Gminny Plan Ochrony Środowiska

advertisement
Program Ochrony Środowiska dla
Gminy Turośń Kościelna
na lata 2010-2013
z perspektywą
na lata 2014-2017
październik 2010
1
1
2
3
Wstęp .............................................................................................................................................. 6
1.1
Podstawa opracowania ........................................................................................................... 6
1.2
Cel, zakres i funkcje programu ................................................................................................ 7
1.3
Metodyka opracowania programu.......................................................................................... 9
Podstawowe informacje charakteryzujące obszar gminy Turośń Kościelna ................................. 10
2.1
Położenie geograficzne.......................................................................................................... 10
2.2
Sytuacja demograficzna......................................................................................................... 10
2.3
Gospodarka ........................................................................................................................... 11
2.3.1
Gospodarka rolna .......................................................................................................... 11
2.3.2
Gospodarka leśna .......................................................................................................... 15
2.3.3
Gospodarka wodna........................................................................................................ 17
2.3.4
Turystyka ....................................................................................................................... 18
2.3.5
Przemysł ........................................................................................................................ 23
2.3.6
Rynek pracy ................................................................................................................... 26
Ocena aktualnego stanu środowiska gminy Turośń Kościelna...................................................... 27
3.1
Zasoby wodne........................................................................................................................ 27
3.1.1
3.1.1.1
Stan aktualny ............................................................................................................. 27
3.1.1.2
Zagrożenia ................................................................................................................. 30
3.1.1.3
Wnioski ...................................................................................................................... 30
3.1.2
3.2
Wody powierzchniowe .................................................................................................. 27
Wody podziemne .......................................................................................................... 30
3.1.2.1
Stan aktualny ............................................................................................................. 30
3.1.2.2
Zagrożenia ................................................................................................................. 32
3.1.2.3
Wnioski ...................................................................................................................... 33
Powietrze atmosferyczne ...................................................................................................... 34
3.2.1
Emisja, emisja niska i imisja ........................................................................................... 34
2
3.3
3.2.1.1
Stan aktualny ............................................................................................................. 34
3.2.1.2
Zagrożenia ................................................................................................................. 36
3.2.1.3
Wnioski ...................................................................................................................... 36
Powierzchnia ziemi ................................................................................................................ 37
3.3.1
3.3.1.1
Stan aktualny ............................................................................................................. 37
3.3.1.2
Zagrożenia ................................................................................................................. 37
3.3.1.3
Wnioski ...................................................................................................................... 38
3.3.2
3.4
Gleby.............................................................................................................................. 37
Zasoby surowców naturalnych ...................................................................................... 38
3.3.2.1
Stan aktualny ............................................................................................................. 38
3.3.2.2
Zagrożenia ................................................................................................................. 39
3.3.2.3
Wnioski ...................................................................................................................... 39
Walory przyrodnicze i krajobrazowe ..................................................................................... 39
3.4.1
Lasy ................................................................................................................................ 39
3.4.2
Formy ochrony przyrody ............................................................................................... 40
3.4.2.1
Narwiański Park Narodowy ....................................................................................... 40
3.4.2.2
Pomniki przyrody ....................................................................................................... 44
3.4.2.3
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 ................................................................. 46
3.4.2.3.1 PLB200001- Bagienna Dolina Narwi .................................................................... 47
3.4.2.3.2 PLH20002 Narwiańskie Bagna ............................................................................. 49
3.4.3
3.5
Zagrożenia obszarów chronionych ................................................................................ 56
Infrastruktura techniczna ...................................................................................................... 56
3.5.1
Gospodarka wodno – ściekowa ..................................................................................... 56
3.5.1.1
Zaopatrzenie w wodę ................................................................................................ 56
3.5.1.2
Kanalizacja i oczyszczanie ścieków ............................................................................ 57
3.5.2
3.5.2.1
Energetyka ..................................................................................................................... 60
Ciepłownictwo ........................................................................................................... 60
3
3.5.2.2
4
Gazownictwo ............................................................................................................. 60
3.5.3
Zaopatrzenie w energię ................................................................................................. 60
3.5.4
Gospodarka odpadami .................................................................................................. 62
3.5.5
Hałas .............................................................................................................................. 62
3.5.6
Promieniowanie elektromagnetyczne........................................................................... 63
3.5.7
Komunikacja i transport ................................................................................................ 64
Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii – wnioski .......................................... 68
4.1
Racjonalne gospodarowanie wodą ....................................................................................... 68
4.2
Wykorzystanie energii ........................................................................................................... 68
4.3
Racjonalne wykorzystanie materiałów.................................................................................. 68
5
Inne zagrożenia środowiska .......................................................................................................... 70
5.1
Zagrożenie powodziowe ........................................................................................................ 70
5.2
Zagrożenie pożarowe ............................................................................................................ 70
5.3
Poważna awaria przemysłowa .............................................................................................. 71
5.4
Transport substancji niebezpiecznych................................................................................... 71
5.5
Biotechnologia i organizmy zmodyfikowane genetycznie .................................................... 71
6
Edukacja ekologiczna..................................................................................................................... 74
7 Zarządzanie środowiskiem i obowiązki samorządów w zakresie spraw związanych z ochroną
środowiska............................................................................................................................................. 78
8
Podsumowanie analizy stanu obecnego ....................................................................................... 84
8.1
9
Analiza SWOT ........................................................................................................................ 84
Założenia wyjściowe programu ochrony środowiska .................................................................... 85
9.1
Cele i zasady polityki ekologicznej państwa .......................................................................... 85
9.2
Założenia wyjściowe Programu Ochrony Środowiska województwa podlaskiego na lata
2007-2010 ......................................................................................................................................... 86
10
Ustalenia programu ................................................................................................................... 89
10.1
Priorytety i działania ekologiczne .......................................................................................... 89
10.2
Program zadaniowy ............................................................................................................... 92
4
11
Uwarunkowania realizacyjne programu ................................................................................... 93
11.1
Uwarunkowania prawne ....................................................................................................... 93
11.2
Uwarunkowania ekonomiczne .............................................................................................. 93
11.3
Planowanie przestrzenne .................................................................................................... 102
11.4
Uwarunkowania społeczne ................................................................................................. 102
11.5
Uwarunkowania związane z integracją europejską............................................................. 103
11.6
Monitoring wdrażania Programu ........................................................................................ 104
11.7
Wskaźniki monitorowania efektywności Programu ............................................................ 104
12
Spis map .................................................................................................................................. 106
13
Spis rysunków. ......................................................................................................................... 106
14
Spis tabel. ................................................................................................................................ 106
15
Spis wykresów. ........................................................................................................................ 108
5
1 Wstęp
1.1 Podstawa opracowania
Program ochrony środowiska ma za zadanie pomoc w rozwiązywaniu istniejących problemów,
a także przeciwdziałać zagrożeniom, które mogą pojawić się w przyszłości. „Aktualizacja Programu
Ochrony Środowiska dla gminy Turośń Kościelna na lata 2010 – 2013 z perspektywą na lata 2014 –
2017” jest jednocześnie planem strategicznym do roku 2017, jak i też planem wdrożeniowym na lata
2010 – 2013. Jest też aktualizacją i kontynuacją dotychczasowego „Programu Ochrony Środowiska
Gminy Turośń Kościelna”
Zgodnie z art. 17 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. ( Dz.U. z 2008 r.
Nr 25 poz. 150, z późn. zm.) niniejszy program został opracowany zgodnie z „Polityką ekologiczną
państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”. Polityka ekologiczna to dokument
strategiczny, który przez określenie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działań
koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowisku naturalnemu. Najważniejsze działania
priorytetowe zawarte w „Polityką ekologiczną państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku
2016 na najbliższe 4 lata, w tym m.in.:
1. zakończenie prac nad wyznaczaniem obszarów siedliskowych w ramach ESE Natura 2000
w pierwszym kwartale 2009 roku,
2. przyjęcie projektu ustawy o organizmach genetycznie modyfikowanych, zgodnie z prawem
UE,
3. zamknięcie do końca 2009 roku wysypisk nie spełniających wymogów UE,
4. wprowadzenie w życie tzw. zielonych zamówień,
5. wzmocnienie kadry inspekcji ochrony środowiska, która usprawni ochronę środowiska i
pozwoli na kontrolę przestrzegania prawa,
Wśród priorytetów polityki ekologicznej znajdują się także następujące działania:
1. wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjności w ochronie środowiska,
2. przywrócenie podstawowej roli miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego, jako
podstawy lokalizacji inwestycji,
3. zwiększenie retencji wody,
4. opracowanie krajowej strategii ochrony gleb,
5. promocja wykorzystania metanu z pokładu węgla,
6. ochrona atmosfery,
7. ochrona wód,
8. gospodarka odpadami,
6
9. modernizacja systemu energetycznego.
Polityka ekologiczna państwa podejmuje wyzwania, w tym dotyczące:
1. realizacji założeń dyrektywy unijnej CAFE, dotyczącej ograniczenia emisji pyłów i o
konieczności redukcji o 75 % ładunku azotu i fosforu w oczyszczanych ściekach komunalnych,
2. sporządzania map akustycznych dla wszystkich miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców
i opracowania planów walki z hałasem,
3. prac nad dokumentem dotyczącym nadzoru nad chemikaliami dopuszczonymi na rynek, czyli
o wdrażaniu rozporządzenia REACH.
Wdrożenie programu umożliwi osiągnięcie celów założonych w tej polityce oraz realizację zasad,
a także stworzenie i funkcjonowanie na analizowanym obszarze zintegrowanego zespołu instalacji
i urządzeń służących ochronie środowiska naturalnego, spełniającego wymagania określone
w przepisach o ochronie środowiska.
Zgodnie z artykułem 17. ust. 1 ustawy Prawo Ochrony Środowiska w celu realizacji polityki
ekologicznej państwa organ wykonawczy gminy - Burmistrz sporządza gminny programy ochrony
środowiska uwzględniając wymagania artykułu 14 w/w ustawy, tj.: na podstawie aktualnego stanu
środowiska określa w szczególności:
 cele ekologiczne,
 priorytety ekologiczne,
 poziomy celów długoterminowych,
 rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,
 środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki
finansowe.
1.2 Cel, zakres i funkcje programu
Głównym celem Programu Ochrony Środowiska dla gminy Turośń Kościelna na lata2010-2013 z
perspektywą na lata 2014-2017 zwanego dalej Programem, jest określenie polityki zrównoważonego
rozwoju gminy Turośń Kościelna, która ma być realizacją Polityki ekologicznej państwa w latach 20092012 z perspektywą do roku 2016 oraz Programu Ochrony Środowiska województwa podlaskiego na
lata 2007 – 2010 na obszarze gminy. Dokument w pełni odzwierciedla tendencje europejskiej polityki
ekologicznej, której główne cele to:

zasada zrównoważonego rozwoju,

zasada równego dostępu do środowiska postrzegana w kategoriach:

sprawiedliwości pokoleniowej

sprawiedliwości międzypokoleniowej i międzygrupowej,
7

równoważenia szans między człowiekiem i przyrodą

zasada przezorności,

zasada uspołecznienia i subsydiarności

zasada prewencji

zasada „zanieczyszczający” płaci

zasada skuteczności ekologicznej i ekonomicznej.
Program uwzględnia uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, w tym ekologiczne,
przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju gminy, określa priorytetowe
działania ekologiczne oraz harmonogram zadań ekologicznych. Poniżej przedstawiony jest
także dokładny opis uwarunkowań realizacyjnych dokumentu, jego wdrożenie, ewaluacja i
monitoring.
Główne funkcje Programu ochrony środowiska dla gminy Turośń Kościelna na lata 2010 –
2013 z perspektywą na lata 2014- 2017 to:

realizacja polityki ekologicznej państwa na terenie gminy Turośń Kościelna

strategiczne zarządzanie gminą w zakresie ochrony środowiska i gospodarki
odpadami

wdrażanie zasady zrównoważonego rozwoju

przekazanie informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz
stanu poszczególnych komponentów środowiska,

przedstawienie problemów i zagrożeń ekologicznych, proponując sposoby ich
rozwiązania w określonym czasie,

podstawa do ubiegania się o środki finansowe z funduszy krajowych i
zagranicznych,

organizacja systemu informacji o stanie środowiska i działań zmierzających do
jego poprawy.
Program obejmuje następujące zagadnienia merytoryczne:

ochronę środowiska przyrodniczego

gospodarkę leśną,

gospodarkę wodną,

ochronę środowiska przed zanieczyszczeniami,

sprawy bezpieczeństwa ekologicznego,

kształtowania świadomości ekologicznej,

propagowania proekologicznych form działalności gospodarczej
8
1.3 Metodyka opracowania programu
W związku z tym, że istnieje ścisła zależność pomiędzy stanem środowiska, jakością jego
poszczególnych komponentów i rozwojem gospodarczym istnieje ścisła zależność pomiędzy jakością
jego poszczególnych komponentów i rozwojem gospodarczym, w programie zaprezentowano:

podejście sektorowe, w odniesieniu do analizy aktualnego stanu środowiska, w odniesieniu do
analizy aktualnego stanu środowiska oraz monitorowania jego przyszłych zmian,

podejście integralne, dotyczące określenia działań niezbędnych do realizacji w dziedzinie
ochrony środowiska, związanych z głównymi kierunkami rozwoju gminy.
Przy opracowywaniu Programu uwzględniono: założenia, kierunki rozwoju, zadania oraz inne
dane istotne przy sporządzaniu dokumentu, wynikające, m.in. z następujących opracowań, tj.:

Program Ochrony Środowiska Gminy Turośń Kościelna,

Programu usuwania wyrobów zawierających azbest dla gminy Turośń Kościelna na lata 20072032,
a także obowiązujące przepisy prawne, dotyczące ochrony środowiska i racjonalnego wykorzystania
zasobów naturalnych.
Ponadto przy sporządzaniu niniejszego dokumentu uwzględnione zostały:

Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym,

Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016.

Program Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007 – 2010

Informacje Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony środowiska o stanie środowiska na
terenie powiatu białostockiego

Informacje zawarte w ankiecie wypełnionej przez pracowników Urzędu Gminy w Turośni
Kościelnej,

Dane statystyczne z Głównego Urzędu Statystycznego, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony
Środowiska, Państwowej Straży Pożarnej i Państwowego Instytutu Geologicznego.
W oparciu o przeprowadzoną analizę aktualnego stanu środowiska dokonano:

analizy słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń gminy metodą analizy SWOT,

określenia środowiska zewnętrznego – scharakteryzowano uwarunkowania realizacyjne
Programu w zakresie rozwiązań prawno – instytucjonalnych oraz źródeł finansowania
zewnętrznego,

zdefiniowano priorytety ochrony środowiska,

skonkretyzowano
priorytety
przez
sformułowanie
listy
zadań,
opracowano
system
monitorowania Programu.
9
2 Podstawowe informacje charakteryzujące obszar gminy
Turośń Kościelna
2.1 Położenie geograficzne
Gmina Turośń Kościelna położona jest w województwie podlaskim, w powiecie białostockim i
graniczy od północy z gminą Choroszcz, od zachodu z gminą Łapy, od południa z gminą Suraż, od
wschodu z gminą Juchnowiec Kościelny.
Rysunek 1 Położenie gminy Turośń Kościelna na tle powiatu białostockiego
Źródło: http://www.old.bazagmin.pl/
2.2 Sytuacja demograficzna
Gmina Turośń Kościelna jest gminą wiejską o powierzchni administracyjnej 14030 ha.
Na dzień 31 XII 2009 roku1 zamieszkuje ją faktycznie 5527 mieszkańców. Na obszarze gminy Turośń
Kościelna położonych jest 34 miejscowości skupionych w 32 sołectwach.
Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym wynosi 22%, w wieku produkcyjnym 60,90%,
poprodukcyjnym 17,10% ogółu ludności zamieszkującej gminę. Graficznym obrazem tej sytuacji jest
poniższy wykres.
1
Dane z Urzędu Gminy
10
Wykres 1 Liczba ludności w grupach: przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej na terenie
gminy Turośń Kościelna
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z www.stat.gov.pl stan na 31 XII 2009 r.
2.3 Gospodarka
2.3.1 Gospodarka rolna
Zgodnie z informacjami z Urzędu Gminy na terenie gminy Turośń Kościelna znajduje się łącznie 2494
gospodarstw. Najwięcej gospodarstw – 398 charakteryzuje się powierzchnią pomiędzy 3,0-4,9999 ha.
Na terenie gminy Turośń Kościelna nie występują gospodarstwa duże o powierzchni 100 i więcej ha.
Tabela 1 Liczba gospodarstw wg powierzchni na terenie gminy Turośń Kościelna
Zakres powierzchni [ ha]
Ilość gospodarstw [szt.]
0,0-0,4999
417
0,5-0,9999
223
1,0-1,4999
263
1,5-1,99999
208
2,0-2,9999
330
3,0-4,9999
398
5,0-6,9999
225
7-9,9999
178
11
Zakres powierzchni [ ha]
Ilość gospodarstw [szt.]
10,0-14,9999
140
15,0-19,9999
50
20,0- 29,9999
41
30,0-49,9999
17
50,0-99,9999
4
100,0 i powyżej
0
Razem
2 494
Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej
Graficznym obrazem danych zawartych w powyższej tabeli jest wykres poniżej.
Wykres 2 Liczba gospodarstw wg powierzchni w gminie Turośń Kościelna
Na terenie gminy Turośń Kościelna znajdują się gleby w różnych klasach bonitacyjnych.
Bonitacja gleby (z łac. bonus = dobry) - ocena jakości gleb pod względem ich wartości użytkowej,
uwzględniająca żyzność gleby, stosunki wodne w glebie, stopień kultury gleby i trudność uprawy w
powiązaniu z agroklimatem, rzeźbą terenu oraz niektórymi elementami stosunków gospodarczych. W
12
zależności od przyjętej bonitacji wartość tą wyraża się w klasach lub punktach. Przeprowadza się ją w
celu zakładania jednolitej ewidencji gruntów, będącej podstawą określenia wymiaru podatku
gruntowego, scalania gruntów oraz racjonalnego ich wykorzystania na cele nierolnicze. Uwzględnia
się następujące kryteria:

budowa profilu (typ i podtyp gleby, rodzaj, gatunek, miąższość poziomu próchnicznego i
zawartość próchnicy, odczyn i skład chemiczny, właściwości fizyczne, oglejenie),

stosunki wilgotnościowe, uwarunkowane położeniem w terenie,

wysokość nad poziomem morza.
W oparciu o te kryteria gleby zalicza się do odpowiednich klas bonitacyjnych. Uzupełniającymi
czynnikami bonitacji są właściwości otoczenia profilu glebowego i warunki uprawy. W polskim
systemie bonitacji gleby wyróżnia się 8 klas gleb gruntów ornych: I, II, IIIa, IIIb, IVa, IVb, V, VI i 6 klas
gleb użytków zielonych: I, II, III, IV, V, VI. W skali kraju gleby orne bardzo dobre i dobre (I-II) o
powierzchni 3,7%, (IIIa i IIIb) zajmują 18,0%, średniej jakości (IVa i IVb) – 35,2% oraz słabe i bardzo
słabe (V i VI) – 37,3% ogólnej powierzchni gruntów ornych, górskie 5%. W ogólnej powierzchni
użytków zielonych kraju klasy najsłabsze (V i VI) stanowią aż 42,6%.
Poniższy opis dotyczy gleb pod gruntami ornymi.

Gleby klasy I - gleby orne najlepsze. Są to: czarnoziemy, rędziny kredowe, gleby brunatne
(tylko te bogate w próchnicę), mady. Są to gleby najbardziej zasobne w składniki pokarmowe,
łatwe do uprawy (przewiewne, ciepłe, nie zaskorupiające się).

Gleby klasy II - gleby orne bardzo dobre. Mają skład i właściwości podobne (lub nieco grosze)
jak gleby klasy I, jednak położone są w mniej korzystnych warunkach terenowych co
powoduje, że plony roślin uprawianych na tej klasie gleb, mogą być niższe niż na glebach
klasy I.

Gleby klasy III (a i b) gleby orne średnio dobre - Gleby brunatne, gleby bielicowe. W
porównaniu do gleb klas I i II, posiadają gorsze właściwości fizyczne i chemiczne. Odznaczają
się dużym wahaniem poziomu wody w zależności od opadów atmosferycznych. Na glebach
tej klasy można już zaobserwować procesy ich degradacji.

Gleby klasy IV (a i b) - gleby orne średnie. Plony roślin uprawianych na tych glebach są
wyraźnie niższe niż na glebach klas wyższych, nawet gdy utrzymywane są one w dobrej
kulturze rolnej. Gleby te są bardzo podatne na wahania poziomu wód gruntowych.

Gleby klasy V - gleby orne słabe. Do tej klasy należą gleby kamieniste lub piaszczyste o niskim
poziomie próchnicy. Są ubogie w substancje organiczne. Do tej klasy zaliczmy również gleby
orne słabe położone na terenach nie zmeliorowanych albo takich które do melioracji się nie
nadają.
13

