprócz zewnętrznych czujników np. magnetycznych, sejsmicznych, dodatkowego modułu GPS i bloku interfejsów komunikacyjnych wyjściowych; sensory retransmisyjne, przekaźnikowe, bramy inteligentne (firma Harris) itp. rodzaje sensorów. Wariant sensora modułowego przedstawiono na rysunku 3. Rys. 3. Sensor modułowy z czujnikami akustycznymi w obudowie zabezpieczającej przed niszczącymi wpływami otoczenia Źródło: M. Dras, Wprowadzenie do tematyki sensorów i sieci sensorów bezprzewodowych do zastosowań wojskowych, prezentacja, Wrocław 2008 - Źródło: M. Dras, Wprowadzenie do tematyki sensorów i sieci sensorów bezprzewodowych do zastosowań wojskowych, prezentacja, Wrocław 2008 - - Rys. 4. Warianty wybranych konstrukcji sensorów z zewnętrznymi czujnikami - - Producenci wybierają rozwiązania pośrednie, w których część czujników jest na stałe zabudowana wewnątrz sensora, a czujniki, które wymagają indywidualnego ustawiania będą dołączane wg potrzeb poprzez złącza i mocowane na zewnątrz obudowy sensora lub w jego pobliżu. Z przeglądu literatury wynika, że jest to najczęściej stosowane rozwiązanie. Sensory mogą także pracować bez czujników zewnętrznych, jednakże ich działanie klasyfikujące zjawiska będzie bardzo ograniczone. Warianty wybranych konstrukcji sensorów z dołączanymi zewnętrznymi czujnikami przedstawiono na rysunku 4. 13 Henryk ŁUKASIEWICZ Przekaz obrazu do SD odbywa się tylko na sygnał operatora z SD (przekaz skompresowany). Urządzenie posiada możliwość określenia położenia, kierunku i prędkości monitorowanego obiektu oraz odległości obiektu od sensora. Możliwa jest również zmiana konfiguracji sieci z SD. Wymiana informacji pomiędzy sensorami oraz w relacji sensor bazowy – SD ma postać transmisji danych z utajnieniem. 3. SPOSOBY ROZMIESZCZANIA SENSORÓW W TERENIE Rozmieszczenie sensorów w terenie może odbywać się poprzez: instalowanie precyzyjne (sposób ręczny); rozrzucanie dużej liczby sensorów na danym obszarze działań przy wykorzystaniu samolotów lub środków artyleryjskich (ad – hoc); umieszczanie sensorów na obiektach mobilnych. W przypadku rozmieszczania sensorów sposobem ręcznym, sensory są ustawiane w określonym rejonie przez pojedynczych żołnierzy. W takim przypadku sensory do rejonu rozmieszczenia będą dostarczane pojazdem bądź przenoszone w specjalnych pojemnikach przez żołnierzy. Ważnym parametrem poza możliwościami technicznymi oraz ilością sensorów są ich gabaryty i sposób transportu. Sposób rozmieszczania sensorów w terenie sposobem ręcznym przedstawiono na rysunku 5. Rys. 5. Rozmieszczanie sensorów sposobem ręcznym Źródło: M. Peck, Embedded Intelligence, Training tools let soldiers manage info collection on real thing, Training&Simulation Journal, August/September 2008 Sensory zrzucane z samolotów bądź rozrzucane przy wykorzystaniu środków artyleryjskich muszą być zbudowane z materiałów odpornych na uderzenia. Sposób konfiguracji sieci, zasilania, nadzorowania oraz zastosowane metody transmisji muszą zapewnić niezawodność działania sieci. Sposób rozmieszczania sensorów z samolotu przedstawiono na rysunku 6. - Sensor węzłowy - - - - Sensor Rys. 6. Rozmieszczanie sensorów przy wykorzystaniu samolotu Źródło: M. Dras, Wprowadzenie do tematyki sensorów i sieci sensorów bezprzewodowych do zastosowań wojskowych, Wrocław 2008 14 TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY MILITARNEGO ZASTOSOWANIA… Montaż sensorów na pojazdach jest powszechnie stosowany w szczególności do monitorowania np. stężenia środków chemicznych, promieniotwórczych, właściwości fizycznych. Sensory montowane na pojazdach, ze względu na sposób ich wykorzystania oraz rodzaj