OGRODY ISLAMU

OGRODY ISLAMU
Ogrody powstawały w krajach Bliskiego i Środkowego Wschodu już w starożytności i były
nierozerwalnie związane z pałacem.
Łącząc elementy sztuki perskiej, hellenistycznej, rzymskiej, starochrześcijańskiej i
bizantyjskiej islam dostosował je do swoich potrzeb i stworzył sztukę o jednolitym stylu,
który jest połączeniem cech architektury wszystkich podbitych krajów. Na wszystkich,
zajętych przez siebie terenach, Arabowie budowali ogrody. Najsłynniejsze powstały w
stolicach trzech kalifatów: Kajruanu, Bagdadu i Damaszku oraz na terenach współczesnej
Hiszpanii, w Grenadzie i Sewilli.
Cechy ogrodów islamu:

Dziedziniec otoczony kolumnadą- najbardziej powszechna forma wczesnego islamu.

Miały kształt prostokąta lub kwadratu.

Podział ogrodów na małe wnętrza.

Gromadzenie licznych gatunków flory, na małym obszarze.

Ogrody, podobnie jak wirydarze klasztorne przez ścieżki, są często podzielone na
geometryczne części, przez kanały, zmierzające do centrum.

Woda tworzy główny element ogrodu.
Ogrody Maurów - są dziedzictwem atrium i perystylu. Posiadają, więc podobne cechy:
 Są otoczone murem.
 Mają ozdobny, kwiecisty dziedziniec, otoczony przez pomieszczenia mieszkalne i
krużganki.
 Liczba dziedzińców zależy od wielkości założenia – podobnie jak w domach rzymskich i
założeniach klasztornych.
 Odznaczają się elegancją architektonicznych form dekoracyjnych.
 Arkady, drzwi i okna - traktowane są jako elementy przyciągające wzrok. Ogród Arabski
charakteryzowała zwarta kompozycyjnie całość, złożona z wnętrz przeciwstawionych
krajobrazowi.1 Wnętrza ogrodowe są ściśle powiązane z mieszkalnymi, które podobnie jak
1
Stępniewska Barbara. Kompozycja zieleni.. Część II. Średniowiecze. Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej.
Wrocław, 1993, s. 226
1
w przypadku budowli mauretańskich, klasztornych i rzymskich, otaczają je z trzech lub
czterech stron.
Arabska sztuka, poezja i ogrody bardzo mocno przemówiły do wyobraźni chrześcijańskich
mieszkańców Europy, głównie w XII wieku. Dlatego też, szczególnie w krajach
południowych, na Półwyspie Iberyjskim i na Sycylii znajdujemy wpływy sztuki arabskiej. W
kulturze islamskiej, podobnie jak w chrześcijańskiej ogród stał się ucieleśnieniem raju.
Określenie raju (greckie paradeisos - „ogród, „raj”) wywodzi się z perskiego pairi daeza –
oznaczającego przestrzeń ograniczoną, zamkniętą.2 Z czasem pojęcie ogrodu zaczęło zlewać
się w jedno z pojęciem raju i tak wszedł do tradycji europejskiej wirydarz czy Hortus
conclusus, ogród zamknięty, ograniczony murem, który symbolizował chrześcijański eden.
Podobnie jak w wirydarzach klasztornych czy świeckich, w ogrodach arabskich a wcześniej
perskich główny element ogrodu tworzy woda. Zbiorniki, oczka wodne, fontanny pełnią tu
zasadniczą rolę. Woda definiuje przestrzeń, chłodzi powietrze, jest źródłem dźwięków. Jest
też ważnym symbolem - fontanną życia (podobnie jak w świadomości średniowiecznych
chrześcijan). Dna małych kanałów wykładano marmurem, dna basenów – glazurowanymi
płytkami fajansowymi, a brzegi kwadratowymi płytkami ceramicznymi barwionymi na
niebiesko, nazywanymi azulejos, a zastosowanymi po raz pierwszy w XII wieku w Sewilli.
Odnajdujemy je także na posadzkach patio i w dekoracjach stopni schodów.
Niedostatek wilgoci w glebie spowodował, że partery umieszczano poniżej poziomu alejek,
które tworzyły wyższe pomosty, murowane, wyłożone cegłami, marmurem, glazurowanymi
płytkami, wysypane kolorowym żwirem lub piaskiem. Dzięki takiemu rozwiązaniu można
było nawadniać cały teren.
W ogrodach tych rzeźba nie występowała, a dekoracje ograniczały się do kanałów, basenów,
ławek i donic z roślinami. Jednym z niewielu przedstawień figuralnych, zabrania ich Koran,
