Gminny Plan Ochrony Środowiska
advertisement
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Turośń Kościelna na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2017 październik 2010 1 1 2 3 Wstęp .............................................................................................................................................. 6 1.1 Podstawa opracowania ........................................................................................................... 6 1.2 Cel, zakres i funkcje programu ................................................................................................ 7 1.3 Metodyka opracowania programu.......................................................................................... 9 Podstawowe informacje charakteryzujące obszar gminy Turośń Kościelna ................................. 10 2.1 Położenie geograficzne.......................................................................................................... 10 2.2 Sytuacja demograficzna......................................................................................................... 10 2.3 Gospodarka ........................................................................................................................... 11 2.3.1 Gospodarka rolna .......................................................................................................... 11 2.3.2 Gospodarka leśna .......................................................................................................... 15 2.3.3 Gospodarka wodna........................................................................................................ 17 2.3.4 Turystyka ....................................................................................................................... 18 2.3.5 Przemysł ........................................................................................................................ 23 2.3.6 Rynek pracy ................................................................................................................... 26 Ocena aktualnego stanu środowiska gminy Turośń Kościelna...................................................... 27 3.1 Zasoby wodne........................................................................................................................ 27 3.1.1 3.1.1.1 Stan aktualny ............................................................................................................. 27 3.1.1.2 Zagrożenia ................................................................................................................. 30 3.1.1.3 Wnioski ...................................................................................................................... 30 3.1.2 3.2 Wody powierzchniowe .................................................................................................. 27 Wody podziemne .......................................................................................................... 30 3.1.2.1 Stan aktualny ............................................................................................................. 30 3.1.2.2 Zagrożenia ................................................................................................................. 32 3.1.2.3 Wnioski ...................................................................................................................... 33 Powietrze atmosferyczne ...................................................................................................... 34 3.2.1 Emisja, emisja niska i imisja ........................................................................................... 34 2 3.3 3.2.1.1 Stan aktualny ............................................................................................................. 34 3.2.1.2 Zagrożenia ................................................................................................................. 36 3.2.1.3 Wnioski ...................................................................................................................... 36 Powierzchnia ziemi ................................................................................................................ 37 3.3.1 3.3.1.1 Stan aktualny ............................................................................................................. 37 3.3.1.2 Zagrożenia ................................................................................................................. 37 3.3.1.3 Wnioski ...................................................................................................................... 38 3.3.2 3.4 Gleby.............................................................................................................................. 37 Zasoby surowców naturalnych ...................................................................................... 38 3.3.2.1 Stan aktualny ............................................................................................................. 38 3.3.2.2 Zagrożenia ................................................................................................................. 39 3.3.2.3 Wnioski ...................................................................................................................... 39 Walory przyrodnicze i krajobrazowe ..................................................................................... 39 3.4.1 Lasy ................................................................................................................................ 39 3.4.2 Formy ochrony przyrody ............................................................................................... 40 3.4.2.1 Narwiański Park Narodowy ....................................................................................... 40 3.4.2.2 Pomniki przyrody ....................................................................................................... 44 3.4.2.3 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 ................................................................. 46 3.4.2.3.1 PLB200001- Bagienna Dolina Narwi .................................................................... 47 3.4.2.3.2 PLH20002 Narwiańskie Bagna ............................................................................. 49 3.4.3 3.5 Zagrożenia obszarów chronionych ................................................................................ 56 Infrastruktura techniczna ...................................................................................................... 56 3.5.1 Gospodarka wodno – ściekowa ..................................................................................... 56 3.5.1.1 Zaopatrzenie w wodę ................................................................................................ 56 3.5.1.2 Kanalizacja i oczyszczanie ścieków ............................................................................ 57 3.5.2 3.5.2.1 Energetyka ..................................................................................................................... 60 Ciepłownictwo ........................................................................................................... 60 3 3.5.2.2 4 Gazownictwo ............................................................................................................. 60 3.5.3 Zaopatrzenie w energię ................................................................................................. 60 3.5.4 Gospodarka odpadami .................................................................................................. 62 3.5.5 Hałas .............................................................................................................................. 62 3.5.6 Promieniowanie elektromagnetyczne........................................................................... 63 3.5.7 Komunikacja i transport ................................................................................................ 64 Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii – wnioski .......................................... 68 4.1 Racjonalne gospodarowanie wodą ....................................................................................... 68 4.2 Wykorzystanie energii ........................................................................................................... 68 4.3 Racjonalne wykorzystanie materiałów.................................................................................. 68 5 Inne zagrożenia środowiska .......................................................................................................... 70 5.1 Zagrożenie powodziowe ........................................................................................................ 70 5.2 Zagrożenie pożarowe ............................................................................................................ 70 5.3 Poważna awaria przemysłowa .............................................................................................. 71 5.4 Transport substancji niebezpiecznych................................................................................... 71 5.5 Biotechnologia i organizmy zmodyfikowane genetycznie .................................................... 71 6 Edukacja ekologiczna..................................................................................................................... 74 7 Zarządzanie środowiskiem i obowiązki samorządów w zakresie spraw związanych z ochroną środowiska............................................................................................................................................. 78 8 Podsumowanie analizy stanu obecnego ....................................................................................... 84 8.1 9 Analiza SWOT ........................................................................................................................ 84 Założenia wyjściowe programu ochrony środowiska .................................................................... 85 9.1 Cele i zasady polityki ekologicznej państwa .......................................................................... 85 9.2 Założenia wyjściowe Programu Ochrony Środowiska województwa podlaskiego na lata 2007-2010 ......................................................................................................................................... 86 10 Ustalenia programu ................................................................................................................... 89 10.1 Priorytety i działania ekologiczne .......................................................................................... 89 10.2 Program zadaniowy ............................................................................................................... 92 4 11 Uwarunkowania realizacyjne programu ................................................................................... 93 11.1 Uwarunkowania prawne ....................................................................................................... 93 11.2 Uwarunkowania ekonomiczne .............................................................................................. 93 11.3 Planowanie przestrzenne .................................................................................................... 102 11.4 Uwarunkowania społeczne ................................................................................................. 102 11.5 Uwarunkowania związane z integracją europejską............................................................. 103 11.6 Monitoring wdrażania Programu ........................................................................................ 104 11.7 Wskaźniki monitorowania efektywności Programu ............................................................ 104 12 Spis map .................................................................................................................................. 106 13 Spis rysunków. ......................................................................................................................... 106 14 Spis tabel. ................................................................................................................................ 106 15 Spis wykresów. ........................................................................................................................ 108 5 1 Wstęp 1.1 Podstawa opracowania Program ochrony środowiska ma za zadanie pomoc w rozwiązywaniu istniejących problemów, a także przeciwdziałać zagrożeniom, które mogą pojawić się w przyszłości. „Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Turośń Kościelna na lata 2010 – 2013 z perspektywą na lata 2014 – 2017” jest jednocześnie planem strategicznym do roku 2017, jak i też planem wdrożeniowym na lata 2010 – 2013. Jest też aktualizacją i kontynuacją dotychczasowego „Programu Ochrony Środowiska Gminy Turośń Kościelna” Zgodnie z art. 17 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. ( Dz.U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150, z późn. zm.) niniejszy program został opracowany zgodnie z „Polityką ekologiczną państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”. Polityka ekologiczna to dokument strategiczny, który przez określenie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowisku naturalnemu. Najważniejsze działania priorytetowe zawarte w „Polityką ekologiczną państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 na najbliższe 4 lata, w tym m.in.: 1. zakończenie prac nad wyznaczaniem obszarów siedliskowych w ramach ESE Natura 2000 w pierwszym kwartale 2009 roku, 2. przyjęcie projektu ustawy o organizmach genetycznie modyfikowanych, zgodnie z prawem UE, 3. zamknięcie do końca 2009 roku wysypisk nie spełniających wymogów UE, 4. wprowadzenie w życie tzw. zielonych zamówień, 5. wzmocnienie kadry inspekcji ochrony środowiska, która usprawni ochronę środowiska i pozwoli na kontrolę przestrzegania prawa, Wśród priorytetów polityki ekologicznej znajdują się także następujące działania: 1. wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjności w ochronie środowiska, 2. przywrócenie podstawowej roli miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego, jako podstawy lokalizacji inwestycji, 3. zwiększenie retencji wody, 4. opracowanie krajowej strategii ochrony gleb, 5. promocja wykorzystania metanu z pokładu węgla, 6. ochrona atmosfery, 7. ochrona wód, 8. gospodarka odpadami, 6 9. modernizacja systemu energetycznego. Polityka ekologiczna państwa podejmuje wyzwania, w tym dotyczące: 1. realizacji założeń dyrektywy unijnej CAFE, dotyczącej ograniczenia emisji pyłów i o konieczności redukcji o 75 % ładunku azotu i fosforu w oczyszczanych ściekach komunalnych, 2. sporządzania map akustycznych dla wszystkich miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców i opracowania planów walki z hałasem, 3. prac nad dokumentem dotyczącym nadzoru nad chemikaliami dopuszczonymi na rynek, czyli o wdrażaniu rozporządzenia REACH. Wdrożenie programu umożliwi osiągnięcie celów założonych w tej polityce oraz realizację zasad, a także stworzenie i funkcjonowanie na analizowanym obszarze zintegrowanego zespołu instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska naturalnego, spełniającego wymagania określone w przepisach o ochronie środowiska. Zgodnie z artykułem 17. ust. 1 ustawy Prawo Ochrony Środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej państwa organ wykonawczy gminy - Burmistrz sporządza gminny programy ochrony środowiska uwzględniając wymagania artykułu 14 w/w ustawy, tj.: na podstawie aktualnego stanu środowiska określa w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, poziomy celów długoterminowych, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe. 1.2 Cel, zakres i funkcje programu Głównym celem Programu Ochrony Środowiska dla gminy Turośń Kościelna na lata2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2017 zwanego dalej Programem, jest określenie polityki zrównoważonego rozwoju gminy Turośń Kościelna, która ma być realizacją Polityki ekologicznej państwa w latach 20092012 z perspektywą do roku 2016 oraz Programu Ochrony Środowiska województwa podlaskiego na lata 2007 – 2010 na obszarze gminy. Dokument w pełni odzwierciedla tendencje europejskiej polityki ekologicznej, której główne cele to: zasada zrównoważonego rozwoju, zasada równego dostępu do środowiska postrzegana w kategoriach: sprawiedliwości pokoleniowej sprawiedliwości międzypokoleniowej i międzygrupowej, 7 równoważenia szans między człowiekiem i przyrodą zasada przezorności, zasada uspołecznienia i subsydiarności zasada prewencji zasada „zanieczyszczający” płaci zasada skuteczności ekologicznej i ekonomicznej. Program uwzględnia uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, w tym ekologiczne, przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju gminy, określa priorytetowe działania ekologiczne oraz harmonogram zadań ekologicznych. Poniżej przedstawiony jest także dokładny opis uwarunkowań realizacyjnych dokumentu, jego wdrożenie, ewaluacja i monitoring. Główne funkcje Programu ochrony środowiska dla gminy Turośń Kościelna na lata 2010 – 2013 z perspektywą na lata 2014- 2017 to: realizacja polityki ekologicznej państwa na terenie gminy Turośń Kościelna strategiczne zarządzanie gminą w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami wdrażanie zasady zrównoważonego rozwoju przekazanie informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska, przedstawienie problemów i zagrożeń ekologicznych, proponując sposoby ich rozwiązania w określonym czasie, podstawa do ubiegania się o środki finansowe z funduszy krajowych i zagranicznych, organizacja systemu informacji o stanie środowiska i działań zmierzających do jego poprawy. Program obejmuje następujące zagadnienia merytoryczne: ochronę środowiska przyrodniczego gospodarkę leśną, gospodarkę wodną, ochronę środowiska przed zanieczyszczeniami, sprawy bezpieczeństwa ekologicznego, kształtowania świadomości ekologicznej, propagowania proekologicznych form działalności gospodarczej 8 1.3 Metodyka opracowania programu W związku z tym, że istnieje ścisła zależność pomiędzy stanem środowiska, jakością jego poszczególnych komponentów i rozwojem gospodarczym istnieje ścisła zależność pomiędzy jakością jego poszczególnych komponentów i rozwojem gospodarczym, w programie zaprezentowano: podejście sektorowe, w odniesieniu do analizy aktualnego stanu środowiska, w odniesieniu do analizy aktualnego stanu środowiska oraz monitorowania jego przyszłych zmian, podejście integralne, dotyczące określenia działań niezbędnych do realizacji w dziedzinie ochrony środowiska, związanych z głównymi kierunkami rozwoju gminy. Przy opracowywaniu Programu uwzględniono: założenia, kierunki rozwoju, zadania oraz inne dane istotne przy sporządzaniu dokumentu, wynikające, m.in. z następujących opracowań, tj.: Program Ochrony Środowiska Gminy Turośń Kościelna, Programu usuwania wyrobów zawierających azbest dla gminy Turośń Kościelna na lata 20072032, a także obowiązujące przepisy prawne, dotyczące ochrony środowiska i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych. Ponadto przy sporządzaniu niniejszego dokumentu uwzględnione zostały: Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym, Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Program Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007 – 2010 Informacje Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony środowiska o stanie środowiska na terenie powiatu białostockiego Informacje zawarte w ankiecie wypełnionej przez pracowników Urzędu Gminy w Turośni Kościelnej, Dane statystyczne z Głównego Urzędu Statystycznego, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Państwowej Straży Pożarnej i Państwowego Instytutu Geologicznego. W oparciu o przeprowadzoną analizę aktualnego stanu środowiska dokonano: analizy słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń gminy metodą analizy SWOT, określenia środowiska zewnętrznego – scharakteryzowano uwarunkowania realizacyjne Programu w zakresie rozwiązań prawno – instytucjonalnych oraz źródeł finansowania zewnętrznego, zdefiniowano priorytety ochrony środowiska, skonkretyzowano priorytety przez sformułowanie listy zadań, opracowano system monitorowania Programu. 9 2 Podstawowe informacje charakteryzujące obszar gminy Turośń Kościelna 2.1 Położenie geograficzne Gmina Turośń Kościelna położona jest w województwie podlaskim, w powiecie białostockim i graniczy od północy z gminą Choroszcz, od zachodu z gminą Łapy, od południa z gminą Suraż, od wschodu z gminą Juchnowiec Kościelny. Rysunek 1 Położenie gminy Turośń Kościelna na tle powiatu białostockiego Źródło: http://www.old.bazagmin.pl/ 2.2 Sytuacja demograficzna Gmina Turośń Kościelna jest gminą wiejską o powierzchni administracyjnej 14030 ha. Na dzień 31 XII 2009 roku1 zamieszkuje ją faktycznie 5527 mieszkańców. Na obszarze gminy Turośń Kościelna położonych jest 34 miejscowości skupionych w 32 sołectwach. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym wynosi 22%, w wieku produkcyjnym 60,90%, poprodukcyjnym 17,10% ogółu ludności zamieszkującej gminę. Graficznym obrazem tej sytuacji jest poniższy wykres. 