mierzonych parametrów pod względem budowy i montażu, dostosowane są do danego typu pojazdu. Sposób rozmieszczania sensorów na wieży czołgowej przedstawiono na rysunku 7. Rys. 7. Wariant rozmieszczenia sensorów na wieży czołgowej Źródło: Materiały ogólnodostępne firmy Bumar 4. ROZMIAR SIECI Ze względu na ilość czynnych elementów w sieci bezprzewodowej, przyjmuje się, że liczba sensorów pracujących w bezprzewodowej sieci sensorów nie powinna przekraczać 100 sensorów, a powierzchnia nadzorowanego rejonu1 ok. 5 – 20 km2 Zasięg łączności pomiędzy sensorami zależy od warunków terenowych, mocy nadajnika oraz wysokości umieszczenia sensora nad ziemią. Na podstawie dostępnych materiałów możemy przyjąć, że zasięg łączności pomiędzy sensorami wynosi ok. 250 – 500 m (max. 1 km) przy założeniu, że sensory umieszczono w terenie niezarośniętym, płaskim lub o średnim pofałdowaniu, z sensorami leżącymi na ziemi bądź bezpośrednio nad ziemią. Zasięg komunikacyjny pomiędzy sensorami bazowymi może zostać zwiększony do odległości 1 – 3 km, przez zwiększenie mocy nadawania. Zwiększenie mocy nadajnika skraca czas pracy baterii (szybsze wyładowanie). Innym rozwiązaniem zwiększającym zasięg jest podniesienie sensorów ponad poziom gruntu (1 – 3 m) lub umieszczenie dodatkowych sensorów między sensorem bazowym i siecią, pełniących rolę przekaźników routujących (odległości między nimi mogą wynosić do 300 m). Sposób zwiększenia zasięgu przy wykorzystaniu bramy inteligentnej RF 5400V-SR firmy Harris przedstawiono na rysunku 8. Większe odległości można uzyskać przez umieszczenie na danym obszarze większej liczby sensorów, przy czym sensory te mogą nie mieć zainstalowanych przetworników wielkości fizycznej i mogą działać tylko jako przekaźniki danych. Zasadniczym wymogiem w zakresie łączności pomiędzy siecią sensorów a użytkownikiem, oprócz zbierania i przetwarzania informacji przez sieć sensorów, jest przekazywanie zebranych informacji przez system zarówno do elementów stanowiska do- - - 5. KOMUNIKACJA W SIECI - - - 1 M. Winkler, K. Tuchs, K. Hughes, G. Baraclay, Theoretical and practical aspects of military wireless sensor networks, [w:] “Journal of Telecommunications and Information Technology”, nr 2/2008. 15 Henryk ŁUKASIEWICZ wodzenia odpowiedzialnych za zbieranie, przetwarzanie (w tym agregację) i zobrazowanie informacji, jak i do pojedynczych odbiorców (żołnierzy) na polu walki z wykorzystaniem protokołu IP. Wynika stąd konieczność zapewnienia informacji każdemu, kto posiada dostęp do sieci łączności. b) RF-5400V-SR RF-5400V-SR RF-5405VH-GW brama inteligentna RF-5408 RI RF-5408 RI RF-5400VH-RU8 RI FALCON II VHF RF5800V MP RF-5410 APLIKACJA Rys.8. Wariant wykorzystania bramy inteligentnej RF 5400V-SR firmy Harris Źródło: [online] [dostęp: 2011]. Dostępny w Internecie: www.harris.com. Sieć sensorów powinna zostać spięta w sieci IP dowolnym środkiem łączności będącym na wyposażeniu WP. W tym celu wymagane jest zapewnienie połączenia zarówno poprzez radiostację pola walki, jak i poprzez środki łączności Wi-Fi pracujące w wojskowym paśmie częstotliwości w trybie rozsiewczym bądź kierunkowym 2. Projektując podsystem zarządzania siecią sensorów, należy wziąć pod uwagę konieczność optymalizacji wykorzystania dostępnego pasma oraz wymóg zachowania bezpieczeństwa komunikacji (comsec). W celu zapewnienia poufności transmitowanych danych komunikacja pomiędzy sensorami powinna być utajniona i realizowana z określoną szybkością transmisji w paśmie niewykrywalnym dla urządzeń namierzających i wykrywających. Komunikacja w relacji: sensor bazowy – SD powinna być realizowana w oparciu o aktualnie