Gleby klasy VI - gleby orne najsłabsze. W praktyce nadają się tylko do zalesienia. Posiadają
bardzo niski poziom próchnicy. Próba uprawy roślin na glebach tej klasy niesie ze sobą duże
ryzyko uzyskania bardzo niskich plonów.
Sytuację pod względem klas bonitacyjnych w gminie Turośń Kościelna przestawia poniższa tabela
oraz wykres. Wynika z nich, że na terenie gminy Turośń Kościelna przeważają grunty orne klasy IV b
oraz V, które stanowią łącznie 58,57 % ogółu gruntów ornych w gminie Turośń Kościelna.
Tabela 2 Powierzchnia gruntów ornych w Turośni Kościelnej wg klas bonitacji
Klasa bonitacji
klasa I
Powierzchnia gruntów ornych [ha]
0
Udział procentowy [%]
0,00%
klasa II
0
0,00%
klasa III a
18,9857
0,35%
klasa IIIb
466,6657
8,56%
klasa IVa
1051,1733
19,29%
klasa IV b
1322,8909
24,28%
klasa V
1868,3375
34,29%
klasa VI
702,0538
12,89%
klasa VIz
18,4873
0,34%
Razem
5448,5942
100,00%
Źródło: Urząd Gminy Turośń Kościelna
Wykres 3 Grunty orne w gminie Turośń Kościelna wg klas bonitacji [ha]
14
Łąki i pastwiska na terenie gminy Turośń Kościelna zamykają się w czterech na sześć możliwych klas
bonitacji, są to klasy III, IV, V i VI, które łącznie dają 100% powierzchni łąk i pastwisk na terenie gminy
Turośń Kościelna.
Tabela 3 Klasy bonitacji łąk i pastwisk na terenie gminy Turośń Kościelna
Klasa bonitacji
klasa I
Łąki i pastwiska [ha]
0
Udział procentowy [%]
0,00%
klasa II
0
0,00%
klasa III
211,2245
6,58%
klasa IV
1471,9131
45,86%
klasa V
1202,9779
37,48%
klasa VI
323,5766
10,08%
Razem
3209,6921
100,00%
Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej
Wykres 4 Klasy bonitacji łąk i pastwisk na terenie gminy Turośń Kościelna
2.3.2 Gospodarka leśna
Ogólna powierzchnia lasów na terenie gminy na dzień 31.12.2009 wynosi 3351,39 ha. Średnia
lesistość gminy wynosi 23,89%. W porównaniu lesistość województwa podlaskiego w roku 2008 wg
15
GUS wyniosła 30,3%, a lesistość powiatu białostockiego 39,20%. Gmina Turośń Kościelna
charakteryzuje się więc mniejszą lesistością niż powiat białostocki, czy też województwo podlaskie.
Największa część lasów należy do gminy – 61,33 %, do Skarbu Państwa należy 36,52 %, lasy prywatne
natomiast to 2,15% ogółu lasów na ternie gminy Turośń Kościelna. Zalesienia w roku 2009 wyniosły
38,61 ha.
Tabela 4 Struktura własności lasów na terenie gminy Turośń Kościelna
Powierzchnia lasów ogółem [ha]
3 351,39
100,00%
Powierzchnia lasów będących własnością Skarbu
Państwa [ha]
1 223,93
36,52%
Powierzchnia lasów będących własnością gminy [ha]
2 055,42
61,33%
Powierzchnia lasów prywatnych [ha]
72,04
2,15%
Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej
Wykres 5 Struktura własnościowa lasów na terenie gminy Turośń Kościelna [%]
Lasy publiczne gminy Turośń Kościelna wchodzą w skład Nadleśnictwa Dojlidy , które obejmuje swym
działaniem dwa powiaty: białostocki (gminy: Choroszcz, Dobrzyniewo Duże, Juchnowiec Kościelny,
Supraśl, Suraż, Turośń Kościelna, Wasilków, Zabłudów); oraz miasto na prawach powiatu – Białystok.
Monitoring stanu lasu przeprowadzony przez Nadleśnictwo Dojlidy określa m.in. skład gatunkowy
lasu.
16
10
8
Lipa
5
Osika
6
Olsza
3
Brzoza
Klon
8
Grab
Dąb
11
Modrzew
Udział
procentowy
Świerk
drzewa
Sosna
Gatunek
Jesion
Tabela 5 Skład gatunkowy lasu [%]
10
15
12
12
Wykres 6 Skład gatunkowy lasu
2.3.3 Gospodarka wodna
Zasoby wodne gminy Turośń Kościelna tworzą wody powierzchniowe i wody podziemne. Sieć
hydrograficzną na terenie gminy tworzą wraz z dopływami rzeki: Narew, Turośnianka i Czaplinianka Niewodnica, Kowalówka.
Wody podziemne o znaczeniu użytkowym występują w piaszczysto – żwirowych utworach
czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Wodonośność utworów kredowych i trzeciorzędowych jest
słabo rozpoznana.
Warunki występowania wód podziemnych w obrębie czwartorzędu są bardzo skomplikowane,
wynikające przede wszystkim z nieciągłości warstw wodonośnych. Tym niemniej utwory
czwartorzędowe stanowią główne źródło ujmowania wód podziemnych dla celów użytkowych na
obszarze gminy.
W obrębie tych utworów wyróżnia się kilka poziomów wodonośnych charakteryzujących się
zróżnicowaną zasobnością i zasięgiem przestrzennym. Wyróżnione poziomy wodonośne to:
17
 poziom wodonośny spągowy (najniższy)
 środkowy poziom wodonośny międzymorenowy,
 przypowierzchniowy poziom wodonośny,
Wody z ujęć czwartorzędowych, a w szczególności z poziomu wodonośnego międzymorenowego są
podstawowym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę na terenie gminy Turośń Kościelna warstwy
wodonośne tego poziomu tworzą naprzemianległe z glinami piaski i żwiry znajdujące się na
znacznych
głębokościach. Informacje na temat ujęć wody pitnej oraz stacji uzdatniania wody
przedstawiono w poniższej tabeli.
Tabela 6 Ujęcia wody pitnej oraz stacje uzdatniania wody na terenie gminy Turośń Kościelna – stan na
31.12.2009 r.
Ujęcia wody pitnej
Lp. Nazwa ujęcia
/ lokalizacja
Stacje uzdatniania wody
Wydajność
Rodzaj: wody
podziemne lub wody
powierzchniowe
m /dobę
(eksploatacja)
3
Nazwa /
lokalizacja
Wydajność
m3 /dobę
1.
Pomigacze
Wody podziemne
2064
Pomigacze
1440
2.
Czaczki
Wody podziemne
360
Czaczki
360
3.
Tołcze
Wody podziemne
816
Tołcze
240
4.
Baciuty
Wody podziemne
1728
Baciuty
552
5.
Turośń Dolna
Wody podziemne
2616
Turośń Dolna
960
Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej
2.3.4 Turystyka
Do walorów turystyczno – wypoczynkowych gminy można zaliczyć elementy środowiska naturalnego
tj. ukształtowanie terenu, wody powierzchniowe, lasy i zagospodarowanie terenu. Ukształtowanie
terenu gminy jest wynikiem działalności zlodowacenia. Do ważniejszych wzniesień należą: Kosmata
Góra – 139 m.n.p.m., Góra Radzynka – 152 m.n.p.m., Kościańska Góra – 139 m.n.p.m., Deniwelacja
względna sięga kilkunastu metrów okolicach Dobrowody, Baciut, Topilca, Chodor, Niewodnicy. Na
pozostałym obszarze występuje teren falisty, a nad Narwią równinny, na poziomie 115 m.n.p.m.
Tereny o urozmaiconej rzeźbie mogą być wykorzystywane do wycieczek pieszych, rowerowych a zimą
do narciarstwa.
Rzeka Narew ze swoimi odnogami nadaje się do uprawiania kajakarstwa i wędkarstwa. Natomiast do
kąpieli rzeki Turośnianka i Czaplinianka. Zbiorniki wodne występują we wsiach Topilec, Niewodnica
Kościelna, Turośń Kościelna i glinianka we wsi Markowszczyzna.
18
Największe kompleksy leśne występują w okolicach wsi Dołki i na północy koło Topilca.
Ponadto duże powierzchnie lasów występują koło wsi Borowskie Gziki, Pomigacze, Bojary,
Dobrowoda. W rejonie wsi Niewodnica Kościelna lasy spełniają funkcje ochronne Białegostoku. W
Niewodnicy Kościelnej skupiają się największe tereny wypoczynkowe w postaci terenów letniskowych
ludności miasta Białegostoku.
Turośń Kościelna to baza do wypadów rowerowych. Poniżej przedstawiono szlaki rowerowe na
terenie gminy2.
1. „Narwiański Labirynt” - 45 km
Szlak prowadzi przez cały Narwiański Park Narodowy, na jego pokonanie potrzeba 2-3 dni. Płynąc
widać miejscowości: Suraż, Uhowo, Baciuty, Topilec, Izbiszcze, Waniewo, Kurowo i Rzędziany. Można
zwiedzić siedzibę Narwiańskiego Parku Narodowego i podziwiać panoramę Narwi.
2. Szlak niebieski „Włókniarzy” – Fasty, Dzikie, Żółtki, Choroszcz, Kościuki, Niewodnica
Kościelna, Tołocze, Dobrowoda, Borowskie Żaki, Suraż, Zawyki, Doktorce, Strabla, Plutycze,
Rajsk, Haćki 75 km
Na trasie można zobaczyć m.in. wspaniałe widoki na doliny rzek Supraśli i Białej oraz pasmo wzgórz
Leńce-Krynice, w Kolonii Dzikie znajduje się słynny młyn wodny, dwa pomniki przyrody w Kościukach
(wiąz i grusza), bardzo ciekawy krzyż wotywny z 1890 r. za wsią Zaczerlany, a także widoki na dolinę
Czaplinianki.
3. Szlak żółty „Nadnarwiański”- Białystok, Księżyno, Niewodnica, Trypucie, Zawady, Topilec,
Izbiszcze, Śliwno, Kruszewo, Pańki – 31 km.
Na szlaku godne uwagi są: kapliczka na tzw. „Świętej Sośnie” za Pańkami, Bratnia Mogiła z 1915 r. i
1939 r. w Kruszewie, dwa głazy narzutowe za Kruszewem - pomniki przyrody, położone nad Narwią
Izbiszcze, cmentarz wojenny z 1915 r. oraz cerkiew prawosławna z 1876 r. w Topilcu, Marcowa Góra i
Góra Rodzynka.
4. Szlak żółty „Podmiejskich rezydencji” – Bokiny, Turośń Kościelna, Juchnowiec Kościelny,
Zabłudów, Bobrowa Dolina, Supraśl – 50 km
Szlak prowadzi od Doliny Narwi po Puszczę Knyszyńską. Na trasie można zobaczyć kilka dworów i
pałaców, pozostałych po dawnych właścicielach tych ziem.
Z terenu gminy Turośń Kościelna do rejestru zabytków wpisano:
1. we wsi Baciuty:
 kapliczka unicka ob., prawosławna pod wezwaniem. Św. Barbary, dec. WKZ – 5340/3/83 z
25.08.1983 r., nr rej. 536,
2
http://turosnkoscielna.com/
19
2. we wsi Niewodnica Kościelna:
 Kościół par. pw. Św. Antoniego Padewskiego wraz z cmentarzem przykościelnym i
ogrodzeniem z bramami, dec. Nr WKZ – 5340/8/94, nr rej. 758
3. we wsi Topilec:
 Cerkiew par. pw. Św. Mikołaja, dec. Nr KL. WKZ –680/18/75 z 23.10.1975r.
4. we wsi Turośń Dolna:
 wiatrak koźlak, dec. Nr KL WKZ –5340/12/79 z 20.03.1979 r. Nr rej. 436
5. we wsi Turośń Kościelna:
 dwór myśliwski, Kult. V-2b/22/61/56 z 27.07.1956, nr rej. 55,
 zespół kościoła par. pw. Św. Trójcy: a) kościół b) dzwonnica,
 cmentarz przykościelny, d. ogrodzenie, dec. Nr WKZ-5340/9/95 z 21.07.1995 r., nr rej. 799
Na terenie gminy znajdują się także obiekty o wartościach historyczno – kulturowych nie objętych
decyzjami konserwatorskimi, jednakże będących także w kręgu zainteresowania Wojewódzkiego
Konserwatora Zabytków.
1. Wieś Baciuty
 dom nr 14, ob. nie użytkowany, drewn. pocz. XX w.
 dom nr 35, drewn. K. XIX w.
 dom nr 47 mur, 1904 r.
 spichlerz w zagrodzie nr 2, drewn.l. 20 XX w.
2. Wieś Bojary
 dom nr 18, drew., l 20 XX w.
3. Wieś Borowskie Gziki
 dom nr 3, drewn. 1929 r.
4. Wieś Borowskie Michały
 dom nr 6, drewn. pocz. XX w.
5. Wieś Borowskie Olki
 dom nr 29, drewn., l. 20 XX w.
 dom nr 30, drewn. L. 20 XX w.
20
6. Wieś Borowskie Skórki
 dom nr 38, drewn, 1913.
 dom nr 39, drewn, pocz. XX w.
7. Wieś Borowskie Żaki
 dom nr 15, drewn. 1932.
 obora w zagrodzie nr 13, drewn, l.20 XX w.
 obora w zagrodzie nr 14, drewn, l. 30 XX w.
8. Wieś Chodory
 dom nr 21, drewn. L. 20 XX w.
9. Wieś Czaczki Małe
 stodoła w zagrodzie nr 10, l. 20 XX w.
10. Wieś Dobrowoda
 dom nr 17, drewn. 4 ćw. XIX w.
11. Wieś Iwanówka
 kaplica, mur., l. 30 XX w.
 dom nr 4, mur., ok. 1920.
 dom nr 6, mur., 1913.
 dom nr 10, mur., l. 20 XX w.
 dom nr 12, mur., l.20 XX w.
12. Wieś Juraszki
 dom nr 8, drewn., XIX/XX w.
13. Wieś Lubejki
 dom nr 7, mur., 1918.
 dom nr 29, mur., 1918.
14. Wieś Markowszczyzna
 Zespół dworski
a) dwór, mur., 1820,
21
b) oficyna, mur., ok. 1820, cz. rozebrana i przebud.
c) czworak, mur., ok. 1820,
d) park, I poł. XIX w.
 Pozostałości Zespołu Dworskiego
a) obora I, mur., 1 poł. XIX w.
b) obora II, mur., 1 poł. XIX w.
15. Wieś Niecki
 dom nr 27, mur., 1935 r.
16. Wieś Niewodnica Kościelna
 Plebania, mur., 1925.
 Obiekty cmentarza grzebalnego
a) kaplica, mur., 1872 r.
b) brama w ogrodzeniu, mur., 2 poł. XIX w.
c) karczma, ob. dom mieszkalny, mur., pocz. XIX. w. przebud. 1967.
17. Wieś Pomigacze
 kaplica p.w. św. Rozalii, mur. 1930 r.
 dom nr 18, drewn. pocz. XX w.
 dom nr 19, drewn. pocz. l. 20 XX w.
 dom nr 67, mur., 4 ćw. XIX w.
 dom nr 69, mur., 4 ćw. XIX w.
 dom nr 73, drewn., k. XIX w.
 dom nr 76, mur., k. XIX w.
 dom nr 79, mur., k. XIX w.
18. Wieś Tołcze
 dom nr 14, drewn., l. 20 XX w.
 dom nr 27, mur, 1911 r.
 dom nr 33, mur., 1911 r.
22
19. Wieś Turośń Dolna
 dom nr 38, mur., 1929 r.
 spichlerz w zagrodzie nr 80, drewn, l. 20 XX w. przebud. 1941 r.
 wiatrak koźlak, drewn., ok. 1920 r.
20. Wieś Turośń Kościelna
 dom nr 91, drewn. , 1916 r.
 dom nr 107 , mur., 1904 r.
21. Wieś Zawady
 dom nr 21, drewn., 1920 r.
Cmentarze
we wsi Turośń Kościelna:
- cmentarz rzymskokatolicki,
- cmentarz przykościelny,
Pozostałości parków podworskich we wsiach:, Markowszczyzna,Topole, Turośń Kościelna.
2.3.5 Przemysł
Na terenie gminy Turośń Kościelna przeważają jednostki gospodarcze należące do sektora
prywatnego. Liczba osób prowadzących działalność gospodarcza
w latach 2007-2009 ulega
systematycznemu wzrostowi. Wzrosła również choć nie tak dynamicznie liczba stowarzyszeń i
organizacji społecznych. Największe zakłady na terenie gminy Turośń Kościelna to:
1. Hermes Recycling S. z o.o. Barszczówka,
2. Turpasz w Turośni Kościelnej,
3. Zakład Mięsny BOST Turośni Kościelnej,
4. Stacja Paliw w Niewodnicy Koryckiej – 2 szt.,
5. Stacja Elektroenergetyczna NAREW w Turośni Kościelnej.
Tabela 7 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów
własnościowych na terenie gminy Turośń Kościelna
Liczba jednostek Liczba jednostek Liczba jednostek
Podmioty gospodarki narodowej
gospodarczych
gospodarczych
gospodarczych
zarejestrowane w rejestrze REGON wg
sektorów własnościowych
Rok 2007
Rok 2008
Rok 2009
23
Podmioty gospodarki narodowej
zarejestrowane w rejestrze REGON wg
sektorów własnościowych
Ogółem
Liczba jednostek
gospodarczych
Liczba jednostek
gospodarczych
Liczba jednostek
gospodarczych
Rok 2007
Rok 2008
Rok 2009
308
346
385
Sektor publiczny
Podmioty gospodarki narodowej ogółem
10
10
10
Państwowe i samorządowe jednostki
prawa budżetowego ogółem
8
8
8
Sektor Prywatny
Podmioty gospodarki narodowej ogółem
298
336
375
Osoby fizyczne prowadzące działalność
gospodarczą
261
295
330
Spółki handlowe
10
10
11
Spółdzielnie
0
0
0
Stowarzyszenia i organizacje społeczne
12
14
15
Źródło: www.stat.gov.pl
Analizując ilość jednostek gospodarczych pod względem podziału wg sekcji PKD 2007
widzimy, że najwięcej jednostek gospodarczych spośród 385 działających na terenie gminy Turośń
Kościelna działa w sekcji G (Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych,
włączając motocykle), a następnie w sekcji F (Budownictwo).
Tabela 8 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze Regon wg sekcji PKD 2007 na terenie
gminy Turośń Kościelna
Lp.
1.
Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w
rejestrze REGON wg sekcji PKD
Sekcja A
Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i
rybactwo
Liczba jednostek gospodarczych
Rok 2009
16
24
Lp.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w
rejestrze REGON wg sekcji PKD
Sekcja C
Sekcja D
Sekcja E
Przetwórstwo przemysłowe
Wytwarzanie i zaopatrywanie w
energię elektryczną, gaz, parę
wodną, gorącą wodę i powietrze do
układów klimatyzacyjnych D
Dostawa wody; gospodarowanie
ciekami i odpadami oraz działalność
związana z rekultywacją
Liczba jednostek gospodarczych
Rok 2009
47
1
2
Sekcja F
Budownictwo
57
Sekcja G
Handel hurtowy i detaliczny;
naprawa pojazdów samochodowych,
włączając motocykle
103
Sekcja H
Transport i gospodarka magazynowa
30
Sekcja I
Działalność związana z
zakwaterowaniem i usługami
gastronomicznymi
5
Sekcja J
Informacja i komunikacja
3
Działalność finansowa i
ubezpieczeniowa
Działalność związana z obsługą rynku
nieruchomości
Działalność profesjonalna, naukowa i
techniczna
18
Sekcja K
Sekcja L
Sekcja M
4
29
Działalność w zakresie usług
administrowania i działalność
wspierająca
5
Sekcja O
Administracja publiczna i obrona
narodowa; obowiązkowe
zabezpieczenia społeczne
9
Sekcja P
Edukacja
12
Sekcja Q
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
24
Sekcja R
Działalność związana z kulturą,
rozrywką i rekreacją
6
Sekcja S
Pozostała działalność usługowa
14
Sekcja N
Źródło: www.stat.gov.pl
25
2.3.6 Rynek pracy
Wg najnowszych danych GUS na terenie gminy Turośń Kościelna pracujących w głównym
miejscu pracy było 198 osób w tym 83 mężczyzn i 115 kobiet. Osób bezrobotnych w gminie Turośń
Kościelna w roku 2009 było 217 z czego 102 to były kobiety, a 115 mężczyźni. Udział bezrobotnych
zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym ogółem to 6,3%. Do największych
zakładów przemysłowych należą zakłady wspomniane w pkt. 2.3.5.
26
3 Ocena aktualnego stanu środowiska gminy Turośń
Kościelna
3.1 Zasoby wodne
3.1.1 Wody powierzchniowe
3.1.1.1 Stan aktualny
Gmina Turośń Kościelna leży w zlewni rzeki Narew, która jest głównym odbiornikiem wód
powierzchniowych. Łączna powierzchnia wód otwartych wynosi 100 ha, co stanowi 0,7 % obszaru
gminy (średnio w woj. białostockim 1,0 %).
Sieć hydrograficzną na terenie gminy tworzą wraz z dopływami rzeki: Narew, Turośnianka i
Czaplinianka-Niewodnica, Kowalówka.
Zgodnie z art. 11 ust. 1 pkt. 4 Ustawy Prawo wodne prawa właścicielskie nad rzekami Turośnianka i
Czaplinianka, Kowalówka i Niewodniczanka sprawuje Marszałek województwa jako zadania z zakresu
administracji rządowej wykonywane przez samorząd województwa. Odcinek rzeki Narew na terenie
gminy Turośń Kościelna leży w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego, który sprawuje prawa
własnościowe.
Długość poszczególnych odcinków rzeka na terenie gminy Turośń Kościelna jest następująca:
rzeka Czaplinianka
16,0 km w tym 14,75 km prawa własnościowe Marszałek województwa oraz
1,25 km Narwiański Park Narodowy;
rzeka Turośnianka
15,41 km prawa własnościowe Marszałek Województwa;
rzeka Kowalówka
5,4 km prawa własnościowe Marszałek Województwa;
rzeka Niewodniczanka 0.7 km prawa własnościowe Marszałek Województwa;
Rzeka Narew, która na niewielkim odcinku stanowi zachodnią granicę gminy, płynie szeroką,
zabagnioną doliną.
Północna część gminy jest odwodniona przez rzekę Czapliniankę – Niewodnicę, środkowa zaś przez
rzekę Turośniankę. Doliny tych rzek, jak i ich dopływy są bardzo słabo zaznaczone w morfologii
terenu, a liczne ich odcinki są w znacznym stopniu zabagnione.
Na terenie gminy Turośń Kościelna zlewnie rzek Turośnianki, Czaplinianki – Niewodnicy, i Narwi
zostały zaliczone do zlewni o wystarczających zasobach wód powierzchniowych.
Z obliczeń rzędnych zasięgu fali powodziowej dla woj. białostockiego wynika, że zagrożenia
powodziowe na terenie gminy Turośń Kościelna nie występują.
27
W funkcjonowaniu sieci rzecznej gminy Turośń Kościelna istotną rolę w zakresie ochrony
przeciwpowodziowej spełnia niewątpliwie szeroka i zabagniona dolina Narwi.
W 2008 roku wody płynące gminy Turośń Kościelna nie były objęte programem monitoringu wód
płynących prowadzonymi przez WIOŚ Białystok.
KLASYFIKACJE WÓD
• Ogólna ocena jakości wód – stan wód. Podstawą oceny jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.
U. Nr 162, poz. 1008). Dokument określa sposób klasyfikacji jednolitych części wód
powierzchniowych w ciekach naturalnych, jeziorach lub innych zbiornikach naturalnych, wodach
przejściowych i przybrzeżnych oraz sztucznych jednolitych części wód powierzchniowych i silnie
zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych.
Rozporządzenie zmieniło dotychczasowe podejście do sposobu badania i oceny. Punkty
monitoringowe zlokalizowane są na zamknięciach zlewni tzw. jednolitymi częściami wód (JCW).
Monitoring prowadzi się w sposób umożliwiający ocenę ich stanu oraz ilościowe ujęcie czasowej i
przestrzennej zmienności parametrów biologicznych, hydromorfologicznych, fizykochemicznych i
chemicznych .Stan wód dla wód naturalnych określa się, porównując wyniki klasyfikacji cząstkowych
tj.: oceny stanu ekologicznego z wynikami stanu chemicznego. Stan wód sztucznych i silnie
zmienionych określa się, porównując wyniki klasyfikacji cząstkowych tj.: ocenę potencjału
ekologicznego z wynikami stanu chemicznego.
W zależności od stanu ekologicznego/potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego stan wód
naturalnych, sztucznych i silnie zmienionych może być: dobry lub zły.
• Ocena przydatności do bytowania ryb. Podstawę oceny stanowi Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody
śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455).
• Ocena wrażliwości wód na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych i podatności na
eutrofizację.
Podstawę oceny stanowi Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie
kryteriów wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241
poz.2093).
Klasyfikacja stanu ekologicznego rzek gminy Turośń Kościelna zgodnie z najnowszymi badaniami
WIOŚ przeprowadzonymi w 2009 roku przedstawia się następująco:

Czaplinianka (profil ujściowy) – wody o umiarkowanym stanie ekologicznym – III klasa,

Turośnianka (profil ujściowy) – wody o umiarkowanym stanie ekologicznym – III klasa.
28
Tabela 9 Klasyfikacja rzek gminy Turośń Kościelna badanych w systemie monitoringu – stan ekologiczny (stan na: 30.06.2010)
Nazwa i kod JCW
Rzeka i
Km
punkt
rzeki
Monitoring
pomiarowy
Stan
ekologiczny
Wskaźniki
decydujące
o klasie
Klasa
wskaźnika
min
max
średnia
Bytowanie
ryb
Nieprzydatne
Czaplinianka
Ujście do
PLRW200017261589
Narwi
MIR
O
0,2
(Monitoring
II
44,04
44,04
44,04
umiarkowany
Operacyjny)
ze względu
na tlen rozp.,
OWO
Poniżej II
10,8
23,1
23,1
azotyny,
fosfor org.
MIR
II
39,05
39,05
39,05
Nieprzydatne
ze względu
Turośnianka
Ujście do
PLRW200001726157699
Narwi
O
0,2
(Monitoring
Tlen rozp.
Poniżej II
7,36
21,6
21,6
umiarkowany
na tlen rozp.,
BZT%, a.
Operacyjny)
amon.,
A. Kjeldahla
Poniżej II
0,93
2,6
2,6
azotyny,
fosfor org.
Źródło: Ocena stanu czystości rzek województwa podlaskiego w 2009 roku, WIOŚ Białystok, czerwiec 2010
29
3.1.1.2 Zagrożenia
Do oczyszczalni są doprowadzane przez system kanalizacji sanitarnej, ścieki komunalne z terenu
gminy. GUS podaje ładunki zanieczyszczeń w ściekach po oczyszczeniu w roku 2009:
 BZT5 (Biochemiczne Zapotrzebowanie Tlenu) 604 kg/rok
 ChZT (Chemiczne Zapotrzebowanie Tlenu) 2657 kg/rok
 Zawiesina 532 kg/rok
W porównaniu z rokiem 2008 powyższe wskaźniki uległy wzrostowi. Na stan czystości wód może
negatywnie wpływać działalność związana z produkcją rolną, a zwłaszcza intensywne stosowanie
nawozów sztucznych i środków chemicznej ochrony roślin. Zagrożeniem dla wód, a zwłaszcza wód
podziemnych może być również nieprawidłowa utylizacja odpadów, a w szczególności tych odpadów,
które zawierają różnego rodzaju niebezpieczne związki toksyczne.
3.1.1.3 Wnioski
Klasa wód powierzchniowych na terenie gminy Turośń Kościelna od dłuższego czasu nie zmienia się,
nadal jest to III klasa czystości. W celu zmniejszenia zanieczyszczeń wód powierzchniowych zostanie
rozbudowany system kanalizacji (lata 2010-2017) oraz nastąpi modernizacja oczyszczalni (lata 20142017)- patrz punkt 10.2 Program zadaniowy.
3.1.2 Wody podziemne
3.1.2.1 Stan aktualny
Wody podziemne o znaczeniu użytkowym występują w piaszczysto – żwirowych utworach
czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Wodonośność utworów kredowych i trzeciorzędowych jest
słabo rozpoznana.
Warunki występowania wód podziemnych w obrębie czwartorzędu są bardzo skomplikowane,
wynikające przede wszystkim z nieciągłości warstw wodonośnych. Tym niemniej utwory
czwartorzędowe stanowią główne źródło ujmowania wód podziemnych dla celów użytkowych na
obszarze gminy.
W obrębie tych utworów wyróżnia się kilka poziomów wodonośnych charakteryzujących się
zróżnicowaną zasobnością i zasięgiem przestrzennym. Wyróżnione poziomy wodonośne to:

poziom wodonośny spągowy (najniższy)