1 Dane z Urzędu Gminy 10 Wykres 1 Liczba ludności w grupach: przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej na terenie gminy Turośń Kościelna Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z www.stat.gov.pl stan na 31 XII 2009 r. 2.3 Gospodarka 2.3.1 Gospodarka rolna Zgodnie z informacjami z Urzędu Gminy na terenie gminy Turośń Kościelna znajduje się łącznie 2494 gospodarstw. Najwięcej gospodarstw – 398 charakteryzuje się powierzchnią pomiędzy 3,0-4,9999 ha. Na terenie gminy Turośń Kościelna nie występują gospodarstwa duże o powierzchni 100 i więcej ha. Tabela 1 Liczba gospodarstw wg powierzchni na terenie gminy Turośń Kościelna Zakres powierzchni [ ha] Ilość gospodarstw [szt.] 0,0-0,4999 417 0,5-0,9999 223 1,0-1,4999 263 1,5-1,99999 208 2,0-2,9999 330 3,0-4,9999 398 5,0-6,9999 225 7-9,9999 178 11 Zakres powierzchni [ ha] Ilość gospodarstw [szt.] 10,0-14,9999 140 15,0-19,9999 50 20,0- 29,9999 41 30,0-49,9999 17 50,0-99,9999 4 100,0 i powyżej 0 Razem 2 494 Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej Graficznym obrazem danych zawartych w powyższej tabeli jest wykres poniżej. Wykres 2 Liczba gospodarstw wg powierzchni w gminie Turośń Kościelna Na terenie gminy Turośń Kościelna znajdują się gleby w różnych klasach bonitacyjnych. Bonitacja gleby (z łac. bonus = dobry) - ocena jakości gleb pod względem ich wartości użytkowej, uwzględniająca żyzność gleby, stosunki wodne w glebie, stopień kultury gleby i trudność uprawy w powiązaniu z agroklimatem, rzeźbą terenu oraz niektórymi elementami stosunków gospodarczych. W 12 zależności od przyjętej bonitacji wartość tą wyraża się w klasach lub punktach. Przeprowadza się ją w celu zakładania jednolitej ewidencji gruntów, będącej podstawą określenia wymiaru podatku gruntowego, scalania gruntów oraz racjonalnego ich wykorzystania na cele nierolnicze. Uwzględnia się następujące kryteria: budowa profilu (typ i podtyp gleby, rodzaj, gatunek, miąższość poziomu próchnicznego i zawartość próchnicy, odczyn i skład chemiczny, właściwości fizyczne, oglejenie), stosunki wilgotnościowe, uwarunkowane położeniem w terenie, wysokość nad poziomem morza. W oparciu o te kryteria gleby zalicza się do odpowiednich klas bonitacyjnych. Uzupełniającymi czynnikami bonitacji są właściwości otoczenia profilu glebowego i warunki uprawy. W polskim systemie bonitacji gleby wyróżnia się 8 klas gleb gruntów ornych: I, II, IIIa, IIIb, IVa, IVb, V, VI i 6 klas gleb użytków zielonych: I, II, III, IV, V, VI. W skali kraju gleby orne bardzo dobre i dobre (I-II) o powierzchni 3,7%, (IIIa i IIIb) zajmują 18,0%, średniej jakości (IVa i IVb) – 35,2% oraz słabe i bardzo słabe (V i VI) – 37,3% ogólnej powierzchni gruntów ornych, górskie 5%. W ogólnej powierzchni użytków zielonych kraju klasy najsłabsze (V i VI) stanowią aż 42,6%. Poniższy opis dotyczy gleb pod gruntami ornymi. Gleby klasy I - gleby orne najlepsze. Są to: czarnoziemy, rędziny kredowe, gleby brunatne (tylko te bogate w próchnicę), mady. Są to gleby najbardziej zasobne w składniki pokarmowe, łatwe do uprawy (przewiewne, ciepłe, nie zaskorupiające się). Gleby klasy II - gleby orne bardzo dobre. Mają skład i właściwości podobne (lub nieco grosze) jak gleby klasy I, jednak położone są w mniej korzystnych warunkach terenowych co powoduje, że plony roślin uprawianych na tej klasie gleb, mogą być niższe niż na glebach klasy I. Gleby klasy III (a i b) gleby orne średnio dobre - Gleby brunatne, gleby bielicowe. W porównaniu do gleb klas I i II, posiadają gorsze właściwości fizyczne i chemiczne. Odznaczają się dużym wahaniem poziomu wody w zależności od opadów atmosferycznych. Na glebach tej klasy można już zaobserwować procesy ich degradacji. Gleby klasy IV (a i b) - gleby orne średnie. Plony roślin uprawianych na tych glebach są wyraźnie niższe niż na glebach klas wyższych, nawet gdy utrzymywane są one w dobrej kulturze rolnej. Gleby te są bardzo podatne na wahania poziomu wód gruntowych. Gleby klasy V - gleby orne słabe. Do tej klasy należą gleby kamieniste lub piaszczyste o niskim poziomie próchnicy. Są ubogie w substancje organiczne. Do tej klasy zaliczmy również gleby orne słabe położone na terenach nie zmeliorowanych albo takich które do melioracji się nie nadają. 13 Gleby klasy VI - gleby orne najsłabsze. W praktyce nadają się tylko do zalesienia. Posiadają bardzo niski poziom próchnicy. Próba uprawy roślin na glebach tej klasy niesie ze sobą duże ryzyko uzyskania bardzo niskich plonów. Sytuację pod względem klas bonitacyjnych w gminie Turośń Kościelna przestawia poniższa tabela oraz wykres. Wynika z nich, że na terenie gminy Turośń Kościelna przeważają grunty orne klasy IV b oraz V, które stanowią łącznie 58,57 % ogółu gruntów ornych w gminie Turośń Kościelna. Tabela 2 Powierzchnia gruntów ornych w Turośni Kościelnej wg klas bonitacji Klasa bonitacji klasa I Powierzchnia gruntów ornych [ha] 0 Udział procentowy [%] 0,00% klasa II 0 0,00% klasa III a 18,9857 0,35% klasa IIIb 466,6657 8,56% klasa IVa 1051,1733 19,29% klasa IV b 1322,8909 24,28% klasa V 1868,3375 34,29% klasa VI 702,0538 12,89% klasa VIz 18,4873 0,34% Razem 5448,5942 100,00% Źródło: Urząd Gminy Turośń Kościelna Wykres 3 Grunty orne w gminie Turośń Kościelna wg klas bonitacji [ha] 14 Łąki i pastwiska na terenie gminy Turośń Kościelna zamykają się w czterech na sześć możliwych klas bonitacji, są to klasy III, IV, V i VI, które łącznie dają 100% powierzchni łąk i pastwisk na terenie gminy Turośń Kościelna. Tabela 3 Klasy bonitacji łąk i pastwisk na terenie gminy Turośń Kościelna Klasa bonitacji klasa I Łąki i pastwiska [ha] 0 Udział procentowy [%] 0,00% klasa II 0 0,00% klasa III 211,2245 6,58% klasa IV 1471,9131 45,86% klasa V 1202,9779 37,48% klasa VI 323,5766 10,08% Razem 3209,6921 100,00% Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej Wykres 4 Klasy bonitacji łąk i pastwisk na terenie gminy Turośń Kościelna 2.3.2 Gospodarka leśna Ogólna powierzchnia lasów na terenie gminy na dzień 31.12.2009 wynosi 3351,39 ha. Średnia lesistość gminy wynosi 23,89%. W porównaniu lesistość województwa podlaskiego w roku 2008 wg 15 GUS wyniosła 30,3%, a lesistość powiatu białostockiego 39,20%. Gmina Turośń Kościelna charakteryzuje się więc mniejszą lesistością niż powiat białostocki, czy też województwo podlaskie. Największa część lasów należy do gminy – 61,33 %, do Skarbu Państwa należy 36,52 %, lasy prywatne natomiast to 2,15% ogółu lasów na ternie gminy Turośń Kościelna. Zalesienia w roku 2009 wyniosły 38,61 ha. Tabela 4 Struktura własności lasów na terenie gminy Turośń Kościelna Powierzchnia lasów ogółem [ha] 3 351,39 100,00% Powierzchnia lasów będących własnością Skarbu Państwa [ha] 1 223,93 36,52% Powierzchnia lasów będących własnością gminy [ha] 2 055,42 61,33% Powierzchnia lasów prywatnych [ha] 72,04 2,15% Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej Wykres 5 Struktura własnościowa lasów na terenie gminy Turośń Kościelna [%] Lasy publiczne gminy Turośń Kościelna wchodzą w skład Nadleśnictwa Dojlidy , które obejmuje swym działaniem dwa powiaty: białostocki (gminy: Choroszcz, Dobrzyniewo Duże, Juchnowiec Kościelny, Supraśl, Suraż, Turośń Kościelna, Wasilków, Zabłudów); oraz miasto na prawach powiatu – Białystok. Monitoring stanu lasu przeprowadzony przez Nadleśnictwo Dojlidy określa m.in. skład gatunkowy lasu. 16 10 8 Lipa 5 Osika 6 Olsza 3 Brzoza Klon 8 Grab Dąb 11 Modrzew Udział procentowy Świerk drzewa Sosna Gatunek Jesion Tabela 5 Skład gatunkowy lasu [%] 10 15 12 12 Wykres 6 Skład gatunkowy lasu 2.3.3 Gospodarka wodna Zasoby wodne gminy Turośń Kościelna tworzą wody powierzchniowe i wody podziemne. Sieć hydrograficzną na terenie gminy tworzą wraz z dopływami rzeki: Narew, Turośnianka i Czaplinianka Niewodnica, Kowalówka. Wody podziemne o znaczeniu użytkowym występują w piaszczysto – żwirowych utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Wodonośność utworów kredowych i trzeciorzędowych jest słabo rozpoznana. Warunki występowania wód podziemnych w obrębie czwartorzędu są bardzo skomplikowane, wynikające przede wszystkim z nieciągłości warstw wodonośnych. Tym niemniej utwory czwartorzędowe stanowią główne źródło ujmowania wód podziemnych dla celów użytkowych na obszarze gminy. W obrębie tych utworów wyróżnia się kilka poziomów wodonośnych charakteryzujących się zróżnicowaną zasobnością i zasięgiem przestrzennym. Wyróżnione poziomy wodonośne to: 17 poziom wodonośny spągowy (najniższy) środkowy poziom wodonośny międzymorenowy, przypowierzchniowy poziom wodonośny, Wody z ujęć czwartorzędowych, a w szczególności z poziomu wodonośnego międzymorenowego są podstawowym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę na terenie gminy Turośń Kościelna warstwy wodonośne tego poziomu tworzą naprzemianległe z glinami piaski i żwiry znajdujące się na znacznych głębokościach. Informacje na temat ujęć wody pitnej oraz stacji uzdatniania wody przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 6 Ujęcia wody pitnej oraz stacje uzdatniania wody na terenie gminy Turośń Kościelna – stan na 31.12.2009 r. Ujęcia wody pitnej Lp. Nazwa ujęcia / lokalizacja Stacje uzdatniania wody Wydajność Rodzaj: wody podziemne lub wody powierzchniowe m /dobę (eksploatacja) 3 Nazwa / lokalizacja Wydajność m3 /dobę 1. Pomigacze Wody podziemne 2064 Pomigacze 1440 2. Czaczki Wody podziemne 360 Czaczki 360 3. Tołcze Wody podziemne 816 Tołcze 240 4. Baciuty Wody podziemne 1728 Baciuty 552 5. Turośń Dolna Wody podziemne 2616 Turośń Dolna 960 Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej 2.3.4 Turystyka Do walorów turystyczno – wypoczynkowych gminy można zaliczyć elementy środowiska naturalnego tj. ukształtowanie terenu, wody powierzchniowe, lasy i zagospodarowanie terenu. Ukształtowanie terenu gminy jest wynikiem działalności zlodowacenia. Do ważniejszych wzniesień należą: Kosmata Góra – 139 m.n.p.m., Góra Radzynka – 152 m.n.p.m., Kościańska Góra – 139 m.n.p.m., Deniwelacja względna sięga kilkunastu metrów okolicach Dobrowody, Baciut, Topilca, Chodor, Niewodnicy. Na pozostałym obszarze występuje teren falisty, a nad Narwią równinny, na poziomie 115 m.n.p.m. Tereny o urozmaiconej rzeźbie mogą być wykorzystywane do wycieczek pieszych, rowerowych a zimą do narciarstwa. Rzeka Narew ze swoimi odnogami nadaje się do uprawiania kajakarstwa i wędkarstwa. Natomiast do kąpieli rzeki Turośnianka i Czaplinianka. Zbiorniki wodne występują we wsiach Topilec, Niewodnica Kościelna, Turośń Kościelna i glinianka we wsi Markowszczyzna. 18 Największe kompleksy leśne występują w okolicach wsi Dołki i na północy koło Topilca. Ponadto duże powierzchnie lasów występują koło wsi Borowskie Gziki, Pomigacze, Bojary, Dobrowoda. W rejonie wsi Niewodnica Kościelna lasy spełniają funkcje ochronne Białegostoku. W Niewodnicy Kościelnej skupiają się największe tereny wypoczynkowe w postaci terenów letniskowych ludności miasta Białegostoku. Turośń Kościelna to baza do wypadów rowerowych. Poniżej przedstawiono szlaki rowerowe na terenie gminy2. 1. „Narwiański Labirynt” - 45 km Szlak prowadzi przez cały Narwiański Park Narodowy, na jego pokonanie potrzeba 2-3 dni. Płynąc widać miejscowości: Suraż, Uhowo, Baciuty, Topilec, Izbiszcze, Waniewo, Kurowo i Rzędziany. Można zwiedzić siedzibę Narwiańskiego Parku Narodowego i podziwiać panoramę Narwi. 2. Szlak niebieski „Włókniarzy” – Fasty, Dzikie, Żółtki, Choroszcz, Kościuki, Niewodnica Kościelna, Tołocze, Dobrowoda, Borowskie Żaki, Suraż, Zawyki, Doktorce, Strabla, Plutycze, Rajsk, Haćki 75 km Na trasie można zobaczyć m.in. wspaniałe widoki na doliny rzek Supraśli i Białej oraz pasmo wzgórz Leńce-Krynice, w Kolonii Dzikie znajduje się słynny młyn wodny, dwa pomniki przyrody w Kościukach (wiąz i grusza), bardzo ciekawy krzyż wotywny z 1890 r. za wsią Zaczerlany, a także widoki na dolinę Czaplinianki. 3. Szlak żółty „Nadnarwiański”- Białystok, Księżyno, Niewodnica, Trypucie, Zawady, Topilec, Izbiszcze, Śliwno, Kruszewo, Pańki – 31 km. Na szlaku godne uwagi są: kapliczka na tzw. „Świętej Sośnie” za Pańkami, Bratnia Mogiła z 1915 r. i 1939 r. w Kruszewie, dwa głazy narzutowe za Kruszewem - pomniki przyrody, położone nad Narwią Izbiszcze, cmentarz wojenny z 1915 r. oraz cerkiew prawosławna z 1876 r. w Topilcu, Marcowa Góra i Góra Rodzynka. 4. Szlak żółty „Podmiejskich rezydencji” – Bokiny, Turośń Kościelna, Juchnowiec Kościelny, Zabłudów, Bobrowa Dolina, Supraśl – 50 km Szlak prowadzi od Doliny Narwi po Puszczę Knyszyńską. Na trasie można zobaczyć kilka dworów i pałaców, pozostałych po dawnych właścicielach tych ziem. Z terenu gminy Turośń Kościelna do rejestru zabytków wpisano: 1. we wsi Baciuty: kapliczka unicka ob., prawosławna pod wezwaniem. Św. Barbary, dec. WKZ – 5340/3/83 z 25.08.1983 r., nr rej. 536, 2 http://turosnkoscielna.com/ 19 2. we wsi Niewodnica Kościelna: Kościół par. pw. Św. Antoniego Padewskiego wraz z cmentarzem przykościelnym i ogrodzeniem z bramami, dec. Nr WKZ – 5340/8/94, nr rej. 758 3. we wsi Topilec: Cerkiew par. pw. Św. Mikołaja, dec. Nr KL. WKZ –680/18/75 z 23.10.1975r. 4. we wsi Turośń Dolna: wiatrak koźlak, dec. Nr KL WKZ –5340/12/79 z 20.03.1979 r. Nr rej. 436 5. we wsi Turośń Kościelna: dwór myśliwski, Kult. V-2b/22/61/56 z 27.07.1956, nr rej. 55, zespół kościoła par. pw. Św. Trójcy: a) kościół b) dzwonnica, cmentarz przykościelny, d. ogrodzenie, dec. Nr WKZ-5340/9/95 z 21.07.1995 r., nr rej. 799 Na terenie gminy znajdują się także obiekty o wartościach historyczno – kulturowych nie objętych decyzjami konserwatorskimi, jednakże będących także w kręgu zainteresowania Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 1. Wieś Baciuty dom nr 14, ob. nie użytkowany, drewn. pocz. XX w. dom nr 35, drewn. K. XIX w. dom nr 47 mur, 1904 r. spichlerz w zagrodzie nr 2, drewn.l. 20 XX w. 2. Wieś Bojary dom nr 18, drew., l 20 XX w. 3. Wieś Borowskie Gziki dom nr 3, drewn. 1929 r. 4. Wieś Borowskie Michały dom nr 6, drewn. pocz. XX w. 5. Wieś Borowskie Olki dom nr 29, drewn., l. 20 XX w. dom nr 30, drewn. L. 20 XX w. 20 6. Wieś Borowskie Skórki dom nr 38, drewn, 1913. dom nr 39, drewn, pocz. XX w. 7. Wieś Borowskie Żaki dom nr 15, drewn. 1932. obora w zagrodzie nr 13, drewn, l.20 XX w. obora w zagrodzie nr 14, drewn, l. 30 XX w. 8. Wieś Chodory dom nr 21, drewn. L. 20 XX w. 9. Wieś Czaczki Małe stodoła w zagrodzie nr 10, l. 20 XX w. 10. Wieś Dobrowoda dom nr 17, drewn. 4 ćw. XIX w. 11. Wieś Iwanówka kaplica, mur., l. 30 XX w. dom nr 4, mur., ok. 1920. dom nr 6, mur., 1913. dom nr 10, mur., l. 20 XX w. dom nr 12, mur., l.20 XX w. 12. Wieś Juraszki dom nr 8, drewn., XIX/XX w. 13. Wieś Lubejki dom nr 7, mur., 1918. dom nr 29, mur., 1918. 14. Wieś Markowszczyzna Zespół dworski a) dwór, mur., 1820, 21 b) oficyna, mur., ok. 1820, cz. rozebrana i przebud. c) czworak, mur., ok. 1820, d) park, I poł. XIX w. Pozostałości Zespołu Dworskiego a) obora I, mur., 1 poł. XIX w. b) obora II, mur., 1 poł. XIX w. 15. Wieś Niecki dom nr 27, mur., 1935 r. 16. Wieś Niewodnica Kościelna Plebania, mur., 1925. Obiekty cmentarza grzebalnego a) kaplica, mur., 1872 r. b) brama w ogrodzeniu, mur., 2 poł. XIX w. c) karczma, ob. dom mieszkalny, mur., pocz. XIX. w. przebud. 1967. 17. Wieś Pomigacze kaplica p.w. św. Rozalii, mur. 1930 r. dom nr 18, drewn. pocz. XX w. dom nr 19, drewn. pocz. l. 20 XX w. dom nr 67, mur., 4 ćw. XIX w. dom nr 69, mur., 4 ćw. XIX w. dom nr 73, drewn., k. XIX w. dom nr 76, mur., k. XIX w. dom nr 79, mur., k. XIX w. 18. Wieś Tołcze dom nr 14, drewn., l. 20 XX w. dom nr 27, mur, 1911 r. dom nr 33, mur., 1911 r. 22 19. Wieś Turośń Dolna dom nr 38, mur., 1929 r. spichlerz w zagrodzie nr 80, drewn, l. 20 XX w. przebud. 1941 r. wiatrak koźlak, drewn., ok. 1920 r. 20. Wieś Turośń Kościelna dom nr 91, drewn. , 1916 r. dom nr 107 , mur., 1904 r. 21. Wieś Zawady dom nr 21, drewn., 1920 r. Cmentarze we wsi Turośń Kościelna: - cmentarz rzymskokatolicki, - cmentarz przykościelny, Pozostałości parków podworskich we wsiach:, Markowszczyzna,Topole, Turośń Kościelna. 2.3.5 Przemysł Na terenie gminy Turośń Kościelna przeważają jednostki gospodarcze należące do sektora prywatnego. Liczba osób prowadzących działalność gospodarcza w latach 2007-2009 ulega systematycznemu wzrostowi. Wzrosła również choć nie tak dynamicznie liczba stowarzyszeń i organizacji społecznych. Największe zakłady na terenie gminy Turośń Kościelna to: 1. Hermes Recycling S. z o.o. Barszczówka, 2. Turpasz w Turośni Kościelnej, 3. Zakład Mięsny BOST Turośni Kościelnej, 4. Stacja Paliw w Niewodnicy Koryckiej – 2 szt., 5. Stacja Elektroenergetyczna NAREW w Turośni Kościelnej. Tabela 7 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własnościowych na terenie gminy Turośń Kościelna Liczba jednostek Liczba jednostek Liczba jednostek Podmioty gospodarki narodowej gospodarczych gospodarczych gospodarczych zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własnościowych Rok 2007 Rok 2008 Rok 2009 23 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własnościowych Ogółem Liczba jednostek gospodarczych Liczba jednostek gospodarczych Liczba jednostek gospodarczych Rok 2007 Rok 2008 Rok 2009 308 346 385 Sektor publiczny Podmioty gospodarki narodowej ogółem 10 10 10 Państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem 8 8 8 Sektor Prywatny Podmioty gospodarki narodowej ogółem 298 336 375 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 261 295 330 Spółki handlowe 10 10 11 Spółdzielnie 0 0 0 Stowarzyszenia i organizacje społeczne 12 14 15 Źródło: www.stat.gov.pl Analizując ilość jednostek gospodarczych pod względem podziału wg sekcji PKD 2007 widzimy, że najwięcej jednostek gospodarczych spośród 385 działających na terenie gminy Turośń Kościelna działa w sekcji G (Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle), a następnie w sekcji F (Budownictwo). Tabela 8 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze Regon wg sekcji PKD 2007 na terenie gminy Turośń Kościelna Lp. 1. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD Sekcja A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Liczba jednostek gospodarczych Rok 2009 16 24 Lp. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD Sekcja C Sekcja D Sekcja E Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych D Dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Liczba jednostek gospodarczych Rok 2009 47 1 2 Sekcja F Budownictwo 57 Sekcja G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 103 Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa 30 Sekcja I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 5 Sekcja J Informacja i komunikacja 3 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 18 Sekcja K Sekcja L Sekcja M 4 29 Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 5 Sekcja O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 9 Sekcja P Edukacja 12 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 24 Sekcja R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 6 Sekcja S Pozostała działalność usługowa 14 Sekcja N Źródło: www.stat.gov.pl 25 2.3.6 Rynek pracy Wg najnowszych danych GUS na terenie gminy Turośń Kościelna pracujących w głównym miejscu pracy było 198 osób w tym 83 mężczyzn i 115 kobiet. Osób bezrobotnych w gminie Turośń Kościelna w roku 2009 było 217 z czego 102 to były kobiety, a 115 mężczyźni. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym ogółem to 6,3%. Do największych zakładów przemysłowych należą zakłady wspomniane w pkt. 2.3.5. 26 3 Ocena aktualnego stanu środowiska gminy Turośń Kościelna 3.1 Zasoby wodne 3.1.1 Wody powierzchniowe 3.1.1.1 Stan aktualny Gmina Turośń Kościelna leży w zlewni rzeki Narew, która jest głównym odbiornikiem wód powierzchniowych. Łączna powierzchnia wód otwartych wynosi 100 ha, co stanowi 0,7 % obszaru gminy (średnio w woj. białostockim 1,0 %). Sieć hydrograficzną na terenie gminy tworzą wraz z dopływami rzeki: Narew, Turośnianka i Czaplinianka-Niewodnica, Kowalówka. Zgodnie z art. 11 ust. 1 pkt. 4 Ustawy Prawo wodne prawa właścicielskie nad rzekami Turośnianka i Czaplinianka, Kowalówka i Niewodniczanka sprawuje Marszałek województwa jako zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez samorząd województwa. Odcinek rzeki Narew na terenie gminy Turośń Kościelna leży w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego, który sprawuje prawa własnościowe. Długość poszczególnych odcinków rzeka na terenie gminy Turośń Kościelna jest następująca: rzeka Czaplinianka 16,0 km w tym 14,75 km prawa własnościowe Marszałek województwa oraz 1,25 km Narwiański Park Narodowy; rzeka Turośnianka 15,41 km prawa własnościowe Marszałek Województwa; rzeka Kowalówka 5,4 km prawa własnościowe Marszałek Województwa; rzeka Niewodniczanka 0.7 km prawa własnościowe Marszałek Województwa; Rzeka Narew, która na niewielkim odcinku stanowi zachodnią granicę gminy, płynie szeroką, zabagnioną doliną. Północna część gminy jest odwodniona przez rzekę Czapliniankę – Niewodnicę, środkowa zaś przez rzekę Turośniankę. Doliny tych rzek, jak i ich dopływy są bardzo słabo zaznaczone w morfologii terenu, a liczne ich odcinki są w znacznym stopniu zabagnione. Na terenie gminy Turośń Kościelna zlewnie rzek Turośnianki, Czaplinianki – Niewodnicy, i Narwi zostały zaliczone do zlewni o wystarczających zasobach wód powierzchniowych. Z obliczeń rzędnych zasięgu fali powodziowej dla woj. białostockiego wynika, że zagrożenia powodziowe na terenie gminy Turośń Kościelna nie występują. 27 W funkcjonowaniu sieci rzecznej gminy Turośń Kościelna istotną rolę w zakresie ochrony przeciwpowodziowej spełnia niewątpliwie szeroka i zabagniona dolina Narwi. W 2008 roku wody płynące gminy Turośń Kościelna nie były objęte programem monitoringu wód płynących prowadzonymi przez WIOŚ Białystok. KLASYFIKACJE WÓD • Ogólna ocena jakości wód – stan wód. Podstawą oceny jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008). Dokument określa sposób klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych w ciekach naturalnych, jeziorach lub innych zbiornikach naturalnych, wodach przejściowych i przybrzeżnych oraz sztucznych jednolitych części wód powierzchniowych i silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych. Rozporządzenie zmieniło dotychczasowe podejście do sposobu badania i oceny. Punkty monitoringowe zlokalizowane są na zamknięciach zlewni tzw. jednolitymi częściami wód (JCW). Monitoring prowadzi się w sposób umożliwiający ocenę ich stanu oraz ilościowe ujęcie czasowej i przestrzennej zmienności parametrów biologicznych, hydromorfologicznych, fizykochemicznych i chemicznych .Stan wód dla wód naturalnych określa się, porównując wyniki klasyfikacji cząstkowych tj.: oceny stanu ekologicznego z wynikami stanu chemicznego. Stan wód sztucznych i silnie zmienionych określa się, porównując wyniki klasyfikacji cząstkowych tj.: ocenę potencjału ekologicznego z wynikami stanu chemicznego. W zależności od stanu ekologicznego/potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego stan wód naturalnych, sztucznych i silnie zmienionych może być: dobry lub zły. • Ocena przydatności do bytowania ryb. Podstawę oceny stanowi Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455). • Ocena wrażliwości wód na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych i podatności na eutrofizację. Podstawę oceny stanowi Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241 poz.2093). Klasyfikacja stanu ekologicznego rzek gminy Turośń Kościelna zgodnie z najnowszymi badaniami WIOŚ przeprowadzonymi w 2009 roku przedstawia się następująco: Czaplinianka (profil ujściowy) – wody o umiarkowanym stanie ekologicznym – III klasa, Turośnianka (profil ujściowy) – wody o umiarkowanym stanie ekologicznym – III klasa. 