eksploatowane radiostacje pola walki zakresu UKF. - - Komunikacja w kierunku do sieci sensorów powinna umożliwić wysyłanie przez operatora zapytań dotyczących: stanu poszczególnych sensorów; stanu czujników; informacji, który sensor zidentyfikował obiekt. - - - 2 16 H. Łukasiewicz, Tendencje rozwojowe i możliwości wykorzystania sensorów i sieci sensorów do celów wojskowych, [w:] „Zeszyty Naukowe WSOWL”, nr 2/2011(160), Wrocław 2011. TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY MILITARNEGO ZASTOSOWANIA… Przy budowie sieci sensorów bezprzewodowych należy uwzględnić komunikację pomiędzy sensorami z minimalnie niezbędną mocą wyjściową (uwzględnić samoadaptacyjność mocy wyjściowej nadajnika w stosunku do zasięgu transmisji). Powyższa transmisja winna być kodowana i odporna na zakłócenia i podsłuch. Transmisja musi odbywać się impulsowo ze skokową zmianą czasu nadawania oraz automatyczną korekcją błędów. Wskazane byłoby przesyłanie poszczególnych „porcji” informacji zaszyfrowanych różnymi kodami. Ze względu na stosowanie sensorów w terenie zajętym przez przeciwnika, należy uwzględnić taki sposób szyfrowania, by w przypadku zdobycia przez stronę przeciwną egzemplarza sensora, nie był on w stanie rozszyfrować pracy pozostałych sieci. Należy przewidzieć możliwość sygnalizacji na SD zmiany położenia sensora (np. w przypadku zdobycia go przez przeciwnika) i podjęcia decyzji o jego wyłączeniu. Przejęty przez przeciwnika sensor powinien być zabezpieczony przed skopiowaniem systemu operacyjnego, rozpoznaniem systemu kodowania i przesyłania informacji oraz wprowadzeniem dezinformacji w pracy sieci. 6. ZASILANIE I CZAS PRACY SENSORÓW Zasilanie sensorów odbywa się z wewnętrznej baterii lub akumulatorów. Czas pracy sensora wartownika, rozpoznawczego i bazowego powinien wynosić min. 14 dni w zależności od stosunku czuwanie/nadawanie. Źródłem zasilania mogą być baterie ogólnodostępne na rynku z tym, że zalecane są inne baterie niż najbardziej popularne cynkowo – alkaliczne, gdyż ten rodzaj baterii ma stosunkowo małą pojemność, znacznie malejącą w niskich temperaturach. Przewiduje się stosowanie akumulatorów jonowo – litowych lub podobnych umożliwiających wielokrotne ładowanie, co może być korzystne w przypadku ćwiczeń poligonowych i szkoleń. Sensory muszą mieć wbudowaną możliwość zdalnego określania poziomu stanu naładowania baterii. Podczas analizy sposobu zasilania sensorów należy wziąć pod uwagę także możliwość wykorzystania baterii słonecznych. 7. MOŻLIWOŚCI ROZPOZNAWCZE I TRANSMISYJNE SENSORÓW PRODUKOWANYCH DO POTRZEB ZASTOSOWAŃ WOJSKOWYCH - Na rynku dostępne są bardzo ograniczone informacje techniczne o sensorach do zastosowań wojskowych. Oferowane przez producentów zagranicznych rozwiązania sensorów do zastosowań wojskowych oparte są o ich własne standardy transmisji między sensorami lub o stare wersje powszechnych standardów np. Wi – Fi. Połączenia tych sensorów ze stanowiskami dowodzenia często nie są oparte o standardy z protokołem IP. W informacjach technicznych dotyczących tych wyrobów nie wspomina się o dostępności baz sygnatur akustycznych różnych obiektów. Systemy operacyjne sensorów są rozwiązaniami specjalnymi. Nie wszyscy producenci podają pasma częstotliwości współpracy i komunikacji z sensorami. Przedstawione poniżej parametry taktyczno – techniczne wybranych sensorów opracowano na podstawie materiałów udostępnionych w postaci artykułów w specjalistycznych periodykach, na stronach internetowych poszczególnych firm oraz na podstawie kart katalogowych sensorów. Z tego powodu przedstawione dane mogą być obarczone błędami lub niekompletne. - - - - 