środkowy poziom wodonośny międzymorenowy,
30

przypowierzchniowy poziom wodonośny,
Wody z ujęć czwartorzędowych, a w szczególności z poziomu wodonośnego międzymorenowego są
podstawowym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę na terenie gminy Turośń Kościelna warstwy
wodonośne tego poziomu tworzą naprzemianległe z glinami piaski i żwiry znajdujące się na
znacznych głębokościach.
Zużycie wody ogółem na potrzeby gospodarki i ludności w gminie Turośń Kościelna w roku
2008 w stosunku do roku 2007 wzrosło o 7 dam3/rok w roku 2007 wynosiło bowiem 177,6 dam3/rok,
a w roku 2008 184,6 dam3/rok. Gospodarstwa domowe odnotowały zużycie wody w roku 2007 na
poziomie 163,0 dam3/rok a w roku 2008 177,1 dam3/rok. Eksploatacja sieci wodociągowej pochłonęła
184,6 dam3 w roku 2008, czyli o 7 dam3 więcej niż w roku 2007.
Klasyfikacja elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych obejmuje pięć następujących
klas jakości wód podziemnych3:
• Klasa I – wody bardzo dobrej jakości, w których:
a) wartości elementów fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych
procesów zachodzących w wodach podziemnych i mieszczą się w zakresie wartości stężeń
charakterystycznych dla badanych wód podziemnych ( tła hydrogeochemicznego)
b)wartości elementów fizykochemicznych nie wskazują na wpływ działalności człowieka
• Klasa II – wody dobrej jakości, w których:
a) wartości niektórych elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych
procesów zachodzących w wodach podziemnych
b) wartości elementów fizykochemicznych nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to
wpływ bardzo słaby
• Klasa III – wody zadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są
podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego
wpływu działalności człowieka
• Klasa IV – wody niezadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są
podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych oraz wyraźnego
wpływu działalności człowieka
• Klasa V – wody złej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają
znaczący wpływ działalności człowieka
Wody podziemne skontrolowane w studniach powiatu białostockiego w latach 1999 – 2007
pobierane były z utworów czwartorzędowych. Badaniami objęto wody wgłębne – 4 studnie oraz
3
Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska o stanie środowiska na terenie powiatu białostockiego, WIOŚ
Białystok, grudzień 2009
31
wody gruntowe – 9 studni. Na terenie gminy Turośń Kościelna nie prowadzono badań wód
podziemnych, ponieważ nie znajdują się tu studnie objęte systemem monitoringu.
3.1.2.2 Zagrożenia
Wody podziemne należące do zasobów naturalnych, coraz bardziej zagrożone są zanieczyszczeniami
z powierzchni ziemi. Konieczna jest ich szczególna ochrona, gdyż są to zasoby nieodnawialne.
W szczególności niezbędna jest ochrona znacznych obszarów, pod którymi znajdują się Główne
Zbiorniki Wód Podziemnych. W Polsce jest ich około 180, a obszar ich obejmuje ponad 52%
powierzchni kraju.
Rysunek 2 Główne zbiorniki wód podziemnych (wg Atlasu Hydrogeologicznego Polski, 1995)
32
stacje hydrogeologiczne
punkty obserwacyjne II rzędu z numerem (studnie)
punkty obserwacyjne II rzędu z numerem (źródła)
- Q, Q/Tr
- Tr -, Tr/K Tr
-K
-J
-T
- Pz
Q - czwartorzęd
Podstawowym zagrożeniem wód podziemnych są zanieczyszczenia przenikające z
powierzchni ziemi, zanieczyszczeń gruntu, przenikania wód powierzchniowych czy wód opadowych
zawierających zanieczyszczenia znajdujące się w powietrzu. W miejscach, gdzie brak jest dostatecznej
izolacji poziomu wodonośnego, następuje szybka wymiana wód, a tym samym przemieszczanie
zanieczyszczeń.
3.1.2.3 Wnioski
Wpływ na stan wód podziemnych w gminie ma:
 niewłaściwe stosowanie nawozów naturalnych (w tym głównie gnojowicy),
 chemizacja rolnictwa (nadmierne stosowanie nawozów mineralnych i środków ochrony
roślin).
 dzikie wysypiska śmieci
 niewłaściwie zabezpieczone stacje i magazyny paliw,
 zanieczyszczone wody powierzchniowe (infiltracja do warstw wodonośnych),
 zanieczyszczenia atmosfery (opad pyłów i gazów imitowanych do atmosfery, kwaśne
deszcze),
 nieszczelne zbiorniki ściekowe,
 szlaki komunikacyjne o dużym natężeniu ruchu.
33
3.2 Powietrze atmosferyczne
3.2.1 Emisja, emisja niska i imisja
3.2.1.1 Stan aktualny
Na poziom stężeń zanieczyszczeń w powietrzu mają wpływ wielkość napływowej i lokalnej
emisji zanieczyszczeń do powietrza, warunki klimatyczne i topografia terenu. Głównymi źródłami
zanieczyszczeń do atmosfery na terenie gminy Turośń Kościelna podobnie jak i na terenie całego
powiatu białostockiego są rozproszone źródła emisji z sektora komunalno – bytowego, a także
zanieczyszczenia komunikacyjne związane z ruchem pojazdów na drogach występujących na terenie
gminy Turośń Kościelna wymienionych w rozdziale 3.5.7 Komunikacja i transport.
Substancjami
zanieczyszczającymi,
mającymi
największy
udział
w
emisji
zanieczyszczeń,
pochodzącymi z procesów spalania energetycznego są: tlenki azotu(NO-NO2), dwutlenek siarki (SO2),
tlenek węgla (CO) i pyły.
Od środków transportu największy udział w emisji mają: tlenek węgla (CO), tlenki azotu (NO-NO2) i
benzen (C6H6).
Na terenie „strefy białostockiej”, którą stanowi powiat białostocki gdzie leży gmina Turośń Kościelna,
wykonywana corocznie (zgodnie art. 89 Ustawy Prawo ochrony środowiska) „Ocena poziomów
substancji w powietrzu i klasyfikacji stref województwa podlaskiego” nie wykazała za rok 2008
przekroczeń norm zanieczyszczenia powietrza. Wartości zanieczyszczeń SO2, NO2, i benzenu były
znacznie niższe od norm dopuszczalnych.
Emisja niska
Niska emisja, pochodząca głównie z lokalnych kotłowni i gospodarstw indywidualnych stanowi
lokalnie poważny problem w szczególności na terenach wiejskich. Źródła niskiej emisji są bardzo
rozproszone. Charakteryzują się także sezonowością – wyraźnie wzrastają w sezonie grzewczym zaś w
lecie ich znaczenie jest niewielkie.
Tabela 10 Zaopatrzenie w ciepło i gaz na terenie gminy Turośń Kościelna
Stan na dzień
Lp.
Wyszczególnienie
j.m.
31.12.2008 r.
31.12.2009 r.
Brak sieci
cieplnej
Brak sieci cieplnej
Sieć cieplna
1.
Procentowy udział mieszkańców
korzystających z ciepła sieciowego w
ogólnej liczbie mieszkańców gminy
%
34
2.
Długość sieci cieplnej
km
-
-
Kotłownie
1.
Ilość kotłowni gazowych
szt.
8
8
2.
Ilość kotłowni olejowych
szt.
1
1
3.
Ilość kotłowni węglowych
szt.
-
-
4.
Ilość kotłowni koksowych
szt.
-
-
5.
Ilość kotłowni wykorzystujących
biomasę / drewno / itp.
szt.
-
-
Sieć gazowa
1.
Procentowy udział mieszkańców
korzystających z gazu sieciowego w
ogólnej liczbie mieszkańców gminy
%
40
42
2.
Długość sieci gazowej
km
27
30
Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej
Imisja zanieczyszczeń, ilość zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych odbierana przez środowisko; jest
miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowaną jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu
(wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. ditlenku siarki, na jednostkę objętości
powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako depozycja zanieczyszczeń — ilość danego zanieczyszczenia
osiadającego na powierzchni ziemi. Ze względu, że takie badania nie były przeprowadzane na terenie
gminy Turośń Kościelna, w celu zobrazowania sytuacji posłużono się danymi dotyczącymi powiatu
białostockiego na terenie którego gmina się znajduje.
Tabela 11 Porównanie emisji zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych na
terenie powiatu białostockiego lata 2008-2009
Rodzaj emisji
2008 r.
2009 r.
Emisja zanieczyszczeń pyłowych
Ilość [Mg/r]
 ogółem
41
31
 nie zorganizowana
2
1
 ze spalania paliw
41
31
34422
22207
407
329
1
0
Emisja zanieczyszczeń gazowych
 ogółem
 ogółem bez dwutlenku węgla
 nie zorganizowana
35
 dwutlenek siarki
119
75
 tlenki azotu
63
43
 tlenek węgla
216
209
32015
21878
165
139
 dwutlenek węgla
Zanieczyszczenia
zatrzymane
lub
zneutralizowane w urządzeniach do
redukcji
 pyłowe
Źródło: http://www.stat.gov.pl/bdr_n
Porównując dane z lat 2008 i 2009 zauważamy znaczny spadek wartości zanieczyszczeń, dotyczy to
wszystkich mierzonych rodzajów zanieczyszczeń powietrza.
3.2.1.2 Zagrożenia
Gmina Turośń Kościelna charakteryzuje się stosunkowo czystym powietrzem atmosferycznym.
Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są kotłownie lokalne i paleniska
indywidualne oraz transport. W strukturze zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego dominują
zanieczyszczenia pyłowe i gazowe pochodzące z procesów energetycznego spalania paliw stałych,
głównie węgla kamiennego, koksu i drewna.
W przypadku nasilenia (wzrostu ) ruchu kołowego może nastąpić pewne zagrożenie dla wypasu bydła
w pobliżu tych dróg oraz uprawy warzyw , a na terenach zabudowanych może zagrażać zdrowiu ludzi.
3.2.1.3 Wnioski
W związku z powyższym należy dążyć do zmniejszenia emisji pyłów i gazów głównie poprzez:
 modernizację lub likwidację kotłowni węglowych i palenisk indywidualnych przechodząc na gaz
ziemny ,olej opałowy lekki lub odnawialne źródła energii ( np. biomasa lub energia wiatrowa),
 poprawę układów komunikacyjnych z jednoczesnym utrzymaniem dobrego stanu nawierzchni
dróg i stawiania ostrych rygorów w zakresie zanieczyszczeń pochodzących z procesów spalania
benzyny i ropy.
36
3.3 Powierzchnia ziemi
3.3.1 Gleby
3.3.1.1 Stan aktualny
Pod względem typologicznym gleby gminy Turośń Kościelna są dość zróżnicowane. Na obszarze
gminy występują gleby pseudobielicowe , gleby piaskowe różnych typów genetycznych gleby
brunatne i kwaśne oraz czarne ziemie .
Gleby murszowo – mineralne oraz gleby torfowe i murszowo – torfowe występują w rozproszeniu na
obszarze całej gminy, głównie na użytkach zielonych położonych w dolinach cieków wodnych i
obniżeniach terenowych.
W części północnej i środkowej gminy dominują gleby zbudowane z piasków różnych typów
genetycznych, w części południowej największy udział mają gleby pseudobielicowe.
3.3.1.2 Zagrożenia
Głównym zagrożeniem powierzchni ziemi są erozja, odpady i chemizacja rolnictwa,
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Negatywny wpływ na powierzchnię ziemi
może mieć również postępująca urbanizacja i osadnictwo, między innymi ze względu na zmianę
sposobu użytkowania gleby, powstawanie odpadów, wytwarzanie ścieków. Szczegółowe informacje
na temat odpadów na terenie gminy zawiera Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Turośń Kościelna
na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2021
Erozja gleb to proces niszczenia (zmywania, żłobienia, wywiewania) wierzchniej warstwy
gleby wywołany siłą wiatru i płynącej wody. Erozję gleb przyspiesza działalność gospodarcza
człowieka: nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej, nieprawidłowa uprawa gruntów i
dobór roślin uprawnych, odwadnianie bagien itp. w zależności od bezpośredniego czynnika
sprawczego wyróżnia się erozję: wietrzną (eoliczną), wodną, wodnograwitacyjną (ruchy masowe)
oraz uprawową. Masowo występuje erozja wietrzna oraz wodna (powierzchniowa i wąwozowa).
Erozja wietrzna (eoliczna) polega na wywiewaniu odspojonych cząstek gruntu, a następnie
ich przemieszczaniu, sortowaniu i osadzaniu. Zagrożenie gleb erozją wietrzną ocenia się przy pomocy
3-stopniowej skali, uwzględniając rzeźbę terenu, pokrycie powierzchni roślinnością (lesistość) oraz
rodzaj gleby.
Zmiany klimatu spowodowane globalnym ociepleniem, charakteryzujące się wzrostem
temperatur oraz niewielkimi opadami w okresie letnim, powodują wystąpienie zjawiska suszy, a co za
tym idzie znaczne obniżenie poziomu wód gruntowych. Prowadzi to do pogłębiających się
niedoborów wody.
37
Zarówno erozja jak i ekstensywna gospodarka rolna powodują wyjałowienie gleby, a więc jej
degradację.
3.3.1.3 Wnioski
Główne zagrożenia dla powierzchni ziemi na terenie gminy Turośń Kościelna to:

degradacja gleb, erozja, zakwaszenie,

pogłębiające się niedobory wody, zwłaszcza w okresie letnim,

zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych,

zanieczyszczenie atmosfery,

chemizacja rolnictwa,

wprowadzanie do gleby nieoczyszczonych ścieków komunalnych,

osadnictwo.
3.3.2 Zasoby surowców naturalnych
3.3.2.1 Stan aktualny
Na terenie gminy Turośń Kościelna działają obecnie dwie żwirownie. Pierwsza z nich znajduje
się w miejscowości Dołki, druga zaś w miejscowości Chodory. Obie żwirownie posiadają stosowne
pozwolenia Starostwa Powiatowego w Białymstoku.
Na terenie gminy Turośń Kościelna wydzielono obszary perspektywiczne występowania surowców:
surowce ilaste:
 dolina rzeki Niewodnica – Czaplinianka, grunty wsi Niewodnica Korycka,
 zagłębienie bezdopływowe pomiędzy wsiami Kowale i Borowskie Michały,
kruszywo naturalne drobne:
 rejon kol. Zawady
 rejon wsi Baciuty
 rejon wsi Tołcze
 rejon wsi Niewodnica Korycka
 rejon kol. Baciuty
 rejon wsi Iwanówka
 rejon wsi Pomigacze
 rejon wsi Turośń Dolna
 rejon wsi Stoczki
38
 rejon wsi Dołki
kruszywo naturalne grube.
 rejon wsi Zawady
 rejon kol. Baciuty
 rejon wsi Niewodnica Kościelna
 rejon wsi Howieny
Nie są one jednak eksploatowane.
3.3.2.2 Zagrożenia
Eksploatacja złóż kruszywa naturalnego jest spowodowana dużym zapotrzebowaniem na
kopaliny w związku z rozwojem budownictwa. Po zakończeniu eksploatacji odkrywkowej pozostają
otwarte wyrobiska, często o dużej powierzchni. Niszczenie walorów naturalnych środowiska.
Zagrożeniem dla środowiska jest także nielegalna eksploatacja kopalin. W chwili obecnej nie
istnieje żadna ewidencja, ani inwentaryzacja tego zjawiska, w związku z tym nie ma danych na temat
wielkości obszarów do rekultywacji.
3.3.2.3 Wnioski
Szczególnym
zagrożeniem
dla
środowiska
jest
nielegalna
eksploatacja
kopalin.
Niekontrolowane wydobycie złóż występuje na obszarach wiejskich. Problemem również jest
powstawanie „dzikich wysypisk śmieci” poprzez umieszczanie w wyrobiskach odpadów. Poważne
zagrożenie dla środowiska stanowią otwarte wyrobiska poeksploatacyjne po kopalniach
odkrywkowych.
3.4 Walory przyrodnicze i krajobrazowe
3.4.1 Lasy
Na terenie gminy Turośń Kościelna znajduje się 3351,39 ha lasów. Zarząd nad Lasami Państwowymi w
gminie Turośń Kościelna sprawuje Nadleśnictwo Dojlidy. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy
Państwowe zajmują 36,52 % ogólnej powierzchni lasów, występują głównie w południowo –
zachodniej i północno – zachodniej części gminy.
Lasy spełniają bardzo różnorodne funkcje w sposób naturalny, którymi są:
 funkcje ekologiczne (ochronne) – zapewniające stabilizację stosunków wodnych, ochronę gleb
przed erozją, kształtują klimat, stabilizują układ atmosfery, tworząc warunki do zachowania
gatunków i ekosystemów, zachowując różnorodność i złożoność krajobrazu,
39
 funkcje produkcyjne – polegające na pozyskiwaniu drewna ( w 2008 roku pozyskano 20211 m3
grubizny, pochodziła ona w całości z lasów prywatnych) z zachowaniem odnawialności,
prowadzenie gospodarki łowieckiej oraz rozwijaniu turystyki,
 funkcje społeczne – które służą kształtowaniu korzystnych warunków zdrowotnych i
rekreacyjnych dla społeczeństwa.
Lasy mają istotne znaczenie gospodarcze i są kluczowym elementem bezpieczeństwa ekologicznego
oraz mają szczególne znaczenie w ochronie środowiska naturalnego.
Lasy spełniają znaczna rolę w likwidowaniu zanieczyszczeń środowiska naturalnego. Absorpcja pyłów
wynosi w nich 30-50 % (1 ha buczyn pochłania średnio 70 ton pyłów), a także następuje absorpcja
substancji gazowych (np. w olszynach do 85 % azotanów, fluoru i dwutlenku siarki). Ważnym
elementem jest tłumienie fal akustycznych (w łęgach na odległość 100 m od źródła dźwięku) wynosi
od 70-90%.
3.4.2 Formy ochrony przyrody
Obszary prawnie chronione na terenie gminy Turośń Kościelna to Narwiański Park Narodowy oraz
pomniki przyrody oraz obszary Natura 2000 o kodach PLB200001 - obejmuje teren NPN wraz z
otuliną (Dyrektywa Ptasia), PLH200002 – obejmuje teren NPN (Dyrektywa Siedliskowa)
3.4.2.1 Narwiański Park Narodowy
Narwiański Park Narodowy wraz z otuliną – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 1996 r.
(Dziennik Ustaw Nr 77, poz. 368 z dnia 8 lipca 1996 r.) Narwiański Park Narodowy obejmuje ochroną
Bagienną dolinę Górnej Narwi od Suraża do Rzędzian o powierzchni 6810 ha wraz z otuliną o pow.
15408 ha. Na terenie gminy Turośń Kościelna w obszar NPN wchodzi 1580 ha i 3427 ha stanowiące
otulinę parku.
40
Mapa 1 Narwiański Park Narodowy
Źródło: http://www.npn.pl/
Informacje na temat Narwiańskiego Parku Narodowego podajemy za www.npn.pl. Najważniejszym
walorem przyrodniczym jest unikatowy charakter rzeki, która została zakwalifikowana do systemu
rzek anastomozujących4. Narew w granicach Parku płynie wieloma korytami, które rozdzielając się i
łącząc tworzą nieregularną, skomplikowaną sieć. Wielkim bogactwem Parku i skraju doliny jest
awifauna. Stwierdzono tu występowanie 203 gatunków ptaków, wśród nich 28 zagrożonych w skali
światowej lub europejskiej. Symbolem parku jest sylwetka błotniaka stawowego.
ŚWIAT ROŚLIN
Specyfika ekosystemów lądowych Narwiańskiego Parku Narodowego polega na przestrzennym
przenikaniu się ekosystemów lądowych z ekosystemami wodnymi, wynikającym z wyjątkowo bogatej
sieci koryt rzecznych funkcjonujących w najlepiej rozwiniętym w skali kraju systemie rzeki
anastomozującej. Cechą charakterystyczną Parku jest dominacja na wielkich obszarach zespołu
szuwaru turzycy sztywnej Caricelum elatae, właściwego dla istniejącego tu łęgu zastoiskowego,
4
Rzeka anastomozująca - czasami zwana rzeką warkoczową. Płynie równocześnie wieloma korytami, o stałym przebiegu. Koryta,
rozdzielone są wyspami porośniętymi trwałą roślinnością, tworząc rozgałęziającą się i łączącą sieć. Rzeki anastomozujące są typowe dla
obszarów nizinnych, zazwyczaj tektonicznie obniżanych. Na świecie istnieje tylko kilka takich rzek, m.in. Amazonka ze swoimi dopływami
oraz Kongo. W Polsce przykładami tego typu rzek jest Narew oraz Odra w okolicach Wrocławia.
41
charakteryzującego się wysokim uwodnieniem w ciągu całego roku. Charakterystyczną cechą dużych
dolin rzecznych jest strefowość poprzeczna polegająca na liniowym układzie zbiorowisk roślinnych
począwszy od koryta rzeki, a skończywszy na zboczu doliny. W przypadku doliny Narwi w granicach
NPN taka strefowość praktycznie nie występuje. Przyczyną tego jest dominacja fluwiogenicznego
(związanego z zalewami wezbraniowymi Narwi) typu hydrologicznego zasilania. Dominującą
powierzchnię Parku zajmują zbiorowiska roślinności bagiennej: zbiorowiska wielkoturzycowe (zw.
Magnocaricion), zbiorowiska szuwarowe (zw. Phragmition), Na obrzeżach doliny występują:
zbiorowiska łąk (rz. Molinietalia), zakrzaczenia wierzbowe (Salicetum pentandro-cinereae), lasy
olsowe (zw. Alnion glutinosae). Ponadto w dolinie lokalnie występują: murawy bliźniczkowe (zw.
Nardo-Galion), murawy kserotermiczne (kl. Sedo-Sclerantetea), zbiorowiska turzycowo-mszyste klasy
Scheuzcherio-Caricetea fuscae. Na mineralnych wyniesieniach w dolinie zwanych "grądzikami"
występują: traworośla (zw. Epilobion angustifolii), zbiorowiska gradowe (zw. Carpinion betuli),
zbiorowiska łąkowe (kl. Molinieto-Arrhenatheretalia).
Flora roślin naczyniowych NPN liczy około 500 gatunków. Na obszarze Parku, stwierdzono obecność
ponad 20 gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych.
Gatunki objęte ochroną całkowitą to: widłak jałowcowaty, widłak goździsty, goździk pyszny, rosiczka
okrągłolistna, goryczka wąskolistna, wielosił błękitny, mieczyk dachówkowaty, kosaciec syberyjski,
stoplamek krwisty (kukułka krwista), stoplamek plamisty (kukułka plamista), stoplamek szerokolistny
(kukułka szerokolistna), grążel żółty i grzybienie białe.
Gatunki objęte ochroną częściową: centuria zwyczajna, miodownik melisowaty, kopytnik pospolity,
porzeczka czarna, kruszyna pospolita, pierwiosnka lekarska, bobrek trójlistkowy, kalina koralowa,
kocanki piaskowe, konwalia majowa i goździk kropkowany.
ŚWIAT ZWIERZĄT
Fauna parku, a szczególnie ptactwo wodno - błotne, stanowi istotny walor przyrodniczy tego
obszaru. Na terenie doliny występuje wiele gatunków zagrożonych w skali światowej, europejskiej
lub znajdujących się wykazie Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.
Stosunkowo słabo poznana jest fauna bezkręgowców. Stwierdzono występowanie 150 gatunków
pająków, co stanowi 19% ogólnej liczby pająków Polski. W tej liczbie 14% to gatunki rzadkie znane w
Polsce z około 10 stanowisk. Są to cenne gatunki wskaźnikowe. Grupa motyli dziennych składa się z
40 gatunków należących do 5-ciu rodzin. Występują tu gatunki cenne ze względu na ich
występowanie tylko w określonych siedliskach jak również 3 gatunki objęte ochroną prawną.
Stwierdzono ponadto występowanie 16 gatunków komarów, 24 gatunki ważek, 34 gatunki
skorupiaków planktonowych oraz 4 gatunki skorupiaków bentosowych.
ŚWIAT ZWIERZĄT - SSAKI
42
Na terenie doliny występuje ok. 40 gatunków ssaków należących do różnych grup funkcjonalnych
takich jak: ssaki kopytne, ssaki drobne, gryzonie nadrzewne, gryzonie nadwodne, nietoperze.
Narwiański PN obejmuje obszar specyficzny. Z jednej strony wąski i rozciągnięty wzdłuż koryta Narwi
obszar stanowi niewielką przestrzeń i nie może być w całości terytorium dla dużych ssaków. Z drugiej
względnie szeroka dolina rzeczna z układem charakterystycznych środowisk podmokłych jest ważnym
szlakiem migracyjnych dla biebrzańskiej populacji łosia, populacji jelenia przedstawiciele której
odbywają tutaj sezonowe migrację z Puszczy Knyszyńskiej a także dla wilków.
Saki kopytne reprezentowane są przez następujące gatunki: dzik, łoś, sarna i jeleń. Łoś jest stałym
choć nielicznym przedstawicielem tej grupy spotykanym na całym obszarze doliny. Do miejsc
regularnego występowania tych ssaków należą: kompleks leśny w okolicach Suraża i Uhowa, lasy i
zakrzaczenia na północ od miejscowości Kolonia Bokiny i Wólka Waniewska oraz na zachód od
miejscowości Pańki.
Ssaki drobne to: kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, nornica ruda,
karczownik, nornik północny, nornik bury, nornik zwyczajny, mysz domowa, szczur wędrowny,
badylarka, mysz polna i mysz zaroślowa. Rejon doliny Narwi na odcinku NPN wyróżnia się
przebiegiem granic zasiedlenia zębiełka białawego.
W grupie gryzoni nadrzewnych stwierdzono występowanie wiewiórki pospolitej. W ramach grupy
gryzoni nadwodnych występują dwa gatunki: bóbr europejski i piżmak. Narwiańska populacja bobra
wyróżnia się dużą liczebnością. Bóbr zajmuje tu zwykle miejsca z wysokimi brzegami nadającymi się
do kopania nor oraz porośnięte zaroślami łozowymi, stanowiącymi bazę żerową.
Ssaki drapieżne reprezentowane są przez następujące gatunki: lis, jenot, borsuk, wydra, kuna leśna,
kuna domowa, tchórz zwyczajny, gronostaj, łasica łaska i norka amerykańska.
Stwierdzono również występowanie zająca szaraka oraz dwóch gatunków nietoperzy gacka
brunatnego i nocka rudego.
ŚWIAT ZWIERZĄT - PTAKI
Dolina Narwi w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego stanowi jedną z najlepiej zachowanych
zalewowych dolin rzecznych w Europie oraz jedne z najcenniejszych obszarów, na których występują
siedliska łęgów rozlewiskowych. Decydujące znaczenie miała tutaj ekstensywna gospodarka rolna,
która prowadzona była w obrębie doliny przyczyniając się do zachowania specyficznych biotopów i
biocenoz. Dogodne warunki znalazły tu zgrupowania ptaków mających unikatową rangę w skali
europejskiej, a nawet światowej. Dolina Narwi jest jedną z ważniejszych ostoi ptaków lęgowych o
randze europejskiej i jedną z najważniejszych ostoi ptaków wodno-błotnych w Polsce. Duże znaczenie
dolina Narwi odgrywa w czasie przelotów ptaków, stanowiąc ważne miejsce odpoczynku i żerowania
migrujących ptaków.
43
ŚWIAT ZWIERZĄT - PŁAZY I GADY
W dolinie Narwi odnotowano łącznie 13 gatunków płazów i 3 gatunki gadów, wszystkie są objęte
ochroną prawną. Płazy na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego reprezentowane są przez
następujące gatunki: żaba trawna, moczarowa, jeziorowa, wodna i śmieszka; ropucha szara, zielona i
paskówka; rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna, kumak nizinny, traszka zwyczajna i grzebieniasta.
Najliczniej reprezentowaną grupą płazów są żaby brunatne stanowiące ponad 60% ogółu
obserwowanych płazów wśród których dominuje żaba trawna.
Gady na obszarze NPN są reprezentowane przez jaszczurki zwinkę i żyworodna oraz zaskrońca
zwyczajnego.
ŚWIAT ZWIERZĄT - RYBY
Narew w granicach Parku utworzyła unikatowy system rzeczny. Są tu starorzecza przepływowe,
okresowe, rozlewiska, bogata sieć koryt rzecznych z urozmaiconą szatą roślinną. Dogodne warunki
dla bytowania i rozwoju znalazło tu 22 gatunki ryb i jeden gatunek minoga.
W strefie nurtu dominują następujące gatunki: płoć, okoń, szczupak, jaź, w otwartych i zamkniętych
starorzeczach płoć, krąp, różanka, słonecznica i lin, natomiast w oczkach wodnych karaś i piskorz.
Ponadto w wodach Narwi spotykamy takie gatunki jak: boleń, ciernik, jazgarz, jelec, kiełb, leszcz,
miętus, sum i wzdręga. Ochroną gatunkową są objęte: minóg ukraiński, koza, piskorz, różanka i śliz.
Ochronę gatunkową regulują Rozporządzenia Ministra Środowiska :
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie określenia listy
gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową
oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz. U. Nr 106,
poz. 1176),
 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy
gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową
oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz. U. z 2001 r. Nr 130,
poz. 1456).
3.4.2.2 Pomniki przyrody
Na terenie gminy Turośń Kościelna występują też dwa pomniki przyrody:
 głaz narzutowy – nr ewidencyjny. 072 uznany za pomnik przyrody decyzją RL XIV – 2/9/65
Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa Prezydium WRN w Białymstoku z dn. 9.03.1965 r. (Dz. Urz.
WRN Nr 4 poz. 46)
 lipa drobnolistna – nr ewidencyjny 1046 – uznana za pomnik przyrody Rozp. Nr 3/94
Wojewody Białostockiego z dnia 17.11.1994 r. (Dz. Urz. Woj. Białostockiego Nr 18. Poz. 93).
44
Pomniki przyrody zostały zaznaczone na poniższej mapie gminy Turośń Kościelna
Mapa 2 Położenie pomników przyrody oraz mogilnika na terenie gminy Turośń Kościelna
Źródło: Urząd Gminy Turośń Kościelna
45
3.4.2.3 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagrożonych składników
różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. w sposób spójny pod
względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii
Europejskiej.
Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia
1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku
w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do
polskiego prawa, głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
Sieć Natura 2000 tworzą dwa typy obszarów:

obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO),

specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO).
Na terenie gminy Turośń Kościelna w ramach sieci Natura 2000 występują 5:
1. PLB200001 - obejmuje teren NPN wraz z otuliną (Dyrektywa Ptasia) OSO,
2. PLH200002 – obejmuje teren NPN (Dyrektywa Siedliskowa)
Mapa 3 Obszary Natura 2000: PLB200001 ( kolor niebieski) i PLH200002 (kolor czerwony)
Źródło: http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/pl
5
http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/
46
3.4.2.3.1 PLB200001- Bagienna Dolina Narwi
Ogólna charakterystyka obszaru. Obszar obejmuje odcinek doliny Narwi o długości około 58 km i
szerokości o od 300 m do 4 km, między Surażem a Żółtkami, w granicach Narwiańskiego Parku
Narodowego. Od Suraż a do Rzędzian dolina ma naturalny charakter, okresowo zalewanej doliny
rzecznej, a Narew jest rzeką wielokorytową o krętym biegu i tworzy sieć cieków, zajmujących
miejscami całą szerokość dna doliny. Ten odcinek doliny wypełnia niezwykle bogata mozaika siedlisk,
na którą składają się głównie zbiorowiska szuwarowe, turzycowiska, olsy i zarośla łęgowe z dominacją
wierzb. Próby wyprostowania koryta rzeki na odcinku od Rzędzian do Żółtek na przełomie lat 1970.1980. spowodowały drastyczne obniżenie stanów wody w korycie i na terenach przyległych.
Nastąpiła intensyfikacja rolniczego wykorzystania gruntów, ale też jednocześnie zarejestrowano
nadmierne przesuszenie gleb, brak wody w studniach wsi przyległych do doliny, zmiany zespołów
roślinnych. Trwają prace renaturyzacyjne mające odwrócić niekorzystne zjawiska i degradację tego
terenu. Nadzór nad PLB200001 sprawuje Dyrektor Narwiańskiego Parku Narodowego. Na terenie
obszaru Natura 2000 o kodzie PLB200001 występują 32 gatunki ptaków, które są wymienione w
Załączniku II do Dyrektywy Ptasiej.
Tabela 12 PLB200001 – Ptaki wymienione w Załączniku II
Znaczenie obszaru dla gatunku
Lp.
Kod
Nazwa gatunku
Liczebność
Stan
zachowania
Izolacja
Ocena
ogólna
1
A294
Acrocephalus
paludicola
C
B
B
C
2
A229
Alcedo atthis
C
B
C
C
3
A255
Anthus
campestris
D
4
A089
Aquila pomarina
D
5
A222
Asio flammeus
D
6
A021
Botaurus
stellaris
C
B
C
C
7
A196
Chlidonias
hybrida
D
8
A197
Chlidonias niger
C
B
C
C
47
9
A031
Ciconia ciconia
D
10
A030
Ciconia nigra
D
11
A081
Circus
aeruginosus
C
12
A082
Circus cyaneus
D
13
A084
Circus pygargus
14
B
C
C
C
B
C
C
A231
Coracias
garrulus
C
B
C
C
15
A122
Crex crex
C
B
C
C
16
A239
Dendrocopos
leucotos
D
17
A238
Dendrocopos
medius
D
A236
Dryocopus
martius
D
19
A379
Emberiza
hortulana
D
20
A154
Gallinago media
C
B
B
C
21
A127
Grus grus
C
B
C
C
22
A022
Ixobrychus
minutus
B
B
C
B
23
A338
Lanius collurio
D
24
A246
Lullula arborea
D
25
A272
Luscinia svecica
B
B
C
B
26
A072
Pernis apivorus
C
27
A151
Philomachus
pugnax
28
A234
Picus canus
D
29
A120
Porzana parva
C
B
C
C
18
48
30
A119
Porzana porzana
C
31
A193
Sterna hirundo
D
32
A307
Sylvia nisoria
C
B
C
C
B
C
C
Tabela 13 PLB200001: Klasy siedlisk
Siedlisko
Pokrycie [%]
grunty orne
30%
łąki i pastwiska
22%
bagna
22%
lasy iglaste
10%
lasy liściaste
6%
tereny rolnicze z dużym udziałem elementów naturalnych
4%
złożone systemy upraw i działek
3%
lasy mieszane
2%
tereny luźno zabudowane
1%
3.4.2.3.2 PLH20002 Narwiańskie Bagna
Południkowa dolina Narwi pomiędzy Surażem i Rzędzianami wykształciła się w kompleksie osadów
lodowcowych, zajmując centralną część obniżenia w powierzchni wysoczyzn morenowych. Miąższość
49
tych osadów waha się od 117 do 200 m. Dolina jest stosunkowo głęboko wcięta w wysoczyzny i
zabagniona. Powierzchnia doliny zalega 5-25 m niżej od terenów bezpośrednio do niej
przylegających. Wypełniają ją torfy, osiągające średnio 1m miąższości. Dolina Narwi w granicach NPN
cechuje się charakterystyczną morfologią. Składa się ona z odcinków rozszerzonych, basenowych i
zwężonych przypominających przełomy rzeczne. Powierzchnia basenów wynosi od 13 do 30 km2,
szerokość odcinków zwężonych wynosi od 1,0 do 1,5 km. Cechą charakterystyczną doliny Narwi w
granicach NPN jest przestrzenne przenikanie się ekosystemów lądowych z ekosystemami wodnymi,
wynikającym z wyjątkowo bogatej sieci koryt rzecznych funkcjonujących w najlepiej rozwiniętym w
skali kraju systemie rzeki anastomozującej. Na wielkich obszarach w Parku dominuje zespół szuwaru
turzycy sztywnej Caricetum elatae, który jest właściwy dla istniejącego tu w klasycznej postaci łęgu
zastoiskowego. Wśród roślinności dominuje roślinność wodna i szuwarowa, liczne są zbiorowiska
turzycowo-mszyste, a na wyniesieniach spotykane są również murawy kserotermiczne i napiaskowe.
Lesistość obszaru jest znikoma. W przypadku doliny Narwi w granicach NPN brak jest poprzecznej
strefowości siedliskowej, wynikającego z dominacji fluwiogenicznego typu hydrologicznego zasilania.
Przez wiele lat w dolinie prowadzono ekstensywną, tradycyjną gospodarkę łąkarską, będącą
niezbędnym warunkiem egzystencji szuwarów wysokoturzycowych, decydujących o wyjątkowo
bogatej różnorodności biologicznej tego obszaru. PLH200002 znajduje się w granicach Narwiańskiego
Parku Narodowego.: Sprawujący nadzór nad PLH200002 - Narwiański Park Narodowy, 18-204 Kobylin
Borzymy, Kurowo 10. Fauna występująca na terenie PLH200002 została przedstawiona poniżej.
Tabela 14 PLH20002 Siedliska wymienione w Załączniku I
Znaczenie obszaru dla siedliska
Lp.
1
Kod
3150
Nazwa siedliska Pokrycie
[%]
Starorzecza i
naturalne
eutroficzne
zbiorniki wodne
ze
zbiorowiskami z
Nympheion,
Potamion
9.1%
Reprezent
acja
Obszar
względ
ny
Stan
zachowani
a
Ocena
ogólna
A
C
A
A
Kryteriu
m
50
2
91D0
3
7140
4
3270
5
9170
6
6510
Bory i lasy
bagienne
(Vaccinio
uliginosiBetuletum
pubescentis,
Vaccinio
uliginosiPinetum, Pino
mugoSphagnetum,
Sphagno
girgensohniiPiceetum i
brzozowososnowe
bagienne lasy
borealne)
Torfowiska
przejściowe i
trzęsawiska
(przeważnie z
roślinnością z
ScheuchzerioCaricetea)
Zalewane
muliste brzegi
rzek
Grąd
środkowoeurop
ejski i
subkontynental
ny (GalioCarpinetum,
TilioCarpinetum)
Niżowe i
górskie świeże
łąki użytkowane
ekstensywnie
(Arrhenatherio
n elatioris)
6.68%
A
C
B
B
1%
B
C
B
B
0.62%
B
C
B
C
0.2%
B
C
B
C
0.11%
D
51
7
Łęgi wierzbowe,
topolowe,
olszowe i
jesionowe
(Salicetum albo9,10E+01
fragilis,
Populetum
albae, Alnenion
glutinosoincanae, olsy
źródliskowe)
8
9
0.1%
D
6410
Zmiennowilgot
ne łąki
trzęślicowe
(Molinion)
0.072%
D
6230
Górskie i
niżowe murawy
bliźniczkowe
(Nardion - płaty
bogate
florystycznie)
0.001%
D
Tabela 15 PLH200002: Ssaki wymienione w Załączniku II
Znaczenie obszaru dla gatunku
Lp.
Kod
Nazwa gatunku
Liczebność
Stan zachowania
Izolacja
Ocena ogólna
1
1337
bóbr europejski
C
A
C
A
2
1355
wydra
C
B
C
B
Tabela 16 PLH200002 :Ssaki inne
Lp.
Nazwa gatunku
1.
2.
3.
4.
Mustela erminea
Mustela nivalis
Sciurus vulgaris
smużka
52
5.
Sorex araneus
6.
Sorex minutus
Tabela 17 PLH200002 Ptaki wymienione w Załączniku II
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Kod
Nazwa gatunku
Liczebność
A294
Acrocephalus
paludicola
D
A229
Alcedo atthis
D
A255
Anthus campestris
D
A089
Aquila pomarina
D
A222
Asio flammeus
D
A060
Aythya nyroca
D
A021
Botaurus stellaris
D
A224
Caprimulgus
europaeus
D
A196
Chlidonias hybrida
D
A197
Chlidonias niger
D
A031
Ciconia ciconia
D
A030
Ciconia nigra
D
A081
Circus aeruginosus
D
A082
Circus cyaneus
D
A084
Circus pygargus
D
A231
Coracias garrulus
D
A122
Crex crex
D
A037
Cygnus bewickii
(Cygnus columbianus
bewickii)
D
A236
Dryocopus martius
D
A027
Egretta alba (Ardea
alba)
D
A379
Emberiza hortulana
D
18.
19.
20.
21.
53
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
A320
Ficedula parva
D
A154
Gallinago media
D
A127
Grus grus
D
A075
Haliaeetus albicilla
D
A022
Ixobrychus minutus
D
A338
Lanius collurio
D
A177
Larus minutus
D
A246
Lullula arborea
D
A272
Luscinia svecica
D
A073
Milvus migrans
D
A023
Nycticorax nycticorax
D
A094
Pandion haliaetus
D
A072
Pernis apivorus
D
A151
Philomachus pugnax
D
A234
Picus canus
D
A140
Pluvialis apricaria
D
A120
Porzana parva
D
A119
Porzana porzana
D
A193
Sterna hirundo
D
A307
Sylvia nisoria
D
A409
Tetrao tetrix tetrix
D
A166
Tringa glareola
D
Tabela 18 PLH200002: Gady i Płazy inne
Lp.
Nazwa gatunku
1
Bufo bufo
54
2
gniewosz plamisty
3
grzebiuszka ziemna
4
jaszczurka zwinka
5
Natrix natrix
6
ropucha paskówka
7
ropucha zielona
8
rzekotka drzewna
9
Triturus vulgaris
10
Vipera berus
Tabela 19 PLH200002 Ryby inne
Lp.
Nazwa gatunku
1
Silurus glanis
Tabela 20 PLH200002: Bezkręgowce inne
Lp.
Nazwa gatunku
1
Apatura ilia
2
Apatura iris
Tabela 21 PLH200002 : Klasy siedlisk
Siedlisko
Pokrycie [%]
bagna
66 %
łąki i pastwiska
20 %
lasy liściaste
10 %
55
grunty orne
1%
tereny rolnicze z dużym udziałem elementów
naturalnych
1%
lasy iglaste
1%
zbiorniki wodne
1%
3.4.3 Zagrożenia obszarów chronionych
Wszystkie zagrożenia środowiska przyrodniczego, dotyczą również obszarów chronionych.
Część tych zagrożeń może być jednak szczególnie groźna właśnie dla takich obszarów. Na terenie
powiatu ich ilość nie jest wielka a ich intensywność nie jest zbyt wysoka. Tym niemniej kilka z nich
występuje i w większości są pochodzenia antropogenicznego. Do najważniejszych zaliczyć należy:
 zagrożenia pożarowe obszarów leśnych i torfowisk,
 urbanizacja obszarów cennych przyrodniczo,
 zagrożenia związane z gospodarką komunalną,
 nadmierna eksploatacja przez turystykę i rekreację obszarów o wyjątkowej atrakcyjności.
 mogilnik Baciuty jest natomiast zlokalizowany w bliskim sąsiedztwie obszaru specjalnej
ochrony OSO pn. Bagienna Dolina Narwi (PLB200001)- do końca 2010 roku właściciel
gruntów na którym usytuowany jest mogilnik, czyli
RSOP „Witamina” z siedzibą w
Białymstoku przy ul. 27 lipca 91 jest zobowiązany do likwidacji mogilnika.
3.5 Infrastruktura techniczna
3.5.1 Gospodarka wodno – ściekowa
3.5.1.1 Zaopatrzenie w wodę
Zaopatrzenie w wodę 34 miejscowości odbywa się z pięciu ujęć i stacji wodociągowych stanowiących
własność Gminy Turośń Kościelna, a eksploatowanych przez Wojewódzki Zakład Konserwacji
Urządzeń Melioracyjnych z siedzibą w Zaściankach ul. Usługowa 6, znajdujących się w
miejscowościach:

Turośń Dolna – zaopatruje w wodę 11 miejscowości: Bojary z kolonią, Borowskie Cibory,
Borowskie Gziki, Borowskie Michały, Borowskie Olki, Borowskie Skórki, Borowskie Wypychy,
Borowskie Żaki, Piećki, Stoczki i Turośń Dolną.
56

Baciuty – zaopatruje w wodę 7 miejscowości: Barszczówkę z kolonią, Baciuty, Baciuty – Kolonia,
Dobrowoda, Topilec, Topilec – Kolonia, Trypucie i Zawady.

Tołcze – zaopatruje w wodę wieś Tołcze.

Pomigacze – zaopatruje w wodę 9 miejscowości w gminie Turośń Kościelna: Iwanówkę, Juraszki,
Markowszczyznę z kolonią, Niewodnicę Korycką, Niewodnicę Kościelną, Niecki, Pomigacze Turośń
Kościelna, Zalesiany oraz w gminie Juchnowiec Kościelny: Brończany, Koplany, kol. Koplany,
Lewickie i kol. Lewickie.

Wieś Lubejki zaopatrywana jest w wodę z wodociągu Juchnowiec Kościelny.