28 Tabela 9 Klasyfikacja rzek gminy Turośń Kościelna badanych w systemie monitoringu – stan ekologiczny (stan na: 30.06.2010) Nazwa i kod JCW Rzeka i Km punkt rzeki Monitoring pomiarowy Stan ekologiczny Wskaźniki decydujące o klasie Klasa wskaźnika min max średnia Bytowanie ryb Nieprzydatne Czaplinianka Ujście do PLRW200017261589 Narwi MIR O 0,2 (Monitoring II 44,04 44,04 44,04 umiarkowany Operacyjny) ze względu na tlen rozp., OWO Poniżej II 10,8 23,1 23,1 azotyny, fosfor org. MIR II 39,05 39,05 39,05 Nieprzydatne ze względu Turośnianka Ujście do PLRW200001726157699 Narwi O 0,2 (Monitoring Tlen rozp. Poniżej II 7,36 21,6 21,6 umiarkowany na tlen rozp., BZT%, a. Operacyjny) amon., A. Kjeldahla Poniżej II 0,93 2,6 2,6 azotyny, fosfor org. Źródło: Ocena stanu czystości rzek województwa podlaskiego w 2009 roku, WIOŚ Białystok, czerwiec 2010 29 3.1.1.2 Zagrożenia Do oczyszczalni są doprowadzane przez system kanalizacji sanitarnej, ścieki komunalne z terenu gminy. GUS podaje ładunki zanieczyszczeń w ściekach po oczyszczeniu w roku 2009: BZT5 (Biochemiczne Zapotrzebowanie Tlenu) 604 kg/rok ChZT (Chemiczne Zapotrzebowanie Tlenu) 2657 kg/rok Zawiesina 532 kg/rok W porównaniu z rokiem 2008 powyższe wskaźniki uległy wzrostowi. Na stan czystości wód może negatywnie wpływać działalność związana z produkcją rolną, a zwłaszcza intensywne stosowanie nawozów sztucznych i środków chemicznej ochrony roślin. Zagrożeniem dla wód, a zwłaszcza wód podziemnych może być również nieprawidłowa utylizacja odpadów, a w szczególności tych odpadów, które zawierają różnego rodzaju niebezpieczne związki toksyczne. 3.1.1.3 Wnioski Klasa wód powierzchniowych na terenie gminy Turośń Kościelna od dłuższego czasu nie zmienia się, nadal jest to III klasa czystości. W celu zmniejszenia zanieczyszczeń wód powierzchniowych zostanie rozbudowany system kanalizacji (lata 2010-2017) oraz nastąpi modernizacja oczyszczalni (lata 20142017)- patrz punkt 10.2 Program zadaniowy. 3.1.2 Wody podziemne 3.1.2.1 Stan aktualny Wody podziemne o znaczeniu użytkowym występują w piaszczysto – żwirowych utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Wodonośność utworów kredowych i trzeciorzędowych jest słabo rozpoznana. Warunki występowania wód podziemnych w obrębie czwartorzędu są bardzo skomplikowane, wynikające przede wszystkim z nieciągłości warstw wodonośnych. Tym niemniej utwory czwartorzędowe stanowią główne źródło ujmowania wód podziemnych dla celów użytkowych na obszarze gminy. W obrębie tych utworów wyróżnia się kilka poziomów wodonośnych charakteryzujących się zróżnicowaną zasobnością i zasięgiem przestrzennym. Wyróżnione poziomy wodonośne to: poziom wodonośny spągowy (najniższy) środkowy poziom wodonośny międzymorenowy, 30 przypowierzchniowy poziom wodonośny, Wody z ujęć czwartorzędowych, a w szczególności z poziomu wodonośnego międzymorenowego są podstawowym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę na terenie gminy Turośń Kościelna warstwy wodonośne tego poziomu tworzą naprzemianległe z glinami piaski i żwiry znajdujące się na znacznych głębokościach. Zużycie wody ogółem na potrzeby gospodarki i ludności w gminie Turośń Kościelna w roku 2008 w stosunku do roku 2007 wzrosło o 7 dam3/rok w roku 2007 wynosiło bowiem 177,6 dam3/rok, a w roku 2008 184,6 dam3/rok. Gospodarstwa domowe odnotowały zużycie wody w roku 2007 na poziomie 163,0 dam3/rok a w roku 2008 177,1 dam3/rok. Eksploatacja sieci wodociągowej pochłonęła 184,6 dam3 w roku 2008, czyli o 7 dam3 więcej niż w roku 2007. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych obejmuje pięć następujących klas jakości wód podziemnych3: • Klasa I – wody bardzo dobrej jakości, w których: a) wartości elementów fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i mieszczą się w zakresie wartości stężeń charakterystycznych dla badanych wód podziemnych ( tła hydrogeochemicznego) b)wartości elementów fizykochemicznych nie wskazują na wpływ działalności człowieka • Klasa II – wody dobrej jakości, w których: a) wartości niektórych elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych b) wartości elementów fizykochemicznych nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to wpływ bardzo słaby • Klasa III – wody zadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalności człowieka • Klasa IV – wody niezadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych oraz wyraźnego wpływu działalności człowieka • Klasa V – wody złej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają znaczący wpływ działalności człowieka Wody podziemne skontrolowane w studniach powiatu białostockiego w latach 1999 – 2007 pobierane były z utworów czwartorzędowych. Badaniami objęto wody wgłębne – 4 studnie oraz 3 Informacja Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska o stanie środowiska na terenie powiatu białostockiego, WIOŚ Białystok, grudzień 2009 31 wody gruntowe – 9 studni. Na terenie gminy Turośń Kościelna nie prowadzono badań wód podziemnych, ponieważ nie znajdują się tu studnie objęte systemem monitoringu. 3.1.2.2 Zagrożenia Wody podziemne należące do zasobów naturalnych, coraz bardziej zagrożone są zanieczyszczeniami z powierzchni ziemi. Konieczna jest ich szczególna ochrona, gdyż są to zasoby nieodnawialne. W szczególności niezbędna jest ochrona znacznych obszarów, pod którymi znajdują się Główne Zbiorniki Wód Podziemnych. W Polsce jest ich około 180, a obszar ich obejmuje ponad 52% powierzchni kraju. Rysunek 2 Główne zbiorniki wód podziemnych (wg Atlasu Hydrogeologicznego Polski, 1995) 32 stacje hydrogeologiczne punkty obserwacyjne II rzędu z numerem (studnie) punkty obserwacyjne II rzędu z numerem (źródła) - Q, Q/Tr - Tr -, Tr/K Tr -K -J -T - Pz Q - czwartorzęd Podstawowym zagrożeniem wód podziemnych są zanieczyszczenia przenikające z powierzchni ziemi, zanieczyszczeń gruntu, przenikania wód powierzchniowych czy wód opadowych zawierających zanieczyszczenia znajdujące się w powietrzu. W miejscach, gdzie brak jest dostatecznej izolacji poziomu wodonośnego, następuje szybka wymiana wód, a tym samym przemieszczanie zanieczyszczeń. 3.1.2.3 Wnioski Wpływ na stan wód podziemnych w gminie ma: niewłaściwe stosowanie nawozów naturalnych (w tym głównie gnojowicy), chemizacja rolnictwa (nadmierne stosowanie nawozów mineralnych i środków ochrony roślin). dzikie wysypiska śmieci niewłaściwie zabezpieczone stacje i magazyny paliw, zanieczyszczone wody powierzchniowe (infiltracja do warstw wodonośnych), zanieczyszczenia atmosfery (opad pyłów i gazów imitowanych do atmosfery, kwaśne deszcze), nieszczelne zbiorniki ściekowe, szlaki komunikacyjne o dużym natężeniu ruchu. 33 3.2 Powietrze atmosferyczne 3.2.1 Emisja, emisja niska i imisja 3.2.1.1 Stan aktualny Na poziom stężeń zanieczyszczeń w powietrzu mają wpływ wielkość napływowej i lokalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza, warunki klimatyczne i topografia terenu. Głównymi źródłami zanieczyszczeń do atmosfery na terenie gminy Turośń Kościelna podobnie jak i na terenie całego powiatu białostockiego są rozproszone źródła emisji z sektora komunalno – bytowego, a także zanieczyszczenia komunikacyjne związane z ruchem pojazdów na drogach występujących na terenie gminy Turośń Kościelna wymienionych w rozdziale 3.5.7 Komunikacja i transport. Substancjami zanieczyszczającymi, mającymi największy udział w emisji zanieczyszczeń, pochodzącymi z procesów spalania energetycznego są: tlenki azotu(NO-NO2), dwutlenek siarki (SO2), tlenek węgla (CO) i pyły. Od środków transportu największy udział w emisji mają: tlenek węgla (CO), tlenki azotu (NO-NO2) i benzen (C6H6). Na terenie „strefy białostockiej”, którą stanowi powiat białostocki gdzie leży gmina Turośń Kościelna, wykonywana corocznie (zgodnie art. 89 Ustawy Prawo ochrony środowiska) „Ocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref województwa podlaskiego” nie wykazała za rok 2008 przekroczeń norm zanieczyszczenia powietrza. Wartości zanieczyszczeń SO2, NO2, i benzenu były znacznie niższe od norm dopuszczalnych. Emisja niska Niska emisja, pochodząca głównie z lokalnych kotłowni i gospodarstw indywidualnych stanowi lokalnie poważny problem w szczególności na terenach wiejskich. Źródła niskiej emisji są bardzo rozproszone. Charakteryzują się także sezonowością – wyraźnie wzrastają w sezonie grzewczym zaś w lecie ich znaczenie jest niewielkie. Tabela 10 Zaopatrzenie w ciepło i gaz na terenie gminy Turośń Kościelna Stan na dzień Lp. Wyszczególnienie j.m. 31.12.2008 r. 31.12.2009 r. Brak sieci cieplnej Brak sieci cieplnej Sieć cieplna 1. Procentowy udział mieszkańców korzystających z ciepła sieciowego w ogólnej liczbie mieszkańców gminy % 34 2. Długość sieci cieplnej km - - Kotłownie 1. Ilość kotłowni gazowych szt. 8 8 2. Ilość kotłowni olejowych szt. 1 1 3. Ilość kotłowni węglowych szt. - - 4. Ilość kotłowni koksowych szt. - - 5. Ilość kotłowni wykorzystujących biomasę / drewno / itp. szt. - - Sieć gazowa 1. Procentowy udział mieszkańców korzystających z gazu sieciowego w ogólnej liczbie mieszkańców gminy % 40 42 2. Długość sieci gazowej km 27 30 Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej Imisja zanieczyszczeń, ilość zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych odbierana przez środowisko; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowaną jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. ditlenku siarki, na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako depozycja zanieczyszczeń — ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi. Ze względu, że takie badania nie były przeprowadzane na terenie gminy Turośń Kościelna, w celu zobrazowania sytuacji posłużono się danymi dotyczącymi powiatu białostockiego na terenie którego gmina się znajduje. Tabela 11 Porównanie emisji zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych na terenie powiatu białostockiego lata 2008-2009 Rodzaj emisji 2008 r. 2009 r. Emisja zanieczyszczeń pyłowych Ilość [Mg/r] ogółem 41 31 nie zorganizowana 2 1 ze spalania paliw 41 31 34422 22207 407 329 1 0 Emisja zanieczyszczeń gazowych ogółem ogółem bez dwutlenku węgla nie zorganizowana 35 dwutlenek siarki 119 75 tlenki azotu 63 43 tlenek węgla 216 209 32015 21878 165 139 dwutlenek węgla Zanieczyszczenia zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji pyłowe Źródło: http://www.stat.gov.pl/bdr_n Porównując dane z lat 2008 i 2009 zauważamy znaczny spadek wartości zanieczyszczeń, dotyczy to wszystkich mierzonych rodzajów zanieczyszczeń powietrza. 3.2.1.2 Zagrożenia Gmina Turośń Kościelna charakteryzuje się stosunkowo czystym powietrzem atmosferycznym. Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są kotłownie lokalne i paleniska indywidualne oraz transport. W strukturze zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego dominują zanieczyszczenia pyłowe i gazowe pochodzące z procesów energetycznego spalania paliw stałych, głównie węgla kamiennego, koksu i drewna. W przypadku nasilenia (wzrostu ) ruchu kołowego może nastąpić pewne zagrożenie dla wypasu bydła w pobliżu tych dróg oraz uprawy warzyw , a na terenach zabudowanych może zagrażać zdrowiu ludzi. 3.2.1.3 Wnioski W związku z powyższym należy dążyć do zmniejszenia emisji pyłów i gazów głównie poprzez: modernizację lub likwidację kotłowni węglowych i palenisk indywidualnych przechodząc na gaz ziemny ,olej opałowy lekki lub odnawialne źródła energii ( np. biomasa lub energia wiatrowa), poprawę układów komunikacyjnych z jednoczesnym utrzymaniem dobrego stanu nawierzchni dróg i stawiania ostrych rygorów w zakresie zanieczyszczeń pochodzących z procesów spalania benzyny i ropy. 36 3.3 Powierzchnia ziemi 3.3.1 Gleby 3.3.1.1 Stan aktualny Pod względem typologicznym gleby gminy Turośń Kościelna są dość zróżnicowane. Na obszarze gminy występują gleby pseudobielicowe , gleby piaskowe różnych typów genetycznych gleby brunatne i kwaśne oraz czarne ziemie . Gleby murszowo – mineralne oraz gleby torfowe i murszowo – torfowe występują w rozproszeniu na obszarze całej gminy, głównie na użytkach zielonych położonych w dolinach cieków wodnych i obniżeniach terenowych. W części północnej i środkowej gminy dominują gleby zbudowane z piasków różnych typów genetycznych, w części południowej największy udział mają gleby pseudobielicowe. 3.3.1.2 Zagrożenia Głównym zagrożeniem powierzchni ziemi są erozja, odpady i chemizacja rolnictwa, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Negatywny wpływ na powierzchnię ziemi może mieć również postępująca urbanizacja i osadnictwo, między innymi ze względu na zmianę sposobu użytkowania gleby, powstawanie odpadów, wytwarzanie ścieków. Szczegółowe informacje na temat odpadów na terenie gminy zawiera Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Turośń Kościelna na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2021 Erozja gleb to proces niszczenia (zmywania, żłobienia, wywiewania) wierzchniej warstwy gleby wywołany siłą wiatru i płynącej wody. Erozję gleb przyspiesza działalność gospodarcza człowieka: nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej, nieprawidłowa uprawa gruntów i dobór roślin uprawnych, odwadnianie bagien itp. w zależności od bezpośredniego czynnika sprawczego wyróżnia się erozję: wietrzną (eoliczną), wodną, wodnograwitacyjną (ruchy masowe) oraz uprawową. Masowo występuje erozja wietrzna oraz wodna (powierzchniowa i wąwozowa). Erozja wietrzna (eoliczna) polega na wywiewaniu odspojonych cząstek gruntu, a następnie ich przemieszczaniu, sortowaniu i osadzaniu. Zagrożenie gleb erozją wietrzną ocenia się przy pomocy 3-stopniowej skali, uwzględniając rzeźbę terenu, pokrycie powierzchni roślinnością (lesistość) oraz rodzaj gleby. Zmiany klimatu spowodowane globalnym ociepleniem, charakteryzujące się wzrostem temperatur oraz niewielkimi opadami w okresie letnim, powodują wystąpienie zjawiska suszy, a co za tym idzie znaczne obniżenie poziomu wód gruntowych. Prowadzi to do pogłębiających się niedoborów wody. 37 Zarówno erozja jak i ekstensywna gospodarka rolna powodują wyjałowienie gleby, a więc jej degradację. 3.3.1.3 Wnioski Główne zagrożenia dla powierzchni ziemi na terenie gminy Turośń Kościelna to: degradacja gleb, erozja, zakwaszenie, pogłębiające się niedobory wody, zwłaszcza w okresie letnim, zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, zanieczyszczenie atmosfery, chemizacja rolnictwa, wprowadzanie do gleby nieoczyszczonych ścieków komunalnych, osadnictwo. 3.3.2 Zasoby surowców naturalnych 3.3.2.1 Stan aktualny Na terenie gminy Turośń Kościelna działają obecnie dwie żwirownie. Pierwsza z nich znajduje się w miejscowości Dołki, druga zaś w miejscowości Chodory. Obie żwirownie posiadają stosowne pozwolenia Starostwa Powiatowego w Białymstoku. Na terenie gminy Turośń Kościelna wydzielono obszary perspektywiczne występowania surowców: surowce ilaste: dolina rzeki Niewodnica – Czaplinianka, grunty wsi Niewodnica Korycka, zagłębienie bezdopływowe pomiędzy wsiami Kowale i Borowskie Michały, kruszywo naturalne drobne: rejon kol. Zawady rejon wsi Baciuty rejon wsi Tołcze rejon wsi Niewodnica Korycka rejon kol. Baciuty rejon wsi Iwanówka rejon wsi Pomigacze rejon wsi Turośń Dolna rejon wsi Stoczki 38 rejon wsi Dołki kruszywo naturalne grube. rejon wsi Zawady rejon kol. Baciuty rejon wsi Niewodnica Kościelna rejon wsi Howieny Nie są one jednak eksploatowane. 3.3.2.2 Zagrożenia Eksploatacja złóż kruszywa naturalnego jest spowodowana dużym zapotrzebowaniem na kopaliny w związku z rozwojem budownictwa. Po zakończeniu eksploatacji odkrywkowej pozostają otwarte wyrobiska, często o dużej powierzchni. Niszczenie walorów naturalnych środowiska. Zagrożeniem dla środowiska jest także nielegalna eksploatacja kopalin. W chwili obecnej nie istnieje żadna ewidencja, ani inwentaryzacja tego zjawiska, w związku z tym nie ma danych na temat wielkości obszarów do rekultywacji. 3.3.2.3 Wnioski Szczególnym zagrożeniem dla środowiska jest nielegalna eksploatacja kopalin. Niekontrolowane wydobycie złóż występuje na obszarach wiejskich. Problemem również jest powstawanie „dzikich wysypisk śmieci” poprzez umieszczanie w wyrobiskach odpadów. Poważne zagrożenie dla środowiska stanowią otwarte wyrobiska poeksploatacyjne po kopalniach odkrywkowych. 3.4 Walory przyrodnicze i krajobrazowe 3.4.1 Lasy Na terenie gminy Turośń Kościelna znajduje się 3351,39 ha lasów. Zarząd nad Lasami Państwowymi w gminie Turośń Kościelna sprawuje Nadleśnictwo Dojlidy. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe zajmują 36,52 % ogólnej powierzchni lasów, występują głównie w południowo – zachodniej i północno – zachodniej części gminy. Lasy spełniają bardzo różnorodne funkcje w sposób naturalny, którymi są: funkcje ekologiczne (ochronne) – zapewniające stabilizację stosunków wodnych, ochronę gleb przed erozją, kształtują klimat, stabilizują układ atmosfery, tworząc warunki do zachowania gatunków i ekosystemów, zachowując różnorodność i złożoność krajobrazu, 39 funkcje produkcyjne – polegające na pozyskiwaniu drewna ( w 2008 roku pozyskano 20211 m3 grubizny, pochodziła ona w całości z lasów prywatnych) z zachowaniem odnawialności, prowadzenie gospodarki łowieckiej oraz rozwijaniu turystyki, funkcje społeczne – które służą kształtowaniu korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społeczeństwa. Lasy mają istotne znaczenie gospodarcze i są kluczowym elementem bezpieczeństwa ekologicznego oraz mają szczególne znaczenie w ochronie środowiska naturalnego. Lasy spełniają znaczna rolę w likwidowaniu zanieczyszczeń środowiska naturalnego. Absorpcja pyłów wynosi w nich 30-50 % (1 ha buczyn pochłania średnio 70 ton pyłów), a także następuje absorpcja substancji gazowych (np. w olszynach do 85 % azotanów, fluoru i dwutlenku siarki). Ważnym elementem jest tłumienie fal akustycznych (w łęgach na odległość 100 m od źródła dźwięku) wynosi od 70-90%. 3.4.2 Formy ochrony przyrody Obszary prawnie chronione na terenie gminy Turośń Kościelna to Narwiański Park Narodowy oraz pomniki przyrody oraz obszary Natura 2000 o kodach PLB200001 - obejmuje teren NPN wraz z otuliną (Dyrektywa Ptasia), PLH200002 – obejmuje teren NPN (Dyrektywa Siedliskowa) 3.4.2.1 Narwiański Park Narodowy Narwiański Park Narodowy wraz z otuliną – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 1996 r. (Dziennik Ustaw Nr 77, poz. 368 z dnia 8 lipca 1996 r.) Narwiański Park Narodowy obejmuje ochroną Bagienną dolinę Górnej Narwi od Suraża do Rzędzian o powierzchni 6810 ha wraz z otuliną o pow. 15408 ha. Na terenie gminy Turośń Kościelna w obszar NPN wchodzi 1580 ha i 3427 ha stanowiące otulinę parku. 40 Mapa 1 Narwiański Park Narodowy Źródło: http://www.npn.pl/ Informacje na temat Narwiańskiego Parku Narodowego podajemy za www.npn.pl. Najważniejszym walorem przyrodniczym jest unikatowy charakter rzeki, która została zakwalifikowana do systemu rzek anastomozujących4. Narew w granicach Parku płynie wieloma korytami, które rozdzielając się i łącząc tworzą nieregularną, skomplikowaną sieć. Wielkim bogactwem Parku i skraju doliny jest awifauna. Stwierdzono tu występowanie 203 gatunków ptaków, wśród nich 28 zagrożonych w skali światowej lub europejskiej. Symbolem parku jest sylwetka błotniaka stawowego. ŚWIAT ROŚLIN Specyfika ekosystemów lądowych Narwiańskiego Parku Narodowego polega na przestrzennym przenikaniu się ekosystemów lądowych z ekosystemami wodnymi, wynikającym z wyjątkowo bogatej sieci koryt rzecznych funkcjonujących w najlepiej rozwiniętym w skali kraju systemie rzeki anastomozującej. Cechą charakterystyczną Parku jest dominacja na wielkich obszarach zespołu szuwaru turzycy sztywnej Caricelum elatae, właściwego dla istniejącego tu łęgu zastoiskowego, 4 Rzeka anastomozująca - czasami zwana rzeką warkoczową. Płynie równocześnie wieloma korytami, o stałym przebiegu. Koryta, rozdzielone są wyspami porośniętymi trwałą roślinnością, tworząc rozgałęziającą się i łączącą sieć. Rzeki anastomozujące są typowe dla obszarów nizinnych, zazwyczaj tektonicznie obniżanych. Na świecie istnieje tylko kilka takich rzek, m.in. Amazonka ze swoimi dopływami oraz Kongo. W Polsce przykładami tego typu rzek jest Narew oraz Odra w okolicach Wrocławia. 