7.1. BAE Systems Ltd. (USA)- 6500 Tracor Lane, Austin, TX 78725 Produktem firmy BAE Systems jest system SAS (Situational Awareness Sensor), który zapewnia przesyłanie w czasie rzeczywistym informacji o sytuacji w terenie nadzorowanym przez sieć sensorów. System ten charakteryzuje się dużym prawdopo17 Henryk ŁUKASIEWICZ dobieństwem detekcji i identyfikacji, zapewniającym generowanie minimum fałszywych alarmów bez udziału człowieka. System SAS składa się z rozproszonych w terenie (w terenie zurbanizowanym również) sensorów przeznaczonych do detekcji, identyfikacji, nagrywania i przesyłania różnych zagrożeń występujących na monitorowanym obszarze. Dane rozpoznawcze przesyłane są do centrum dowodzenia poprzez sieć bezprzewodową. System SAS składa się z dwóch zasadniczych komponentów: aplikacji i sensorów. Wykorzystuje się w nim sensory akustyczne, sejsmiczne, optyczne, mikroradar oraz sensory do wykrywania zagrożeń chemicznych. Powyższe sensory wykrywają hałas spowodowany przemieszczaniem się z określoną prędkością osób poprzez detekcję i identyfikację kroków oraz hałas spowodowany przez pracujące silniki spalinowe i wibracje terenu. Możliwości taktyczno-techniczne powyższych sensorów nie są udostępnione w ogólnie dostępnych materiałach. Sensor produkowany przez firmę BAE Systems przedstawiono na rysunku 9. Rys. 9. Wieloczujnikowy sensor firmy BAE Systems Źródło: [online] [dostęp: 2011]. Dostępny w Internecie: www. baesystems.com 7.2. TRIDENT SYSTEMS (USA) – 201 Lowell Street, Wilmington, MA01887 USA - - - - - Bezprzewodowe naziemne sensory produkowane przez firmę TRIDENT SYSTEMS zapewniają dokładne rozpoznanie i umiejscowienie w terenie działań przeciwnika. Sensory są odporne na warunki terenowe, ustawienie ich w terenie jest łatwe i szybkie, zapewniają długoterminową bezobsługową pracę. Mogą być połączone z kamerą, detektorami akustycznymi, sejsmicznymi oraz innymi detektorami, np. magnetycznymi, chemicznymi. Do komunikacji wykorzystuje się standard UWB (UltraWideband) z zastosowaniem systemu zabezpieczenia transmisji. Ogólny wygląd ww. sensorów przedstawiono na rysunku 10, natomiast podstawowe parametry sensorów typu: wartownik, sensor nocny oraz rozpoznawczy przedstawiono w tabeli 1. 18 TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY MILITARNEGO ZASTOSOWANIA… Rys. 10. Ogólny widok sensorów firmy Trident Systems Źródło: [online] [dostęp: 2011]. Dostępny w Internecie: www. tridsys.com Tabela 1. Podstawowe parametry sensora wartownika, sensora nocnego oraz rozpoznawczego Sensor wartownik Sensor nocny szybkość transmisji max. 250 Kb/s standard 50 Kb/s 9,6 – 115,2 Kb/s zasięg do 300 m a) 2 km w terenie otwartym; b) 500 m w terenie pofałdowanym do 200 m utajnienie transmisji tak tak tak Sensor podstawowy zawiera GPS detektor ruchu, dodatkowo można podłączyć kamerę (dzień i noc), detektor akustyczny, sejsmiczny i magnetyczny do 90 dni w zależności od cyklu praca/czuwanie bateria AA standardowa (opcjonalnie bateria słoneczna) Sensor podstawowy zawiera GPS detektor ruchu, dodatkowo można podłączyć kamerę (dzień i noc), detektor akustyczny, sejsmiczny i magnetyczny do 120 dni w zależności od cyklu praca/czuwanie Sensor podstawowy zawiera GPS detektor ruchu, dodatkowo można podłączyć kamerę (dzień i noc), detektor akustyczny, sejsmiczny i magnetyczny do 15 dni w zależności od cyklu praca/czuwanie ogniwa D (opcjonalnie bateria słoneczna) ogniwa D (opcjonalnie bateria słoneczna) -30-60°C -30-60°C -30-60°C 0,62 kg 1,53 kg 1,36 kg typ detektorów żywotność baterii - zasilanie - Sensor rozpoznawczy Standard 5Mb/s 1Mb/s przy obniżonym zasilaniu Parametr