Miejscowość Reki zaopatrywana jest w wodę z wodociągu Suraż.
Tabela 22 Informacje o sieci wodociągowej w gminie Turośń Kościelna
Stan na dzień
Lp.
Wyszczególnienie
j.m.
31.12.2008 r.
31.12.2009 r.
1.
Wskaźnik zwodociągowania gminy*
%
96
97
2.
Długość sieci wodociągowej rozdzielczej
km
112,2
112,2
3.
Połączenia wodociągowe prowadzące do
budynków mieszkalnych
szt.
1565
1603
4.
Zużycie wody z wodociągów w
gospodarstwach domowych
m3 / rok
137 281 m3/rok
141 249 m3/rok
*Wskaźnik zwodociągowania gminy oznacza stosunek liczby mieszkańców korzystających z wody wodociągowej do ogólnej liczby
mieszkańców wyrażony w %
Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej
Wskaźnik zwodociągowania gminy Turośń Kościelna jest wysoki w roku 2008 wynosił 96%, a w 2009
roku zwiększył się do 97% na skutek zwiększenia się ilości połączeń wodociągowych do budynków
mieszkalnych o 38 sztuk. Ogół wody zużytej przez gospodarstwa domowe również ulega zwiększeniu.
3.5.1.2 Kanalizacja i oczyszczanie ścieków
Na terenie gminy scentralizowany system kanalizacji sanitarnej posiada miejscowość Turośń
Kościelna, Turośń Dolna, Iwanówka, Juraszki i Pomigacze, Niecki, Dobrowoda, Baciuty. W roku 2010
wybudowano kanalizację we wsi Tołcze i Markowszczyzna (inwestycja ma być zakończona do końca
2010r.), w roku 2011 zrealizowana będzie budowa kanalizacji do wsi Piećki i Zalesiany. Pozostałe
miejscowości na terenie gminy dysponują lokalnymi urządzeniami kanalizacyjnymi, najczęściej
zbiorniki ściekowe tzw. szamba, z których osady są wywożone wozami asenizacyjnymi do gminnej
oczyszczalni ścieków.
Tabela 23 Informacje o sieci kanalizacyjnej w gminie Turośń Kościelna
57
Stan na dzień
Lp.
Wyszczególnienie
j.m.
31.12.2008 r.
31.12.2009 r.
1.
Wskaźnik skanalizowania gminy*
%
18,5
19
2.
Długość sieci kanalizacyjnej sanitarnej
km
31,8
31,8
3.
Połączenia kanalizacyjne prowadzące
do budynków mieszkalnych
szt.
309
317
4.
Ścieki odprowadzane do kanalizacji
tys. m3 /rok
29,1
32,7
*Wskaźnik
skanalizowania gminy oznacza stosunek liczby mieszkańców podłączonych do systemu kanalizacji do ogólnej liczby
mieszkańców wyrażony w %.
Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej
Wskaźnik skanalizowania gminy jest niski wynosił w roku 2008 18,5%, a w roku 2009 zwiększył się do
19% na skutek zwiększenia liczby połączeń kanalizacyjnych prowadzących do budynków mieszkalnych
o 8 sztuk. Zwiększeniu ulega również w roku 2009 w stosunku do roku 2008 ilość ścieków
odprowadzanych do kanalizacji z 29,1 tys. m3 /rok do 32,7 tys. m3 /rok.
Plany gminy Turośń Kościelna w zakresie skanalizowania i oczyszczania ścieków opisano w tabeli
poniżej, informacje dotyczące alokacji środków finansowych w kolejnych latach oraz instytucji
odpowiedzialnej za te inwestycje zawarto w pkt.10.2 Program zadaniowy.
Tabela 24 Plany w zakresie skanalizowania i oczyszczania ścieków
Lp.
Wyszczególnienie
2013 rok
2017 rok
1.
Liczba mieszkańców, którzy docelowo korzystać będą z
systemów kanalizacji zbiorczej
40%
55%
2.
Liczba mieszkańców, którzy docelowo korzystać będą ze
zbiorczych oczyszczalni ścieków
40%
55%
3.
Liczba mieszkańców, którzy docelowo korzystać będą z
indywidualnych (na działkach) systemów oczyszczania
ścieków
2%
5%
2010 - 2013
2014 - 2017
22km
15km
Długość sieci kanalizacyjnej potrzebnej do budowy w
4.
5.
latach
Długość sieci kanalizacyjnej zrealizowanej w roku 2009
0
Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej
58
Ścieki komunalne ze wsi Turośń Kościelna, Turośń Dolna, Iwanówka, Juraszki, Pomigacze, Niecki,
Dobrowoda, Baciuty, Tołcze i Markowszczyzna odprowadzane są do gminnej oczyszczalni ścieków z
podwyższonym usuwaniem biogenów typu „Hydrocentrum” o wydajności Qdśr = 190 m3/d,
znajdującej się w miejscowości Turośń Kościelna. Urządzeniami oczyszczającymi ścieki są:
 punkt zlewny jednostanowiskowy o wydajności 15 m³/d
 pompownia ścieków w zbiorniku punktu zlewnego z pompą zatapialną Qp=0,17l/s,
H=8,5 m.
 piaskownik poziomo-wirowy
 zbiornik retencyjno-uśredniający pojemności czynnej Vcz=11,0 m³
 pompa rozdrabniająca typu MS2-12Z/R o charakterystyce H=7m. sł. wody Q=6l/s
prod. „Metalchem” Warszawa, podająca ścieki do reaktora „Hydrocentrum”
 poletko ociekowe piasku
 wielofunkcyjny reaktor biologiczny typu „Hydrocentrum” wykonany jako zblokowany
obiekt żelbetowy:
 komory rozdzielczej wyposażonej w piaskownik poziomo –wirowy wykonany z
kompozytów poliestrowo – szklanych oraz pompę „Mamut” do usuwania pisku,
 dwóch ciągów komór oczyszczania, z których każdy składa się z komory ciśnieniowej i
bezciśnieniowej /otwartej/,
 stacja dmuchaw (3 dmuchawy /1 rezerwowa/) „Effepizeta Q = 103 m³/h
 pompownia główna,
 pompownia osadu nadmiernego wyposażona w pompę Q = 6m³/h
 budynek wielofunkcyjny składający się z 3 części: pomieszczenia obsługi, agregatorni i
części technologicznej z mechanicznym odwadnianiem osadu typu „DRAMAID”.
Ilość wytwarzanych osadów ściekowych wynosi około 2 Mg.s.m. osadów rocznie. Osady są
unieszkodliwiane poprzez składowane, zarządca oczyszczalni podejmuje działania w kierunku
rolniczego zagospodarowania osadów, planuje wprowadzenie tego rozwiązania pod koniec 2010
roku, najpóźniej do początku 2011.
Przepustowość oczyszczalni wg projektu to 190 m3/dobę. Wielkość RLM (Równoważnej Liczby
Mieszkańców) to 850 osób. W roku 2008 z oczyszczalni korzystało 1136 osób. W roku 2008
odprowadzono ogółem 29,2 dam3 ścieków. Ścieki oczyszczane łącznie z wodami infiltracyjnymi i
ściekami dowożonymi wynoszą 36 dam3. Przewidziana jest modernizacja oczyszczalni na lata 20142017.
W pozostałych miejscowościach gminy ścieki gromadzone są w urządzeniach lokalnych i wywożone
na indywidualne zlecenia użytkowników do punktu zlewnego przy oczyszczalni ścieków w Turośni
59
Kościelnej. Część indywidualnych gospodarstw domowych posiada własne przydomowe oczyszczalnie
ścieków.
3.5.2 Energetyka
3.5.2.1 Ciepłownictwo
Zmiany klimatyczne, kwaśne deszcze, dziura ozonowa, degradacja chemiczna gleb jest wynikiem
działalności człowieka na środowisko. Emisja do atmosfery gazów: dwutlenku węgla, dwutlenku
siarki, tlenków azotu jest głównym problemem ekologicznym. Źródłem tych gazów jest spalanie
paliw, głównie dla celów energetycznych. Należy podejmować działania zmierzające do modyfikacji i
zmian technologicznych zmierzających do zmiany struktury zużywanych paliw, a także wzrostu
produkcji energii ze źródeł odnawialnych oraz bezemisyjnych. W gminie Turośń Kościelna głównym
źródłem energii cieplnej jest drewno. Część budynków jest ogrzewana gazem, wg GUS w roku 2008
były to 262 gospodarstwa domowe.
3.5.2.2 Gazownictwo
Na obszarze gminy Turośń Kościelna długość sieci gazowej na koniec 2009 roku wynosiła 30 km, a
korzystało z niej 42 % mieszkańców.
Tabela 25 Informacje na temat sieci gazowej w gminie Turośń Kościelna
Stan na dzień
Lp.
Wyszczególnienie
j.m.
31.12.2008 r.
31.12.2009 r.
Sieć gazowa
1.
Procentowy udział mieszkańców
korzystających z gazu sieciowego w
ogólnej liczbie mieszkańców gminy
%
40
42
2.
Długość sieci gazowej
km
27
30
Źródło: Urząd gminy Turośń Kościelna
3.5.3 Zaopatrzenie w energię6
Źródłem zasilania w energię elektryczną gminy jest RPZ 110 /15 kV w Łapach oraz
RPZ- 8 110/15 kV i RPZ-5 w Białymstoku.
Istniejące źródła zasilania w pełni pokrywają zapotrzebowanie mocy i energii elektrycznej w
gminie.
6
Plan Rozwoju Lokalnego gminy Turośń Kościelna
60
Rozprowadzenie energii elektrycznej do poszczególnych odbiorców odbywa się poprzez układ
sieci SN 15 kV i NN, która w przeważającej części jest siecią napowietrzną.
Głównymi liniami SN 15 kV są:
- RPZ Łapy
-
RPZ – 8 Białystok,
- RPZ Łapy
-
RPZ – 5 Białystok,
- RPZ Łapy
-
RPZ Bielsk Podlaski,
Na terenie gminy zlokalizowanych jest 63 stacji w tym 8 w ośrodku gminnym.
Na terenie gminy Turośń Kościelna zlokalizowane są najwyższe rangą urządzenia
elektroenergetyczne województwa podlaskiego.
Między wsią Turośń Kościelna a wsią Iwanówka zlokalizowana jest stacja transformatorowo rozdzielcza GPZ „Narew” 400 /110 kV. Zasilana jest ona linią WN 400 kV z kierunku Miłosna k/
Warszawy. W/w stacja stanowi ważny element w układzie krajowym oraz jest głównym punktem
zasilania miasta Białystok i Województwa Podlaskiego.
W chwili obecnej wyjścia liniowe WN 110 kV z GPZ tn „Narew” stanowią linie:
- RPZ – 4
}1 linia 2 torowa,
- RPZ – 9
- RPZ Łapy
}1 linia 2 torowa,
- GPZ1 Białystok
- RPZ – 5 Białystok
}1 linia 2 torowa,
- RPZ – 8 Białystok
- RPZ Bielsk Podlaski
W/w urządzenia nie mają bezpośredniego wpływu na stan elektroenergetyki w gminie.
System elektroenergetyczny gminy rozwija się na przestrzeni lat zgodnie z ogólnymi
założeniami i programem określonym przez Zakład Energetyczny Białystok, Rejon Energetyczny Łapy
oraz ustaleniami zawartymi w planach zagospodarowania przestrzennego gminy Turośń Kościelna.
Obecnie podstawowym problemem jest zsynchronizowanie potrzeb wynikających z
zagospodarowania przestrzennego i jego rozwoju w poszczególnych obszarach gminy z możliwością
systemu elektroenergetycznego
Duża ilość zmian w obecnie obowiązujących na terenie gminy planach zagospodarowania
przestrzennego, wymagających budowy nowych urządzeń elektroenergetycznych, świadczy o dużych
potrzebach rozbudowy elektroenergetyki na obszarze gminy.
Dotychczasowy system rozbudowy sieci SN 15 kV i NN (poprzez łączenie poszczególnych
odcinków istniejących i nowowybudowanych linii ), w kolejnych przedziałach czasowych winien być
kontynuowany.
61
Utrzymanie prawidłowego funkcjonowania i rozwoju sieci elektroenergetycznych powinno
być rozwiązywane poprzez tworzenie rezerw terenów pod urządzenia elektroenergetyczne w postaci
pasów ochronnych, mimo częstych konfliktów, szczególnie z siecią osadniczą.
Problemem do rozwiązania jest również dążenie do poprawy standardów zasilania, stopnia
pewności zasilania oraz jakości przesyłanej mocy, przestrzegając jednocześnie wymogów ekologii
oraz polityki oszczędnościowej terenów.
Część obszarów gminy położona jest w otulinie Narwiańskiego Parku Narodowego .
Dopuszcza się pozostanie na tych terenach istniejących urządzeń energetycznych – jako sieci
napowietrznej, ale jednocześnie wskazana jest budowa nowych urządzeń elektroenergetycznych już
jako kablowe.
Na uwagę zasługuje fakt zwrócenia uwagi władz samorządowych na konieczność poprawy
oświetlenia ulicznego dróg publicznych przy jednoczesnym uzyskaniu zmniejszenia zużycia mocy
poprzez zastosowanie energooszczędnych opraw. Modernizacja oświetlenia została wykonana.
Uzyskano zdecydowaną poprawę oświetlenia oraz o 43 % zmniejszono dotychczasowe zużycie energii
elektrycznej.
W trakcie modernizacji została również zamontowana iluminacja świetlna kościołów w
Niewodnicy Kościelnej, Turośni Kościelnej, Uhowie Topilcu gm. Łapy i Rynkach gmina Suraż (ze
względu na przynależność mieszkańców gminy Turośń Kościelna do tych parafii). Inwestycje te
podniosły walory estetyczne tych zabytkowych obiektów i stanowią ciekawy element przestrzenny
tych miejscowości.
3.5.4 Gospodarka odpadami
Problematyka odpadów opisana została szczegółowo w Planie Gospodarki Odpadami dla gminy
Turośń Kościelna na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2021.
3.5.5 Hałas
Największe zagrożenie środowiska hałasem powoduje zazwyczaj przemysł i komunikacja. Pewne
lokalne uciążliwości w tym zakresie mogą wynikać z funkcjonowania istniejących zakładów
przemysłowych oraz usługowych. W takich przypadkach należy przestrzegać zasadę, iż hałas i
wibracje przekraczające dopuszczalne granice natężenia nie mogą sięgać poza obręb działki, na której
są wytwarzane.
Hałas komunikacyjny - wraz ze wzrostem natężenia ruchu obserwuje się coroczny przyrost poziomów
hałasu komunikacyjnego. W celu ograniczenia uciążliwości wynikających z nadmiernego hałasu
komunikacyjnego należy dążyć min., utrzymania dobrej nawierzchni dróg i ulic, dobrej organizacji
62
ruchu itp. Na terenie gminy występują 3 ha obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym
związane z komunikacją drogową.
3.5.6 Promieniowanie elektromagnetyczne
Pole elektromagnetyczne ( wg Ustawy Prawo Ochrony Środowiska) to pole elektryczne,
magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz, tworzących zakres
promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego. Promieniowanie elektromagnetyczne
(PEM), w tym promieniowanie niejonizujące zaliczane jest do podstawowych rodzajów
zanieczyszczeń środowiska naturalnego.
Zgodnie z art. 123 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska, oceny poziomów pól
elektromagnetycznych w środowisku dokonuje się w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska,
a wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi okresowe badania poziomów Pol
elektromagnetycznych w środowisku.
Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne od zawsze występowało w środowisku
naturalnym. Pochodzi ono z naturalnych źródeł takich jak Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne.
Dodatkowo w środowisku występują sztuczne pola elektromagnetyczne, które związane są z
techniczną działalnością człowieka. Promieniowanie elektromagnetyczne występuje wszędzie, a jego
najważniejszymi źródłami są:
 stacje bazowe telefonii komórkowej,
 stacje i linie energetyczne,
 nadajniki radiowe i telewizyjne oraz CB – radio i radiostacje amatorskie,
 wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji,
 urządzenia powszechnego użytku: kuchenki mikrofalowe, monitory, aparaty komórkowe itp.
Ciągły rozwój techniki powoduje znaczny wzrost ilości nadajników radiowo – telewizyjnych oraz stacji
bazowych telefonii komórkowej. Na terenie gminy występuje stacja bazowa telefonii komórkowej w
Niewodnicy Koryckiej. Druga stacja ma wydaną decyzję lokalizacyjną i będzie znajdować się w
miejscowości Baciuty.
Zakres
prowadzenia
badań
obejmował
pomiary
natężenia
składowej
elektrycznej
pola
elektromagnetycznego w przedziale częstotliwości, co najmniej od 3 MHz do 3000 MHz. Punkt
pomiarowy znajdował w Turośni Kościelnej, wartość średniej arytmetycznej zmierzonych wartości
skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego w roku 2008 wyniósł
0,25 V/m z wartością niepewności pomiaru 0,013 V/m. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów
stwierdzono, że nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych.
63
3.5.7 Komunikacja i transport
Transport jest poważnym źródłem zanieczyszczenia środowiska. W ostatnich latach w Polsce
nastąpił rozwój transportu drogowego i pojawiły się nowe zagrożenia środowiska. Prawie dwukrotnie
wzrosła liczba prywatnych samochodów, ale nie nadążył za tym rozwój sieci dróg. Brakuje szybkich
dróg omijających tereny zamieszkałe co powoduje większą emisję substancji i hałasu do środowiska.
Spaliny i hałas komunikacyjny stwarzają duże zagrożenia dla środowiska a więc i dla zdrowia ludzi.
Wzrastająca liczba samochodów, często wyeksploatowanych, jest także źródłem dużej ilości
odpadów. Na terenie gminy Turośń Kościelna Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w
Białymstoku nie dokonywał pomiaru hałasu.
Na terenie gminy Turośń Kościelna przebiegają następujące odcinki sieci drogowej7:

drogi wojewódzkie: nr 678 Białystok – Sokoły – Wysokie Mazowieckie oraz nr 682 Łapy –
Turośń Dolna – Markowszczyzna,

drogi powiatowe
03443 Zabłudów – Kowalowce – Biele – Rostołty – Czaczki Wielkie – Dołki – Suraż,
03453 Juchnowiec Kościelny – Juchnowiec Dolny – Szerenosy – Turośń Kościelna,
03454 Juraszki – Lubiejki – Szerenosy,
03455 Księżyno – Koplany Pomigacze – Juraszki – droga 03459,
03456 Droga 678 - Zalesiany,
03459 Markowszczyzna – Iwanówka – Turośń Kościelna – Czaczki Wielkie,
03460 Czaczki Wielkie – Rynki – Średzińskie – Zawyki,
03461 Czaczki Małe – Chodory,
03471 Turośń Kościelna – Turośń Dolna,
03472 Turośń Dolna – Suraż,
03473 Turośń Kościelna – Borowskie Gziki – Kowale – Suraż,
03474 Uhowo – Borowskie Skórki,
03475 Borowskie Skórki – Borowskie Gziki,
03488 Bojary – przystanek kolejowy Bojary,
03489 Turośń Dolna – Dobrowoda – stacja kolejowa Baciuty
03495 Choroszcz – Zaczerlany – Zawady – stacja kolejowa Baciuty,
03496 Zawady – Topilec – Topilec Kolonia,
03499 Choroszcz – Czaplino – Niewodnica Kościelna – Topola -Markowszczyzna
03501 Niewodnica Kościelna – Trypucie,
7
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Turośń Kościelna, Turośń Kościelna 2000 r.
64
03502 droga 678 – Niewodnica Korycka – Niewodnica Kościelna,
03503 Czaplino – Mińce – Trypucie - Tołcze
03506 Niewodnica Kościelna – Klepacze – Białystok,
03511 droga 03443 – Dołki,

drogi gminne
106651B Topilec – Kolonia – granica gminy (Kościuki),
106652B droga powiatowa (Zawady-Topilec Kolonia) – (Kościuki)
106653B droga powiatowa (Zawady-Topilec Kolonia) - (Zaczerlany),
106654B Topilec – droga powiatowa (Choroszcz – Zaczerlany – Zawady - Baciuty),
106655B Zawady – granica gminy (Gajowniki),
106656B Zawady – droga powiatowa (Czaplino – Mińce – Trypucie - Tołcze),
106657B Baciuty – Czaplino,
106658B Baciuty – Barszczówka,
106659B Baciuty – droga wojewódzka nr 678,
106660B Trypucie – Baciuty Kolonia - droga gminna,
106661B Zalesiany – Topole-Trypucie,
106662B droga gminna– droga krajowa nr 678,
106663B Niecki – droga wojewódzka nr 678,
106664B Dobrowoda – droga wojewódzka nr 682
106665B Pomigacze – Zalesiany,
106666B droga gminna (Howieny) we wsi Pomigacze
106667B Lubejki – granica gminy (Juchnowiec),
106668B Bojary – droga wojewódzka nr 682,
106669B ulica bez nazwy we wsi Stoczki,
106670B Bojary – Borowskie Żaki – granica gminy (Suraż),
106671B Turośń Kościelna – Borowskie Skórki,
106672B Piećki - droga gminna
106673B ulica Lipowa we wsi Turośń Kościelna do drogi powiatowej
106674B droga powiatowa (Markowszczyzna-Turośń Kościelna- Czaczki Wielkie) – droga powiatowa
(Hołówki-Czaczki Wielkie - Dołki-Suraż),
106675B ulica bez nazwy we wsi Czaczki Wielkie,
106676B droga powiatowa (Hołówki – Czaczki – Dołki - Suraż) – droga powiatowa (Turośń KościelnaBorowskie Gziki-Kowale)
ulice we wsi Niewodnica Kościelna:
65
106677B ulica Gajowa,
106678B ulica Krótka,
106679B ulica Zdrojowa,
106680B ulica Wczasowa,
106681B ulica Myśliwska,
106682B ulica Polna,
106683B ulica Ogrodowa,
106684B ulica Grzybowa,
106685B ulica Sosnowa,
106686B ulica Słoneczna,
106687B ulica Łąkowa,
106688B ulica bez nazwy we wsi Turośń Dolna,
106689B ulica Zagumienna we wsi Turośń Dolna,
Stan dróg jest średni, władze gminy systematycznie pozyskują środki na budowę
i modernizację dróg. Problemem jest także jakość dróg powiatowych i wojewódzkich.
Wymienione zagrożenia środowiska mogą stopniowo znacznie pogarszać jakość życia
mieszkańców. Transport drogowy jest zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego, atmosferycznego
i akustycznego. Dodatkowo w następstwie katastrofy drogowej istnieje realne zagrożenie skażenia
ludności i środowiska wokół wymienionych tras przewozu. Zagrożenie dla ludności gminy stwarzają
również stacje i dystrybutory paliw płynnych.
66
Mapa 4 Klasyfikacja dróg na terenie gminy Turośń Kościelna
67
4 Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii –
wnioski
4.1 Racjonalne gospodarowanie wodą
Kierunki działań zmierzające do racjonalnego gospodarowania wodą:

Wprowadzenie normatywów zużycia wody w wybranych, szczególnie wodochłonnych
procesach produkcyjnych w oparciu o dane o najlepszych dostępnych technikach (BAT),

opracowanie i wprowadzenie systemu kontroli wodochłonności produkcji w formie
obowiązku rejestracji zużycia wody do celów przemysłowych i rolniczych w przeliczeniu na
jednostkę produktu,

ograniczenie zużycia wody z ujęć podziemnych,

właściwe utrzymanie wód i urządzeń wodnych,

intensyfikacja stosowania zamkniętych obiegów wody.
4.2 Wykorzystanie energii
Rozwój energetyki opartej na wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii (OZE) stanowi jeden
z priorytetów krajowej polityki energetycznej8. Podstawowym celem polityki w tym zakresie jest
zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo – energetycznym kraju do
7,5% w 2010 r. i do 14% w 2020 r. w strukturze zużycia nośników pierwotnych:

Zmniejszenie
energochłonności
gospodarki
poprzez
stosowanie
energooszczędnych
technologii ( również z wykorzystaniem kryteriów BAT), racjonalizację przewozów oraz
wydłużenie cyklu produktów,

Zmniejszenie zużycia energii poprzez wprowadzenie indywidualnych liczników energii
elektrycznej, wody, ciepła,

Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii.
4.3 Racjonalne wykorzystanie materiałów
Ograniczenie materiałochłonności przez zakłady przemysłowe i rolnictwo zalecane jest zarówno przez
kierunki polityki ekologicznej Polski, jak i Unii Europejskiej poprzez zastosowanie najlepszych
możliwych technologii. Do podstawowych zasad jakie zalecane są przez BAT należą:

zapobieganie i ograniczanie powstawania odpadów u źródła, a także zmniejszenie ich
negatywnego oddziaływania na środowisko;
8
Polityka energetyczna Polski do 2025 r. dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2005 r.
68

zmniejszenie
materiałochłonności
gospodarki
poprzez
wprowadzanie
technologii
niskoodpadowych oraz recykling;

zmniejszenie oddziaływania rolnictwa na środowisko poprzez rozpropagowanie i stosowanie
Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, kontynuacja budowy płyt obornikowych i zbiorników na
gnojówkę;

racjonalne gospodarowanie kopalinami poprzez opracowanie planów eksploatacji kopalin i
rekultywacji terenów poeksploatacyjnych.
69
5 Inne zagrożenia środowiska
Inne zagrożenia środowiska , które mogą wystąpić na terenie gminy Turośń Kościelna są:
 pożary,
 susze,
 powodzie,
 gradobicia
 silne wiatry
 awarie urządzeń infrastruktury technicznej,
 katastrofy komunikacyjne, w tym katastrofy związane z transportem materiałów
niebezpiecznych.
5.1 Zagrożenie powodziowe
Z obliczeń rzędnych zasięgu fali powodziowej dla woj. podlaskiego wynika, że zagrożenia
powodziowe na terenie gminy Turośń Kościelna nie występują.
W funkcjonowaniu sieci rzecznej gminy Turośń Kościelna istotną rolę w zakresie ochrony
przeciwpowodziowej spełnia niewątpliwie szeroka i zabagniona dolina Narwi.
5.2 Zagrożenie pożarowe
Największe zagrożenie pożarowe na terenie gminy występuje:
 w budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej,
 w gospodarstwach rolnych,
 w obiektach przemysłowych,
 na stacjach paliw płynnych i gazowych,
 w obiektach elektroenergetyki,
 w lasach (I kategoria zagrożenia pożarowego).
Gmina Turośń obejmuje swoimi granicami 34 miejscowości, w których występują głównie skupiska
gospodarstw wiejskich. Większość gospodarstw posiada obiekty przeznaczone do hodowli bydła,
trzody chlewnej, oraz przechowywania płodów rolnych. Są to budynki wykonane zazwyczaj częściowo
lub w całości z materiałów palnych. Często występuje tu zabudowa zwarta, co w przypadku palnej
konstrukcji budynków stwarza możliwość szybkiego rozprzestrzeniania się ognia. Mieszkania
znajdujące się na terenach wiejskich ogrzewane są głównie piecami na paliwo stałe (węgiel lub
drewno). Ten rodzaj ogrzewania sprzyja powstaniu pożarów. Główną przyczyną są nieszczelności
70
przewodów kominowych. Ponadto w okresie zimowym bardzo często mamy do czynienia z
dogrzewaniem mieszkań urządzeniami grzewczymi podłączonymi do stałego źródła prądu, których
instalacja elektryczna ma tendencje do zwarć i przeciążeń powodując pożary.
5.3 Poważna awaria przemysłowa
Zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, w zależności od rodzaju,
kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie uznaje się za zakład
o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii, albo za zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii. Zasady
zaliczania zakładów do kategorii zakładów o zwiększonym ryzyku albo zakładów o dużym ryzyku
określił Minister Gospodarki w drodze rozporządzenia z dnia 9 kwietnia 2002 r.-w sprawie rodzajów
i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go
do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii
przemysłowej (Dz.U. z 2002 r. Nr 58, poz.535 z późn. zm.).
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku prowadzi wykaz potencjalnych
sprawców poważnych awarii, zgodnie z którym na terenie gminy Turośń Kościelna nie występują
takie zakłady.
5.4 Transport substancji niebezpiecznych
Zagrożenia komunikacyjne i chemiczno – ekologiczne niesie za sobą transport drogowy oraz
zwiększające się z roku na rok nasilenie ruchu na drogach. Transport drogowy stwarza ww.
zagrożenia głównie z uwagi na przewóz materiałów niebezpiecznych takich jak benzyny, olej
napędowy, olej opałowy, gaz propan – butan, amoniak, chlor i inne.
5.5 Biotechnologia i organizmy zmodyfikowane genetycznie
Biotechnologia jest dyscypliną nauk technicznych wykorzystującą procesy biologiczne na
skalę przemysłową. Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia
5 czerwca 1992 r. (Dz. U. z 2002 r., Nr 184, poz. 1532) podaje jedną z najszerszych definicji:
„Biotechnologia oznacza zastosowanie technologiczne, które używa systemów biologicznych,
organizmów żywych lub ich składników, żeby wytwarzać lub modyfikować produkty lub procesy
w określonym zastosowaniu.” Biotechnologie są w stosunku do tradycyjnych (chemicznych) znacznie
mniej energochłonne, bezodpadowe lub niskoodpadowe, tańsze i wydajniejsze oraz często mniej
obciążające środowisko, znajdują zastosowanie także w działalności służącej ochronie środowiska (w
oczyszczaniu ścieków, neutralizacji odpadów, w produkcji biogazu).
Organizmy Modyfikowane Genetycznie (GMO) są to rośliny lub zwierzęta, które dzięki
modyfikacji w ich genomie - materiale genetycznym - uzyskały nowe cechy. Modyfikacja genetyczna
71
zwykle polega na wstawieniu nowego genu (co fizycznie jest fragmentem DNA) do genomu
modyfikowanego organizmu. Jednak można także i wyciszać geny poprzez wprowadzenie
komplementarnego genu kodującego tzw. nonsensowne RNA, czy też za pomocą kierowanej
mutagenezy, wywołać mutacje w konkretnym genie, co może doprowadzić do jego inaktywacji
(dokładnie inaktywacji produktu tego genu).
Na świecie ma miejsce dynamiczny rozwój badań w zakresie inżynierii genetycznej i rozwój
przemysłu opartego na biotechnologiach.
Produkty nowoczesnej biotechnologii (organizmy genetycznie zmodyfikowane) coraz częściej
pojawiają się na rynku, budząc wiele kontrowersji, szczególnie w odniesieniu do problematyki
bezpieczeństwa tych produktów dla zdrowia człowieka i ewentualnego ich wpływu na inne organizmy
w środowisku. W związku z powyższym zachodzi potrzeba dokonywania oceny stopnia zagrożenia
tych produktów dla zdrowia ludzi i środowiska. Procedury i mechanizmy oceny ryzyka związanego
z wykorzystywaniem genetycznie zmodyfikowanych organizmów są ciągle doskonalone.
W 2006r. przyjęto Ramowe Stanowisko Rządu RP dotyczące GMO. Jest to dokument
wyznaczający kierunek działań dotyczących GMO, na podstawie którego realizowana będzie w Polsce
polityka w tym zakresie.
Biotechnologie i rozwój przemysłu opartego na biotechnologiach daje nowe możliwości
rozwoju. Korzystanie z osiągnięć biotechnologii związane może być jednak z nieznanym dotąd
zagrożeniem bezpieczeństwa biologicznego.
Najważniejsze problemy:
 brak nadzoru nad wprowadzaniem GMO,
 brak świadomości społecznej w zakresie biotechnologii i bezpieczeństwa biologicznego,
 zagrożenie rodzimych gatunków roślin i zwierząt przez obce gatunki lub nowe organizmy
wytworzone technikami transgenezy,
 brak jednoznacznych regulacji prawnych w zakresie rozwiązań systemowych dotyczących
ochrony środowiska, a zwłaszcza koegzystencji upraw roślin modyfikowanych i
niemodyfikowanych.
W dniu 21 grudnia 2004 roku Sejmik Województwa Podlaskiego podjął stanowisko w sprawie
ogłoszenia obszaru województwa podlaskiego strefą wolną od upraw organizmów roślinnych
zmodyfikowanych genetycznie (GMO). Stanowisko zostało przesłane do Ministra Rolnictwa i Rozwoju
Wsi. Ogłoszenie województwa strefą wolą od GMO nie zobowiązuje rolników do zaniechania uprawy
genetycznie zmodyfikowanych odmian roślin. Podjęte działania miały na celu ochronę środowiska
przyrodniczego i kulturowego regionu przed wpływem roślin uprawnych modyfikowanych technikami
genetycznymi oraz konieczność zachowania rodzimej kultury rolnej. Sprzeciwy w zakresie wdrożenia
72
upraw GMO wyrażone przez samorządy województw w Polsce i regiony w innych krajach Europy nie
są uwzględniane przez władze unijne. Rozwiązania prawne (Dyrektywa 2001/18/WE z dnia 12 marca
2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych
genetycznie i uchylenia dyrektywy 90/220/EWG oraz Dyrektywy Rady 2002/53/WE z dnia 13 czerwca
2002 r. w sprawie wspólnego katalogu odmian gatunków roślin rolniczych) są korzystne dla
producentów nasion roślin modyfikowanych genetycznie, bądź też są interpretowane na ich korzyść.
Unijne rozwiązania prawne nakładają na podmiot zainteresowany utworzeniem strefy wolnej od
GMO obowiązek udowodnienia w drodze kosztownych badań szkodliwości tych roślin i powstałych z
nich produktów.
73
6 Edukacja ekologiczna
Warunkiem koniecznym i niezbędnym do realizacji celów związanych z ochroną środowiska
zgodną z zasadą zrównoważonego rozwoju jest dobrze zaplanowany, zorganizowany i realizowany
proces powszechnej edukacji, obejmujący nie tylko dzieci i młodzież, ale też całe społeczeństwo.
Edukacja ekologiczna zwana także edukacją środowiskową, to koncepcja kształcenia
i wychowywania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem
myśleć globalnie - działać lokalnie. Obejmuje ona wprowadzanie do programów szkół wszystkich
szczebli tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska, umożliwiającej łączenie wiedzy
przyrodniczej z postawą humanistyczną, tworzenie krajowych i międzynarodowych systemów
kształcenia specjalistów i kwalifikowanych pracowników dla różnych działów ochrony środowiska,
nauczycieli ochrony środowiska, dokształcanie inżynierów i techników różnych specjalności oraz
menedżerów gospodarki, a także powszechną edukację szkolną i pozaszkolną. W potocznym
rozumieniu są to wszelkie formy działalności skierowanej do społeczeństwa, ze szczególnym
uwzględnieniem dzieci i młodzieży, które mają na celu wpływanie na poziom świadomości
ekologicznej, propagowanie konkretnych zachowań korzystnych dla środowiska naturalnego,
upowszechnianie wiedzy o przyrodzie. Działania te prowadzone są przez szkoły, przez specjalistyczne
placówki edukacyjne zarówno publiczne jak i niepubliczne, a także przez liczne organizacje
ekologiczne.
Może przyjmować różne formy:
 kształcenie ustawiczne (wykłady, seminaria, rozdawanie ulotek i programy edukacyjne),
 kształcenie dzieci i młodzieży w zakresie ekologii,
 zielone szkoły.
Niestety istnieje moda na konsumpcyjny styl życia. Zauważalny jest brak myślenia
w kategoriach ponadlokalnych o problemach ochrony środowiska, w szczególności gospodarki
odpadami i gospodarki wodno-ściekowej. Niejednokrotnie wiąże się to z niskim poziomem socjalnym
społeczeństwa, a działania „ekologiczne”, to wciąż działania kosztowne. Mieszkańcy niechętnie
stosują się do zasad zrównoważonego rozwoju. Wciąż zbyt wolno postępuje wzrost świadomości
społecznej dotyczącej konieczności gospodarowania w sposób przyjazny dla środowiska.
Edukacja ekologiczna mieszkańców spoczywa na barkach szkół, jednostek samorządu
terytorialnego i trzeciego sektora. Edukacja ekologiczna obecna jest w formalnym systemie
kształcenia od 2002 roku. Wprowadzona została prawnie poprzez Rozporządzenie Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej wychowania
74
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Rozporządzenie
wprowadza edukację ekologiczną w postaci oddzielnej ścieżki edukacyjnej o charakterze
wychowawczo-dydaktycznym począwszy od II etapu edukacyjnego (klasy IV-VI).
Edukacja powinna być akceptowana i realizowana przez ogół nauczycieli, poprzez właściwe
wykorzystanie treści ekologicznych zawartych w programach nauczania danego szczebla szkolnictwa.
Treści związane z nauczaniem i wychowaniem prośrodowiskowym należy prezentować w sposób
bardzo interesujący, aby w następstwie uczyły one nowego podejścia do problemów związanych
z ekologią. Cóż dają najpiękniejsze nawet treści werbalne, które nie rozbudzają autentycznych
potrzeb czynnego uczenia się i rozwiązywania wysuwanych problemów. W edukacji ekologicznej
każde dziecko powinno stać się aktywnym uczestnikiem, i umieć współdecydować o tym, czego i
w jaki sposób się uczyć.
W szkołach edukacja ekologiczna niejednokrotnie ogranicza się do akcji „Sprzątania Świata”,
zbierania baterii czy próby selektywnej zbiórki odpadów. Nie można jednak niedoceniać roli edukacji
ekologicznej w prawidłowym wychowywaniu młodzieży, uczenia jej szacunku dla przyrody
i zwiększaniu świadomości ekologicznej.
Podstawą tworzenia systemu edukacji ekologicznej może być Narodowy Program Edukacji
Ekologicznej, będący rozwinięciem i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej.
System edukacji ekologicznej powinien eliminować działania pozorne i mało efektywne, propagować
zaś działania które przyczynią się aby zachować zdrowe środowisko oraz jego walory dla przyszłych
pokoleń zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Główne cele Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej to:
1.
Wdrożenie zaleceń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej z uwzględnieniem zmian
zachodzących w procesie reformowania Państwa oraz integracji z Unią Europejską;
2.
Stworzenie mechanizmów pozwalających sprostać wyzwaniom związanym z wdrażaniem idei
i zasad rozwoju zrównoważonego, pozwalających kształtować świadomość ekologiczną
w warunkach demokratyzacji życia społecznego i wzrastającej roli komunikacji społecznej;
3.
Zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez promowanie najskuteczniejszych jej form
i najważniejszych treści, wskazanie sposobów optymalnej alokacji środków finansowych,
uporządkowanie przepływu informacji i decyzji z wykorzystując najlepsze krajowe i zagraniczne
doświadczenia.
Cele operacyjne Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej to:
1.
Dokonanie kompleksowej, empirycznej diagnozy funkcjonowania edukacji ekologicznej w
Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem jej źródeł, priorytetów i stosowanych w niej metod i
procedur wdrożenia.
75
2.
Dostarczenie informacji o optymalnym systemie edukacji ekologicznej w kraju i o warunkach
dochodzenia do takiego systemu.
3.
Wypełnienie
zobowiązań
wynikających
z
sygnowanych
przez
RP
porozumień
międzynarodowych.
4.
Inspirowanie potencjalnych podmiotów do tworzenia branżowych, resortowych, regionalnych,
lokalnych, instytucjonalnych oraz innych programów edukacji ekologicznej.
5.
Stworzenie jednolitego dokumentu pozwalającego monitorować rozwój edukacji ekologicznej
w Polsce w kontekście oczekiwań społecznych i możliwości realizacyjnych.
Zgodnie z zapisami Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej wyróżniono następujące trzy
sfery implementacji zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej:
1.
Edukacja formalna to zorganizowany system kształcenia zgodny z określonymi zasadami
sformułowanymi w odpowiednich aktach prawnych (ustawy i rozporządzenia). Polski system
edukacji formalnej obejmuje system oświaty i szkolnictwa wyższego.
2.
Ekologiczną świadomość społeczną możemy określić jako stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń
ludzi
o
środowisku
przyrodniczym,
jego
antropogennym
obciążeniu,
stopniu
wyeksploatowania, zagrożeniach i ochronie, w tym także stan wiedzy o sposobach i
instrumentach sterowania, użytkowania i ochrony środowiska. Świadomość ta kształtowana
jest przede wszystkim przez organizacje państwowe, społeczne (Pozarządowe Organizacje
Społeczne - POS) oraz media.
3.
Szkolenia to zinstytucjonalizowane formy przekazywania wiedzy i umiejętności dla określonej
grupy zawodowej lub społecznej służące podnoszeniu kwalifikacji niezbędnych zarówno w życiu
zawodowym, działalności społecznej jak i dla potrzeb indywidualnych.
Trzy wyodrębnione sfery edukacji ekologicznej w chwili obecnej są ze sobą dość luźno
powiązane i nie stymulują się wzajemnie, stąd też efektywność edukacji ukierunkowanej na
propagowanie idei i zasad rozwoju zrównoważonego jest niewielka.
Zgodnie z zapisami Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, edukacja ekologiczna na
obszarze województwa podlaskiego realizowana będzie poprzez priorytet 4 Programu Ochrony
Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007-2010: Budowa świadomości ekologicznej
społeczeństwa. Priorytet ten będzie realizowany poprzez następujące cele:
 zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców województwa,
 propagowanie ekologicznego stylu produkcji i konsumpcji,
 edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży w szkołach i przedszkolach,
 tworzenie lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej,
76
 kształtowanie polityki informacyjnej mającej na celu rezygnację przez firmy i instytucję z
kotłowni węglowych,
 mobilizowanie społeczeństwa do podejmowania działań proekologicznych,
 wspieranie instytucji i organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska,
 podnoszenie skuteczności przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska.
Edukacja ekologiczna nie ogranicza form stosowanych przy jej realizacji. Warunek
atrakcyjności, niezbędny w procesie przebudowy postaw i utrwalania dobrych nawyków każe
stosować możliwie bogatą gamę stymulatorów. Formy edukacji ekologicznej, które mogą być
zastosowane to: akcje, festiwale, święta, manifestacje oraz inne imprezy uliczne, protesty,
interpelacje i procedury odwoławcze, aukcje, festyny, happeningi, pokazy i zloty, olimpiady, targi,
wystawy i dni otwarte w miejscach (instytucjach) związanych z ekologią, wycieczki, turystyka
kwalifikowana, ścieżki dydaktyczne i przyrodnicze, publikacje, strony internetowe.
77
7 Zarządzanie środowiskiem i obowiązki samorządów w
zakresie spraw związanych z ochroną środowiska
Proces zarządzania obejmuje następujące czynności: planowanie, organizowanie, decydowanie,
motywowanie, kontrolowanie. W każdym systemie zarządzania można wyodrębnić sferę procesów
realnych i sferę regulacji. Sfera procesów realnych obejmuje działalność człowieka skierowaną
bezpośrednio na podmioty materialne i przekształcenie materii, a sfera regulacji – całość procesów
informacyjnych, myślowych i decyzyjnych, podejmowanych z myślą o kształtowaniu systemu sfery
realnej.
W Polsce zarządzanie środowiskiem funkcjonuje na 4 poziomach: centralnym, wojewódzkim,
powiatowym i gminnym. Podział kompetencji stanowi dużą uciążliwość zarówno dla administracji
publicznej, jak i dla wszystkich stron biorących udział w działaniach podejmowanych na rzecz ochrony
środowiska. Struktura organizacyjna ochrony środowiska nie ma charakteru hierarchicznego. Składają
się na nią odrębne i niezależne od siebie organy rządowe i samorządowe, a dany szczebel
administracji realizuje w zasadzie tylko te zadania, których nie można realizować na szczeblu niższym.
Do organów ochrony środowiska należą:

Organy decyzyjne państwa: Sejm wraz z Senatem i Prezydentem oraz Rada Ministrów.

Centralne organy administracji państwowej: premier, ministrowie, w szczególności Minister
Środowiska i kierownicy urzędów centralnych, ministerstwa i urzędy centralne. Minister
Środowiska – odpowiedzialny za realizację Polityki ekologicznej państwa, konwencji
międzynarodowych, przygotowanie projektów ustaw ekologicznych i rozporządzeń
wykonawczych.

Terenowe organy administracji rządowej: wojewodowie i urzędy wojewódzkie. Wojewoda –
zarządza ochroną przyrody w województwie.

Samorządy terytorialne: gminne, powiatowe, wojewódzkie.

Jednostki kontrolno – monitoringowe Inspekcja Ochrony Środowiska – wykonuje kontrole
przestrzegania wymogów ochrony środowiska przez wszystkich korzystających ze środowiska,
bada i ocenia stan środowiska (monitoring środowiska), wymierza kary za nieprzestrzeganie
wymogów
ochrony
środowiska,
prowadzi
działania
zapobiegające
nadzwyczajnym
zagrożeniom środowiska.
Samorząd Województwa dysponuje kompetencjami o charakterze strategicznym: ustala strategię
rozwoju województwa, politykę przestrzenną w postaci planu zagospodarowania przestrzennego a
78
także wojewódzkie programy. Z mocy prawa opracowanie i realizacja tych dokumentów należy do
Zarządu Województwa.
Marszałek Województwa – zajmuje się egzekwowaniem opłat z tytułu gospodarczego korzystania ze
środowiska i ich redystrybucją na rzecz funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej; prowadzi
także bazę danych o emisjach substancji, wytwarzanych odpadach, pobranej ilości wody
w województwie. Jest organem w zakresie melioracji wodnych. Wydaje decyzje analogiczne do
starosty, ale w odniesieniu do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko,
wymagających obligatoryjnie raportu o oddziaływaniu na środowisko.
Sejmik - uchwala wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego, strategię rozwoju
województwa, program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami.
Poniżej wymieniono niektóre zadania należące do kompetencji organów samorządowych szczebla
powiatowego i gminnego.
ORGANY SAMORZĄDU POWIATOWEGO
Zgodnie z ustawą z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, powiaty wykonują zadania
publiczne o charakterze ponad gminnym. W zakresie spraw związanych z ochroną środowiska
powiaty wykonują zadania dotyczące ładu przestrzennego i ekologicznego ( które obejmują działania
z zakresu geodezji, zagospodarowania przestrzennego, nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej,
rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa śródlądowego i ochrony środowiska).
Powiaty w ograniczonym zakresie mogą prowadzić, własną politykę ekologiczną poprzez
powiatowy program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami. Politykę może także
kształtować Starosta, poprzez wydanie pozwoleń emisyjnych dla szeregu rodzajów instalacji oraz
przedsięwzięć, które nie są przypisane do kompetencji wojewody.
ZADANIA I KOMPETENCJE STAROSTY:
 sprawuje kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie
objętym jego właściwością oraz upoważnia do wykonywania funkcji kontrolnych
pracowników podległego mu urzędu,

w drodze decyzji nakłada obowiązek ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego
zagrożenia, a także przywrócenia środowiska do stanu właściwego, jeżeli podmiot
korzystający ze środowiska negatywnie oddziałuje na środowisko,
 Występuje do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjecie odpowiednich
działań będących w jego kompetencji, jeżeli w wyniku kontroli stwierdzi naruszenie przez
kontrolowany podmiot przepisów o ochronie środowiska lub występuje uzasadnione
podejrzenie, że takie naruszenie mogło nastąpić,
79
 Prowadzi okresowe badania jakości gleby i ziemi,
 Na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska, sporządza, co 5 lat, mapy akustyczne
 Wydaje pozwolenia wodno – prawne,
ZADANIA I KOMPETENCJE RADY POWIATU
 Uchwala powiatowy program ochrony środowiska,
 Może w drodze uchwały, wyznaczyć obszary ciche w aglomeracji lub poza aglomeracją,
uwzględniając szczególne potrzeby ochrony przed hałasem tych obszarów i podając
wymagania zapewniające utrzymanie poziomu hałasu co najmniej na istniejącym poziomie,
 Uchwala programy działań, których celem jest dostosowanie poziomu hałasu do
dopuszczalnego, dla aglomeracji o liczbie powyżej 100 tys. oraz terenów określonych w
powiatowym programie ochrony środowiska,
 Dokonuje aktualizacji programu ochrony środowiska przed hałasem co najmniej raz na pięć
lat, a także w przypadku wystąpienia okoliczności uzasadniających zmianę planu lub
harmonogramu realizacji
 Tworzy obszary ograniczonego użytkowania dla przedsięwzięcia mogącego znacząco
oddziaływać na środowisko
 Uchwala powiatowy plan gospodarki odpadami
 Wprowadza ograniczenia lub zakazuje używania jednostek pływających lub niektórych ich
rodzajów na określonych zbiornikach powierzchniowych wód stojących oraz wodach
płynących, jeżeli jest to konieczne do zapewnienia odpowiednich warunków akustycznych na
terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno – wypoczynkowe,
 Rozpatruje informację wojewódzkiego inspektora o stanie środowiska na obszarze
województwa
 Ma prawo do określenia kierunków działań właściwego organu Inspekcji Ochrony Środowiska
KOMPETENCJE ZARZĄDU POWIATU
 Sporządza projekt powiatowego programu ochrony środowiska, po zasięgnięciu opinii
zarządu województwa,
 Opracowuje projekt powiatowego planu gospodarki odpadami,
 Sporządza co 2 lata raport z wykonania powiatowego programu ochrony środowiska,
 Składa co 2 lata, radzie powiatu sprawozdania z realizacji powiatowego planu gospodarki
odpadami,
 Opiniuje projekt y gminnych programów ochrony środowiska,
 Opiniuje projekt wojewódzkiego i gminnych planów gospodarki odpadami,
80
 Opiniuje projekt wspólnego planu gospodarki odpadami opracowanego dla gmin, będących
członkami związków międzygminnych
 Opracowuje projekt wspólnego planu gospodarki odpadami, obejmującego zadania
powiatowego planu gospodarki odpadami dla powiatów, będących członkami związków
powiatów,
 Aktualizuje powiatowy plan gospodarki odpadami, nie rzadziej niż co 4 lata
ORGANY SAMORZĄDU GMINNEGO
Organy samorządu gminy mogą prowadzić własną politykę, której kluczowym instrumentem
powinien być miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego – dokument dotyczący wprawdzie
polityki przestrzennej, ale o ogromnym wpływie również na kwestie ochrony środowiska. Dodatkowo
organy gminy opracowują programy ochrony środowiska i plany gospodarki odpadami, jak też
regulaminy utrzymania czystości i porządku w gminie. Ponadto wydają niektóre decyzje z zakresu
ochrony środowiska, choć ich kompetencje są dużo mniej znaczące niż decyzje wydawane na szczeblu
powiatu lub przez wojewodę w zakresie pozwoleń emisyjnych.
ZADANIA I KOMPETENCJE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA
Do podstawowych kompetencji i obowiązków należą:
 Możliwość nakazania w drodze decyzji, osobie fizycznej eksploatującej instalację w ramach
zwykłego korzystania ze środowiska lub eksploatujące urządzenie, wykonanie w określonym
czasie czynności zmierzających do ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na
środowisko,
 Możliwość, wstrzymania w drodze decyzji, użytkowania instalacji lub urządzenia, jeżeli osoba
fizyczna nie dostosowała się do powyższych wymagań,
 Występowanie do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjecie odpowiednich
działań będących w jego kompetencji, jeżeli w wyniku kontroli wójt, burmistrz lub prezydent
miasta stwierdził naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów o ochronie środowiska
lub występuje uzasadnione podejrzenie, że takie naruszenie mogło nastąpić,
 Uprawnienia do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach o
wykroczenia przeciw przepisom o ochronie środowiska,
 Przedkładanie wojewodzie corocznie:

Informacji o stanie wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i
oczyszczalnie ścieków komunalnych,