41 charakteryzującego się wysokim uwodnieniem w ciągu całego roku. Charakterystyczną cechą dużych dolin rzecznych jest strefowość poprzeczna polegająca na liniowym układzie zbiorowisk roślinnych począwszy od koryta rzeki, a skończywszy na zboczu doliny. W przypadku doliny Narwi w granicach NPN taka strefowość praktycznie nie występuje. Przyczyną tego jest dominacja fluwiogenicznego (związanego z zalewami wezbraniowymi Narwi) typu hydrologicznego zasilania. Dominującą powierzchnię Parku zajmują zbiorowiska roślinności bagiennej: zbiorowiska wielkoturzycowe (zw. Magnocaricion), zbiorowiska szuwarowe (zw. Phragmition), Na obrzeżach doliny występują: zbiorowiska łąk (rz. Molinietalia), zakrzaczenia wierzbowe (Salicetum pentandro-cinereae), lasy olsowe (zw. Alnion glutinosae). Ponadto w dolinie lokalnie występują: murawy bliźniczkowe (zw. Nardo-Galion), murawy kserotermiczne (kl. Sedo-Sclerantetea), zbiorowiska turzycowo-mszyste klasy Scheuzcherio-Caricetea fuscae. Na mineralnych wyniesieniach w dolinie zwanych "grądzikami" występują: traworośla (zw. Epilobion angustifolii), zbiorowiska gradowe (zw. Carpinion betuli), zbiorowiska łąkowe (kl. Molinieto-Arrhenatheretalia). Flora roślin naczyniowych NPN liczy około 500 gatunków. Na obszarze Parku, stwierdzono obecność ponad 20 gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych. Gatunki objęte ochroną całkowitą to: widłak jałowcowaty, widłak goździsty, goździk pyszny, rosiczka okrągłolistna, goryczka wąskolistna, wielosił błękitny, mieczyk dachówkowaty, kosaciec syberyjski, stoplamek krwisty (kukułka krwista), stoplamek plamisty (kukułka plamista), stoplamek szerokolistny (kukułka szerokolistna), grążel żółty i grzybienie białe. Gatunki objęte ochroną częściową: centuria zwyczajna, miodownik melisowaty, kopytnik pospolity, porzeczka czarna, kruszyna pospolita, pierwiosnka lekarska, bobrek trójlistkowy, kalina koralowa, kocanki piaskowe, konwalia majowa i goździk kropkowany. ŚWIAT ZWIERZĄT Fauna parku, a szczególnie ptactwo wodno - błotne, stanowi istotny walor przyrodniczy tego obszaru. Na terenie doliny występuje wiele gatunków zagrożonych w skali światowej, europejskiej lub znajdujących się wykazie Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Stosunkowo słabo poznana jest fauna bezkręgowców. Stwierdzono występowanie 150 gatunków pająków, co stanowi 19% ogólnej liczby pająków Polski. W tej liczbie 14% to gatunki rzadkie znane w Polsce z około 10 stanowisk. Są to cenne gatunki wskaźnikowe. Grupa motyli dziennych składa się z 40 gatunków należących do 5-ciu rodzin. Występują tu gatunki cenne ze względu na ich występowanie tylko w określonych siedliskach jak również 3 gatunki objęte ochroną prawną. Stwierdzono ponadto występowanie 16 gatunków komarów, 24 gatunki ważek, 34 gatunki skorupiaków planktonowych oraz 4 gatunki skorupiaków bentosowych. ŚWIAT ZWIERZĄT - SSAKI 42 Na terenie doliny występuje ok. 40 gatunków ssaków należących do różnych grup funkcjonalnych takich jak: ssaki kopytne, ssaki drobne, gryzonie nadrzewne, gryzonie nadwodne, nietoperze. Narwiański PN obejmuje obszar specyficzny. Z jednej strony wąski i rozciągnięty wzdłuż koryta Narwi obszar stanowi niewielką przestrzeń i nie może być w całości terytorium dla dużych ssaków. Z drugiej względnie szeroka dolina rzeczna z układem charakterystycznych środowisk podmokłych jest ważnym szlakiem migracyjnych dla biebrzańskiej populacji łosia, populacji jelenia przedstawiciele której odbywają tutaj sezonowe migrację z Puszczy Knyszyńskiej a także dla wilków. Saki kopytne reprezentowane są przez następujące gatunki: dzik, łoś, sarna i jeleń. Łoś jest stałym choć nielicznym przedstawicielem tej grupy spotykanym na całym obszarze doliny. Do miejsc regularnego występowania tych ssaków należą: kompleks leśny w okolicach Suraża i Uhowa, lasy i zakrzaczenia na północ od miejscowości Kolonia Bokiny i Wólka Waniewska oraz na zachód od miejscowości Pańki. Ssaki drobne to: kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, nornica ruda, karczownik, nornik północny, nornik bury, nornik zwyczajny, mysz domowa, szczur wędrowny, badylarka, mysz polna i mysz zaroślowa. Rejon doliny Narwi na odcinku NPN wyróżnia się przebiegiem granic zasiedlenia zębiełka białawego. W grupie gryzoni nadrzewnych stwierdzono występowanie wiewiórki pospolitej. W ramach grupy gryzoni nadwodnych występują dwa gatunki: bóbr europejski i piżmak. Narwiańska populacja bobra wyróżnia się dużą liczebnością. Bóbr zajmuje tu zwykle miejsca z wysokimi brzegami nadającymi się do kopania nor oraz porośnięte zaroślami łozowymi, stanowiącymi bazę żerową. Ssaki drapieżne reprezentowane są przez następujące gatunki: lis, jenot, borsuk, wydra, kuna leśna, kuna domowa, tchórz zwyczajny, gronostaj, łasica łaska i norka amerykańska. Stwierdzono również występowanie zająca szaraka oraz dwóch gatunków nietoperzy gacka brunatnego i nocka rudego. ŚWIAT ZWIERZĄT - PTAKI Dolina Narwi w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego stanowi jedną z najlepiej zachowanych zalewowych dolin rzecznych w Europie oraz jedne z najcenniejszych obszarów, na których występują siedliska łęgów rozlewiskowych. Decydujące znaczenie miała tutaj ekstensywna gospodarka rolna, która prowadzona była w obrębie doliny przyczyniając się do zachowania specyficznych biotopów i biocenoz. Dogodne warunki znalazły tu zgrupowania ptaków mających unikatową rangę w skali europejskiej, a nawet światowej. Dolina Narwi jest jedną z ważniejszych ostoi ptaków lęgowych o randze europejskiej i jedną z najważniejszych ostoi ptaków wodno-błotnych w Polsce. Duże znaczenie dolina Narwi odgrywa w czasie przelotów ptaków, stanowiąc ważne miejsce odpoczynku i żerowania migrujących ptaków. 43 ŚWIAT ZWIERZĄT - PŁAZY I GADY W dolinie Narwi odnotowano łącznie 13 gatunków płazów i 3 gatunki gadów, wszystkie są objęte ochroną prawną. Płazy na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego reprezentowane są przez następujące gatunki: żaba trawna, moczarowa, jeziorowa, wodna i śmieszka; ropucha szara, zielona i paskówka; rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna, kumak nizinny, traszka zwyczajna i grzebieniasta. Najliczniej reprezentowaną grupą płazów są żaby brunatne stanowiące ponad 60% ogółu obserwowanych płazów wśród których dominuje żaba trawna. Gady na obszarze NPN są reprezentowane przez jaszczurki zwinkę i żyworodna oraz zaskrońca zwyczajnego. ŚWIAT ZWIERZĄT - RYBY Narew w granicach Parku utworzyła unikatowy system rzeczny. Są tu starorzecza przepływowe, okresowe, rozlewiska, bogata sieć koryt rzecznych z urozmaiconą szatą roślinną. Dogodne warunki dla bytowania i rozwoju znalazło tu 22 gatunki ryb i jeden gatunek minoga. W strefie nurtu dominują następujące gatunki: płoć, okoń, szczupak, jaź, w otwartych i zamkniętych starorzeczach płoć, krąp, różanka, słonecznica i lin, natomiast w oczkach wodnych karaś i piskorz. Ponadto w wodach Narwi spotykamy takie gatunki jak: boleń, ciernik, jazgarz, jelec, kiełb, leszcz, miętus, sum i wzdręga. Ochroną gatunkową są objęte: minóg ukraiński, koza, piskorz, różanka i śliz. Ochronę gatunkową regulują Rozporządzenia Ministra Środowiska : Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz. U. Nr 106, poz. 1176), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz. U. z 2001 r. Nr 130, poz. 1456). 3.4.2.2 Pomniki przyrody Na terenie gminy Turośń Kościelna występują też dwa pomniki przyrody: głaz narzutowy – nr ewidencyjny. 072 uznany za pomnik przyrody decyzją RL XIV – 2/9/65 Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa Prezydium WRN w Białymstoku z dn. 9.03.1965 r. (Dz. Urz. WRN Nr 4 poz. 46) lipa drobnolistna – nr ewidencyjny 1046 – uznana za pomnik przyrody Rozp. Nr 3/94 Wojewody Białostockiego z dnia 17.11.1994 r. (Dz. Urz. Woj. Białostockiego Nr 18. Poz. 93). 44 Pomniki przyrody zostały zaznaczone na poniższej mapie gminy Turośń Kościelna Mapa 2 Położenie pomników przyrody oraz mogilnika na terenie gminy Turośń Kościelna Źródło: Urząd Gminy Turośń Kościelna 45 3.4.2.3 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do polskiego prawa, głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Sieć Natura 2000 tworzą dwa typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Na terenie gminy Turośń Kościelna w ramach sieci Natura 2000 występują 5: 1. PLB200001 - obejmuje teren NPN wraz z otuliną (Dyrektywa Ptasia) OSO, 2. PLH200002 – obejmuje teren NPN (Dyrektywa Siedliskowa) Mapa 3 Obszary Natura 2000: PLB200001 ( kolor niebieski) i PLH200002 (kolor czerwony) Źródło: http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/pl 5 http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/ 46 3.4.2.3.1 PLB200001- Bagienna Dolina Narwi Ogólna charakterystyka obszaru. Obszar obejmuje odcinek doliny Narwi o długości około 58 km i szerokości o od 300 m do 4 km, między Surażem a Żółtkami, w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego. Od Suraż a do Rzędzian dolina ma naturalny charakter, okresowo zalewanej doliny rzecznej, a Narew jest rzeką wielokorytową o krętym biegu i tworzy sieć cieków, zajmujących miejscami całą szerokość dna doliny. Ten odcinek doliny wypełnia niezwykle bogata mozaika siedlisk, na którą składają się głównie zbiorowiska szuwarowe, turzycowiska, olsy i zarośla łęgowe z dominacją wierzb. Próby wyprostowania koryta rzeki na odcinku od Rzędzian do Żółtek na przełomie lat 1970.1980. spowodowały drastyczne obniżenie stanów wody w korycie i na terenach przyległych. Nastąpiła intensyfikacja rolniczego wykorzystania gruntów, ale też jednocześnie zarejestrowano nadmierne przesuszenie gleb, brak wody w studniach wsi przyległych do doliny, zmiany zespołów roślinnych. Trwają prace renaturyzacyjne mające odwrócić niekorzystne zjawiska i degradację tego terenu. Nadzór nad PLB200001 sprawuje Dyrektor Narwiańskiego Parku Narodowego. Na terenie obszaru Natura 2000 o kodzie PLB200001 występują 32 gatunki ptaków, które są wymienione w Załączniku II do Dyrektywy Ptasiej. Tabela 12 PLB200001 – Ptaki wymienione w Załączniku II Znaczenie obszaru dla gatunku Lp. Kod Nazwa gatunku Liczebność Stan zachowania Izolacja Ocena ogólna 1 A294 Acrocephalus paludicola C B B C 2 A229 Alcedo atthis C B C C 3 A255 Anthus campestris D 4 A089 Aquila pomarina D 5 A222 Asio flammeus D 6 A021 Botaurus stellaris C B C C 7 A196 Chlidonias hybrida D 8 A197 Chlidonias niger C B C C 47 9 A031 Ciconia ciconia D 10 A030 Ciconia nigra D 11 A081 Circus aeruginosus C 12 A082 Circus cyaneus D 13 A084 Circus pygargus 14 B C C C B C C A231 Coracias garrulus C B C C 15 A122 Crex crex C B C C 16 A239 Dendrocopos leucotos D 17 A238 Dendrocopos medius D A236 Dryocopus martius D 19 A379 Emberiza hortulana D 20 A154 Gallinago media C B B C 21 A127 Grus grus C B C C 22 A022 Ixobrychus minutus B B C B 23 A338 Lanius collurio D 24 A246 Lullula arborea D 25 A272 Luscinia svecica B B C B 26 A072 Pernis apivorus C 27 A151 Philomachus pugnax 28 A234 Picus canus D 29 A120 Porzana parva C B C C 18 48 30 A119 Porzana porzana C 31 A193 Sterna hirundo D 32 A307 Sylvia nisoria C B C C B C C Tabela 13 PLB200001: Klasy siedlisk Siedlisko Pokrycie [%] grunty orne 30% łąki i pastwiska 22% bagna 22% lasy iglaste 10% lasy liściaste 6% tereny rolnicze z dużym udziałem elementów naturalnych 4% złożone systemy upraw i działek 3% lasy mieszane 2% tereny luźno zabudowane 1% 3.4.2.3.2 PLH20002 Narwiańskie Bagna Południkowa dolina Narwi pomiędzy Surażem i Rzędzianami wykształciła się w kompleksie osadów lodowcowych, zajmując centralną część obniżenia w powierzchni wysoczyzn morenowych. Miąższość 49 tych osadów waha się od 117 do 200 m. Dolina jest stosunkowo głęboko wcięta w wysoczyzny i zabagniona. Powierzchnia doliny zalega 5-25 m niżej od terenów bezpośrednio do niej przylegających. Wypełniają ją torfy, osiągające średnio 1m miąższości. Dolina Narwi w granicach NPN cechuje się charakterystyczną morfologią. Składa się ona z odcinków rozszerzonych, basenowych i zwężonych przypominających przełomy rzeczne. Powierzchnia basenów wynosi od 13 do 30 km2, szerokość odcinków zwężonych wynosi od 1,0 do 1,5 km. Cechą charakterystyczną doliny Narwi w granicach NPN jest przestrzenne przenikanie się ekosystemów lądowych z ekosystemami wodnymi, wynikającym z wyjątkowo bogatej sieci koryt rzecznych funkcjonujących w najlepiej rozwiniętym w skali kraju systemie rzeki anastomozującej. Na wielkich obszarach w Parku dominuje zespół szuwaru turzycy sztywnej Caricetum elatae, który jest właściwy dla istniejącego tu w klasycznej postaci łęgu zastoiskowego. Wśród roślinności dominuje roślinność wodna i szuwarowa, liczne są zbiorowiska turzycowo-mszyste, a na wyniesieniach spotykane są również murawy kserotermiczne i napiaskowe. Lesistość obszaru jest znikoma. W przypadku doliny Narwi w granicach NPN brak jest poprzecznej strefowości siedliskowej, wynikającego z dominacji fluwiogenicznego typu hydrologicznego zasilania. Przez wiele lat w dolinie prowadzono ekstensywną, tradycyjną gospodarkę łąkarską, będącą niezbędnym warunkiem egzystencji szuwarów wysokoturzycowych, decydujących o wyjątkowo bogatej różnorodności biologicznej tego obszaru. PLH200002 znajduje się w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego.: Sprawujący nadzór nad PLH200002 - Narwiański Park Narodowy, 18-204 Kobylin Borzymy, Kurowo 10. Fauna występująca na terenie PLH200002 została przedstawiona poniżej. Tabela 14 PLH20002 Siedliska wymienione w Załączniku I Znaczenie obszaru dla siedliska Lp. 1 Kod 3150 Nazwa siedliska Pokrycie [%] Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 9.1% Reprezent acja Obszar względ ny Stan zachowani a Ocena ogólna A C A A Kryteriu m 50 2 91D0 3 7140 4 3270 5 9170 6 6510 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosiBetuletum pubescentis, Vaccinio uliginosiPinetum, Pino mugoSphagnetum, Sphagno girgensohniiPiceetum i brzozowososnowe bagienne lasy borealne) Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z ScheuchzerioCaricetea) Zalewane muliste brzegi rzek Grąd środkowoeurop ejski i subkontynental ny (GalioCarpinetum, TilioCarpinetum) Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherio n elatioris) 6.68% A C B B 1% B C B B 0.62% B C B C 0.2% B C B C 0.11% D 51 7 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo9,10E+01 fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae, olsy źródliskowe) 8 9 0.1% D 6410 Zmiennowilgot ne łąki trzęślicowe (Molinion) 0.072% D 6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie) 0.001% D Tabela 15 PLH200002: Ssaki wymienione w Załączniku II Znaczenie obszaru dla gatunku Lp. Kod Nazwa gatunku Liczebność Stan zachowania Izolacja Ocena ogólna 1 1337 bóbr europejski C A C A 2 1355 wydra C B C B Tabela 16 PLH200002 :Ssaki inne Lp. Nazwa gatunku 1. 2. 3. 4. Mustela erminea Mustela nivalis Sciurus vulgaris smużka 52 5. Sorex araneus 6. Sorex minutus Tabela 17 PLH200002 Ptaki wymienione w Załączniku II Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Kod Nazwa gatunku Liczebność A294 Acrocephalus paludicola D A229 Alcedo atthis D A255 Anthus campestris D A089 Aquila pomarina D A222 Asio flammeus D A060 Aythya nyroca D A021 Botaurus stellaris D A224 Caprimulgus europaeus D A196 Chlidonias hybrida D A197 Chlidonias niger D A031 Ciconia ciconia D A030 Ciconia nigra D A081 Circus aeruginosus D A082 Circus cyaneus D A084 Circus pygargus D A231 Coracias garrulus D A122 Crex crex D A037 Cygnus bewickii (Cygnus columbianus bewickii) D A236 Dryocopus martius D A027 Egretta alba (Ardea alba) D A379 Emberiza hortulana D 18. 19. 20. 21. 53 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. A320 Ficedula parva D A154 Gallinago media D A127 Grus grus D A075 Haliaeetus albicilla D A022 Ixobrychus minutus D A338 Lanius collurio D A177 Larus minutus D A246 Lullula arborea D A272 Luscinia svecica D A073 Milvus migrans D A023 Nycticorax nycticorax D A094 Pandion haliaetus D A072 Pernis apivorus D A151 Philomachus pugnax D A234 Picus canus D A140 Pluvialis apricaria D A120 Porzana parva D A119 Porzana porzana D A193 Sterna hirundo D A307 Sylvia nisoria D A409 Tetrao tetrix tetrix D A166 Tringa glareola D Tabela 18 PLH200002: Gady i Płazy inne Lp. Nazwa gatunku 1 Bufo bufo 54 2 gniewosz plamisty 3 grzebiuszka ziemna 4 jaszczurka zwinka 5 Natrix natrix 6 ropucha paskówka 7 ropucha zielona 8 rzekotka drzewna 9 Triturus vulgaris 10 Vipera berus Tabela 19 PLH200002 Ryby inne Lp. Nazwa gatunku 1 Silurus glanis Tabela 20 PLH200002: Bezkręgowce inne Lp. Nazwa gatunku 1 Apatura ilia 2 Apatura iris Tabela 21 PLH200002 : Klasy siedlisk Siedlisko Pokrycie [%] bagna 66 % łąki i pastwiska 20 % lasy liściaste 10 % 55 grunty orne 1% tereny rolnicze z dużym udziałem elementów naturalnych 1% lasy iglaste 1% zbiorniki wodne 1% 3.4.3 Zagrożenia obszarów chronionych Wszystkie zagrożenia środowiska przyrodniczego, dotyczą również obszarów chronionych. Część tych zagrożeń może być jednak szczególnie groźna właśnie dla takich obszarów. Na terenie powiatu ich ilość nie jest wielka a ich intensywność nie jest zbyt wysoka. Tym niemniej kilka z nich występuje i w większości są pochodzenia antropogenicznego. Do najważniejszych zaliczyć należy: zagrożenia pożarowe obszarów leśnych i torfowisk, urbanizacja obszarów cennych przyrodniczo, zagrożenia związane z gospodarką komunalną, nadmierna eksploatacja przez turystykę i rekreację obszarów o wyjątkowej atrakcyjności. mogilnik Baciuty jest natomiast zlokalizowany w bliskim sąsiedztwie obszaru specjalnej ochrony OSO pn. Bagienna Dolina Narwi (PLB200001)- do końca 2010 roku właściciel gruntów na którym usytuowany jest mogilnik, czyli RSOP „Witamina” z siedzibą w Białymstoku przy ul. 27 lipca 91 jest zobowiązany do likwidacji mogilnika. 3.5 Infrastruktura techniczna 3.5.1 Gospodarka wodno – ściekowa 3.5.1.1 Zaopatrzenie w wodę Zaopatrzenie w wodę 34 miejscowości odbywa się z pięciu ujęć i stacji wodociągowych stanowiących własność Gminy Turośń Kościelna, a eksploatowanych przez Wojewódzki Zakład Konserwacji Urządzeń Melioracyjnych z siedzibą w Zaściankach ul. Usługowa 6, znajdujących się w miejscowościach: Turośń Dolna – zaopatruje w wodę 11 miejscowości: Bojary z kolonią, Borowskie Cibory, Borowskie Gziki, Borowskie Michały, Borowskie Olki, Borowskie Skórki, Borowskie Wypychy, Borowskie Żaki, Piećki, Stoczki i Turośń Dolną. 56 Baciuty – zaopatruje w wodę 7 miejscowości: Barszczówkę z kolonią, Baciuty, Baciuty – Kolonia, Dobrowoda, Topilec, Topilec – Kolonia, Trypucie i Zawady. Tołcze – zaopatruje w wodę wieś Tołcze. Pomigacze – zaopatruje w wodę 9 miejscowości w gminie Turośń Kościelna: Iwanówkę, Juraszki, Markowszczyznę z kolonią, Niewodnicę Korycką, Niewodnicę Kościelną, Niecki, Pomigacze Turośń Kościelna, Zalesiany oraz w gminie Juchnowiec Kościelny: Brończany, Koplany, kol. Koplany, Lewickie i kol. Lewickie. Wieś Lubejki zaopatrywana jest w wodę z wodociągu Juchnowiec Kościelny. Miejscowość Reki zaopatrywana jest w wodę z wodociągu Suraż. Tabela 22 Informacje o sieci wodociągowej w gminie Turośń Kościelna Stan na dzień Lp. Wyszczególnienie j.m. 31.12.2008 r. 31.12.2009 r. 1. Wskaźnik zwodociągowania gminy* % 96 97 2. Długość sieci wodociągowej rozdzielczej km 112,2 112,2 3. Połączenia wodociągowe prowadzące do budynków mieszkalnych szt. 1565 1603 4. Zużycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych m3 / rok 137 281 m3/rok 141 249 m3/rok *Wskaźnik zwodociągowania gminy oznacza stosunek liczby mieszkańców korzystających z wody wodociągowej do ogólnej liczby mieszkańców wyrażony w % Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej Wskaźnik zwodociągowania gminy Turośń Kościelna jest wysoki w roku 2008 wynosił 96%, a w 2009 roku zwiększył się do 97% na skutek zwiększenia się ilości połączeń wodociągowych do budynków mieszkalnych o 38 sztuk. Ogół wody zużytej przez gospodarstwa domowe również ulega zwiększeniu. 3.5.1.2 Kanalizacja i oczyszczanie ścieków Na terenie gminy scentralizowany system kanalizacji sanitarnej posiada miejscowość Turośń Kościelna, Turośń Dolna, Iwanówka, Juraszki i Pomigacze, Niecki, Dobrowoda, Baciuty. W roku 2010 wybudowano kanalizację we wsi Tołcze i Markowszczyzna (inwestycja ma być zakończona do końca 2010r.), w roku 2011 zrealizowana będzie budowa kanalizacji do wsi Piećki i Zalesiany. Pozostałe miejscowości na terenie gminy dysponują lokalnymi urządzeniami kanalizacyjnymi, najczęściej zbiorniki ściekowe tzw. szamba, z których osady są wywożone wozami asenizacyjnymi do gminnej oczyszczalni ścieków. Tabela 23 Informacje o sieci kanalizacyjnej w gminie Turośń Kościelna 57 Stan na dzień Lp. Wyszczególnienie j.m. 31.12.2008 r. 31.12.2009 r. 1. Wskaźnik skanalizowania gminy* % 18,5 19 2. Długość sieci kanalizacyjnej sanitarnej km 31,8 31,8 3. Połączenia kanalizacyjne prowadzące do budynków mieszkalnych szt. 309 317 4. Ścieki odprowadzane do kanalizacji tys. m3 /rok 29,1 32,7 *Wskaźnik skanalizowania gminy oznacza stosunek liczby mieszkańców podłączonych do systemu kanalizacji do ogólnej liczby mieszkańców wyrażony w %. Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej Wskaźnik skanalizowania gminy jest niski wynosił w roku 2008 18,5%, a w roku 2009 zwiększył się do 19% na skutek zwiększenia liczby połączeń kanalizacyjnych prowadzących do budynków mieszkalnych o 8 sztuk. Zwiększeniu ulega również w roku 2009 w stosunku do roku 2008 ilość ścieków odprowadzanych do kanalizacji z 29,1 tys. m3 /rok do 32,7 tys. m3 /rok. Plany gminy Turośń Kościelna w zakresie skanalizowania i oczyszczania ścieków opisano w tabeli poniżej, informacje dotyczące alokacji środków finansowych w kolejnych latach oraz instytucji odpowiedzialnej za te inwestycje zawarto w pkt.10.2 Program zadaniowy. Tabela 24 Plany w zakresie skanalizowania i oczyszczania ścieków Lp. Wyszczególnienie 2013 rok 2017 rok 1. Liczba mieszkańców, którzy docelowo korzystać będą z systemów kanalizacji zbiorczej 40% 55% 2. Liczba mieszkańców, którzy docelowo korzystać będą ze zbiorczych oczyszczalni ścieków 40% 55% 3. Liczba mieszkańców, którzy docelowo korzystać będą z indywidualnych (na działkach) systemów oczyszczania ścieków 2% 5% 2010 - 2013 2014 - 2017 22km 15km Długość sieci kanalizacyjnej potrzebnej do budowy w 4. 5. latach Długość sieci kanalizacyjnej zrealizowanej w roku 2009 0 Źródło: Urząd Gminy w Turośni Kościelnej 58 Ścieki komunalne ze wsi Turośń Kościelna, Turośń Dolna, Iwanówka, Juraszki, Pomigacze, Niecki, Dobrowoda, Baciuty, Tołcze i Markowszczyzna odprowadzane są do gminnej oczyszczalni ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów typu „Hydrocentrum” o wydajności Qdśr = 190 m3/d, znajdującej się w miejscowości Turośń Kościelna. Urządzeniami oczyszczającymi ścieki są: punkt zlewny jednostanowiskowy o wydajności 15 m³/d pompownia ścieków w zbiorniku punktu zlewnego z pompą zatapialną Qp=0,17l/s, H=8,5 m. piaskownik poziomo-wirowy zbiornik retencyjno-uśredniający pojemności czynnej Vcz=11,0 m³ pompa rozdrabniająca typu MS2-12Z/R o charakterystyce H=7m. sł. wody Q=6l/s prod. „Metalchem” Warszawa, podająca ścieki do reaktora „Hydrocentrum” poletko ociekowe piasku wielofunkcyjny reaktor biologiczny typu „Hydrocentrum” wykonany jako zblokowany obiekt żelbetowy: komory rozdzielczej wyposażonej w piaskownik poziomo –wirowy wykonany z kompozytów poliestrowo – szklanych oraz pompę „Mamut” do usuwania pisku, dwóch ciągów komór oczyszczania, z których każdy składa się z komory ciśnieniowej i bezciśnieniowej /otwartej/, stacja dmuchaw (3 dmuchawy /1 rezerwowa/) „Effepizeta Q = 103 m³/h pompownia główna, pompownia osadu nadmiernego wyposażona w pompę Q = 6m³/h budynek wielofunkcyjny składający się z 3 części: pomieszczenia obsługi, agregatorni i części technologicznej z mechanicznym odwadnianiem osadu typu „DRAMAID”. Ilość wytwarzanych osadów ściekowych wynosi około 2 Mg.s.m. osadów rocznie. Osady są unieszkodliwiane poprzez składowane, zarządca oczyszczalni podejmuje działania w kierunku rolniczego zagospodarowania osadów, planuje wprowadzenie tego rozwiązania pod koniec 2010 roku, najpóźniej do początku 2011. Przepustowość oczyszczalni wg projektu to 190 m3/dobę. Wielkość RLM (Równoważnej Liczby Mieszkańców) to 850 osób. W roku 2008 z oczyszczalni korzystało 1136 osób. W roku 2008 odprowadzono ogółem 29,2 dam3 ścieków. Ścieki oczyszczane łącznie z wodami infiltracyjnymi i ściekami dowożonymi wynoszą 36 dam3. Przewidziana jest modernizacja oczyszczalni na lata 20142017. W pozostałych miejscowościach gminy ścieki gromadzone są w urządzeniach lokalnych i wywożone na indywidualne zlecenia użytkowników do punktu zlewnego przy oczyszczalni ścieków w Turośni 59 Kościelnej. Część indywidualnych gospodarstw domowych posiada własne przydomowe oczyszczalnie ścieków. 