temperatura pracy waga - - - Źródło: [online] [dostęp: 2011]. Dostępny w Internecie: www. tridsys.com 19 Henryk ŁUKASIEWICZ 7.3. TEXTRON Defense Systems (USA) – 201 Lowell Street, Wilmington, MA01887 USA Firma Textron wykorzystuje zaawansowane technologie oraz aplikacje do zapewnienia wymiany informacji pomiędzy żołnierzami a platformami uzbrojenia i sensorami. System sensorów zapewnia detekcję, klasyfikację, lokalizację oraz położenie pojazdów, osób, środków powietrznych oraz parametrów środowiska. Wśród produktów tej firmy, oprócz systemów pola walki (IMS, CSS, Spiker), systemów laserowych, możemy wyróżnić następujące rodzaje sensorów: FCS T-UGS (Tactical – Unattended Ground Sensors); FCS U-UGS (Urban – Unattended Ground Sensors); Terrain Commander; Terrain Commander 2; AADS (Advanced Air Delivered Sensor). Program dotyczący prac związanych z rozwojem sensorów dla potrzeb sił zbrojnych firma Textron prowadzi w dwóch równoległych płaszczyznach: sensory do zastosowań taktycznych (T) oraz sensory do zastosowań w terenie zabudowanym (U). Płaszczyzna dotycząca zastosowań taktycznych (T-UGS) – zakłada się, że sensory będą rozmieszczane w terenie poprzez zrzucanie z samolotów i śmigłowców, w celu identyfikacji pojazdów opancerzonych i osobowo-terenowych oraz ludzi. Sensory T-UGS mogą być używane w różnych konfiguracjach. Wśród gamy sensorów FCS U-UGS wyróżniamy: U-UGS Gateway Node, przeznaczony do odbioru sygnałów z poszczególnych sensorów i przesyłania ich do operatora na stanowisku dowodzenia w czasie rzeczywistym. U-UGS Intrusion Sensor Node, przeznaczony do wykorzystania w budynkach, terenie zabudowanym, miejscach zakrytych i tunelach. U-UGS Imaging Sensor Node, przeznaczony do przekazywania obrazów w dzień i w nocy w postaci cyfrowej poprzez bramkę do operatora. Sensory T-UGS oraz U-UGS przedstawiono na rysunku 11. - - - - - Sensory do zastosowań taktycznych umożliwiają detekcję i klasyfikację pojazdów w terenie oraz identyfikację osób. Zebrane dane są przesyłane w czasie rzeczywistym do centrum dowodzenia. Wśród gamy sensorów FCS T-UGS wyróżniamy: T-UGS ISR Sensor Node, przeznaczony do detekcji pojazdów, osób oraz środków powietrznych; T-UGS Gateway Node, przeznaczony do odbioru sygnałów z poszczególnych sensorów i przesyłania ich do operatora w czasie rzeczywistym; T-UGS Elektro Optic/IR Node, przeznaczony do przekazywania obrazów w dzień i w nocy w postaci cyfrowej poprzez bramkę do operatora; Radiological Nuclear (RN) Node, przeznaczony do pomiaru i raportowania promieniowania gamma i skażenia środowiska. 20 TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY MILITARNEGO ZASTOSOWANIA… Rys. 11. Sensory T-UGS oraz U-UGS Źródło: [online] [dostęp: 2011]. Dostępny w Internecie: www. textrondefense.com Zintegrowane sensory OASIS2 (Optical Acoustic Samcom Integrated Sensor) stanowią zasadniczy element systemu Terrain Commander 2. Umożliwiają współpracę z sensorami (sejsmicznymi, magnetycznymi, optycznymi, piezoelektrycznymi) rozmieszczonymi w terenie i przesyłanie danych do odległego stanowiska dowodzenia w czasie rzeczywistym. Wariant wykorzystania OASIS2 w terenie przedstawiono na rysunku 12. Rys. 12. Sensory wieloczujnikowe oraz współpracująca z nimi sieć sensorów połączone przez satelitę ze stanowiskiem dowodzenia - - - - - Źródło: M. Dras, Sensory i sieci bezprzewodowych sensorów do zastosowań wojskowych, referat na sympozjum naukowe nt. „Organa kierowania polowym węzłem łączności SD BZ/BPanc” WSOWL, Wrocław 2008 Podstawowe parametry OASIS2: a) zasięg rozpoznania optycznego: pojazdy – detekcja 500 – 1500 m; osoby – detekcja 150 – 500 m; b) zasięg