Informacji o postępie realizacji przedsięwzięć określonych w krajowym programie
oczyszczania ścieków komunalnych,
81

Informacji o ilości wytworzonych w ciągu roku mg suchej masy osadów ściekowych w
oczyszczalniach ścieków komunalnych aglomeracji oraz sposób postępowania z tymi
osadami z uwzględnieniem podziału państwa na obszary dorzeczy i regiony wodne za
rok ubiegły

Coroczne przedkładanie wojewodzie informacji o rodzaju, ilości i miejscach
występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska.
ZADANIA I KOMPETENCJE RADY GMINY
Rada gminy jest organem stanowiącym. Organem wykonawczym jest wójt, burmistrz lub prezydent
miasta. W szczególności Rada Gminy:
 Uchwala gminny program ochrony środowiska,
 Ustanawia ograniczenia co do czasu funkcjonowania instalacji lub korzystania z urządzeń, z
których emitowany hałas może negatywnie oddziaływać na środowisko,
 Ustala szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, a w
szczególności:

Może określić inne sposoby udokumentowania wykonania obowiązków dotyczących
dokumentowania korzystania z usług firmy wywozowej i opróżniania zbiorników na
nieczystości, niż okazanie umowy i dowodów płacenia za usługi,

Może ustalić górne stawki opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za
usługi, o których mowa wyżej,

Może przejąć od właścicieli nieruchomości wszystkie lub wskazane obowiązki o
których mowa powyżej,

Ustala opłatę ponoszoną przez właścicieli nieruchomości za wykonywanie przejętych
obowiązków.
 Zatwierdza plan gospodarowania dla gruntów położonych na obszarach granicznego
użytkowania, istniejących wokół zakładów przemysłowych po uzyskaniu opinii izby rolniczej
 Uzgadnia ustalenia dotyczące infrastruktury technicznej, zagospodarowania turystycznego,
sposobu użytkowania gruntów, eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zewnętrznych oraz
ustaleń do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w odniesieniu do nieruchomości
niebędących własnością Skarbu Państwa
 Opiniuje projekt planu ochrony parku narodowego, rezerwatu przyrody oraz parku
krajobrazowego
 Uzgadnia projekt rozporządzenia w sprawie wyznaczenia lub powiększenia obszaru
chronionego krajobrazu
82
 Wyznacza obszar chronionego krajobrazu, określa jego nazwę, położenie, obszar,
sprawującego nadzór, ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów oraz zakazy
właściwe dla danego obszaru chronionego krajobrazu lub jego części
 Dokonuje likwidacji lub zmiany granic obszaru chronionego krajobrazem ( jeśli nie wykonał
tego w ramach swoich zadań wojewoda)
 Znosi ustalone przez siebie formy ochrony przyrody
 Uzgadnia projekt planu ochrony obszaru Natura 2000
 Ustanawia pomnik przyrody, stanowisko dokumentacyjne, użytek ekologiczny lub zespół
przyrodniczo – krajobrazowy ( jeżeli wojewoda nie ustanowił tych form ochrony przyrody)
 Opiniuje wnioski Dyrektora Generalnego lasów Państwowych o uznanie lasu za ochronny lub
pozbawienie go tego charakteru – w odniesieniu do lasów stanowiących własność Skarbu
Państwa,
 Opiniuje wnioski starosty o uznanie lasu za ochronny lub pozbawienie go tego charakteru – w
odniesieniu do lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa.
 Może podjąć uchwałę o objęciu ochroną znajdujących się na obszarze działania gruntów
rolnych określonych w ewidencji gruntów jako użytki rolne,
 Sporządza miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego
 Rozpatruje informację wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o stanie środowiska na
obszarze województwa
83
8 Podsumowanie analizy stanu obecnego
8.1 Analiza SWOT
Celem syntetycznego ujęcia pozycji gminy Turośń Kościelna w stosunku do występujących
warunków, zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych, zastosowano system analizy SWOT.
Zastosowanie tej metody pozwala na identyfikację słabych i mocnych stron gminy oraz szans i
zagrożeń zarówno tych obecnie występujących, jak też potencjalnych. Każde planowanie, aby mogło
być obarczone stosunkowo najmniejszym błędem, winno brać pod uwagę maksymalną ilość
czynników mogących mieć wpływ na przebieg zdarzeń. Precyzyjna i obiektywna analiza w tym
zakresie pozwala dokonać właściwego wyboru kierunków rozwoju i możliwości realizacji.
Poniżej w tabeli przedstawiono mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia, które
wywierają istotny wpływ na istnienie i rozwój środowiska.
Tabela 26 Analiza SWOT dla gminy Turośń Kościelna
Uwarunkowania wewnętrzne
Mocne strony
 Własna oczyszczalnia ścieków,
 Stopień zwodociągowania gminy na poziomie
97% (31.12.2009),
 niski stopień degradacji powierzchni ziemi,
 Narwiański Park Narodowy i obszary NATURA
200
Słabe strony
 Niedostateczny stopień skanalizowania gminy 19% (31.12.2009),
 występowanie obszarów zagrożenia hałasem
komunikacyjnym,
 niewystarczający poziom świadomości
ekologicznej mieszkańców gminy,
 Pomniki przyrody,
 Lesistość na poziomie 23,89%,
 Bioróżnorodność,
 Niedostateczny budżet gminy,
 Dobre warunki do rozwoju turystyki,
 Duże bezrobocie,
 wysoki poziom objęcia mieszkańców
 Dzikie wysypiska na terenie gminy,
zorganizowaną zbiórką odpadów
zmieszanych—90%,
 100% mieszkańców objętych selektywną
zbiórką.
 Niewystarczająca świadomość ekologiczna
mieszkańców gminy, czego efektem są m. In.
dzikie składowiska oraz niski udział odpadów
komunalnych pozyskiwanych ze zbiórki
selektywnej- 4,73%, mimo objęcia nią 100%
mieszkańców
 Mogilnik we wsi Baciuty.
84
Uwarunkowanie zewnętrzne
Szanse
Zagrożenia

Popyt w krajach UE na żywność ekologiczną

Atrakcyjne warunki dla rozwoju turystyki, szlaki
Częste zmiany przepisów prawa w zakresie
ochrony środowiska

rowerowe


Słaby napływ kapitału zewnętrznego
Stale wzrastająca liczba ludności gminy Turośń
Kościelna

Wzrost zainteresowania różnymi rodzajami
turystyki m. in. agroturystyką, turystyką
przyrodniczą
9 Założenia wyjściowe programu ochrony środowiska
9.1 Cele i zasady polityki ekologicznej państwa
W ramach ochrony zasobów naturalnych Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z
perspektywą do roku 2016 określiła następujące cele w zakresie:

ochrony przyrody to: zachowanie bogatej różnorodności biologicznej polskiej przyrody na
różnych poziomach organizacji na poziomach wewnątrzgatunkowym ( genetycznym) i
gatunkowym
oraz
ponadgatunkowym
(ekosystemowym)
wraz
z
umożliwieniem
zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje
z różnorodnością biologiczną.

ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów: dalsze prace w kierunku racjonalnego
użytkowania zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i
wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego. Oznacza to rozwijanie idei trwale
zrównoważonej i wielofunkcyjnej gospodarki leśnej.

racjonalnego gospodarowania zasobami wody: racjonalizacja gospodarowania zasobami
wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od
deficytów wody i zabezpieczyć. przed skutkami powodzi oraz zwiększenie samofinansowania
gospodarki wodnej. Naczelne zadanie to maksymalizacja oszczędności zasobów wodnych na
cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona
głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniami.

ochrony powierzchni ziemi a w szczególności dla ochrony gruntów użytkowanych rolniczo
jest: rozpowszechnienie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami rozwoju
zrównoważonego; przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno –
85
błotnych przez czynniki antropogenie; zwiększanie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i
zdewastowanych, przywracając im funkcję przyrodniczą, rekreacyjną lub rolniczą.

gospodarowania zasobami geologicznymi: racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz
sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę zasobów podziemnych oraz otoczenie ich
ochroną przed ilościową i jakościową degradacją.
W ramach poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego Polityka ekologiczna
państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 określiła następujące cele :

środowisko a zdrowie: dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w zakresie stanu
zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska
z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju instalacjami będącymi
potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska.

jakość powietrza: spełnienie zobowiązań wynikających z Traktatu akcesyjnego oraz dyrektyw
LCP i CAFE.

ochrona wód: do końca 2015 roku polska powinna zapewnić 75% redukcji całkowitego
ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych kończąc krajowy program budowy
oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnej dla wszystkich aglomeracji powyżej 2000 RLM

gospodarki odpadami: osiągnięcie w 2014 odzysku min 60% i recyklingu 55% odpadów
opakowaniowych; osiągnięcie w 2010 roku odzysku co najmniej 25% odpadów
biodegradowalnych tak, aby nie trafiły na składowiska, a w 2013 r. odzysku 50% tych
odpadów; zebranie w 2012 25% zużytych baterii i akumulatorów, a w 2016 r. 45 % tych
odpadów.

oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych: dokonanie wiarygodnej oceny narażania
społeczeństwa na ponadnormatywny hałas i podjęcie kroków aby zmniejszyć to zagrożenie
tam, gdzie ono jest największe. Podobny jest też cel działań związanych z zabezpieczeniem
społeczeństwa przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych.

substancje chemiczne: stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami
chemicznymi dopuszczonymi na rynek zgodnego zasadami Rozporządzeń REACH.
9.2 Założenia wyjściowe Programu Ochrony Środowiska województwa
podlaskiego na lata 2007-2010
Głównym celem Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007 –
2010, zwanego dalej Programem, jest określenie polityki zrównoważonego rozwoju województwa
86
podlaskiego, która ma być realizacją polityki ekologicznej państwa w skali regionu. Dokument w pełni
odzwierciedla tendencje europejskiej polityki ekologicznej
Program uwzględnia uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, w tym ekologiczne,
przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju województwa, określa priorytetowe
działania ekologiczne oraz harmonogram zadań ekologicznych.
Program przygotowany został z udziałem szerokich konsultacji społecznych, przy
uwzględnieniu głosów środowiska naukowego, gospodarczego, pracowniczego, kulturalnego i
pozarządowego. Założenia do projektu dokumentu, materiały, wnioski przedstawiano w mediach, w
Internecie.
Główne funkcje Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007–
2010 to:

realizacja polityki ekologicznej państwa na terenie województwa podlaskiego

strategiczne zarządzanie regionem w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami

wdrażanie zasady zrównoważonego rozwoju

przekazanie informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu
poszczególnych komponentów środowiska

przedstawienie problemów i zagrożeń ekologicznych, proponując sposoby ich rozwiązania
w określonym czasie

pomoc przy konstruowaniu budżetu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej w Białymstoku

organizacja systemu informacji o stanie środowiska i działaniach zmierzających do jego
poprawy.
Program obejmuje następujące zagadnienia merytoryczne:

ochronę środowiska przyrodniczego,

gospodarkę leśną,

gospodarkę wodną,

ochronę środowiska przed zanieczyszczeniami,

sprawy bezpieczeństwa ekologicznego,

kształtowania świadomości ekologicznej,

propagowania proekologicznych form działalności gospodarczej.
Misją Programu jest ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO PRZY
ZACHOWANIU I PROMOCJI ŚRODOWISKA NATURALNEGO.
87
Powyższa misja będzie realizowana poprzez priorytety i działania ekologiczne województwa.
Program będzie realizowany przez cele długoterminowe, nazywane dalej priorytetami, obejmujące
lata 2007-2013 oraz przez cele krótkoterminowe (szczegółowe) w ramach każdego z celów
długoterminowych, realizowane w latach 2007 - 2010.
Biorąc pod uwagę założenia wyjściowe z POŚWP na lata 2007 – 2010, Program Ochrony
Środowiska dla Gminy Turośń Kościelna na lata 2010 – 2013, określa własne priorytety i zadania do
realizacji (rozdział 10), które są spójne z dokumentami wyższego rzędu.
88
10 Ustalenia programu
10.1 Priorytety i działania ekologiczne
Misją9 Programu jest :
ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ GMINY TUROŚŃ KOŚCIELNA PRZY
ZACHOWANIU I PROMOCJI ŚRODOWISKA NATURALNEGO
Powyższa misja będzie realizowana poprzez priorytety i działania ekologiczne gminy. Program będzie
realizowany przez cele długoterminowe, nazywane dalej priorytetami, obejmujące lata 2010-2017
oraz przez cele krótkoterminowe (szczegółowe) w ramach każdego z celów długoterminowych,
realizowane w latach 2010-2013.
PRIORYTET 1 – Rozwój infrastruktury ochrony środowiska
Główne cele krótkoterminowe to:
1.
Ograniczenie hałasu komunikacyjnego poprzez:
 Zachowanie w planach zagospodarowania przestrzennego odpowiednich odległości od
ciągów komunikacyjnych,
 Poprawę stanu nawierzchni dróg,
 Wprowadzenie ograniczenia prędkości pojazdów na odcinkach dróg o zniszczonej powierzchni,
 Eliminacja z ruchu pojazdów szczególnie uciążliwych,
 Wnikliwa kontrola stanu technicznego pojazdów pod kątem emisji hałasu,
 Stosowanie zabezpieczeń przeciwhałasowych w postaci ekranów akustycznych czy wymiany
stolarki okiennej w budynkach.
2.
Ograniczenie emisji pyłów do powietrza
 Wykorzystanie technologii przyjaznych środowisku,
 Wspieranie działań zmierzających do zwiększania udziału stosowania paliw gazowych,
ciekłych, wykorzystania biomasy oraz innych odnawialnych źródeł energii,
 Racjonalizacja wykorzystania i modernizacja istniejących, scentralizowanych systemów
grzewczych,
9
Misja zgodna z dokumentem „Program ochrony środowiska województwa podlaskiego na lata 2007-2010
89
 Ograniczenie tzw. „niskiej emisji” ze źródeł opalanych paliwem stałym poprzez wykorzystanie
biomasy i innych źródeł energii odnawialnej.
3. Ograniczenie eutrofizacji wód (rolnictwo, doczyszczanie ścieków, gospodarka ściekowa
na wsi)
 opracowanie programu optymalizacji wykorzystania oczyszczalni ścieków z uwzględnieniem
programu zagospodarowania osadów,
 realizacja inwestycji ograniczających zanieczyszczenia azotowe pochodzące z rolnictwa
(głównie budowa płyt gnojowych i zbiorników na gnojowicę),
 zapewnienie ochrony naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny podmokłe
i nieuregulowane cieki wodne poprzez wprowadzenie odpowiednich zapisów do planów,
 rozbudowa sieci kanalizacyjnej,
 rozbudowa sieci wodociągowej,
 modernizacja ujęć wody,
 modernizacja oczyszczalni ścieków.
Priorytet 2 – Ochrona ekologiczna regionu
Główne cele krótkoterminowe to:
 ochrona zdrowia,
 troska o gatunki chronione,
 zwiększenie liczby terenów leśnych w celu ochrony atmosfery,
 spełnianie wymogów regionalnego systemu informacji o trasach przewozu i miejscach
składowania materiałów niebezpiecznych,
 ograniczenie negatywnego wpływu eksploatacji kopalin na środowisko,
 eliminacja nielegalnych eksploatacji i niedopuszczenie do podejmowania wydobycia kopalin
bez wymaganej koncesji.
Priorytet 3 – Racjonalna gospodarka odpadami, przyjazna środowisku w celu
ochrony wód i powierzchni ziemi
Główne cele krótkoterminowe to:
 Rozszerzenie
zbiorki
odpadów
zmieszanych
(100%
mieszkańców
gminy
objętych
zorganizowaną zbiórką do końca 2010 roku),
 Zwiększenie ilości odpadów zbieranych selektywnie na terenie gminy,
 Docelowo korzystanie z Zakładu Zagospodarowania Odpadów Czerwony Bór,
 Zorganizowanie zbiórki odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych,
90
 Likwidacja miejsc nielegalnego składowania odpadów,
 Likwidacja mogilnika w Baciutach do końca roku 2010, która jest obowiązkiem właściciela
RSOP ”Witamina” z siedzibą w Białymstoku, ul.27 lipca 91,
 Edukacja ekologiczna z zakresu gospodarki odpadami.
Priorytet 4 – Budowa świadomości ekologicznej społeczeństwa
Główne cele krótkoterminowe to:
 Zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców gminy,
 Propagowanie ekologicznego stylu produkcji i konsumpcji,
 Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży w szkołach i przedszkolach,
 Tworzenie lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej,
 Kształtowanie polityki informacyjnej mającej na celu rezygnację przez firmy i instytucje
z konwencjonalnych źródeł energii,
 Mobilizowanie społeczeństwa do podejmowania działań proekologicznych,
 Wspieranie instytucji i organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska,
 Podnoszenie skuteczności przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska.
91
10.2 Program zadaniowy
Tabela 27 Program zadaniowy gminy Turośń Kościelna- źródło Urząd Gminy Turośń Kościelna
Koszty w tys. zł
Lp.
Opis przedsięwzięcia
Jednostka
odpowiedzialna
2010
2011
2012
2013
2014 2017
Źródła
finansowania
Zaopatrzenie w wodę (w tym przedsięwzięcia sprzyjające oszczędzaniu wody i racjonalnemu korzystaniu z wód podziemnych)
Przedsięwzięcia inwestycyjne
1.
Modernizacja
Urząd
Hydroforni
2.
w
Pomigaczach
Kościelna
Modernizacja
Urząd
hydroforni
w
Baciutach
Gminy
2342,739
Budżet gminy +
środki UE i środki
krajowe
Turośń
Gminy
1000
1119,818
Budżet gminy +
środki UE i środki
krajowe
Turośń
Kościelna
Gospodarka ściekowa
Przedsięwzięcia inwestycyjne
1.
Kanalizacja
na
terenie Gminy
2.
Modernizacja
oczyszczalni ścieków
Urząd
Gminy
Turośń
Kościelna
3052,415
2898,246
Urząd
Gminy
Turośń
Kościelna
2500,0
2500,
10000,0
3000
Budżet gminy +
środki UE i środki
krajowe
Budżet gminy +
środki UE i środki
krajowe
Ochrona przed powodzią
Przedsięwzięcia inwestycyjne
1.
Zbiornik małej
retencji w Turośni
Kościelnej
Marszałek
Województwa
Podlaskiego
6500
Budżet
Województwa +
środki UE
powierzchnia lustra
wody 8,2 ha
Edukacja ekologiczna i współpraca
Przedsięwzięcia pozainwestycyjne
1.
Współpraca ze
Urząd Gminy
szkołami z terenu
Turośń
gminy i edukacja
Kościelna
2
3
3
3
10
Budżet gminy
dzieci i mieszkańców
92
11 Uwarunkowania realizacyjne programu
Realizacja programu odbywać się będzie poprzez wykorzystanie przez władze gminy
instrumentów prawnych, ekonomiczno – finansowych i społecznych. Ważnym czynnikiem
realizacyjnym jest również przynależność Polski do Wspólnoty Europejskiej. Koordynatorem
i głównym wykonawcą Programu będzie władza wykonawcza gminy – Wójt.
11.1 Uwarunkowania prawne
W celu realizacji polityki ekologicznej państwa na poziomie lokalnym Wójt Gminy Turośń
Kościelna w art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska został zobligowany
do sporządzenia gminnego programu ochrony środowiska. Zgodnie z art. 14 ww. ustawy Program
określa w szczególności:
 Cele ekologiczne,
 Priorytety ekologiczne ( w tym poziomy celów długoterminowych),
 Rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,
 Środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki
finansowe.
Projekt Programu podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy powiatu – zarząd powiatu,
a następnie uchwaleniu przez Radę Gminy. Z wykonania Programu organ wykonawczy gminy – Wójt
sporządza co 2 lata raport, który przedstawia Radzie Gminy.
Realizacja Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Turośń Kościelna na lata
2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2017 odbywać się będzie zgodnie z przepisami prawa
polskiego i unijnego, w szczególności przy uwzględnieniu zasady zrównoważonego rozwoju.
11.2 Uwarunkowania ekonomiczne
Szczególne znaczenie ma ekonomiczny aspekt realizacji Programu. Bez zabezpieczania
odpowiednich środków finansowych oraz źródeł finansowania nie jest możliwa realizacja Programu.
Gmina musi korzystać ze źródeł zewnętrznego finansowania. Konieczne jest zabezpieczenie
odpowiednich środków finansowych na realizację priorytetów i celów niniejszego Programu.
Główne źródła „dochodu” wspomagające realizację dokumentu, na wszystkich szczeblach
administracji samorządowej w województwie podlaskim, to:
 instytucjonalne:
 budżety własne jednostek samorządu terytorialnego,
93
 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku,
 Fundacja Ekofundusz,
 fundusze pomocowe Unii Europejskiej,
 budżet Państwa,
 banki,
 przedmiotowe:
 administracyjne kary pieniężne wymierzane za niedopełnianie standardów określonych
decyzjami administracyjnymi,
 grzywny,
 opłaty koncesyjne, za eksploatację kopalin,
 opłaty za korzystanie ze środowiska, realizowane zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”,
 kary i opłaty za brak pozwoleń w zakresie ochrony środowiska,
 środki mieszkańców i przedsiębiorców,
 dotacje, spadki i darowizny.
Środki własne samorządu terytorialnego
Na realizację części zadań jednostki samorządu terytorialnego będą musiały przeznaczyć
własne środki. Do uzyskania niektórych dotacji konieczne jest zainwestowanie w przedsięwzięcie
własnych środków na wymaganym poziomie. Fundusze te pochodzą z bieżących środków, takich jak
np. podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa.
Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Zasadniczym celem Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest
wspieranie finansowe przedsięwzięć podejmowanych dla poprawy jakości środowiska w Polsce.
Główne kierunki jego działalności określa Polityka Ekologiczna Państwa, natomiast co roku
aktualizowane są cele szczegółowe, w tym zwłaszcza zasady udzielania pomocy finansowej oraz lista
przedsięwzięć priorytetowych www.nfosigw.gov.pl.
Rolą wojewódzkiego funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć proekologicznych
o zasięgu regionalnym, a podstawowym źródłem ich przychodów są wpływy z tytułu opłat za
korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych. W każdym województwie WFOŚiGW
94
przygotowują na wzór NFOŚiGW listy zdań priorytetowych, które mogą być finansowane z ich
środków oraz zasady i kryteria, które będą obowiązywać przy wyborze zadań do realizacji.
Fundusze oprócz udzielania pożyczek i przyznawania dotacji, zgodnie z art. 411 ust. 1 Ustawy
z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony środowiska, mogą także:
 udzielać dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek,
 wnosić udziały spółek działających w kraju,
 nabywać obligacje, akcje i udziały spółek działających w kraju.
EkoFundusz
EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 r. przez Ministra Finansów dla efektywnego
zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu na
wspieranie przedsięwzięć z dziedziny ochrona środowiska (tzw. konwersja długu). Dotychczas decyzję
o ekokonwersji polskiego długu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja i
Norwegia. Tak więc EkoFundusz zarządza środkami finansowymi pochodzącymi z ekokonwersji
łącznie ponad 571 mln USD do wydatkowania w latach 1992-2010. EkoFundusz jest niezależną
fundacją działającą według prawa polskiego, a w szczególności wg ustawy o fundacjach (Dz.U.
z 1991r. Nr 46, poz. 203, z późn. zm.), a także Statutu. Obecnie Fundatorem jest Minister Skarbu
Państwa.
Priorytetowymi dziedzinami EkoFunduszu są ochrona różnorodności biologicznej, gospodarka
odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych, unieszkodliwianie odpadów komunalnych
i niebezpiecznych, ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu ziemi (ochrona klimatu),
ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich
źródeł ich emisji (ochrona powietrza). Dotacje mogą uzyskać projekty dotyczące inwestycji
związanych bezpośrednio z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie
przyrody również projekty nie inwestycyjne, poza opracowaniami i dokumentacja techniczną
(www.ekofundusz.org.pl).
EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie bezzwrotnych dotacji, a także
preferencyjnych pożyczek.
Programy Operacyjne na lata 2007 – 2013
Programy Operacyjne stanowią podstawowe narzędzia do osiągnięcia założonych
w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007 – 2013 celów przy wykorzystaniu
środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
95
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
Jednym z najważniejszych źródeł finansowania przedsięwzięć w ochronę środowiska w
Polsce, w nowym okresie programowym na lata 2007-2013 będzie Program Operacyjny
Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności
inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej
ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu
spójności terytorialnej.
Na realizację POIiŚ w latach 2007-2013 zostanie przeznaczonych ponad 36 mld euro. Ze
środków Unii Europejskiej będzie pochodziło 27 848,3 mln euro (w tym ze środków Funduszu
Spójności – 21 511,06 mln euro (77%) oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 6 337,2
mln euro (23%). Program obejmie wsparciem takie dziedziny jak: transport, środowisko, energetykę,
kulturę i dziedzictwo kulturowe, szkolnictwo wyższe, a także ochronę zdrowia.
W zakresie ochrony środowiska przewidziano dofinansowanie dla dużych inwestycji
komunalnych, inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwach, projektów ochrony przyrody i
bezpieczeństwa ekologicznego, a także edukacji ekologicznej. Wsparcie z Programu otrzymają
zarówno samorządy i przedsiębiorcy, jak również m.in. organizacje pozarządowe, administracja
parków narodowych i Lasów Państwowych.
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka
Program ma na celu wspieranie projektów o dużym znaczeniu dla gospodarki, jak również
wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Wspierane będą działania z zakresu innowacji:
produktowej, procesowej (usługowej) oraz organizacyjnej. Wspierana i promowana będzie
innowacyjność na poziomie co najmniej krajowym i/lub międzynarodowym (określana jako
innowacyjność średnia i wysoka).
Cele szczegółowe PO IG:

zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw,

wzrost konkurencyjności polskiej nauki,

zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym,

zwiększenie
udziału
innowacyjnych,
produktów
polskiej
gospodarki
w
rynku
międzynarodowym,

tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy.
96
Program Operacyjny Kapitał Ludzki
Celem głównym Programu jest: umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów
ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników,
podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego
oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa. Program składa się z 11 Priorytetów,
realizowanych zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym.
Program Operacyjny Europejskiej Współpracy Terytorialnej
W
latach 2007-2013
współpraca w
wymiarze
transgranicznym, transnarodowym
i międzyregionalnym będzie realizowana w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii
Europejskiej – Europejska Współpraca Terytorialna (EWT).
Przewiduje się realizację następujących programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej z
udziałem Polski:

współpraca transgraniczna:

trzy dwustronne programy na granicy polsko-niemieckiej (z udziałem
Meklemburgii, Brandenburgii i Saksonii),