3.5.2 Energetyka 3.5.2.1 Ciepłownictwo Zmiany klimatyczne, kwaśne deszcze, dziura ozonowa, degradacja chemiczna gleb jest wynikiem działalności człowieka na środowisko. Emisja do atmosfery gazów: dwutlenku węgla, dwutlenku siarki, tlenków azotu jest głównym problemem ekologicznym. Źródłem tych gazów jest spalanie paliw, głównie dla celów energetycznych. Należy podejmować działania zmierzające do modyfikacji i zmian technologicznych zmierzających do zmiany struktury zużywanych paliw, a także wzrostu produkcji energii ze źródeł odnawialnych oraz bezemisyjnych. W gminie Turośń Kościelna głównym źródłem energii cieplnej jest drewno. Część budynków jest ogrzewana gazem, wg GUS w roku 2008 były to 262 gospodarstwa domowe. 3.5.2.2 Gazownictwo Na obszarze gminy Turośń Kościelna długość sieci gazowej na koniec 2009 roku wynosiła 30 km, a korzystało z niej 42 % mieszkańców. Tabela 25 Informacje na temat sieci gazowej w gminie Turośń Kościelna Stan na dzień Lp. Wyszczególnienie j.m. 31.12.2008 r. 31.12.2009 r. Sieć gazowa 1. Procentowy udział mieszkańców korzystających z gazu sieciowego w ogólnej liczbie mieszkańców gminy % 40 42 2. Długość sieci gazowej km 27 30 Źródło: Urząd gminy Turośń Kościelna 3.5.3 Zaopatrzenie w energię6 Źródłem zasilania w energię elektryczną gminy jest RPZ 110 /15 kV w Łapach oraz RPZ- 8 110/15 kV i RPZ-5 w Białymstoku. Istniejące źródła zasilania w pełni pokrywają zapotrzebowanie mocy i energii elektrycznej w gminie. 6 Plan Rozwoju Lokalnego gminy Turośń Kościelna 60 Rozprowadzenie energii elektrycznej do poszczególnych odbiorców odbywa się poprzez układ sieci SN 15 kV i NN, która w przeważającej części jest siecią napowietrzną. Głównymi liniami SN 15 kV są: - RPZ Łapy - RPZ – 8 Białystok, - RPZ Łapy - RPZ – 5 Białystok, - RPZ Łapy - RPZ Bielsk Podlaski, Na terenie gminy zlokalizowanych jest 63 stacji w tym 8 w ośrodku gminnym. Na terenie gminy Turośń Kościelna zlokalizowane są najwyższe rangą urządzenia elektroenergetyczne województwa podlaskiego. Między wsią Turośń Kościelna a wsią Iwanówka zlokalizowana jest stacja transformatorowo rozdzielcza GPZ „Narew” 400 /110 kV. Zasilana jest ona linią WN 400 kV z kierunku Miłosna k/ Warszawy. W/w stacja stanowi ważny element w układzie krajowym oraz jest głównym punktem zasilania miasta Białystok i Województwa Podlaskiego. W chwili obecnej wyjścia liniowe WN 110 kV z GPZ tn „Narew” stanowią linie: - RPZ – 4 }1 linia 2 torowa, - RPZ – 9 - RPZ Łapy }1 linia 2 torowa, - GPZ1 Białystok - RPZ – 5 Białystok }1 linia 2 torowa, - RPZ – 8 Białystok - RPZ Bielsk Podlaski W/w urządzenia nie mają bezpośredniego wpływu na stan elektroenergetyki w gminie. System elektroenergetyczny gminy rozwija się na przestrzeni lat zgodnie z ogólnymi założeniami i programem określonym przez Zakład Energetyczny Białystok, Rejon Energetyczny Łapy oraz ustaleniami zawartymi w planach zagospodarowania przestrzennego gminy Turośń Kościelna. Obecnie podstawowym problemem jest zsynchronizowanie potrzeb wynikających z zagospodarowania przestrzennego i jego rozwoju w poszczególnych obszarach gminy z możliwością systemu elektroenergetycznego Duża ilość zmian w obecnie obowiązujących na terenie gminy planach zagospodarowania przestrzennego, wymagających budowy nowych urządzeń elektroenergetycznych, świadczy o dużych potrzebach rozbudowy elektroenergetyki na obszarze gminy. Dotychczasowy system rozbudowy sieci SN 15 kV i NN (poprzez łączenie poszczególnych odcinków istniejących i nowowybudowanych linii ), w kolejnych przedziałach czasowych winien być kontynuowany. 61 Utrzymanie prawidłowego funkcjonowania i rozwoju sieci elektroenergetycznych powinno być rozwiązywane poprzez tworzenie rezerw terenów pod urządzenia elektroenergetyczne w postaci pasów ochronnych, mimo częstych konfliktów, szczególnie z siecią osadniczą. Problemem do rozwiązania jest również dążenie do poprawy standardów zasilania, stopnia pewności zasilania oraz jakości przesyłanej mocy, przestrzegając jednocześnie wymogów ekologii oraz polityki oszczędnościowej terenów. Część obszarów gminy położona jest w otulinie Narwiańskiego Parku Narodowego . Dopuszcza się pozostanie na tych terenach istniejących urządzeń energetycznych – jako sieci napowietrznej, ale jednocześnie wskazana jest budowa nowych urządzeń elektroenergetycznych już jako kablowe. Na uwagę zasługuje fakt zwrócenia uwagi władz samorządowych na konieczność poprawy oświetlenia ulicznego dróg publicznych przy jednoczesnym uzyskaniu zmniejszenia zużycia mocy poprzez zastosowanie energooszczędnych opraw. Modernizacja oświetlenia została wykonana. Uzyskano zdecydowaną poprawę oświetlenia oraz o 43 % zmniejszono dotychczasowe zużycie energii elektrycznej. W trakcie modernizacji została również zamontowana iluminacja świetlna kościołów w Niewodnicy Kościelnej, Turośni Kościelnej, Uhowie Topilcu gm. Łapy i Rynkach gmina Suraż (ze względu na przynależność mieszkańców gminy Turośń Kościelna do tych parafii). Inwestycje te podniosły walory estetyczne tych zabytkowych obiektów i stanowią ciekawy element przestrzenny tych miejscowości. 3.5.4 Gospodarka odpadami Problematyka odpadów opisana została szczegółowo w Planie Gospodarki Odpadami dla gminy Turośń Kościelna na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2021. 3.5.5 Hałas Największe zagrożenie środowiska hałasem powoduje zazwyczaj przemysł i komunikacja. Pewne lokalne uciążliwości w tym zakresie mogą wynikać z funkcjonowania istniejących zakładów przemysłowych oraz usługowych. W takich przypadkach należy przestrzegać zasadę, iż hałas i wibracje przekraczające dopuszczalne granice natężenia nie mogą sięgać poza obręb działki, na której są wytwarzane. Hałas komunikacyjny - wraz ze wzrostem natężenia ruchu obserwuje się coroczny przyrost poziomów hałasu komunikacyjnego. W celu ograniczenia uciążliwości wynikających z nadmiernego hałasu komunikacyjnego należy dążyć min., utrzymania dobrej nawierzchni dróg i ulic, dobrej organizacji 62 ruchu itp. Na terenie gminy występują 3 ha obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym związane z komunikacją drogową. 3.5.6 Promieniowanie elektromagnetyczne Pole elektromagnetyczne ( wg Ustawy Prawo Ochrony Środowiska) to pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz, tworzących zakres promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego. Promieniowanie elektromagnetyczne (PEM), w tym promieniowanie niejonizujące zaliczane jest do podstawowych rodzajów zanieczyszczeń środowiska naturalnego. Zgodnie z art. 123 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska, oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dokonuje się w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, a wojewódzki inspektor ochrony środowiska prowadzi okresowe badania poziomów Pol elektromagnetycznych w środowisku. Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne od zawsze występowało w środowisku naturalnym. Pochodzi ono z naturalnych źródeł takich jak Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne. Dodatkowo w środowisku występują sztuczne pola elektromagnetyczne, które związane są z techniczną działalnością człowieka. Promieniowanie elektromagnetyczne występuje wszędzie, a jego najważniejszymi źródłami są: stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje i linie energetyczne, nadajniki radiowe i telewizyjne oraz CB – radio i radiostacje amatorskie, wojskowe i cywilne urządzenia radionawigacji, urządzenia powszechnego użytku: kuchenki mikrofalowe, monitory, aparaty komórkowe itp. Ciągły rozwój techniki powoduje znaczny wzrost ilości nadajników radiowo – telewizyjnych oraz stacji bazowych telefonii komórkowej. Na terenie gminy występuje stacja bazowa telefonii komórkowej w Niewodnicy Koryckiej. Druga stacja ma wydaną decyzję lokalizacyjną i będzie znajdować się w miejscowości Baciuty. Zakres prowadzenia badań obejmował pomiary natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale częstotliwości, co najmniej od 3 MHz do 3000 MHz. Punkt pomiarowy znajdował w Turośni Kościelnej, wartość średniej arytmetycznej zmierzonych wartości skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego w roku 2008 wyniósł 0,25 V/m z wartością niepewności pomiaru 0,013 V/m. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów stwierdzono, że nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. 63 3.5.7 Komunikacja i transport Transport jest poważnym źródłem zanieczyszczenia środowiska. W ostatnich latach w Polsce nastąpił rozwój transportu drogowego i pojawiły się nowe zagrożenia środowiska. Prawie dwukrotnie wzrosła liczba prywatnych samochodów, ale nie nadążył za tym rozwój sieci dróg. Brakuje szybkich dróg omijających tereny zamieszkałe co powoduje większą emisję substancji i hałasu do środowiska. Spaliny i hałas komunikacyjny stwarzają duże zagrożenia dla środowiska a więc i dla zdrowia ludzi. Wzrastająca liczba samochodów, często wyeksploatowanych, jest także źródłem dużej ilości odpadów. Na terenie gminy Turośń Kościelna Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku nie dokonywał pomiaru hałasu. Na terenie gminy Turośń Kościelna przebiegają następujące odcinki sieci drogowej7: drogi wojewódzkie: nr 678 Białystok – Sokoły – Wysokie Mazowieckie oraz nr 682 Łapy – Turośń Dolna – Markowszczyzna, drogi powiatowe 03443 Zabłudów – Kowalowce – Biele – Rostołty – Czaczki Wielkie – Dołki – Suraż, 03453 Juchnowiec Kościelny – Juchnowiec Dolny – Szerenosy – Turośń Kościelna, 03454 Juraszki – Lubiejki – Szerenosy, 03455 Księżyno – Koplany Pomigacze – Juraszki – droga 03459, 03456 Droga 678 - Zalesiany, 03459 Markowszczyzna – Iwanówka – Turośń Kościelna – Czaczki Wielkie, 03460 Czaczki Wielkie – Rynki – Średzińskie – Zawyki, 03461 Czaczki Małe – Chodory, 03471 Turośń Kościelna – Turośń Dolna, 03472 Turośń Dolna – Suraż, 03473 Turośń Kościelna – Borowskie Gziki – Kowale – Suraż, 03474 Uhowo – Borowskie Skórki, 03475 Borowskie Skórki – Borowskie Gziki, 03488 Bojary – przystanek kolejowy Bojary, 03489 Turośń Dolna – Dobrowoda – stacja kolejowa Baciuty 03495 Choroszcz – Zaczerlany – Zawady – stacja kolejowa Baciuty, 03496 Zawady – Topilec – Topilec Kolonia, 03499 Choroszcz – Czaplino – Niewodnica Kościelna – Topola -Markowszczyzna 03501 Niewodnica Kościelna – Trypucie, 7 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Turośń Kościelna, Turośń Kościelna 2000 r. 64 03502 droga 678 – Niewodnica Korycka – Niewodnica Kościelna, 03503 Czaplino – Mińce – Trypucie - Tołcze 03506 Niewodnica Kościelna – Klepacze – Białystok, 03511 droga 03443 – Dołki, drogi gminne 106651B Topilec – Kolonia – granica gminy (Kościuki), 106652B droga powiatowa (Zawady-Topilec Kolonia) – (Kościuki) 106653B droga powiatowa (Zawady-Topilec Kolonia) - (Zaczerlany), 106654B Topilec – droga powiatowa (Choroszcz – Zaczerlany – Zawady - Baciuty), 106655B Zawady – granica gminy (Gajowniki), 106656B Zawady – droga powiatowa (Czaplino – Mińce – Trypucie - Tołcze), 106657B Baciuty – Czaplino, 106658B Baciuty – Barszczówka, 106659B Baciuty – droga wojewódzka nr 678, 106660B Trypucie – Baciuty Kolonia - droga gminna, 106661B Zalesiany – Topole-Trypucie, 106662B droga gminna– droga krajowa nr 678, 106663B Niecki – droga wojewódzka nr 678, 106664B Dobrowoda – droga wojewódzka nr 682 106665B Pomigacze – Zalesiany, 106666B droga gminna (Howieny) we wsi Pomigacze 106667B Lubejki – granica gminy (Juchnowiec), 106668B Bojary – droga wojewódzka nr 682, 106669B ulica bez nazwy we wsi Stoczki, 106670B Bojary – Borowskie Żaki – granica gminy (Suraż), 106671B Turośń Kościelna – Borowskie Skórki, 106672B Piećki - droga gminna 106673B ulica Lipowa we wsi Turośń Kościelna do drogi powiatowej 106674B droga powiatowa (Markowszczyzna-Turośń Kościelna- Czaczki Wielkie) – droga powiatowa (Hołówki-Czaczki Wielkie - Dołki-Suraż), 106675B ulica bez nazwy we wsi Czaczki Wielkie, 106676B droga powiatowa (Hołówki – Czaczki – Dołki - Suraż) – droga powiatowa (Turośń KościelnaBorowskie Gziki-Kowale) ulice we wsi Niewodnica Kościelna: 65 106677B ulica Gajowa, 106678B ulica Krótka, 106679B ulica Zdrojowa, 106680B ulica Wczasowa, 106681B ulica Myśliwska, 106682B ulica Polna, 106683B ulica Ogrodowa, 106684B ulica Grzybowa, 106685B ulica Sosnowa, 106686B ulica Słoneczna, 106687B ulica Łąkowa, 106688B ulica bez nazwy we wsi Turośń Dolna, 106689B ulica Zagumienna we wsi Turośń Dolna, Stan dróg jest średni, władze gminy systematycznie pozyskują środki na budowę i modernizację dróg. Problemem jest także jakość dróg powiatowych i wojewódzkich. Wymienione zagrożenia środowiska mogą stopniowo znacznie pogarszać jakość życia mieszkańców. Transport drogowy jest zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego, atmosferycznego i akustycznego. Dodatkowo w następstwie katastrofy drogowej istnieje realne zagrożenie skażenia ludności i środowiska wokół wymienionych tras przewozu. Zagrożenie dla ludności gminy stwarzają również stacje i dystrybutory paliw płynnych. 66 Mapa 4 Klasyfikacja dróg na terenie gminy Turośń Kościelna 67 4 Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii – wnioski 4.1 Racjonalne gospodarowanie wodą Kierunki działań zmierzające do racjonalnego gospodarowania wodą: Wprowadzenie normatywów zużycia wody w wybranych, szczególnie wodochłonnych procesach produkcyjnych w oparciu o dane o najlepszych dostępnych technikach (BAT), opracowanie i wprowadzenie systemu kontroli wodochłonności produkcji w formie obowiązku rejestracji zużycia wody do celów przemysłowych i rolniczych w przeliczeniu na jednostkę produktu, ograniczenie zużycia wody z ujęć podziemnych, właściwe utrzymanie wód i urządzeń wodnych, intensyfikacja stosowania zamkniętych obiegów wody. 4.2 Wykorzystanie energii Rozwój energetyki opartej na wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii (OZE) stanowi jeden z priorytetów krajowej polityki energetycznej8. Podstawowym celem polityki w tym zakresie jest zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo – energetycznym kraju do 7,5% w 2010 r. i do 14% w 2020 r. w strukturze zużycia nośników pierwotnych: Zmniejszenie energochłonności gospodarki poprzez stosowanie energooszczędnych technologii ( również z wykorzystaniem kryteriów BAT), racjonalizację przewozów oraz wydłużenie cyklu produktów, Zmniejszenie zużycia energii poprzez wprowadzenie indywidualnych liczników energii elektrycznej, wody, ciepła, Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. 4.3 Racjonalne wykorzystanie materiałów Ograniczenie materiałochłonności przez zakłady przemysłowe i rolnictwo zalecane jest zarówno przez kierunki polityki ekologicznej Polski, jak i Unii Europejskiej poprzez zastosowanie najlepszych możliwych technologii. Do podstawowych zasad jakie zalecane są przez BAT należą: zapobieganie i ograniczanie powstawania odpadów u źródła, a także zmniejszenie ich negatywnego oddziaływania na środowisko; 8 Polityka energetyczna Polski do 2025 r. dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2005 r. 68 zmniejszenie materiałochłonności gospodarki poprzez wprowadzanie technologii niskoodpadowych oraz recykling; zmniejszenie oddziaływania rolnictwa na środowisko poprzez rozpropagowanie i stosowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, kontynuacja budowy płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę; racjonalne gospodarowanie kopalinami poprzez opracowanie planów eksploatacji kopalin i rekultywacji terenów poeksploatacyjnych. 69 5 Inne zagrożenia środowiska Inne zagrożenia środowiska , które mogą wystąpić na terenie gminy Turośń Kościelna są: pożary, susze, powodzie, gradobicia silne wiatry awarie urządzeń infrastruktury technicznej, katastrofy komunikacyjne, w tym katastrofy związane z transportem materiałów niebezpiecznych. 5.1 Zagrożenie powodziowe Z obliczeń rzędnych zasięgu fali powodziowej dla woj. podlaskiego wynika, że zagrożenia powodziowe na terenie gminy Turośń Kościelna nie występują. W funkcjonowaniu sieci rzecznej gminy Turośń Kościelna istotną rolę w zakresie ochrony przeciwpowodziowej spełnia niewątpliwie szeroka i zabagniona dolina Narwi. 5.2 Zagrożenie pożarowe Największe zagrożenie pożarowe na terenie gminy występuje: w budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej, w gospodarstwach rolnych, w obiektach przemysłowych, na stacjach paliw płynnych i gazowych, w obiektach elektroenergetyki, w lasach (I kategoria zagrożenia pożarowego). Gmina Turośń obejmuje swoimi granicami 34 miejscowości, w których występują głównie skupiska gospodarstw wiejskich. Większość gospodarstw posiada obiekty przeznaczone do hodowli bydła, trzody chlewnej, oraz przechowywania płodów rolnych. Są to budynki wykonane zazwyczaj częściowo lub w całości z materiałów palnych. Często występuje tu zabudowa zwarta, co w przypadku palnej konstrukcji budynków stwarza możliwość szybkiego rozprzestrzeniania się ognia. Mieszkania znajdujące się na terenach wiejskich ogrzewane są głównie piecami na paliwo stałe (węgiel lub drewno). Ten rodzaj ogrzewania sprzyja powstaniu pożarów. Główną przyczyną są nieszczelności 70 przewodów kominowych. Ponadto w okresie zimowym bardzo często mamy do czynienia z dogrzewaniem mieszkań urządzeniami grzewczymi podłączonymi do stałego źródła prądu, których instalacja elektryczna ma tendencje do zwarć i przeciążeń powodując pożary. 5.3 Poważna awaria przemysłowa Zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, w zależności od rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie uznaje się za zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii, albo za zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii. Zasady zaliczania zakładów do kategorii zakładów o zwiększonym ryzyku albo zakładów o dużym ryzyku określił Minister Gospodarki w drodze rozporządzenia z dnia 9 kwietnia 2002 r.-w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz.U. z 2002 r. Nr 58, poz.535 z późn. zm.). Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku prowadzi wykaz potencjalnych sprawców poważnych awarii, zgodnie z którym na terenie gminy Turośń Kościelna nie występują takie zakłady. 5.4 Transport substancji niebezpiecznych Zagrożenia komunikacyjne i chemiczno – ekologiczne niesie za sobą transport drogowy oraz zwiększające się z roku na rok nasilenie ruchu na drogach. Transport drogowy stwarza ww. zagrożenia głównie z uwagi na przewóz materiałów niebezpiecznych takich jak benzyny, olej napędowy, olej opałowy, gaz propan – butan, amoniak, chlor i inne. 5.5 Biotechnologia i organizmy zmodyfikowane genetycznie Biotechnologia jest dyscypliną nauk technicznych wykorzystującą procesy biologiczne na skalę przemysłową. Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. z 2002 r., Nr 184, poz. 1532) podaje jedną z najszerszych definicji: „Biotechnologia oznacza zastosowanie technologiczne, które używa systemów biologicznych, organizmów żywych lub ich składników, żeby wytwarzać lub modyfikować produkty lub procesy w określonym zastosowaniu.” Biotechnologie są w stosunku do tradycyjnych (chemicznych) znacznie mniej energochłonne, bezodpadowe lub niskoodpadowe, tańsze i wydajniejsze oraz często mniej obciążające środowisko, znajdują zastosowanie także w działalności służącej ochronie środowiska (w oczyszczaniu ścieków, neutralizacji odpadów, w produkcji biogazu). Organizmy Modyfikowane Genetycznie (GMO) są to rośliny lub zwierzęta, które dzięki modyfikacji w ich genomie - materiale genetycznym - uzyskały nowe cechy. Modyfikacja genetyczna 71 zwykle polega na wstawieniu nowego genu (co fizycznie jest fragmentem DNA) do genomu modyfikowanego organizmu. Jednak można także i wyciszać geny poprzez wprowadzenie komplementarnego genu kodującego tzw. nonsensowne RNA, czy też za pomocą kierowanej mutagenezy, wywołać mutacje w konkretnym genie, co może doprowadzić do jego inaktywacji (dokładnie inaktywacji produktu tego genu). Na świecie ma miejsce dynamiczny rozwój badań w zakresie inżynierii genetycznej i rozwój przemysłu opartego na biotechnologiach. Produkty nowoczesnej biotechnologii (organizmy genetycznie zmodyfikowane) coraz częściej pojawiają się na rynku, budząc wiele kontrowersji, szczególnie w odniesieniu do problematyki bezpieczeństwa tych produktów dla zdrowia człowieka i ewentualnego ich wpływu na inne organizmy w środowisku. W związku z powyższym zachodzi potrzeba dokonywania oceny stopnia zagrożenia tych produktów dla zdrowia ludzi i środowiska. Procedury i mechanizmy oceny ryzyka związanego z wykorzystywaniem genetycznie zmodyfikowanych organizmów są ciągle doskonalone. W 2006r. przyjęto Ramowe Stanowisko Rządu RP dotyczące GMO. Jest to dokument wyznaczający kierunek działań dotyczących GMO, na podstawie którego realizowana będzie w Polsce polityka w tym zakresie. Biotechnologie i rozwój przemysłu opartego na biotechnologiach daje nowe możliwości rozwoju. Korzystanie z osiągnięć biotechnologii związane może być jednak z nieznanym dotąd zagrożeniem bezpieczeństwa biologicznego. Najważniejsze problemy: brak nadzoru nad wprowadzaniem GMO, brak świadomości społecznej w zakresie biotechnologii i bezpieczeństwa biologicznego, zagrożenie rodzimych gatunków roślin i zwierząt przez obce gatunki lub nowe organizmy wytworzone technikami transgenezy, brak jednoznacznych regulacji prawnych w zakresie rozwiązań systemowych dotyczących ochrony środowiska, a zwłaszcza koegzystencji upraw roślin modyfikowanych i niemodyfikowanych. W dniu 21 grudnia 2004 roku Sejmik Województwa Podlaskiego podjął stanowisko w sprawie ogłoszenia obszaru województwa podlaskiego strefą wolną od upraw organizmów roślinnych zmodyfikowanych genetycznie (GMO). Stanowisko zostało przesłane do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ogłoszenie województwa strefą wolą od GMO nie zobowiązuje rolników do zaniechania uprawy genetycznie zmodyfikowanych odmian roślin. Podjęte działania miały na celu ochronę środowiska przyrodniczego i kulturowego regionu przed wpływem roślin uprawnych modyfikowanych technikami genetycznymi oraz konieczność zachowania rodzimej kultury rolnej. Sprzeciwy w zakresie wdrożenia 72 upraw GMO wyrażone przez samorządy województw w Polsce i regiony w innych krajach Europy nie są uwzględniane przez władze unijne. Rozwiązania prawne (Dyrektywa 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i uchylenia dyrektywy 90/220/EWG oraz Dyrektywy Rady 2002/53/WE z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie wspólnego katalogu odmian gatunków roślin rolniczych) są korzystne dla producentów nasion roślin modyfikowanych genetycznie, bądź też są interpretowane na ich korzyść. Unijne rozwiązania prawne nakładają na podmiot zainteresowany utworzeniem strefy wolnej od GMO obowiązek udowodnienia w drodze kosztownych badań szkodliwości tych roślin i powstałych z nich produktów. 