rozpoznania akustycznego: lekkie pojazdy samochodowe 500 m; czołgi 2500 m; helikopter 10000 m; 21 Henryk ŁUKASIEWICZ c) trwałość baterii – 30 dni. AADS (Advanced Air Delivered Sensor) wykorzystują sejsmiczne i akustyczne sensory (UGS). Używane są w armii USA, w szczególności w U.S. Marine Corps do zwiększenia zdolności rozpoznania mobilności sił przeciwnika, poprzez detekcję i klasyfikację wykrytych zagrożeń, wykorzystując do tego celu sejsmiczne i akustyczne sensory (UGS), a następnie reakcję na monitorowane czynności przeciwnika w czasie rzeczywistym. Sensory AADS do łączności z odległym stanowiskiem dowodzenia wykorzystują system SATCOM bądź komunikują się poprzez środki powietrzne znajdujące się nad monitorowanym terenem. Na rysunku 13 przedstawiono sposób wymiany informacji rozpoznawczych w przypadku wykorzystywania środków powietrznych znajdujących się nad monitorowanym obszarem bądź z wykorzystaniem satelitów. Rys. 13. Komunikacja sensorów AADS z odległym stanowiskiem dowodzenia przy wykorzystaniu systemu SATCOM bądź środków powietrznych znajdujących się nad monitorowanym terenem Źródło: [online] [dostęp: 2011]. Dostępny w Internecie: www. textrondefense.com 7.4. HARRIS assuredcommunications (USA) - RF Communications, 1680 University Ave, Rochester, NY USA 14610 - - - - - Firma Harris produkuje detektory akustyczne, magnetyczne, sejsmiczne oraz optyczne (RF-5408 RI) przeznaczone do detekcji poruszających się w pobliżu pojazdów oraz osób, m.in.12047-371X detektor sejsmiczny, 12047-372X detektor magnetyczny, 12047-373X detektor PIR, bramy (przekaźniki) dostępowe np. RF-5400VX-MS Multi Sensor, RF-5400VX-SS Mini-Sensor, RF-5400VH-AS, RF-5400V-SR, RF-5400VHRU, bramy inteligentne RF-5405VH-GW. Współpracuje z radiostacjami serii FALCON II, wykorzystywana aplikacja to RF-5410, sytuacja zobrazowana jest na cyfrowej mapie. Podstawowe parametry techniczne kamery oraz bram dostępowych stosowanych w systemie FALCON WATCH przedstawiono w tabeli 2. 22 TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY MILITARNEGO ZASTOSOWANIA… Tabela 2. Podstawowe parametry techniczne kamery oraz bram dostępowych stosowanych w systemie FALCON WATCH Typ bramy dostępowej RF-5400VH-SS Mini – Sensor RF-5400VHMS Multi – Sensor RF-5400V-SR FALCON II Zakres częstotliwości 138 – 174 MHz 138 – 174 MHz 30-108 MHz Moc wyjściowa sygnału 1,5 W 2,5 W 0,25 W 2,0 W 5,0 W - RF-5400VH-RF Relay jeden sejsmiczny lub magnetyczny lub dwa optyczne do czterech czujników Trwałość baterii 6 m-cy podczas transmisji danych; 1 m-c podczas przesyłania fonii 1 rok podczas trans. danych; 2 m-ce podczas przesyłania fonii w zależności od typu baterii: 6 m-cy (BA-5390); 1 m-c (bateria przenośna) brak danych brak danych 138 – 174 MHz 1,5 W 5,0 W brak danych - Współpraca z radiostacją RF5800M-HH lub inna rdst. RF5800M-HH lub inna rdst. RF5800M-HH RF 5800V-HH (zawiera GPS) połączona kablem z sensorem RF-5400V-SR bądź z bramą RF-5405VH-GW kamera na podczerwień oraz kamera dzienna RF-5408 RI Remonte Imager RF-5400VH-AS Acoustic Sensor Dołączane detektory (czujniki) jeden sejsmiczny lub magnetyczny lub optyczny brak danych - brak danych RF-5400VH-SS, RF-5400VH-MS, RF-5400VH-AS Waga (kg) 0,36 kg 1,9 kg 1,7 kg Zasięg czujników Sejsmiczny: 50 m pojazdy 15 m osoby Magnetyczny: 25 m pojazdy 3 m osoby Optyczny: 100 m pojazdy (max.200 m) 50 m osoby (max. 100 m) 2,6 kg Pojazdy – detekcja do 700 m, identyfikacja 400 m Osoby – detekcja do 300m, identyfikacja 200 m brak danych brak danych 1 kg - - - Źródło: [online] [dostęp: 2011]. Dostępny w Internecie: www.harris.com 23 Henryk ŁUKASIEWICZ 7.5. ELTA Systems Ltd. (Izrael) Prace