3 - BIP - Powiat Pruszkowski
advertisement
Starostwo Powiatowe w Pruszkowie PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU PRUSZKOWSKIEGO Pruszków, kwiecień 2004 r. SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE 1.1 1.2 1.3 1.4 2. OGÓLNE DANE O POWIECIE PRUSZKOWSKIM 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 3. Położenie geograficzne powiatu Granice i gminy powiatu. Powiązania z terenami sąsiadującymi Warunki przyrodnicze i klimatyczne Ludność, gospodarstwa domowe Infrastruktura Działalność gospodarcza na terenie powiatu ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I JEGO OCHRONA. ANALIZA STANU ISTNIEJĄCEGO. GŁÓWNE PROBLEMY I ZAGROŻENIA 3.1 Polityka i zarządzanie ochroną środowiska 3.2 Gospodarka odpadami 3.3 Jakość powietrza atmosferycznego 3.4 Ochrona i korzystanie z zasobów wodnych 3.4.1 Zasoby wodne 3.4.2 Gospodarka wodą 3.4.3 Źródła zanieczyszczenia wód i oczyszczanie ścieków 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 4. Przesłanki ogólne Podstawy prawne Cele, uwarunkowania i zakres Programu Funkcje Programu Powierzchnia ziemi. Gleby Hałas Zasoby przyrodnicze powiatu i ich ochrona Nadzwyczajne zagrożenia środowiska. Promieniowanie elektromagnetyczne Surowce i zasoby mineralne UWARUNKOWANIA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU PRUSZKOWSKIEGO 4.1 Uwarunkowania wewnętrzne 4.1.1 Wnioski z diagnozy 4.1.2 Prognozowane zmiany 4.2 Uwarunkowania zewnętrzne 2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 Polityka Ekologiczna Państwa Program ochrony środowiska Województwa Mazowieckiego Zobowiązania międzynarodowe 5. CELE PROGRAMU OCHORNY ŚRODOWISKA POWIATU PRUSZKOWSKIEGO 6. INSTRUMENTY DLA REALIZACJI CELÓW 6.1 Instytucje wdrążające 6.2 Instrumenty ekonomiczne 6.3 Instrumenty planistyczne 6.4 Instrumenty społeczne 7. MONITORING REALIZACJI „PROGRAMU...” 8. POLA NIEPEWNOŚCI 3 1. WPROWADZENIE 1.1 Przesłanki ogólne Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju oraz wskazuje, iż ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych, które poprzez swoją politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Do takich władz należą powiaty. Ustawa zasadnicza wskazuje także, że ochrona środowiska jest obowiązkiem zarówno obywateli jak i władz publicznych. Takimi władzami są m.in. samorządy powiatowe. Ustawa stanowi, że powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, w tym między innymi zadania z zakresu ochrony przyrody i środowiska, leśnictwa, gospodarki wodnej, rybactwa śródlądowego, zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska. Powiat, akceptując zasady zrównoważonego rozwoju, powinien szukać takich kierunków rozwoju, które doprowadzą do ograniczania emisji, zmniejszania energo-, wodo- i materiałochłonności, poprawy jakości środowiska przyrodniczego, wzmacniania struktur ekologicznych, rozwijania aktywności obywatelskiej, poprawy jakości życia mieszkańców. Winno w tym pomóc właściwe, zgodne z ideą ekorozwoju, planowanie wszelkich działań. Stąd powiaty zostały zobowiązane do przygotowania programów ochrony środowiska. Obowiązek ten wynika także z przystąpienia Polski do Unii Europejskiej (UE) i harmonizacji prawa ekologicznego. Polityka ekologiczna UE zakłada bowiem, że działania w zakresie ochrony środowiska będą tam realizowane w oparciu o przyjęte strategie i polityki. Niniejszy dokument zawiera taki program przygotowany dla powiatu pruszkowskiego. Przedstawia on w sposób kompleksowy politykę ekologiczną powiatu, wyznacza najważniejsze cele i zadania jakie w tym zakresie powinny być na jego terenie osiągnięte. Przedstawiając niniejszy dokument władze powiatu wyrażają nadzieje, ze realizacja przedstawionych w nim celów i zadań przyczyni się do poprawy jakości życia mieszkańców powiatu. Przedkładany Program ochrony środowiska powiatu pruszkowskiego (zwany dalej Programem) jest pierwszym opracowaniem kompleksowo przedstawiającym problematykę ekologiczną w