73 6 Edukacja ekologiczna Warunkiem koniecznym i niezbędnym do realizacji celów związanych z ochroną środowiska zgodną z zasadą zrównoważonego rozwoju jest dobrze zaplanowany, zorganizowany i realizowany proces powszechnej edukacji, obejmujący nie tylko dzieci i młodzież, ale też całe społeczeństwo. Edukacja ekologiczna zwana także edukacją środowiskową, to koncepcja kształcenia i wychowywania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem myśleć globalnie - działać lokalnie. Obejmuje ona wprowadzanie do programów szkół wszystkich szczebli tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska, umożliwiającej łączenie wiedzy przyrodniczej z postawą humanistyczną, tworzenie krajowych i międzynarodowych systemów kształcenia specjalistów i kwalifikowanych pracowników dla różnych działów ochrony środowiska, nauczycieli ochrony środowiska, dokształcanie inżynierów i techników różnych specjalności oraz menedżerów gospodarki, a także powszechną edukację szkolną i pozaszkolną. W potocznym rozumieniu są to wszelkie formy działalności skierowanej do społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży, które mają na celu wpływanie na poziom świadomości ekologicznej, propagowanie konkretnych zachowań korzystnych dla środowiska naturalnego, upowszechnianie wiedzy o przyrodzie. Działania te prowadzone są przez szkoły, przez specjalistyczne placówki edukacyjne zarówno publiczne jak i niepubliczne, a także przez liczne organizacje ekologiczne. Może przyjmować różne formy: kształcenie ustawiczne (wykłady, seminaria, rozdawanie ulotek i programy edukacyjne), kształcenie dzieci i młodzieży w zakresie ekologii, zielone szkoły. Niestety istnieje moda na konsumpcyjny styl życia. Zauważalny jest brak myślenia w kategoriach ponadlokalnych o problemach ochrony środowiska, w szczególności gospodarki odpadami i gospodarki wodno-ściekowej. Niejednokrotnie wiąże się to z niskim poziomem socjalnym społeczeństwa, a działania „ekologiczne”, to wciąż działania kosztowne. Mieszkańcy niechętnie stosują się do zasad zrównoważonego rozwoju. Wciąż zbyt wolno postępuje wzrost świadomości społecznej dotyczącej konieczności gospodarowania w sposób przyjazny dla środowiska. Edukacja ekologiczna mieszkańców spoczywa na barkach szkół, jednostek samorządu terytorialnego i trzeciego sektora. Edukacja ekologiczna obecna jest w formalnym systemie kształcenia od 2002 roku. Wprowadzona została prawnie poprzez Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej wychowania 74 przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Rozporządzenie wprowadza edukację ekologiczną w postaci oddzielnej ścieżki edukacyjnej o charakterze wychowawczo-dydaktycznym począwszy od II etapu edukacyjnego (klasy IV-VI). Edukacja powinna być akceptowana i realizowana przez ogół nauczycieli, poprzez właściwe wykorzystanie treści ekologicznych zawartych w programach nauczania danego szczebla szkolnictwa. Treści związane z nauczaniem i wychowaniem prośrodowiskowym należy prezentować w sposób bardzo interesujący, aby w następstwie uczyły one nowego podejścia do problemów związanych z ekologią. Cóż dają najpiękniejsze nawet treści werbalne, które nie rozbudzają autentycznych potrzeb czynnego uczenia się i rozwiązywania wysuwanych problemów. W edukacji ekologicznej każde dziecko powinno stać się aktywnym uczestnikiem, i umieć współdecydować o tym, czego i w jaki sposób się uczyć. W szkołach edukacja ekologiczna niejednokrotnie ogranicza się do akcji „Sprzątania Świata”, zbierania baterii czy próby selektywnej zbiórki odpadów. Nie można jednak niedoceniać roli edukacji ekologicznej w prawidłowym wychowywaniu młodzieży, uczenia jej szacunku dla przyrody i zwiększaniu świadomości ekologicznej. Podstawą tworzenia systemu edukacji ekologicznej może być Narodowy Program Edukacji Ekologicznej, będący rozwinięciem i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. System edukacji ekologicznej powinien eliminować działania pozorne i mało efektywne, propagować zaś działania które przyczynią się aby zachować zdrowe środowisko oraz jego walory dla przyszłych pokoleń zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Główne cele Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej to: 1. Wdrożenie zaleceń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej z uwzględnieniem zmian zachodzących w procesie reformowania Państwa oraz integracji z Unią Europejską; 2. Stworzenie mechanizmów pozwalających sprostać wyzwaniom związanym z wdrażaniem idei i zasad rozwoju zrównoważonego, pozwalających kształtować świadomość ekologiczną w warunkach demokratyzacji życia społecznego i wzrastającej roli komunikacji społecznej; 3. Zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez promowanie najskuteczniejszych jej form i najważniejszych treści, wskazanie sposobów optymalnej alokacji środków finansowych, uporządkowanie przepływu informacji i decyzji z wykorzystując najlepsze krajowe i zagraniczne doświadczenia. Cele operacyjne Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej to: 1. Dokonanie kompleksowej, empirycznej diagnozy funkcjonowania edukacji ekologicznej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem jej źródeł, priorytetów i stosowanych w niej metod i procedur wdrożenia. 75 2. Dostarczenie informacji o optymalnym systemie edukacji ekologicznej w kraju i o warunkach dochodzenia do takiego systemu. 3. Wypełnienie zobowiązań wynikających z sygnowanych przez RP porozumień międzynarodowych. 4. Inspirowanie potencjalnych podmiotów do tworzenia branżowych, resortowych, regionalnych, lokalnych, instytucjonalnych oraz innych programów edukacji ekologicznej. 5. Stworzenie jednolitego dokumentu pozwalającego monitorować rozwój edukacji ekologicznej w Polsce w kontekście oczekiwań społecznych i możliwości realizacyjnych. Zgodnie z zapisami Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej wyróżniono następujące trzy sfery implementacji zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej: 1. Edukacja formalna to zorganizowany system kształcenia zgodny z określonymi zasadami sformułowanymi w odpowiednich aktach prawnych (ustawy i rozporządzenia). Polski system edukacji formalnej obejmuje system oświaty i szkolnictwa wyższego. 2. Ekologiczną świadomość społeczną możemy określić jako stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń ludzi o środowisku przyrodniczym, jego antropogennym obciążeniu, stopniu wyeksploatowania, zagrożeniach i ochronie, w tym także stan wiedzy o sposobach i instrumentach sterowania, użytkowania i ochrony środowiska. Świadomość ta kształtowana jest przede wszystkim przez organizacje państwowe, społeczne (Pozarządowe Organizacje Społeczne - POS) oraz media. 3. Szkolenia to zinstytucjonalizowane formy przekazywania wiedzy i umiejętności dla określonej grupy zawodowej lub społecznej służące podnoszeniu kwalifikacji niezbędnych zarówno w życiu zawodowym, działalności społecznej jak i dla potrzeb indywidualnych. Trzy wyodrębnione sfery edukacji ekologicznej w chwili obecnej są ze sobą dość luźno powiązane i nie stymulują się wzajemnie, stąd też efektywność edukacji ukierunkowanej na propagowanie idei i zasad rozwoju zrównoważonego jest niewielka. Zgodnie z zapisami Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, edukacja ekologiczna na obszarze województwa podlaskiego realizowana będzie poprzez priorytet 4 Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007-2010: Budowa świadomości ekologicznej społeczeństwa. Priorytet ten będzie realizowany poprzez następujące cele: zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców województwa, propagowanie ekologicznego stylu produkcji i konsumpcji, edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży w szkołach i przedszkolach, tworzenie lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej, 76 kształtowanie polityki informacyjnej mającej na celu rezygnację przez firmy i instytucję z kotłowni węglowych, mobilizowanie społeczeństwa do podejmowania działań proekologicznych, wspieranie instytucji i organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska, podnoszenie skuteczności przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska. Edukacja ekologiczna nie ogranicza form stosowanych przy jej realizacji. Warunek atrakcyjności, niezbędny w procesie przebudowy postaw i utrwalania dobrych nawyków każe stosować możliwie bogatą gamę stymulatorów. Formy edukacji ekologicznej, które mogą być zastosowane to: akcje, festiwale, święta, manifestacje oraz inne imprezy uliczne, protesty, interpelacje i procedury odwoławcze, aukcje, festyny, happeningi, pokazy i zloty, olimpiady, targi, wystawy i dni otwarte w miejscach (instytucjach) związanych z ekologią, wycieczki, turystyka kwalifikowana, ścieżki dydaktyczne i przyrodnicze, publikacje, strony internetowe. 77 7 Zarządzanie środowiskiem i obowiązki samorządów w zakresie spraw związanych z ochroną środowiska Proces zarządzania obejmuje następujące czynności: planowanie, organizowanie, decydowanie, motywowanie, kontrolowanie. W każdym systemie zarządzania można wyodrębnić sferę procesów realnych i sferę regulacji. Sfera procesów realnych obejmuje działalność człowieka skierowaną bezpośrednio na podmioty materialne i przekształcenie materii, a sfera regulacji – całość procesów informacyjnych, myślowych i decyzyjnych, podejmowanych z myślą o kształtowaniu systemu sfery realnej. W Polsce zarządzanie środowiskiem funkcjonuje na 4 poziomach: centralnym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Podział kompetencji stanowi dużą uciążliwość zarówno dla administracji publicznej, jak i dla wszystkich stron biorących udział w działaniach podejmowanych na rzecz ochrony środowiska. Struktura organizacyjna ochrony środowiska nie ma charakteru hierarchicznego. Składają się na nią odrębne i niezależne od siebie organy rządowe i samorządowe, a dany szczebel administracji realizuje w zasadzie tylko te zadania, których nie można realizować na szczeblu niższym. Do organów ochrony środowiska należą: Organy decyzyjne państwa: Sejm wraz z Senatem i Prezydentem oraz Rada Ministrów. Centralne organy administracji państwowej: premier, ministrowie, w szczególności Minister Środowiska i kierownicy urzędów centralnych, ministerstwa i urzędy centralne. Minister Środowiska – odpowiedzialny za realizację Polityki ekologicznej państwa, konwencji międzynarodowych, przygotowanie projektów ustaw ekologicznych i rozporządzeń wykonawczych. Terenowe organy administracji rządowej: wojewodowie i urzędy wojewódzkie. Wojewoda – zarządza ochroną przyrody w województwie. Samorządy terytorialne: gminne, powiatowe, wojewódzkie. Jednostki kontrolno – monitoringowe Inspekcja Ochrony Środowiska – wykonuje kontrole przestrzegania wymogów ochrony środowiska przez wszystkich korzystających ze środowiska, bada i ocenia stan środowiska (monitoring środowiska), wymierza kary za nieprzestrzeganie wymogów ochrony środowiska, prowadzi działania zapobiegające nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska. Samorząd Województwa dysponuje kompetencjami o charakterze strategicznym: ustala strategię rozwoju województwa, politykę przestrzenną w postaci planu zagospodarowania przestrzennego a 78 także wojewódzkie programy. Z mocy prawa opracowanie i realizacja tych dokumentów należy do Zarządu Województwa. Marszałek Województwa – zajmuje się egzekwowaniem opłat z tytułu gospodarczego korzystania ze środowiska i ich redystrybucją na rzecz funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej; prowadzi także bazę danych o emisjach substancji, wytwarzanych odpadach, pobranej ilości wody w województwie. Jest organem w zakresie melioracji wodnych. Wydaje decyzje analogiczne do starosty, ale w odniesieniu do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, wymagających obligatoryjnie raportu o oddziaływaniu na środowisko. Sejmik - uchwala wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego, strategię rozwoju województwa, program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami. Poniżej wymieniono niektóre zadania należące do kompetencji organów samorządowych szczebla powiatowego i gminnego. ORGANY SAMORZĄDU POWIATOWEGO Zgodnie z ustawą z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, powiaty wykonują zadania publiczne o charakterze ponad gminnym. W zakresie spraw związanych z ochroną środowiska powiaty wykonują zadania dotyczące ładu przestrzennego i ekologicznego ( które obejmują działania z zakresu geodezji, zagospodarowania przestrzennego, nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa śródlądowego i ochrony środowiska). Powiaty w ograniczonym zakresie mogą prowadzić, własną politykę ekologiczną poprzez powiatowy program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami. Politykę może także kształtować Starosta, poprzez wydanie pozwoleń emisyjnych dla szeregu rodzajów instalacji oraz przedsięwzięć, które nie są przypisane do kompetencji wojewody. ZADANIA I KOMPETENCJE STAROSTY: sprawuje kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym jego właściwością oraz upoważnia do wykonywania funkcji kontrolnych pracowników podległego mu urzędu, w drodze decyzji nakłada obowiązek ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia, a także przywrócenia środowiska do stanu właściwego, jeżeli podmiot korzystający ze środowiska negatywnie oddziałuje na środowisko, Występuje do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjecie odpowiednich działań będących w jego kompetencji, jeżeli w wyniku kontroli stwierdzi naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów o ochronie środowiska lub występuje uzasadnione podejrzenie, że takie naruszenie mogło nastąpić, 79 Prowadzi okresowe badania jakości gleby i ziemi, Na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska, sporządza, co 5 lat, mapy akustyczne Wydaje pozwolenia wodno – prawne, ZADANIA I KOMPETENCJE RADY POWIATU Uchwala powiatowy program ochrony środowiska, Może w drodze uchwały, wyznaczyć obszary ciche w aglomeracji lub poza aglomeracją, uwzględniając szczególne potrzeby ochrony przed hałasem tych obszarów i podając wymagania zapewniające utrzymanie poziomu hałasu co najmniej na istniejącym poziomie, Uchwala programy działań, których celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego, dla aglomeracji o liczbie powyżej 100 tys. oraz terenów określonych w powiatowym programie ochrony środowiska, Dokonuje aktualizacji programu ochrony środowiska przed hałasem co najmniej raz na pięć lat, a także w przypadku wystąpienia okoliczności uzasadniających zmianę planu lub harmonogramu realizacji Tworzy obszary ograniczonego użytkowania dla przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko Uchwala powiatowy plan gospodarki odpadami Wprowadza ograniczenia lub zakazuje używania jednostek pływających lub niektórych ich rodzajów na określonych zbiornikach powierzchniowych wód stojących oraz wodach płynących, jeżeli jest to konieczne do zapewnienia odpowiednich warunków akustycznych na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno – wypoczynkowe, Rozpatruje informację wojewódzkiego inspektora o stanie środowiska na obszarze województwa Ma prawo do określenia kierunków działań właściwego organu Inspekcji Ochrony Środowiska KOMPETENCJE ZARZĄDU POWIATU Sporządza projekt powiatowego programu ochrony środowiska, po zasięgnięciu opinii zarządu województwa, Opracowuje projekt powiatowego planu gospodarki odpadami, Sporządza co 2 lata raport z wykonania powiatowego programu ochrony środowiska, Składa co 2 lata, radzie powiatu sprawozdania z realizacji powiatowego planu gospodarki odpadami, Opiniuje projekt y gminnych programów ochrony środowiska, Opiniuje projekt wojewódzkiego i gminnych planów gospodarki odpadami, 80 Opiniuje projekt wspólnego planu gospodarki odpadami opracowanego dla gmin, będących członkami związków międzygminnych Opracowuje projekt wspólnego planu gospodarki odpadami, obejmującego zadania powiatowego planu gospodarki odpadami dla powiatów, będących członkami związków powiatów, Aktualizuje powiatowy plan gospodarki odpadami, nie rzadziej niż co 4 lata ORGANY SAMORZĄDU GMINNEGO Organy samorządu gminy mogą prowadzić własną politykę, której kluczowym instrumentem powinien być miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego – dokument dotyczący wprawdzie polityki przestrzennej, ale o ogromnym wpływie również na kwestie ochrony środowiska. Dodatkowo organy gminy opracowują programy ochrony środowiska i plany gospodarki odpadami, jak też regulaminy utrzymania czystości i porządku w gminie. Ponadto wydają niektóre decyzje z zakresu ochrony środowiska, choć ich kompetencje są dużo mniej znaczące niż decyzje wydawane na szczeblu powiatu lub przez wojewodę w zakresie pozwoleń emisyjnych. ZADANIA I KOMPETENCJE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Do podstawowych kompetencji i obowiązków należą: Możliwość nakazania w drodze decyzji, osobie fizycznej eksploatującej instalację w ramach zwykłego korzystania ze środowiska lub eksploatujące urządzenie, wykonanie w określonym czasie czynności zmierzających do ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko, Możliwość, wstrzymania w drodze decyzji, użytkowania instalacji lub urządzenia, jeżeli osoba fizyczna nie dostosowała się do powyższych wymagań, Występowanie do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjecie odpowiednich działań będących w jego kompetencji, jeżeli w wyniku kontroli wójt, burmistrz lub prezydent miasta stwierdził naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów o ochronie środowiska lub występuje uzasadnione podejrzenie, że takie naruszenie mogło nastąpić, Uprawnienia do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciw przepisom o ochronie środowiska, Przedkładanie wojewodzie corocznie: Informacji o stanie wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków komunalnych, Informacji o postępie realizacji przedsięwzięć określonych w krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych, 81 Informacji o ilości wytworzonych w ciągu roku mg suchej masy osadów ściekowych w oczyszczalniach ścieków komunalnych aglomeracji oraz sposób postępowania z tymi osadami z uwzględnieniem podziału państwa na obszary dorzeczy i regiony wodne za rok ubiegły Coroczne przedkładanie wojewodzie informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska. ZADANIA I KOMPETENCJE RADY GMINY Rada gminy jest organem stanowiącym. Organem wykonawczym jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. W szczególności Rada Gminy: Uchwala gminny program ochrony środowiska, Ustanawia ograniczenia co do czasu funkcjonowania instalacji lub korzystania z urządzeń, z których emitowany hałas może negatywnie oddziaływać na środowisko, Ustala szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, a w szczególności: Może określić inne sposoby udokumentowania wykonania obowiązków dotyczących dokumentowania korzystania z usług firmy wywozowej i opróżniania zbiorników na nieczystości, niż okazanie umowy i dowodów płacenia za usługi, Może ustalić górne stawki opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za usługi, o których mowa wyżej, Może przejąć od właścicieli nieruchomości wszystkie lub wskazane obowiązki o których mowa powyżej, Ustala opłatę ponoszoną przez właścicieli nieruchomości za wykonywanie przejętych obowiązków. Zatwierdza plan gospodarowania dla gruntów położonych na obszarach granicznego użytkowania, istniejących wokół zakładów przemysłowych po uzyskaniu opinii izby rolniczej Uzgadnia ustalenia dotyczące infrastruktury technicznej, zagospodarowania turystycznego, sposobu użytkowania gruntów, eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zewnętrznych oraz ustaleń do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w odniesieniu do nieruchomości niebędących własnością Skarbu Państwa Opiniuje projekt planu ochrony parku narodowego, rezerwatu przyrody oraz parku krajobrazowego Uzgadnia projekt rozporządzenia w sprawie wyznaczenia lub powiększenia obszaru chronionego krajobrazu 82 Wyznacza obszar chronionego krajobrazu, określa jego nazwę, położenie, obszar, sprawującego nadzór, ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów oraz zakazy właściwe dla danego obszaru chronionego krajobrazu lub jego części Dokonuje likwidacji lub zmiany granic obszaru chronionego krajobrazem ( jeśli nie wykonał tego w ramach swoich zadań wojewoda) Znosi ustalone przez siebie formy ochrony przyrody Uzgadnia projekt planu ochrony obszaru Natura 2000 Ustanawia pomnik przyrody, stanowisko dokumentacyjne, użytek ekologiczny lub zespół przyrodniczo – krajobrazowy ( jeżeli wojewoda nie ustanowił tych form ochrony przyrody) Opiniuje wnioski Dyrektora Generalnego lasów Państwowych o uznanie lasu za ochronny lub pozbawienie go tego charakteru – w odniesieniu do lasów stanowiących własność Skarbu Państwa, Opiniuje wnioski starosty o uznanie lasu za ochronny lub pozbawienie go tego charakteru – w odniesieniu do lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa. Może podjąć uchwałę o objęciu ochroną znajdujących się na obszarze działania gruntów rolnych określonych w ewidencji gruntów jako użytki rolne, Sporządza miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego Rozpatruje informację wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o stanie środowiska na obszarze województwa 83 8 Podsumowanie analizy stanu obecnego 8.1 Analiza SWOT Celem syntetycznego ujęcia pozycji gminy Turośń Kościelna w stosunku do występujących warunków, zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych, zastosowano system analizy SWOT. Zastosowanie tej metody pozwala na identyfikację słabych i mocnych stron gminy oraz szans i zagrożeń zarówno tych obecnie występujących, jak też potencjalnych. Każde planowanie, aby mogło być obarczone stosunkowo najmniejszym błędem, winno brać pod uwagę maksymalną ilość czynników mogących mieć wpływ na przebieg zdarzeń. Precyzyjna i obiektywna analiza w tym zakresie pozwala dokonać właściwego wyboru kierunków rozwoju i możliwości realizacji. Poniżej w tabeli przedstawiono mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia, które wywierają istotny wpływ na istnienie i rozwój środowiska. Tabela 26 Analiza SWOT dla gminy Turośń Kościelna Uwarunkowania wewnętrzne Mocne strony Własna oczyszczalnia ścieków, Stopień zwodociągowania gminy na poziomie 97% (31.12.2009), niski stopień degradacji powierzchni ziemi, Narwiański Park Narodowy i obszary NATURA 200 Słabe strony Niedostateczny stopień skanalizowania gminy 19% (31.12.2009), występowanie obszarów zagrożenia hałasem komunikacyjnym, niewystarczający poziom świadomości ekologicznej mieszkańców gminy, Pomniki przyrody, Lesistość na poziomie 23,89%, Bioróżnorodność, Niedostateczny budżet gminy, Dobre warunki do rozwoju turystyki, Duże bezrobocie, wysoki poziom objęcia mieszkańców Dzikie wysypiska na terenie gminy, zorganizowaną zbiórką odpadów zmieszanych—90%, 100% mieszkańców objętych selektywną zbiórką. Niewystarczająca świadomość ekologiczna mieszkańców gminy, czego efektem są m. In. dzikie składowiska oraz niski udział odpadów komunalnych pozyskiwanych ze zbiórki selektywnej- 4,73%, mimo objęcia nią 100% mieszkańców Mogilnik we wsi Baciuty. 