związane z wdrożeniem sensorów i ich sieci dla potrzeb sił zbrojnych prowadzone są nie tylko w USA, lecz także w innych państwach, m.in. w Izraelu. Firma ELTA produkuje m.in. mobilne centra obserwacyjne MOIC (Mobil Observation & Intelligence Center), których elementem składowym są systemy rozpoznania budowane w oparciu o akustyczne, sejsmiczne, elektrooptyczne sensory UGSN (Unattended Ground Sensor Network) i miniaturowe radary pola walki zarządzane z centrum operacyjnego. Dane z prowadzonego rozpoznania przekazywane są w czasie rzeczywistym do centrum dowodzenia. Podstawowe parametry przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. Podstawowe parametry sensorów izraelskiej firmy Elta System Ltd. Parametr techniczny Czas pracy: mała intensywność wymiany informacji) duża intensywność wymiany informacji) Zasięg detekcji: pojazdy opancerzone osoby Waga Sensory akustyczne i sejsmiczne Elektro optyczny 30 dni 7 dni 30 dni 7 dni > 500 m > 50 m < 3 kg > 500 m > 100 m < 4 kg Na podstawie analizy dostępnych danych technicznych sensorów produkowanych przez różne firmy telekomunikacyjne możemy określić w przybliżeniu niezbędne parametry techniczne poszczególnych czujników. Przybliżone parametry techniczne poszczególnych czujników przedstawiają się następująco3: Czujniki akustyczne: wykrywanie osób 30 – 50 m sensory pojazd lekki 300 – 500 m czołg 1000 – 2000 m helikopter 10 km strzał pojedynczy 2 km rozpoznawanie typu pojazdu z zastosowaniem sygnatur akustycznych zmniejsza osiągane zasięgi o 30–50 % określanie kierunku źródła dźwięku: ± 3o (do 700 m) możliwość śledzenia ruchu wykrytego pojazdu z użyciem SSB mającej odległość między sensorami około 300 m Czujniki sejsmiczne: wykrywanie osób 10 – 50 m sensory pojazd lekki 300 m czołg 2500 m - - Źródło: [online] [dostęp: 2011]. Dostępny w Internecie: www. elta-iai.com - - - 3 24 M. Dras, Wprowadzenie do tematyki sensorów i sieci sensorów bezprzewodowych do zastosowań wojskowych, prezentacja, Radiotechnika marketing Sp.zo.o., Wrocław 2008. Czujniki optyczne (PIR, kamery): a) wykrywanie osób kamery o dużej rozdzielczości na masztach 500 – 1500 m kamery o małej rozdzielczości 50 – 150 m b) wykrywanie pojazdów: kamery o dużej rozdzielczości na masztach 1 – 5 km kamery o małej rozdzielczości 150 – 500 m PODSUMOWANIE Sensory bezprzewodowe oraz ich sieci sensorów bezprzewodowych należą do najszybciej rozwijających się technologii telekomunikacyjnych w ostatnim 10. leciu. Zostały zakwalifikowane jako jedne z najbardziej obiecujących technologii początku XXI wieku. Obecnie stosowane lub wprowadzane do działań wojsk lądowych nienadzorowane sensory naziemne (term. ang. UGS, Unattended Ground Sensors) zapewniają wykrywanie, obserwowanie, nadzór, identyfikację i klasyfikację celów naziemnych, dokonywaną w czasie realnym, z dokładną lokalizacją przy pomocy systemu GPS. Do wykonania tych zadań w sensorach stosowane są czujniki akustyczne, sejsmiczne, magnetyczne, podczerwieni, elektrooptyczne, każde w swoim zakresie funkcyjnym z komplementarnością działań. Firmy telekomunikacyjne prowadzą prace badawczo – rozwojowe związane z zastosowaniem sensorów oraz budową bezprzewodowych sieci sensorowych do zastosowań militarnych. Wyniki prowadzonych prac są utajnione, do publicznej wiadomości dopuszczone są tylko informacje ogólnie znane. Z tego powodu w poszczególnych krajach opracowuje się założenia taktyczno – techniczne dotyczące możliwości taktyczno – technicznych sensorów i sieci sensorów do zastosowań militarnych. Prace są kompatybilne z badaniami dotyczącymi działań sieciocentrycznych, w których sensory są znaczącymi elementami