powiecie pruszkowskim, a tym samym jest istotnym źródłem wiedzy o przyrodniczych i środowiskowych uwarunkowaniach rozwoju powiatu. Ta poznawcza funkcja Programu jest jednocześnie jednym z ważnych czynników zapewniających jego realizację. Autorzy dokumentu przyjęli również założenie, że treść Programu zostanie zaktualizowana i zweryfikowana po przygotowaniu i przyjęciu planów ochrony środowiska gmin należących do powiatu pruszkowskiego. Jednocześnie założono jednak, że prace te zostaną wykonane nie później niż do 31 grudnia 2004 roku. Zrezygnowano także z zamieszczania w niniejszym opracowaniu szczegółowego programu operacyjnego, zostanie on umieszczony w kolejnej, zweryfikowanej wersji „Programu....” 1.2 Podstawy prawne Podstawę prawną niniejszego Programu stanowią dwie ustawy: - o samorządzie powiatowym, - prawo ochrony środowiska. Ustawa o samorządzie powiatowym stanowi, że powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, w tym także zadania z zakresu ochrony 4 środowiska i przyrody. Zgodnie z obowiązującymi wymaganiami ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (DU 62/01 poz. 627) działania z zakresu ochrony środowiska na szczeblu powiatowym powinny być realizowane zgodnie z programem ochrony środowiska. Art. 17 ust.1 ww. ustawy nakazuje przygotowanie powiatowego programu ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Program powinien określać wymagania odnoszące się do polityki ekologicznej państwa, a w szczególności: cele i priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawne, ekonomiczne, społeczne. Z wykonania Programu Zarząd Powiatu sporządzi co dwa lata raporty, które przedłoży Radzie Powiatu. Dodatkowo artykuł 14 ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (DU 62/01 poz. 628) zobowiązuje Zarząd Powiatu do opracowania planu gospodarki odpadami, który stanowić ma część programu ochrony środowiska. Plan gospodarki odpadami powinien określać w szczególności: aktualny stan gospodarki odpadami w powiecie, ich charakterystykę jakościową i ilościową, istniejące instalacje odzysku i unieszkodliwiania odpadów, schemat przepływu odpadów, koszty gospodarowania odpadami, prognozowane zmiany w zakresie gospodarowania odpadami, cele i działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarowania odpadami, instrumenty finansowe służące realizacji zamierzonych celów, system monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów. Zgodnie z ustawą zarówno program ochrony środowiska i plan gospodarki odpadami winien być zaopiniowany przez Zarząd Województwa Mazowieckiego oraz burmistrzów i wójtów gmin należących do powiatu. Zarząd Powiatu składał będzie co 2 lata Radzie Powiatu sprawozdanie z realizacji programu i planu, a nie rzadziej niż co 4 lata dokumenty te powinny ulegać aktualizacji. Zarząd Powiatu w Pruszkowie postanowił przygotować pod obrady Rady Powiatu dwa oddzielne dokumenty: niniejszy „Program ochrony środowiska Powiatu Pruszkowskiego” oraz „Plan gospodarki odpadami Powiatu Pruszkowskiego”. Ponieważ wszystkie zagadnienia dotyczące postępowania odpadami zostały w tym drugim dokumencie szczegółowo omówione w niniejszym kwestie te zostaną pominięte. Przy przygotowywaniu niniejszego dokumentu założono także, że przedstawiony tu program działań zostanie zaktualizowany i zweryfikowany po przyjęciu gminnych programów ochrony środowiska przez Rady Gmin należące do powiatu pruszkowskiego. Założono ponadto, że nastąpi to nie później niż do końca 2004 roku. 1.3 Cele, uwarunkowania i zakres Programu Głównym celem Programu jest określenie polityki ekologicznej powiatu pruszkowskiego, realizującej zarówno priorytety i strategię powiatu jak i polityki ekologicznej województwa i państwa. Przygotowany Program uwzględnia uwarunkowania wojewódzkie wynikające z przygotowania i przyjęcia następujących dokumentów: Strategia rozwoju województwa mazowieckiego, 5 projektu Regionalnego programu operacyjnego dla województwa