84 Uwarunkowanie zewnętrzne Szanse Zagrożenia Popyt w krajach UE na żywność ekologiczną Atrakcyjne warunki dla rozwoju turystyki, szlaki Częste zmiany przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska rowerowe Słaby napływ kapitału zewnętrznego Stale wzrastająca liczba ludności gminy Turośń Kościelna Wzrost zainteresowania różnymi rodzajami turystyki m. in. agroturystyką, turystyką przyrodniczą 9 Założenia wyjściowe programu ochrony środowiska 9.1 Cele i zasady polityki ekologicznej państwa W ramach ochrony zasobów naturalnych Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 określiła następujące cele w zakresie: ochrony przyrody to: zachowanie bogatej różnorodności biologicznej polskiej przyrody na różnych poziomach organizacji na poziomach wewnątrzgatunkowym ( genetycznym) i gatunkowym oraz ponadgatunkowym (ekosystemowym) wraz z umożliwieniem zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje z różnorodnością biologiczną. ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów: dalsze prace w kierunku racjonalnego użytkowania zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego. Oznacza to rozwijanie idei trwale zrównoważonej i wielofunkcyjnej gospodarki leśnej. racjonalnego gospodarowania zasobami wody: racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć. przed skutkami powodzi oraz zwiększenie samofinansowania gospodarki wodnej. Naczelne zadanie to maksymalizacja oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniami. ochrony powierzchni ziemi a w szczególności dla ochrony gruntów użytkowanych rolniczo jest: rozpowszechnienie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego; przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno – 85 błotnych przez czynniki antropogenie; zwiększanie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, przywracając im funkcję przyrodniczą, rekreacyjną lub rolniczą. gospodarowania zasobami geologicznymi: racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę zasobów podziemnych oraz otoczenie ich ochroną przed ilościową i jakościową degradacją. W ramach poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 określiła następujące cele : środowisko a zdrowie: dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w zakresie stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska. jakość powietrza: spełnienie zobowiązań wynikających z Traktatu akcesyjnego oraz dyrektyw LCP i CAFE. ochrona wód: do końca 2015 roku polska powinna zapewnić 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych kończąc krajowy program budowy oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnej dla wszystkich aglomeracji powyżej 2000 RLM gospodarki odpadami: osiągnięcie w 2014 odzysku min 60% i recyklingu 55% odpadów opakowaniowych; osiągnięcie w 2010 roku odzysku co najmniej 25% odpadów biodegradowalnych tak, aby nie trafiły na składowiska, a w 2013 r. odzysku 50% tych odpadów; zebranie w 2012 25% zużytych baterii i akumulatorów, a w 2016 r. 45 % tych odpadów. oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych: dokonanie wiarygodnej oceny narażania społeczeństwa na ponadnormatywny hałas i podjęcie kroków aby zmniejszyć to zagrożenie tam, gdzie ono jest największe. Podobny jest też cel działań związanych z zabezpieczeniem społeczeństwa przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych. substancje chemiczne: stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek zgodnego zasadami Rozporządzeń REACH. 9.2 Założenia wyjściowe Programu Ochrony Środowiska województwa podlaskiego na lata 2007-2010 Głównym celem Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007 – 2010, zwanego dalej Programem, jest określenie polityki zrównoważonego rozwoju województwa 86 podlaskiego, która ma być realizacją polityki ekologicznej państwa w skali regionu. Dokument w pełni odzwierciedla tendencje europejskiej polityki ekologicznej Program uwzględnia uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, w tym ekologiczne, przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju województwa, określa priorytetowe działania ekologiczne oraz harmonogram zadań ekologicznych. Program przygotowany został z udziałem szerokich konsultacji społecznych, przy uwzględnieniu głosów środowiska naukowego, gospodarczego, pracowniczego, kulturalnego i pozarządowego. Założenia do projektu dokumentu, materiały, wnioski przedstawiano w mediach, w Internecie. Główne funkcje Programu Ochrony Środowiska Województwa Podlaskiego na lata 2007– 2010 to: realizacja polityki ekologicznej państwa na terenie województwa podlaskiego strategiczne zarządzanie regionem w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami wdrażanie zasady zrównoważonego rozwoju przekazanie informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska przedstawienie problemów i zagrożeń ekologicznych, proponując sposoby ich rozwiązania w określonym czasie pomoc przy konstruowaniu budżetu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku organizacja systemu informacji o stanie środowiska i działaniach zmierzających do jego poprawy. Program obejmuje następujące zagadnienia merytoryczne: ochronę środowiska przyrodniczego, gospodarkę leśną, gospodarkę wodną, ochronę środowiska przed zanieczyszczeniami, sprawy bezpieczeństwa ekologicznego, kształtowania świadomości ekologicznej, propagowania proekologicznych form działalności gospodarczej. Misją Programu jest ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO PRZY ZACHOWANIU I PROMOCJI ŚRODOWISKA NATURALNEGO. 87 Powyższa misja będzie realizowana poprzez priorytety i działania ekologiczne województwa. Program będzie realizowany przez cele długoterminowe, nazywane dalej priorytetami, obejmujące lata 2007-2013 oraz przez cele krótkoterminowe (szczegółowe) w ramach każdego z celów długoterminowych, realizowane w latach 2007 - 2010. Biorąc pod uwagę założenia wyjściowe z POŚWP na lata 2007 – 2010, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Turośń Kościelna na lata 2010 – 2013, określa własne priorytety i zadania do realizacji (rozdział 10), które są spójne z dokumentami wyższego rzędu. 88 10 Ustalenia programu 10.1 Priorytety i działania ekologiczne Misją9 Programu jest : ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ GMINY TUROŚŃ KOŚCIELNA PRZY ZACHOWANIU I PROMOCJI ŚRODOWISKA NATURALNEGO Powyższa misja będzie realizowana poprzez priorytety i działania ekologiczne gminy. Program będzie realizowany przez cele długoterminowe, nazywane dalej priorytetami, obejmujące lata 2010-2017 oraz przez cele krótkoterminowe (szczegółowe) w ramach każdego z celów długoterminowych, realizowane w latach 2010-2013. PRIORYTET 1 – Rozwój infrastruktury ochrony środowiska Główne cele krótkoterminowe to: 1. Ograniczenie hałasu komunikacyjnego poprzez: Zachowanie w planach zagospodarowania przestrzennego odpowiednich odległości od ciągów komunikacyjnych, Poprawę stanu nawierzchni dróg, Wprowadzenie ograniczenia prędkości pojazdów na odcinkach dróg o zniszczonej powierzchni, Eliminacja z ruchu pojazdów szczególnie uciążliwych, Wnikliwa kontrola stanu technicznego pojazdów pod kątem emisji hałasu, Stosowanie zabezpieczeń przeciwhałasowych w postaci ekranów akustycznych czy wymiany stolarki okiennej w budynkach. 2. Ograniczenie emisji pyłów do powietrza Wykorzystanie technologii przyjaznych środowisku, Wspieranie działań zmierzających do zwiększania udziału stosowania paliw gazowych, ciekłych, wykorzystania biomasy oraz innych odnawialnych źródeł energii, Racjonalizacja wykorzystania i modernizacja istniejących, scentralizowanych systemów grzewczych, 9 Misja zgodna z dokumentem „Program ochrony środowiska województwa podlaskiego na lata 2007-2010 89 Ograniczenie tzw. „niskiej emisji” ze źródeł opalanych paliwem stałym poprzez wykorzystanie biomasy i innych źródeł energii odnawialnej. 3. Ograniczenie eutrofizacji wód (rolnictwo, doczyszczanie ścieków, gospodarka ściekowa na wsi) opracowanie programu optymalizacji wykorzystania oczyszczalni ścieków z uwzględnieniem programu zagospodarowania osadów, realizacja inwestycji ograniczających zanieczyszczenia azotowe pochodzące z rolnictwa (głównie budowa płyt gnojowych i zbiorników na gnojowicę), zapewnienie ochrony naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny podmokłe i nieuregulowane cieki wodne poprzez wprowadzenie odpowiednich zapisów do planów, rozbudowa sieci kanalizacyjnej, rozbudowa sieci wodociągowej, modernizacja ujęć wody, modernizacja oczyszczalni ścieków. Priorytet 2 – Ochrona ekologiczna regionu Główne cele krótkoterminowe to: ochrona zdrowia, troska o gatunki chronione, zwiększenie liczby terenów leśnych w celu ochrony atmosfery, spełnianie wymogów regionalnego systemu informacji o trasach przewozu i miejscach składowania materiałów niebezpiecznych, ograniczenie negatywnego wpływu eksploatacji kopalin na środowisko, eliminacja nielegalnych eksploatacji i niedopuszczenie do podejmowania wydobycia kopalin bez wymaganej koncesji. Priorytet 3 – Racjonalna gospodarka odpadami, przyjazna środowisku w celu ochrony wód i powierzchni ziemi Główne cele krótkoterminowe to: Rozszerzenie zbiorki odpadów zmieszanych (100% mieszkańców gminy objętych zorganizowaną zbiórką do końca 2010 roku), Zwiększenie ilości odpadów zbieranych selektywnie na terenie gminy, Docelowo korzystanie z Zakładu Zagospodarowania Odpadów Czerwony Bór, Zorganizowanie zbiórki odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych, 90 Likwidacja miejsc nielegalnego składowania odpadów, Likwidacja mogilnika w Baciutach do końca roku 2010, która jest obowiązkiem właściciela RSOP ”Witamina” z siedzibą w Białymstoku, ul.27 lipca 91, Edukacja ekologiczna z zakresu gospodarki odpadami. Priorytet 4 – Budowa świadomości ekologicznej społeczeństwa Główne cele krótkoterminowe to: Zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców gminy, Propagowanie ekologicznego stylu produkcji i konsumpcji, Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży w szkołach i przedszkolach, Tworzenie lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej, Kształtowanie polityki informacyjnej mającej na celu rezygnację przez firmy i instytucje z konwencjonalnych źródeł energii, Mobilizowanie społeczeństwa do podejmowania działań proekologicznych, Wspieranie instytucji i organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska, Podnoszenie skuteczności przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska. 91 10.2 Program zadaniowy Tabela 27 Program zadaniowy gminy Turośń Kościelna- źródło Urząd Gminy Turośń Kościelna Koszty w tys. zł Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna 2010 2011 2012 2013 2014 2017 Źródła finansowania Zaopatrzenie w wodę (w tym przedsięwzięcia sprzyjające oszczędzaniu wody i racjonalnemu korzystaniu z wód podziemnych) Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Modernizacja Urząd Hydroforni 2. w Pomigaczach Kościelna Modernizacja Urząd hydroforni w Baciutach Gminy 2342,739 Budżet gminy + środki UE i środki krajowe Turośń Gminy 1000 1119,818 Budżet gminy + środki UE i środki krajowe Turośń Kościelna Gospodarka ściekowa Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Kanalizacja na terenie Gminy 2. Modernizacja oczyszczalni ścieków Urząd Gminy Turośń Kościelna 3052,415 2898,246 Urząd Gminy Turośń Kościelna 2500,0 2500, 10000,0 3000 Budżet gminy + środki UE i środki krajowe Budżet gminy + środki UE i środki krajowe Ochrona przed powodzią Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Zbiornik małej retencji w Turośni Kościelnej Marszałek Województwa Podlaskiego 6500 Budżet Województwa + środki UE powierzchnia lustra wody 8,2 ha Edukacja ekologiczna i współpraca Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Współpraca ze Urząd Gminy szkołami z terenu Turośń gminy i edukacja Kościelna 2 3 3 3 10 Budżet gminy dzieci i mieszkańców 92 11 Uwarunkowania realizacyjne programu Realizacja programu odbywać się będzie poprzez wykorzystanie przez władze gminy instrumentów prawnych, ekonomiczno – finansowych i społecznych. Ważnym czynnikiem realizacyjnym jest również przynależność Polski do Wspólnoty Europejskiej. Koordynatorem i głównym wykonawcą Programu będzie władza wykonawcza gminy – Wójt. 11.1 Uwarunkowania prawne W celu realizacji polityki ekologicznej państwa na poziomie lokalnym Wójt Gminy Turośń Kościelna w art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska został zobligowany do sporządzenia gminnego programu ochrony środowiska. Zgodnie z art. 14 ww. ustawy Program określa w szczególności: Cele ekologiczne, Priorytety ekologiczne ( w tym poziomy celów długoterminowych), Rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, Środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe. Projekt Programu podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy powiatu – zarząd powiatu, a następnie uchwaleniu przez Radę Gminy. Z wykonania Programu organ wykonawczy gminy – Wójt sporządza co 2 lata raport, który przedstawia Radzie Gminy. Realizacja Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Turośń Kościelna na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2017 odbywać się będzie zgodnie z przepisami prawa polskiego i unijnego, w szczególności przy uwzględnieniu zasady zrównoważonego rozwoju. 11.2 Uwarunkowania ekonomiczne Szczególne znaczenie ma ekonomiczny aspekt realizacji Programu. Bez zabezpieczania odpowiednich środków finansowych oraz źródeł finansowania nie jest możliwa realizacja Programu. Gmina musi korzystać ze źródeł zewnętrznego finansowania. Konieczne jest zabezpieczenie odpowiednich środków finansowych na realizację priorytetów i celów niniejszego Programu. Główne źródła „dochodu” wspomagające realizację dokumentu, na wszystkich szczeblach administracji samorządowej w województwie podlaskim, to: instytucjonalne: budżety własne jednostek samorządu terytorialnego, 93 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku, Fundacja Ekofundusz, fundusze pomocowe Unii Europejskiej, budżet Państwa, banki, przedmiotowe: administracyjne kary pieniężne wymierzane za niedopełnianie standardów określonych decyzjami administracyjnymi, grzywny, opłaty koncesyjne, za eksploatację kopalin, opłaty za korzystanie ze środowiska, realizowane zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”, kary i opłaty za brak pozwoleń w zakresie ochrony środowiska, środki mieszkańców i przedsiębiorców, dotacje, spadki i darowizny. Środki własne samorządu terytorialnego Na realizację części zadań jednostki samorządu terytorialnego będą musiały przeznaczyć własne środki. Do uzyskania niektórych dotacji konieczne jest zainwestowanie w przedsięwzięcie własnych środków na wymaganym poziomie. Fundusze te pochodzą z bieżących środków, takich jak np. podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej Zasadniczym celem Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest wspieranie finansowe przedsięwzięć podejmowanych dla poprawy jakości środowiska w Polsce. Główne kierunki jego działalności określa Polityka Ekologiczna Państwa, natomiast co roku aktualizowane są cele szczegółowe, w tym zwłaszcza zasady udzielania pomocy finansowej oraz lista przedsięwzięć priorytetowych www.nfosigw.gov.pl. Rolą wojewódzkiego funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć proekologicznych o zasięgu regionalnym, a podstawowym źródłem ich przychodów są wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych. W każdym województwie WFOŚiGW 94 przygotowują na wzór NFOŚiGW listy zdań priorytetowych, które mogą być finansowane z ich środków oraz zasady i kryteria, które będą obowiązywać przy wyborze zadań do realizacji. Fundusze oprócz udzielania pożyczek i przyznawania dotacji, zgodnie z art. 411 ust. 1 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony środowiska, mogą także: udzielać dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek, wnosić udziały spółek działających w kraju, nabywać obligacje, akcje i udziały spółek działających w kraju. EkoFundusz EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 r. przez Ministra Finansów dla efektywnego zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu na wspieranie przedsięwzięć z dziedziny ochrona środowiska (tzw. konwersja długu). Dotychczas decyzję o ekokonwersji polskiego długu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja i Norwegia. Tak więc EkoFundusz zarządza środkami finansowymi pochodzącymi z ekokonwersji łącznie ponad 571 mln USD do wydatkowania w latach 1992-2010. EkoFundusz jest niezależną fundacją działającą według prawa polskiego, a w szczególności wg ustawy o fundacjach (Dz.U. z 1991r. Nr 46, poz. 203, z późn. zm.), a także Statutu. Obecnie Fundatorem jest Minister Skarbu Państwa. Priorytetowymi dziedzinami EkoFunduszu są ochrona różnorodności biologicznej, gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych, unieszkodliwianie odpadów komunalnych i niebezpiecznych, ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu ziemi (ochrona klimatu), ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji (ochrona powietrza). Dotacje mogą uzyskać projekty dotyczące inwestycji związanych bezpośrednio z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie przyrody również projekty nie inwestycyjne, poza opracowaniami i dokumentacja techniczną (www.ekofundusz.org.pl). EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie bezzwrotnych dotacji, a także preferencyjnych pożyczek. Programy Operacyjne na lata 2007 – 2013 Programy Operacyjne stanowią podstawowe narzędzia do osiągnięcia założonych w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007 – 2013 celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. 95 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Jednym z najważniejszych źródeł finansowania przedsięwzięć w ochronę środowiska w Polsce, w nowym okresie programowym na lata 2007-2013 będzie Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Na realizację POIiŚ w latach 2007-2013 zostanie przeznaczonych ponad 36 mld euro. Ze środków Unii Europejskiej będzie pochodziło 27 848,3 mln euro (w tym ze środków Funduszu Spójności – 21 511,06 mln euro (77%) oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 6 337,2 mln euro (23%). Program obejmie wsparciem takie dziedziny jak: transport, środowisko, energetykę, kulturę i dziedzictwo kulturowe, szkolnictwo wyższe, a także ochronę zdrowia. W zakresie ochrony środowiska przewidziano dofinansowanie dla dużych inwestycji komunalnych, inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwach, projektów ochrony przyrody i bezpieczeństwa ekologicznego, a także edukacji ekologicznej. Wsparcie z Programu otrzymają zarówno samorządy i przedsiębiorcy, jak również m.in. organizacje pozarządowe, administracja parków narodowych i Lasów Państwowych. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program ma na celu wspieranie projektów o dużym znaczeniu dla gospodarki, jak również wspieranie szeroko rozumianej innowacyjności. Wspierane będą działania z zakresu innowacji: produktowej, procesowej (usługowej) oraz organizacyjnej. Wspierana i promowana będzie innowacyjność na poziomie co najmniej krajowym i/lub międzynarodowym (określana jako innowacyjność średnia i wysoka). Cele szczegółowe PO IG: zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw, wzrost konkurencyjności polskiej nauki, zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym, zwiększenie udziału innowacyjnych, produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym, tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy. 96 Program Operacyjny Kapitał Ludzki Celem głównym Programu jest: umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa. Program składa się z 11 Priorytetów, realizowanych zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym. Program Operacyjny Europejskiej Współpracy Terytorialnej W latach 2007-2013 współpraca w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym będzie realizowana w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej – Europejska Współpraca Terytorialna (EWT). Przewiduje się realizację następujących programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej z udziałem Polski: współpraca transgraniczna: trzy dwustronne programy na granicy polsko-niemieckiej (z udziałem Meklemburgii, Brandenburgii i Saksonii), Polska – Republika Czeska, Polska – Słowacja, Polska – Litwa, Polska – Szwecja – Dania (Południowy Bałtyk). współpraca transnarodowa: Obszar Europy Środkowo-Wschodniej, Region Morza Bałtyckiego, program współpracy międzyregionalnej obejmujący całe terytorium UE. Na granicach zewnętrznych UE współpraca transgraniczna z krajami partnerskimi będzie wspierana ze środków Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa. W ramach tego instrumentu z udziałem Polski realizowane będą programy współpracy transgranicznej z Ukrainą, Białorusią i Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. 