Polska – Republika Czeska,

Polska – Słowacja,

Polska – Litwa,

Polska – Szwecja – Dania (Południowy Bałtyk).
współpraca transnarodowa:

Obszar Europy Środkowo-Wschodniej,

Region Morza Bałtyckiego,
program współpracy międzyregionalnej obejmujący całe terytorium UE.
Na granicach zewnętrznych UE współpraca transgraniczna z krajami partnerskimi będzie
wspierana ze środków Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa. W ramach tego
instrumentu z udziałem Polski realizowane będą programy współpracy transgranicznej z Ukrainą,
Białorusią i Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej.
97
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej
Celem głównym PO Rozwój Polski Wschodniej jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno –
gospodarczego Polski Wschodniej (tj. województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego,
świętokrzyskiego i warmińsko – mazurskiego).
Cel ten nawiązuje do Programu Rządu „Solidarne Państwo” i wynika ze formułowanych w
perspektywie średniookresowej celów Strategii Rozwoju Kraju 2007 – 2015 oraz jest zgodny z celem
NSRO 2007 – 2013, którym jest „Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki
polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost
poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej”.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich
Siedmioletni Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) ma przyczynić się do
zapewnienia opłacalności produkcji rolnej, modernizacji gospodarstw i przetwórstwa artykułów
rolnych, wspartych przez rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej.
W ramach PROW zagadnienia środowiskowe realizowane będą w ramach następujących
działań:

wsparcie gospodarstw na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych
warunkach gospodarowania (ONW),

płatności dla obszarów Natura 2000 oraz związanych z wdrożeniem Ramowej Dyrektywy
Wodnej,

program rolnośrodowiskowy (płatności rolnośrodowiskowe),

zalesienie gruntów rolnych oraz zalesienie gruntów innych niż rolne,

odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzenie
instrumentów zapobiegawczych,

różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej,

podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej:

gospodarka
wodno-ściekowa
w
szczególności
zaopatrzenie
w
wodę,
odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, w tym systemów kanalizacji sieciowej lub
kanalizacji zagrodowej,

tworzenie systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych,

wytwarzanie lub dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności
wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy,
98

poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem
rolnictwa i leśnictwa (scalanie gruntów, gospodarowanie rolniczymi zasobami
wodnymi).
Program Life+
LIFE+ jest kontynuacją Instrumentu Finansowego LIFE, utworzonego przez Komisję
Europejską w 1992 roku. W trakcie trzech kolejnych edycji dofinansowano realizację łącznie ponad
2500 projektów we wszystkich krajach członkowskich. W latach 2004-2006 z tej formy
dofinansowania skorzystała również Polska, na obszarze której realizowano cztery projekty z zakresu
ochrony środowiska i różnorodności biologicznej.
LIFE+ powinien bezpośrednio wspierać realizację priorytetów Programu Działań na Rzecz
Środowiska (2002-2012), do których należą:

ochrona przyrody i bioróżnorodności,

przeciwdziałanie zmianom klimatu,

zminimalizowanie negatywnych skutków wpływu zanieczyszczeń środowiska na
zdrowie ludzi,

zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka
odpadami.
W ramach części budżetu LIFE+ będącego w dyspozycji Komisji Europejskiej ekologiczne
organizacje pozarządowe, które działają minimum w trzech krajach UE, będą mogły ubiegać się o
dotacje w wysokości 70% kosztów kwalifikowanych.
Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego
Rząd Polski w październiku 2004 r. podpisał dwie umowy, które umożliwiają korzystanie z
dodatkowych, obok funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej, źródeł
bezzwrotnej pomocy zagranicznej. Darczyńcami są 3 kraje EFTA (Europejskiego Stowarzyszenia
Wolnego Handlu): Norwegia, Islandia i Lichtenstein.
Pomoc udzielana jest w ramach dwóch instrumentów finansowych: Norweskiego
Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG).
Przyznana Polsce kwota w wysokości 533,51 mln euro jest przeznaczona na lata 2004-2009.
Środki dostępne są m.in. na realizację projektów w ramach następujących obszarów
tematycznych:
99
 ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez między innymi redukcję
zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii,
 promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie
zasobami,
 ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa
miast,
 ochrona środowiska, z uwzględnieniem
 administracyjnych zdolności wprowadzania w życie odpowiednich przepisów UE istotnych
dla realizacji projektów inwestycyjnych,
 polityka regionalna i działania transgraniczne.
Zgodnie z Zasadami i Procedurami wdrażania Mechanizmu Finansowego EOG oraz Zasadami i
Procedurami wdrażania Norweskiego Mechanizmu Finansowego o środki finansowe mogą ubiegać
się wszystkie sektorowe instytucje publiczne i prywatne, jak również organizacje pozarządowe
stanowiące osoby prawne w Polsce i działające w interesie społecznym – np. władze krajowe,
regionalne lub lokalne, instytucje naukowe/badawcze, instytucje środowiskowe, organizacje
społeczne i organizacje społecznego partnerstwa publiczno-prywatnego.
Trzeci (ostatni) nabór wniosków w ramach Mechanizmów Finansowych odbędzie się na
przełomie 2007/2008 roku i będzie obejmował priorytety określone w Programie Operacyjnym, za
wyjątkiem następujących obszarów priorytetowych: 2.1.”Ochrona środowiska, w tym w tym
środowiska ludzkiego, poprzez m. in. Redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł
energii”, 2.3. „Ochrona kulturowego dziedzictw europejskiego, w tym transport publiczny i ochrona
miast” oraz 2.6 „Badania naukowe”.
Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007 – 2013
Priorytet III: Rozwój infrastruktury ochrony środowiska
Celem głównym Priorytetu III jest zachowanie dziedzictwa środowiska naturalnego poprzez
inwestycje infrastrukturalne zmniejszające negatywne skutki cywilizacji.
Narastające zagrożenia i niekorzystne zjawiska będące wynikiem działalności gospodarczej,
wymagają systematycznej troski i dążenia do polepszenia lub zachowania obecnego stanu środowiska
naturalnego regionu. Działania w ramach tego priorytetu będą zmierzać do poprawy jakości
powietrza poprzez zmniejszenie ilości zanieczyszczeń, poprawy zaopatrzenia w wodę, jakości wód
powierzchniowych
i
podziemnych,
minimalizowania
ilości
wytwarzanych
odpadów
oraz
wprowadzenia systemu ich odzyskiwania i unieszkodliwiania, zapobiegania powodziom, wsparcia
100
zarządzania ochroną środowiska oraz do wzrostu wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii.
Wsparcie uzyskać mogą inwestycje skierowane na zwiększenie zasięgu i jakości funkcjonowania
infrastruktury komunalnej, w tym zwłaszcza sieci kanalizacyjnej, oczyszczalni ścieków i systemów
zagospodarowania odpadów, wpływające przede wszystkim na poprawę warunków życia
mieszkańców Podlasia, a także na zwiększenie dostępu do terenów wypoczynkowych i turystycznie
atrakcyjnych.
Beneficjentami mogą być:
 jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne,
 związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
 podmioty wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji
posiada gmina, powiat lub województwo, w tym podmioty wykonujące te usługi
na mocy odrębnej umowy,
 podmioty wybrane w wyniku postępowania przeprowadzonego na podstawie
przepisów o zamówieniach publicznych wykonujące usługi publiczne na
podstawie umowy zawartej z jednostką samorządu terytorialnego na świadczenie
usług z zakresu ochrony środowiska,
 jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych,
 spółki prawa handlowego nie działające w celu osiągania zysków lub
przeznaczające zyski na cele statutowe, w których większość udziałów lub akcji
posiadają jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki, porozumienia i
stowarzyszenia,
 jednostki organizacyjne Lasów Państwowych,
 służby ratownicze,
 organizacje pozarządowe.
Wartość projektu dofinansowana z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego nie może
przekroczyć 5 mln euro. Procentowy poziom wsparcia wynosi maksymalnie 85% wydatków
kwalifikowalnych.
Komercyjne kredyty bankowe
Komercyjne kredyty bankowe ze względu na duże koszty finansowe związane
z oprocentowaniem, nie powinny być brane pod uwagę jako podstawowe źródła finansowania
inwestycji, lecz jako uzupełnienie środków z pożyczek preferencyjnych.
101
Samorządy są obecnie postrzegane przez banki jako interesujący i wiarygodni klienci, stąd
dostęp do kredytów jest coraz łatwiejszy. Niedostępność środków w odpowiedniej ilości zmusi
samorządy do wyboru i realizacji zadań najpilniejszych.
Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, udzielane są przez banki bez możliwości
umorzeń. Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków na sfinansowanie
zadania.
11.3 Planowanie przestrzenne
Planowanie przestrzenne zapewnia warunki równowagi przyrodniczej w procesie organizacji
przestrzeni dla potrzeb społeczności i prognozowania rozwoju gospodarczego. Kierunek ten jest
zgodny z zasadniczymi celami polityki Unii Europejskiej zawartymi między innymi w dokumencie
Europejskiej Perspektywy Rozwoju Przestrzennego. Krajowe przepisy dotyczące konieczności
przedstawiania
zagadnień
dotyczących
ochrony
środowiska
w
planie
zagospodarowania
przestrzennego zawarte są w Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.), a także w ustawach ustanawiających samorządy
poszczególnych szczebli i określających ich kompetencje, w tym w zakresie gospodarki przestrzennej
tj.: w ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591
z późn. zm.).
11.4 Uwarunkowania społeczne
Główne uwarunkowania społeczne Programu to dostęp do informacji i sprawiedliwość
rozstrzygnięć spraw z zakresu środowiska. Prawo do informacji i udziału obywateli jest zasadą
konstytucyjną, zapewnioną w art. 74 Konstytucji RP. Polska podpisała także i jako jeden z pierwszych
krajów ratyfikowała Konwencję o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu
decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, tzw. Konwencję
z Aarhus10. Nakazuje ona zagwarantowanie udziału społeczeństwa w przygotowaniu planów
i programów mających znaczenie dla środowiska i określa podstawowe obowiązki organów
państwowych w zakresie zapewnienia udziału społecznego w postępowaniach dotyczących
środowiska. Są to w szczególności:
 ustalenia zakresu podmiotowego konsultacji,
 ustalenia rozsądnych norm czasowych na poszczególne etapy konsultacji
10
Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach
dotyczących środowiska (Dz.U. Nr 78, poz. 706)
102
 przeprowadzenie konsultacji odpowiednio wcześnie w toku procedury decyzyjnej, gdy
wszystkie warianty są jeszcze możliwe, a udział społeczeństwa może być skuteczny,
 należyte uwzględnienie konsultacji społecznych przy wydawaniu decyzji.
Jednakże organy państwowe same podejmują decyzję co do szczegółowych sposobów
powiadamiania społeczeństwa, metod zbierania uwag i wniosków oraz terminu i czasu trwania
konsultacji społecznych.
Dokumenty te muszą być opracowane z udziałem konsultacji społecznych, przy
uwzględnieniu głosów środowiska naukowego, gospodarczego, pracowniczego, kulturalnego
i pozarządowego. Założenia do programów i projekty dokumentów powinny być przedstawione
w Biuletynie Informacji Publicznej.
11.5 Uwarunkowania związane z integracją europejską
Ważnym czynnikiem realizacyjnym jest również akcesja Polski do Wspólnoty Europejskiej.
Zgodnie z Układem Europejskim 16 grudnia 1991r. Polska zobowiązała się do stopniowego
dostosowania prawa polskiego do dokumentów obowiązujących we Wspólnocie Europejskiej, w tym
również, a może nawet w szczególności, do prawa dotyczącego wykorzystania i ochrony środowiska.
Stopniowo dostosowywane są regulacje w zakresie:
 ochrony przyrody,
 gospodarki odpadami,
 jakości wód,
 ograniczenia zanieczyszczeń przemysłowych i oceny ryzyka,
 zanieczyszczenia powietrza,
 hałasu z maszyn i urządzeń,
 substancji chemicznych i organizmów zmodyfikowanych genetycznie,
 bezpieczeństwa jądrowego i ochrony przed promieniowaniem.
Negocjacje przedakcesyjne w obszarze środowiska oficjalnie zamknięto 25 listopada 2002r.
Komisja Europejska przyjęła wnioski o okresy przejściowe w odniesieniu do 9 aktów prawnych.
Ustalenia stały się wiążące w dniu podpisania Traktatu Akcesyjnego 16 kwietnia 2003r. Ze względu na
szeroki charakter regulacji prawnych, zgodnych z prawem wspólnotowym, administracja
samorządowa musi podjąć różnorodne działania mające na celu wdrażanie nowych przepisów. Na
szczególną uwagę zasługują następujące aspekty:
 udział społeczny i udzielanie informacji o stanie środowiska i jego ochronie,

zmiany dotyczące gospodarki wodno-ściekowej,
 rozwiązywanie problemów ochrony przyrody,
103
 gospodarka odpadami.
Aspekty te zostały uwzględnione w Programie. Wdrażanie unijnych wymagań w zakresie
ochrony środowiska, wiążące się ze znaczącymi kosztami wspomagane współfinansowany będzie ze
środków Polityk Wspólnotowych i Funduszy Strukturalnych. Podstawowe korzyści, jakie odniesie
Polska we wdrażaniu unijnych wymagań prawnych to poprawa międzynarodowego wizerunku Polski,
ważna zwłaszcza dla samorządów. Przełoży się to na zainteresowanie inwestorów naszymi terenami,
poprawę infrastruktury wodno-ściekowej, zapewnienie usług w zakresie gospodarowania odpadami,
poprawę jakości powietrza. Wykorzystanie środków unijnych przyniesie poprawę sytuacji
ekonomicznej mieszkańców, wyrażająca się zmniejszeniem kosztów uzdatniania wody i wymiany
infrastruktury wodociągowej, kanalizacyjnej, zmniejszeniem kosztów produkcji w rolnictwie,
uzyskaniem wyższych plonów o lepszej jakości, zwiększeniem atrakcyjności turystycznej terenów,
nowymi miejscami pracy.
11.6 Monitoring wdrażania Programu
Wdrażanie Programu będzie podlegało regularnej ocenie poprzez sporządzenie Raportu z realizacji
Programu co 2 lata w ramach którego nastąpi:
 określenie stopnia wykonania przedsięwzięć/działań,
 określenie stopnia realizacji przyjętych celów,
 oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem,
 analiza przyczyn tych rozbieżności.
Co 4 lata natomiast nastąpi aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Turośń Kościelna.
11.7 Wskaźniki monitorowania efektywności Programu
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Turośń Kościelna jest narzędziem wdrażania polityki
ochrony środowiska w gminie w okresie od 2010 – 2013 roku. Oznacza to konieczność
monitorowania zmian zachodzących w gminie poprzez regularne ocenianie stopnia realizacji
Programu w odniesieniu do stopnia realizacji założonych działań, przyjętych celów, a także ustalania
rozbieżności pomiędzy założonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem.
Ostatnim elementem tej analizy jest ustalenie przyczyn ujawnionych rozbieżności. Cykliczność oceny
zakłada okres dwóch lat. Niezależnie od tego, monitorowanie Programu odbywać się będzie poprzez
roczną ocenę wykonania założonego na wskazane działania budżetu. Należy przyjąć, że aktualizacja
polityki długookresowej odbywać się będzie co cztery lata.
Dla prawidłowej oceny realizacji Programu należy przyjąć uporządkowany system mierników jego
efektywności. Mierniki te dzielą się na trzy zasadnicze grupy:
104

mierniki ekonomiczne,

ekologiczne,

społeczne (świadomości społecznej).
Mierniki ekonomiczne związane są z procesem finansowania inwestycji ochrony środowiska przy
założeniu, że punktem odniesienia są określone efekty ekologiczne. Należą do nich łączny
i jednostkowy koszt uzyskania efektu ekologicznego oraz koszty uzyskania efektu w okresie
eksploatacji, a także trwałość efektu w określonym czasie. W grupie mierników ekologicznych znajdą
się mierniki określające stan środowiska, stopień zmian w nim zachodzących oraz mierniki określające
skutki zdrowotne dla populacji.
Miernikami będą:

jakość wód powierzchniowych i podziemnych,

długość sieci kanalizacyjnej,

ilość odpadów komunalnych na 1 mieszkańca na rok,

powierzchnia terenów objętych ochroną prawną,

poziom stężeń zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym,

poziom hałasu w środowisku,

nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska.
Mierniki społeczne to:

udział społeczeństwa w działaniach związanych z ochroną środowiska,

stopień uspołecznienia procesów decyzyjnych (ilość i rodzaje interwencji społecznej),

ilość i zróżnicowanie sposobów informacji i edukacji środowiskowej (akcje, kampanie, udział
mediów lokalnych, zaangażowanie różnych grup/społeczności),

ilość działań prawnych (procesów) odszkodowawczych związanych ze zniszczeniami
środowiska.
Decyzja o przyjęciu liczby i rodzajach wskaźników jest decyzją ustalającą określony system oceny
przyjętej polityki ochrony środowiska w gminie. Oprócz ich doboru konieczne jest ustalenie sposobu
ich agregacji, a następnie interpretacji.
Tabela 28 Wskaźniki monitorowania programu
Lp.
Wskaźniki
Stan wyjściowy
1.
Jakość wód powierzchniowych ( Czaplinianka i
Turośnianka)
III klasa
2.
Zużycie wody w gospodarstwach domowych
m3/M/rok
32,3
105
3.
Procentowy wskaźnik zwodociągowania gminy
97
4.
Procentowy wskaźnik skanalizowania gminy
19
5.
Procentowy wskaźnik zgazyfikowania gminy
12
6.
Ilość zebranych zmieszanych odpadów
komunalnych w gminie na 1 mieszkańca
[kg/M/rok]
94,51
7.
Udział odpadów komunalnych pozyskiwanych
ze zbiórki selektywnej [%]
4,73
8.
Wskaźnik lesistości
23,89
9.
Powierzchnia terenów objętych prawną
ochroną w [ha]
1580
12 Spis map
Mapa 1 Mapa Narwiańskiego ParkTabela 12u Narodowego ................................................................ 41
Mapa 2 Położenie pomników przyrody oraz mogilnika na terenie gminy Turośń Kościelna................ 45
Mapa 3 Obszary Natura 2000: PLB200001 ( kolor niebieski) i PLH200002 (kolor czerwony) .............. 46
Mapa 4 Klasyfikacja dróg na terenie gminy Turośń Kościelna .............................................................. 67
13 Spis rysunków.
Rysunek 1 Położenie gminy Turośń Kościelna na tle powiatu białostockiego ..................................... 10
Rysunek 3 Główne zbiorniki wód podziemnych (wg Atlasu Hydrogeologicznego Polski, 1995)........... 32
14
Spis tabel.
Tabela 1 Liczba gospodarstw wg powierzchni na terenie gminy Turośń Kościelna .............................. 11
Tabela 2 Powierzchnia gruntów ornych w Turośni Kościelnej wg klas bonitacji .................................. 14
Tabela 3 Klasy bonitacji łąk i pastwisk na terenie gminy Turośń Kościelna .......................................... 15
Tabela 4 Struktura własności lasów na terenie gminy Turośń Kościelna .............................................. 16
106
Tabela 5 Skład gatunkowy lasu [%] ....................................................................................................... 17
Tabela 6 Ujęcia wody pitnej oraz stacje uzdatniania wody na terenie gminy Turośń Kościelna – stan
na 31.12.2009 r. ..................................................................................................................... 18
Tabela 7 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów
własnościowych na terenie gminy Turośń Kościelna ............................................................. 23
Tabela 8 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze Regon wg sekcji PKD 2007 na
terenie gminy Turośń Kościelna ............................................................................................. 24
Tabela 9 Klasyfikacja rzek gminy Turośń Kościelna badanych w systemie monitoringu – stan
ekologiczny (stan na: 30.06.2010) ......................................................................................... 29
Tabela 10 Zaopatrzenie w ciepło i gaz na terenie gminy Turośń Kościelna .......................................... 34
Tabela 11 Porównanie emisji zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych na terenie
powiatu białostockiego lata 2008-2009................................................................................. 35
Tabela 12 PLB200001 – Ptaki wymienione w Załączniku II ................................................................... 47
Tabela 13 PLB200001: Klasy siedlisk ..................................................................................................... 49
Tabela 14 PLH20002 Siedliska wymienione w Załączniku I .................................................................. 50
Tabela 15 PLH200002: Ssaki wymienione w Załączniku II ..................................................................... 52
Tabela 16 PLH200002 :Ssaki inne .......................................................................................................... 52
Tabela 17 PLH200002 Ptaki wymienione w Załączniku II ...................................................................... 53
Tabela 18 PLH200002: Gady i Płazy inne............................................................................................... 54
Tabela 19 PLH200002 Ryby inne ........................................................................................................... 55
Tabela 20 PLH200002: Bezkręgowce inne............................................................................................. 55
Tabela 21 PLH200002 : Klasy siedlisk .................................................................................................... 55
107
Tabela 22 Informacje o sieci wodociągowej w gminie Turośń Kościelna .............................................. 57
Tabela 23 Informacje o sieci kanalizacyjnej w gminie Turośń Kościelna............................................... 57
Tabela 24 Plany w zakresie skanalizowania i oczyszczania ścieków ..................................................... 58
Tabela 25 Informacje na temat sieci gazowej w gminie Turośń Kościelna ........................................... 60
Tabela 26 Analiza SWOT dla gminy Turośń Kościelna ........................................................................... 84
Tabela 27 Program zadaniowy gminy Turośń Kościelna- źródło Urząd Gminy Turośń Kościelna ......... 92
Tabela 28 Wskaźniki monitorowania programu ................................................................................. 105
15
Spis wykresów.
Wykres 1 Liczba ludności w grupach: przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej na terenie
gminy Turośń Kościelna ......................................................................................................................... 11
Wykres 2 Liczba gospodarstw wg powierzchni w gminie Turośń Kościelna ......................................... 12
Wykres 3 Grunty orne w gminie Turośń Kościelna wg klas bonitacji [ha] ............................................ 14
Wykres 4 Klasy bonitacji łąk i pastwisk na terenie gminy Turośń Kościelna ......................................... 15
Wykres 5 Struktura własnościowa lasów na terenie gminy Turośń Kościelna [%] ............................... 16
Wykres 6 Skład gatunkowy lasu ............................................................................................................ 17
108
Download