tych działań. W artykule przedstawiono aspekty teoretyczne i praktyczne sieci sensorów bezprzewodowych, ograniczając się do sposobu funkcjonowania sieci oraz możliwości rozpoznawczych poszczególnych sensorów. Nie zostały ujęte inne, niemniej ważne aspekty funkcjonowania sieci sensorów bezprzewodowych, do których możemy zaliczyć wymagania dotyczące: kompatybilności i zamienności; ochrony elektronicznej i fizycznej sensorów; żywotności i odporności całkowitej na oddziaływanie czynników środowiskowych; niezawodności; eksploatacji, wygody obsługi technicznej i naprawy; przechowywania; podatności transportowej; bezpieczeństwa; skrytości maskowania; technologii; - - - - TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY MILITARNEGO ZASTOSOWANIA… - 25 Henryk ŁUKASIEWICZ konserwacji, pakowania i znakowania. Sensory i sieci sensorów bezprzewodowych są bardzo pożytecznym i wydajnym środkiem rozpoznania na współczesnym polu walki. Ich działanie zastępuje pracę oddziałów zwiadowczych i daje możliwość pracy w trudnych warunkach otoczenia. Koncepcja zastosowań sensorów do potrzeb militarnych jest koncepcją przyszłościową. Rozpoczęto już prace badawcze dotyczące opracowania założeń taktyczno – technicznych sensorów do zastosowań militarnych dla SZ RP, a następnie ich produkcji. LITERATURA 1. Dras M., Sensory i sieci bezprzewodowych sensorów, Radiotechnika Marketing Sp. z o.o., Sympozjum nt. „Organa kierowania polowym węzłem łączności stanowiska dowodzenia BZ/BPanc i ich dokumentacja, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych, Wrocław 2008. 2. Łukasiewicz H., Założenia taktyczno-techniczne wieloczujnikowych sensorów do ochrony obiektów i wojsk własnych, PNB, WSOWL, Wrocław 2010. 3. Łukasiewicz H., Tendencje rozwojowe i możliwości wykorzystania sensorów i sieci sensorów do celów wojskowych, [w:] „Zeszyty Naukowe WSOWL”, nr 2/2011, (160), Wrocław 2011. 4. Materiały udostępnione przez Konsorcjum Naukowo - Przemysłowe Politechniki Wrocławskiej Wydział Elektroniki i Radiotechniki Marketing Sp. z o.o., „Zintegrowane systemy wieloczujnikowych sensorów bezprzewodowych i ich sieci do aktywnej ochrony obiektów i wojsk własnych”, Wrocław 2008 r. 5. Winkler M., Tuchs K., Hughes K., Baraclay G., Theoretical and practical aspects of military wireless sensor networks, [w:] “Journal of Telecommunications and Information Technology”, nr 2/2008. Strony internetowe: 1. http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=102487. 2. http://www.harris.com. 3. http://tridsys.com. 4. http://textronsystems.com. 5. http://textrondefense.com. 6. http://baesystems.com. 7. http://eltea-iai.com. - THEORETICAL AND PRACTICAL ASPECTS OF MILITARY USE OF WIRELESS SENSOR NETWORKS - - - - Summary The aim of this publication is to introduce the issues connected with the work of sensors for military purposes. It explains the theoretical and practical aspects of the identification capabilities and the use of the different types of sensors in a multi-sensor wireless network. 26 TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY MILITARNEGO ZASTOSOWANIA… Very up-to-date is the use of technical devices to monitor the areas occupied by the enemy and which are hard to reach. Over the last few years, the possibility of gaining updated information without risking soldiers’ lives has become very important. Numerous telecoms have been influenced by the development of new technologies. They have begun implementing technologies connected with communication and the construction of sensors for industrial and military purposes. - - - - Key words: sensors, wireless sensor network, army - 27