mazowieckiego na lata 2004 – 2006, Program ochrony środowiska dla województwa mazowieckiego, Ponieważ program powinien być spójny z celami dokumentów tworzonych na szczeblu centralnym, przy jego opracowaniu wzięto pod uwagę cele zawarte w następujących, przyjętych przez Parlament dokumentach krajowych: Polityka ekologiczna państwa (1991 r.) i II Polityka ekologiczna państwa, Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002 – 2010, Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010, Polska 2025, długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju, Krajowy plan gospodarki odpadami, Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych. Przy opracowywaniu „Programu...” wzięto pod uwagę cele i zadania przedstawione w innych dokumentach programowych dotyczących ochrony środowiska, m.in. krajowych strategii: ochrony bioróżnodorności, oczyszczania ścieków, edukacji ekologicznej, rozwoju odnawialnych źródeł energii, polityki ochrony klimatu i in. Ponadto, zarówno ze względu na międzynarodowe uwarunkowania krajowej polityki ekologicznej, wynikające z podpisanych wielostronnych umów i konwencji, a także biorąc pod uwagę przyszłe członkostwo w Unii Europejskiej przy przygotowywaniu Programu starano się uwzględnić priorytety wynikające z takich dokumentów jak: Traktat Akcesyjny (ze szczególnym uwzględnieniem zobowiązań wynikających ze stanowiska negocjacyjnego w obszarze Środowisko); Strategię zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej; Szósty Program Działań UE na rzecz ochrony środowiska; Agenda 21 – Ramowy Program Działań; konwencje i porozumienia międzynarodowe podpisane i ratyfikowane przez Polskę (m.in. Ramowa Konwencja NZ w sprawie Zmiany Klimatu i Protokół z Kioto, Konwencja Wiedeńska, Protokół Montrealski oraz poprawki do Protokołu, Konwencja o bioróżnorodności i inne). Program przyjmuje podstawowe zasady ogólne, leżące u podstaw polityki ochrony środowiska UE i Polski . Są to: zasada zrównoważonego rozwoju, zasada przezorności , zasada prewencji, zasada „zanieczyszczający” płaci, zasada równego dostępu do środowiska postrzegana w kategoriach: ­ sprawiedliwości międzypokoleniowej, ­ sprawiedliwości międzyregionalne i międzygrupowej, ­ równoważenia szans między człowiekiem i przyrodą, zasada uspołecznienia zasada subsydiarności, zasada efektywności ekologicznej i ekonomicznej. 6 Program określa: aktualną sytuację ekologiczną w powiecie, w powiązaniu z sąsiednimi powiatami, ekologiczne, przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju powiatu, priorytetowe działania w podziale na krótkoterminowe (lata 2004 – 2006) i długoterminowe (do roku 2010), harmonogram konkretnych zadań w zakresie ograniczenia emisji, ochrony zasobów przyrody, racjonalnego gospodarowania środowiskiem, aktywizacji prośrodowiskowej społeczeństwa i wzrostu świadomości ekologicznej z podziałem na: ­ zadania powiatu, ­ zadania innych organów administracji publicznej oraz instytucji, przedsiębiorstw i organizacji społecznych, ­ zalecenia do programów gmin, ­ uwarunkowania realizacyjne Programu, jego wdrożenie i monitoring. Program dotyczy obszaru powiatu pruszkowskiego, tym niemniej bierze on pod uwagę różnego rodzaju powiązania, w tym ekologiczne z powiatami sąsiednimi. Program opracowany jest z uwzględnieniem ustrojowej pozycji samorządu powiatu i jego kompetencji wynikających z przepisów prawa ochrony środowiska, a więc ograniczonych własnych możliwości realizacyjnych i finansowych. 