jest kamienna fontanna podtrzymywana przez dwanaście lwów. Znajduje się na, otoczonym
przez ażurowe krużganki, wybudowanym przez Muhammada V (1353- 1391) w zespole
pałacowym Alhambra w Grenadzie, Dziedzińcu Lwów. Zamiast przedstawień figuralnych,
rozwija się w sztuce arabskiej ornamentyka abstrakcyjna – plecionki, łuki rzeźbione w
delikatne, ażurowe koronki, ozdobne napisy kaligraficzne.
2
Lisowska Elżbieta. Ogrody ziemi i raju, umysłu i duszy: Persja w Wschód. Ogrody – zwierciadła kultury.
Kraków, 2004, s. 19-35.
2
Dziedzińce w budowlach arabskich mają różny wystrój. Bywają wysypane żwirem, prawie w
całości, jak obecnie Dziedziniec Lwów (Fot. 18), wyłożone mozaiką z płyt i drobnych
kamieni, jak Patio de la Reja. Rośliny umieszczane są wtedy w ozdobnych donicach lub
posadzone na pozostawionych, niewielkich kawałkach ziemi. Najczęściej jednak są
wypełnione wodą i roślinnością. Barwne partery kwiatowe, formowane także z drzew i
krzewów, są tu równie istotne jak woda. Rośliny w ogrodach arabskich często były siane czy
sadzone w skomplikowane wzory, rysunki i napisy (arabeski).
Ze względu na sprzyjający klimat i zastosowanie na szeroka skalę różnych sposobów i
urządzeń nawadniających, arabskie ogrody mogły się poszczycić ogromną różnorodnością
roślin (Tabela na końcu). Przyczyniło się do tego także zainteresowanie ogrodami władców
islamu, którzy sprowadzali egzotyczne rośliny ze wszystkich stron świata. Z powodu
gorącego klimatu arabski ogród miał być oazą cienia i spokoju, dlatego też pomiędzy
drzewami rozpinano jako naturalne przegrody, rośliny pnące. Otoczone nimi były również
ażurowe murki, trejaże, loggie i balkony.
Plan ogrodów Alhambry. Grenada.
3
Podział ogrodu na małe części tworzy układ wieloprzestrzenny, o charakterystycznej
strukturze dziedzińcowej. Dziedzińce ogrodowe przypominają układ w perystylu rzymskim
lub w wirydarzu klasztornym.3
Ogród arabski miał oddziaływać na ciało i duszę, wzbudzać emocje. Liczyła się tu wartość
symboliczna. Symbolem była nie tylko woda, ale też geometria, ład i harmonia, jako odbicie
raju. Ogrody islamu spełniały funkcje wypoczynkową i rozrywkową. Dlatego też można tu
znaleźć, podobnie jak w średniowiecznych ogrodach europejskich, szereg elementów małej
architektury, jak: altany, kioski, ławki, trejaże, murki.
Kultura arabska wpłynęła na rozwój geometrycznych założeń ogrodowych, od Europy po
Daleki Wschód, zarówno, jeśli chodzi o kompozycje całych założeń ogrodowych, jak i ich
poszczególnych części.
Zestawienie wybranych roślin ogrodów islamu
Drzewa
Nazwa polska
Nazwa polska
Nazwa łacińska
Nazwa łacińska
Brzoskwinia
Persica vulgaris
Jabłoń
Malus
Cedr
Cedrus libanii
Magnolia
Magnolia stellata
Cyprys
Chamaecyparis
Palma daktylowa
Phoenix dactylifera
Cytryna
Citrus limon
Pigwa pospolita
Cydonia oblonga
Eukaliptus
Eucalyptus
Platan
Platanus
Granat
Punica granatum
Pomarańcza
Citrus
Krzewy
Nazwa polska
Nazwa łacińska
Nazwa polska
Nazwa łacińska
Bukszpany wieczniezielony
Baxus sempervirens
Migdałowiec zwyczajny
Prunus dulcis
Cis pospolity
Taxus baccata
Oleander
Nerium oleander
3
Majdecki Longin. Historia ogrodów. PWN, Warszawa, 1978, s. 90
4
Henna
Lawsonia inermis
Tamaryszki
Tamarix
Jaśmin
Jasminum
Wawrzyn szlachetny
Lauru nobilis
Kwiaty
Fiołek
Viola
Malwa
Alcea rosa
Goździk
Dianthus
Narcyz
Narcisus
Grążel Żółty
Nuphar lutea
Piwonia
Paeonia
Grzybień biały
Nymphaea alba
Róża
Rosa
Hiacynt
Hyacinthus
Rumian żółty
Anthemis tinctoria
Lilia
Lilium
Tulipan
Tulipa
Mak lekarski
Papaver somiferum
Zawilec
Anemone nemorosa
Pnącza
Bluszcz pospolity
Hedera helix
Powojniki
Clematis
Bugenwilla wspaniała
Bougenwilla spectabilis
Winorośl
Vitis
mgr inż. Dorota Pająk
5