97 Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej Celem głównym PO Rozwój Polski Wschodniej jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno – gospodarczego Polski Wschodniej (tj. województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko – mazurskiego). Cel ten nawiązuje do Programu Rządu „Solidarne Państwo” i wynika ze formułowanych w perspektywie średniookresowej celów Strategii Rozwoju Kraju 2007 – 2015 oraz jest zgodny z celem NSRO 2007 – 2013, którym jest „Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej”. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Siedmioletni Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) ma przyczynić się do zapewnienia opłacalności produkcji rolnej, modernizacji gospodarstw i przetwórstwa artykułów rolnych, wspartych przez rozwój pozarolniczej działalności gospodarczej. W ramach PROW zagadnienia środowiskowe realizowane będą w ramach następujących działań: wsparcie gospodarstw na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), płatności dla obszarów Natura 2000 oraz związanych z wdrożeniem Ramowej Dyrektywy Wodnej, program rolnośrodowiskowy (płatności rolnośrodowiskowe), zalesienie gruntów rolnych oraz zalesienie gruntów innych niż rolne, odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzenie instrumentów zapobiegawczych, różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej: gospodarka wodno-ściekowa w szczególności zaopatrzenie w wodę, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, w tym systemów kanalizacji sieciowej lub kanalizacji zagrodowej, tworzenie systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych, wytwarzanie lub dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy, 98 poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa (scalanie gruntów, gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi). Program Life+ LIFE+ jest kontynuacją Instrumentu Finansowego LIFE, utworzonego przez Komisję Europejską w 1992 roku. W trakcie trzech kolejnych edycji dofinansowano realizację łącznie ponad 2500 projektów we wszystkich krajach członkowskich. W latach 2004-2006 z tej formy dofinansowania skorzystała również Polska, na obszarze której realizowano cztery projekty z zakresu ochrony środowiska i różnorodności biologicznej. LIFE+ powinien bezpośrednio wspierać realizację priorytetów Programu Działań na Rzecz Środowiska (2002-2012), do których należą: ochrona przyrody i bioróżnorodności, przeciwdziałanie zmianom klimatu, zminimalizowanie negatywnych skutków wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie ludzi, zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka odpadami. W ramach części budżetu LIFE+ będącego w dyspozycji Komisji Europejskiej ekologiczne organizacje pozarządowe, które działają minimum w trzech krajach UE, będą mogły ubiegać się o dotacje w wysokości 70% kosztów kwalifikowanych. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego Rząd Polski w październiku 2004 r. podpisał dwie umowy, które umożliwiają korzystanie z dodatkowych, obok funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej, źródeł bezzwrotnej pomocy zagranicznej. Darczyńcami są 3 kraje EFTA (Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu): Norwegia, Islandia i Lichtenstein. Pomoc udzielana jest w ramach dwóch instrumentów finansowych: Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Przyznana Polsce kwota w wysokości 533,51 mln euro jest przeznaczona na lata 2004-2009. Środki dostępne są m.in. na realizację projektów w ramach następujących obszarów tematycznych: 99 ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez między innymi redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii, promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami, ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast, ochrona środowiska, z uwzględnieniem administracyjnych zdolności wprowadzania w życie odpowiednich przepisów UE istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych, polityka regionalna i działania transgraniczne. Zgodnie z Zasadami i Procedurami wdrażania Mechanizmu Finansowego EOG oraz Zasadami i Procedurami wdrażania Norweskiego Mechanizmu Finansowego o środki finansowe mogą ubiegać się wszystkie sektorowe instytucje publiczne i prywatne, jak również organizacje pozarządowe stanowiące osoby prawne w Polsce i działające w interesie społecznym – np. władze krajowe, regionalne lub lokalne, instytucje naukowe/badawcze, instytucje środowiskowe, organizacje społeczne i organizacje społecznego partnerstwa publiczno-prywatnego. Trzeci (ostatni) nabór wniosków w ramach Mechanizmów Finansowych odbędzie się na przełomie 2007/2008 roku i będzie obejmował priorytety określone w Programie Operacyjnym, za wyjątkiem następujących obszarów priorytetowych: 2.1.”Ochrona środowiska, w tym w tym środowiska ludzkiego, poprzez m. in. Redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii”, 2.3. „Ochrona kulturowego dziedzictw europejskiego, w tym transport publiczny i ochrona miast” oraz 2.6 „Badania naukowe”. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007 – 2013 Priorytet III: Rozwój infrastruktury ochrony środowiska Celem głównym Priorytetu III jest zachowanie dziedzictwa środowiska naturalnego poprzez inwestycje infrastrukturalne zmniejszające negatywne skutki cywilizacji. Narastające zagrożenia i niekorzystne zjawiska będące wynikiem działalności gospodarczej, wymagają systematycznej troski i dążenia do polepszenia lub zachowania obecnego stanu środowiska naturalnego regionu. Działania w ramach tego priorytetu będą zmierzać do poprawy jakości powietrza poprzez zmniejszenie ilości zanieczyszczeń, poprawy zaopatrzenia w wodę, jakości wód powierzchniowych i podziemnych, minimalizowania ilości wytwarzanych odpadów oraz wprowadzenia systemu ich odzyskiwania i unieszkodliwiania, zapobiegania powodziom, wsparcia 100 zarządzania ochroną środowiska oraz do wzrostu wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii. Wsparcie uzyskać mogą inwestycje skierowane na zwiększenie zasięgu i jakości funkcjonowania infrastruktury komunalnej, w tym zwłaszcza sieci kanalizacyjnej, oczyszczalni ścieków i systemów zagospodarowania odpadów, wpływające przede wszystkim na poprawę warunków życia mieszkańców Podlasia, a także na zwiększenie dostępu do terenów wypoczynkowych i turystycznie atrakcyjnych. Beneficjentami mogą być: jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne, związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, podmioty wykonujące usługi publiczne, w których większość udziałów lub akcji posiada gmina, powiat lub województwo, w tym podmioty wykonujące te usługi na mocy odrębnej umowy, podmioty wybrane w wyniku postępowania przeprowadzonego na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych wykonujące usługi publiczne na podstawie umowy zawartej z jednostką samorządu terytorialnego na świadczenie usług z zakresu ochrony środowiska, jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych, spółki prawa handlowego nie działające w celu osiągania zysków lub przeznaczające zyski na cele statutowe, w których większość udziałów lub akcji posiadają jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki, porozumienia i stowarzyszenia, jednostki organizacyjne Lasów Państwowych, służby ratownicze, organizacje pozarządowe. Wartość projektu dofinansowana z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego nie może przekroczyć 5 mln euro. Procentowy poziom wsparcia wynosi maksymalnie 85% wydatków kwalifikowalnych. Komercyjne kredyty bankowe Komercyjne kredyty bankowe ze względu na duże koszty finansowe związane z oprocentowaniem, nie powinny być brane pod uwagę jako podstawowe źródła finansowania inwestycji, lecz jako uzupełnienie środków z pożyczek preferencyjnych. 101 Samorządy są obecnie postrzegane przez banki jako interesujący i wiarygodni klienci, stąd dostęp do kredytów jest coraz łatwiejszy. Niedostępność środków w odpowiedniej ilości zmusi samorządy do wyboru i realizacji zadań najpilniejszych. Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, udzielane są przez banki bez możliwości umorzeń. Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków na sfinansowanie zadania. 11.3 Planowanie przestrzenne Planowanie przestrzenne zapewnia warunki równowagi przyrodniczej w procesie organizacji przestrzeni dla potrzeb społeczności i prognozowania rozwoju gospodarczego. Kierunek ten jest zgodny z zasadniczymi celami polityki Unii Europejskiej zawartymi między innymi w dokumencie Europejskiej Perspektywy Rozwoju Przestrzennego. Krajowe przepisy dotyczące konieczności przedstawiania zagadnień dotyczących ochrony środowiska w planie zagospodarowania przestrzennego zawarte są w Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.), a także w ustawach ustanawiających samorządy poszczególnych szczebli i określających ich kompetencje, w tym w zakresie gospodarki przestrzennej tj.: w ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.). 11.4 Uwarunkowania społeczne Główne uwarunkowania społeczne Programu to dostęp do informacji i sprawiedliwość rozstrzygnięć spraw z zakresu środowiska. Prawo do informacji i udziału obywateli jest zasadą konstytucyjną, zapewnioną w art. 74 Konstytucji RP. Polska podpisała także i jako jeden z pierwszych krajów ratyfikowała Konwencję o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, tzw. Konwencję z Aarhus10. Nakazuje ona zagwarantowanie udziału społeczeństwa w przygotowaniu planów i programów mających znaczenie dla środowiska i określa podstawowe obowiązki organów państwowych w zakresie zapewnienia udziału społecznego w postępowaniach dotyczących środowiska. Są to w szczególności: ustalenia zakresu podmiotowego konsultacji, ustalenia rozsądnych norm czasowych na poszczególne etapy konsultacji 10 Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz.U. Nr 78, poz. 706) 102 przeprowadzenie konsultacji odpowiednio wcześnie w toku procedury decyzyjnej, gdy wszystkie warianty są jeszcze możliwe, a udział społeczeństwa może być skuteczny, należyte uwzględnienie konsultacji społecznych przy wydawaniu decyzji. Jednakże organy państwowe same podejmują decyzję co do szczegółowych sposobów powiadamiania społeczeństwa, metod zbierania uwag i wniosków oraz terminu i czasu trwania konsultacji społecznych. Dokumenty te muszą być opracowane z udziałem konsultacji społecznych, przy uwzględnieniu głosów środowiska naukowego, gospodarczego, pracowniczego, kulturalnego i pozarządowego. Założenia do programów i projekty dokumentów powinny być przedstawione w Biuletynie Informacji Publicznej. 11.5 Uwarunkowania związane z integracją europejską Ważnym czynnikiem realizacyjnym jest również akcesja Polski do Wspólnoty Europejskiej. Zgodnie z Układem Europejskim 16 grudnia 1991r. Polska zobowiązała się do stopniowego dostosowania prawa polskiego do dokumentów obowiązujących we Wspólnocie Europejskiej, w tym również, a może nawet w szczególności, do prawa dotyczącego wykorzystania i ochrony środowiska. Stopniowo dostosowywane są regulacje w zakresie: ochrony przyrody, gospodarki odpadami, jakości wód, ograniczenia zanieczyszczeń przemysłowych i oceny ryzyka, zanieczyszczenia powietrza, hałasu z maszyn i urządzeń, substancji chemicznych i organizmów zmodyfikowanych genetycznie, bezpieczeństwa jądrowego i ochrony przed promieniowaniem. Negocjacje przedakcesyjne w obszarze środowiska oficjalnie zamknięto 25 listopada 2002r. Komisja Europejska przyjęła wnioski o okresy przejściowe w odniesieniu do 9 aktów prawnych. Ustalenia stały się wiążące w dniu podpisania Traktatu Akcesyjnego 16 kwietnia 2003r. Ze względu na szeroki charakter regulacji prawnych, zgodnych z prawem wspólnotowym, administracja samorządowa musi podjąć różnorodne działania mające na celu wdrażanie nowych przepisów. Na szczególną uwagę zasługują następujące aspekty: udział społeczny i udzielanie informacji o stanie środowiska i jego ochronie, zmiany dotyczące gospodarki wodno-ściekowej, rozwiązywanie problemów ochrony przyrody, 103 gospodarka odpadami. Aspekty te zostały uwzględnione w Programie. Wdrażanie unijnych wymagań w zakresie ochrony środowiska, wiążące się ze znaczącymi kosztami wspomagane współfinansowany będzie ze środków Polityk Wspólnotowych i Funduszy Strukturalnych. Podstawowe korzyści, jakie odniesie Polska we wdrażaniu unijnych wymagań prawnych to poprawa międzynarodowego wizerunku Polski, ważna zwłaszcza dla samorządów. Przełoży się to na zainteresowanie inwestorów naszymi terenami, poprawę infrastruktury wodno-ściekowej, zapewnienie usług w zakresie gospodarowania odpadami, poprawę jakości powietrza. Wykorzystanie środków unijnych przyniesie poprawę sytuacji ekonomicznej mieszkańców, wyrażająca się zmniejszeniem kosztów uzdatniania wody i wymiany infrastruktury wodociągowej, kanalizacyjnej, zmniejszeniem kosztów produkcji w rolnictwie, uzyskaniem wyższych plonów o lepszej jakości, zwiększeniem atrakcyjności turystycznej terenów, nowymi miejscami pracy. 11.6 Monitoring wdrażania Programu Wdrażanie Programu będzie podlegało regularnej ocenie poprzez sporządzenie Raportu z realizacji Programu co 2 lata w ramach którego nastąpi: określenie stopnia wykonania przedsięwzięć/działań, określenie stopnia realizacji przyjętych celów, oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, analiza przyczyn tych rozbieżności. Co 4 lata natomiast nastąpi aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Turośń Kościelna. 11.7 Wskaźniki monitorowania efektywności Programu Program Ochrony Środowiska dla Gminy Turośń Kościelna jest narzędziem wdrażania polityki ochrony środowiska w gminie w okresie od 2010 – 2013 roku. Oznacza to konieczność monitorowania zmian zachodzących w gminie poprzez regularne ocenianie stopnia realizacji Programu w odniesieniu do stopnia realizacji założonych działań, przyjętych celów, a także ustalania rozbieżności pomiędzy założonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem. Ostatnim elementem tej analizy jest ustalenie przyczyn ujawnionych rozbieżności. Cykliczność oceny zakłada okres dwóch lat. Niezależnie od tego, monitorowanie Programu odbywać się będzie poprzez roczną ocenę wykonania założonego na wskazane działania budżetu. Należy przyjąć, że aktualizacja polityki długookresowej odbywać się będzie co cztery lata. Dla prawidłowej oceny realizacji Programu należy przyjąć uporządkowany system mierników jego efektywności. Mierniki te dzielą się na trzy zasadnicze grupy: 104 mierniki ekonomiczne, ekologiczne, społeczne (świadomości społecznej). Mierniki ekonomiczne związane są z procesem finansowania inwestycji ochrony środowiska przy założeniu, że punktem odniesienia są określone efekty ekologiczne. Należą do nich łączny i jednostkowy koszt uzyskania efektu ekologicznego oraz koszty uzyskania efektu w okresie eksploatacji, a także trwałość efektu w określonym czasie. W grupie mierników ekologicznych znajdą się mierniki określające stan środowiska, stopień zmian w nim zachodzących oraz mierniki określające skutki zdrowotne dla populacji. Miernikami będą: jakość wód powierzchniowych i podziemnych, długość sieci kanalizacyjnej, ilość odpadów komunalnych na 1 mieszkańca na rok, powierzchnia terenów objętych ochroną prawną, poziom stężeń zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym, poziom hałasu w środowisku, nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska. Mierniki społeczne to: udział społeczeństwa w działaniach związanych z ochroną środowiska, stopień uspołecznienia procesów decyzyjnych (ilość i rodzaje interwencji społecznej), ilość i zróżnicowanie sposobów informacji i edukacji środowiskowej (akcje, kampanie, udział mediów lokalnych, zaangażowanie różnych grup/społeczności), ilość działań prawnych (procesów) odszkodowawczych związanych ze zniszczeniami środowiska. Decyzja o przyjęciu liczby i rodzajach wskaźników jest decyzją ustalającą określony system oceny przyjętej polityki ochrony środowiska w gminie. Oprócz ich doboru konieczne jest ustalenie sposobu ich agregacji, a następnie interpretacji. Tabela 28 Wskaźniki monitorowania programu Lp. Wskaźniki Stan wyjściowy 1. Jakość wód powierzchniowych ( Czaplinianka i Turośnianka) III klasa 2. Zużycie wody w gospodarstwach domowych m3/M/rok 32,3 105 3. Procentowy wskaźnik zwodociągowania gminy 97 4. Procentowy wskaźnik skanalizowania gminy 19 5. Procentowy wskaźnik zgazyfikowania gminy 12 6. Ilość zebranych zmieszanych odpadów komunalnych w gminie na 1 mieszkańca [kg/M/rok] 94,51 7. Udział odpadów komunalnych pozyskiwanych ze zbiórki selektywnej [%] 4,73 8. Wskaźnik lesistości 23,89 9. Powierzchnia terenów objętych prawną ochroną w [ha] 1580 12 Spis map Mapa 1 Mapa Narwiańskiego ParkTabela 12u Narodowego ................................................................ 41 Mapa 2 Położenie pomników przyrody oraz mogilnika na terenie gminy Turośń Kościelna................ 45 Mapa 3 Obszary Natura 2000: PLB200001 ( kolor niebieski) i PLH200002 (kolor czerwony) .............. 46 Mapa 4 Klasyfikacja dróg na terenie gminy Turośń Kościelna .............................................................. 67 13 Spis rysunków. Rysunek 1 Położenie gminy Turośń Kościelna na tle powiatu białostockiego ..................................... 10 Rysunek 3 Główne zbiorniki wód podziemnych (wg Atlasu Hydrogeologicznego Polski, 1995)........... 32 14 Spis tabel. Tabela 1 Liczba gospodarstw wg powierzchni na terenie gminy Turośń Kościelna .............................. 11 Tabela 2 Powierzchnia gruntów ornych w Turośni Kościelnej wg klas bonitacji .................................. 14 Tabela 3 Klasy bonitacji łąk i pastwisk na terenie gminy Turośń Kościelna .......................................... 15 Tabela 4 Struktura własności lasów na terenie gminy Turośń Kościelna .............................................. 16 106 Tabela 5 Skład gatunkowy lasu [%] ....................................................................................................... 17 Tabela 6 Ujęcia wody pitnej oraz stacje uzdatniania wody na terenie gminy Turośń Kościelna – stan na 31.12.2009 r. ..................................................................................................................... 18 Tabela 7 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własnościowych na terenie gminy Turośń Kościelna ............................................................. 23 Tabela 8 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze Regon wg sekcji PKD 2007 na terenie gminy Turośń Kościelna ............................................................................................. 24 Tabela 9 Klasyfikacja rzek gminy Turośń Kościelna badanych w systemie monitoringu – stan ekologiczny (stan na: 30.06.2010) ......................................................................................... 29 Tabela 10 Zaopatrzenie w ciepło i gaz na terenie gminy Turośń Kościelna .......................................... 34 Tabela 11 Porównanie emisji zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych na terenie powiatu białostockiego lata 2008-2009................................................................................. 35 Tabela 12 PLB200001 – Ptaki wymienione w Załączniku II ................................................................... 47 Tabela 13 PLB200001: Klasy siedlisk ..................................................................................................... 49 Tabela 14 PLH20002 Siedliska wymienione w Załączniku I .................................................................. 50 Tabela 15 PLH200002: Ssaki wymienione w Załączniku II ..................................................................... 52 Tabela 16 PLH200002 :Ssaki inne .......................................................................................................... 52 Tabela 17 PLH200002 Ptaki wymienione w Załączniku II ...................................................................... 53 Tabela 18 PLH200002: Gady i Płazy inne............................................................................................... 54 Tabela 19 PLH200002 Ryby inne ........................................................................................................... 55 Tabela 20 PLH200002: Bezkręgowce inne............................................................................................. 55 Tabela 21 PLH200002 : Klasy siedlisk .................................................................................................... 55 107 Tabela 22 Informacje o sieci wodociągowej w gminie Turośń Kościelna .............................................. 57 Tabela 23 Informacje o sieci kanalizacyjnej w gminie Turośń Kościelna............................................... 57 Tabela 24 Plany w zakresie skanalizowania i oczyszczania ścieków ..................................................... 58 Tabela 25 Informacje na temat sieci gazowej w gminie Turośń Kościelna ........................................... 60 Tabela 26 Analiza SWOT dla gminy Turośń Kościelna ........................................................................... 84 Tabela 27 Program zadaniowy gminy Turośń Kościelna- źródło Urząd Gminy Turośń Kościelna ......... 92 Tabela 28 Wskaźniki monitorowania programu ................................................................................. 105 15 Spis wykresów. Wykres 1 Liczba ludności w grupach: przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej na terenie gminy Turośń Kościelna ......................................................................................................................... 11 Wykres 2 Liczba gospodarstw wg powierzchni w gminie Turośń Kościelna ......................................... 12 Wykres 3 Grunty orne w gminie Turośń Kościelna wg klas bonitacji [ha] ............................................ 14 Wykres 4 Klasy bonitacji łąk i pastwisk na terenie gminy Turośń Kościelna ......................................... 15 Wykres 5 Struktura własnościowa lasów na terenie gminy Turośń Kościelna [%] ............................... 16 Wykres 6 Skład gatunkowy lasu ............................................................................................................ 17 108