1.4 Funkcje Programu Niniejszy „Program ochrony środowiska powiatu pruszkowskiego” ma stać się podstawowym dokumentem koordynującym działania na rzecz ochrony środowiska w powiecie. W szczególności: przekazuje społeczeństwu, przedsiębiorcom, samorządom informacje na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska, omawia najważniejsze problemy, w tym zagrożenia ekologiczne, proponując sposoby ich rozwiązania w określonym czasie, jest gwarantem wdrażania zrównoważonego rozwoju powiatu, określa sposoby współpracy administracji publicznej wszystkich szczebli oraz instytucji i pozarządowych organizacji ekologicznych na rzecz ochrony środowiska w powiecie, ułatwia, a niekiedy formalnie umożliwia występowanie o środki finansowe potrzebne do realizacji przedsięwzięć, ułatwia opiniowanie gminnych programów ochrony środowiska, wydawanie decyzji określających sposób i zakres korzystania ze środowiska, obiektywizuje wydawanie decyzji określających sposób i zakres korzystania ze środowiska, organizuje system informacji o stanie środowiska i działaniach zmierzających do jego poprawy. Program omawia szczegółowo zadania na lata 2004 – 2010. Taki horyzont czasowy przyjęto w odniesieniu do podstawowego dokumentu wyznaczajacego kierunki polskiej polityki ochrony środowiska tj. „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2007 – 2010”. Podejście takie jest także zgodne z przepisami Prawa ochrony środowiska, określającego w art. 14 ust. 2, iż politykę ekologiczną przyjmuje się na cztery lata, z tym że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne cztery lata. Stąd w Programie sformułowano zadania obejmujące dwa okresy: 7 zadania i cele krótkoterminowe – zadania i cele długoterminowe – lata 2004 – 2006, do roku 2010. Kierunkowe działania w układzie długookresowym zostały zapisane w formule DPSIR, przyjętej w Unii Europejskiej (D – przyczyna, P – presja, S – stan, I – wpływ, R - reakcja) albo w skróconej formie systemu PSR (P – presja, S – stan, R – reakcja). Podczas opracowywania Programu przyjęto, że: - cele Programu muszą być pochodną celów generalnych i kierunków rozwoju określonych w nadrzędnym dokumencie, jakim jest „Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego”; - działania określone w Programie są adresowane do wszystkich podmiotów mających realne, prawno-finansowe możliwości ich podejmowania. Biorąc jednak pod uwagę możliwości oddziaływania samorządu powiatu na działalność innych organów i instytucji, każde działanie zapisane w Programie jest jednocześnie adresowane „do siebie”, to jest do władz powiatu pruszkowskiego. Jak już wskazano wyżej ocena i weryfikacja realizacji zadań Programu dokonywana będzie zgodnie z wymogami ustawy co 2 lata od przyjęcia Programu, aktualizacja zarówno programu ochrony środowiska jak i planu gospodarki odpadami nastąpić musi po upływie 4 lat. 8 2. 2.1 OGÓLNE DANE O POWIECIE PRUSZKOWSKIM Położenie powiatu Powiat pruszkowski położony jest na terenie Niziny środkowo mazowieckiej w mezoregionie Równiny Łowicko – Błońskiej. Nizina środkowomazowiecka stanowi wielkie kotlinowate obniżenie na założeniu trzeciorzędowej niecki tektonicznej (niecka mazowiecka). Charakteryzująca się zbiegiem dolin Wisły, Narwi, Bugu, Pilicy i Bzury. Dolinom towarzyszą rozległe poziomy denudacyjne, położone poniżej otaczających wysoczyzn: Płońskiej i Ciechanowskiej na północy; Kałuszyńskiej i Żelichowskiej na wschodzie, Wzniesień Południowomazowieckiej na południu. Rzeźba Niziny jest mało zróżnicowana. Wysokości bezwzględne wahają się w granicach 60 – 120 m, zaś formy terenu powstały głównie w wyniku procesów denudacyjnych i fluwialnych, natomiast formy glacjalne zostały silnie zatarte tek, ze w krajobrazie dominują płaskie równiny denudacyjne lub tarasy rzeczne urozmaicone występowaniem wydm. Gleby są przeważnie pseudobielicowe, ale występują tu także czarne ziemie wykształcone na paryglacjalnych utworach pylastych. Równina Łowicko – Błońska rozciąga się na przestrzeni 3063 km2 na południe od doliny Wisły i Bzury. Przedstawia ona płaski poziom denudacyjny, poprzecinany niewielkimi dopływami Bzury, z których największy, na terenie powiatu pruszkowskiego, to rzeka utrata. 2.2 Granice i gminy powiatu. Powiązania z terenami sąsiadującymi Powiat pruszkowski położony jest na zachód od Warszawy, graniczy z: od północnego - wschodu od północy od zachodu od południowego zachodu od południa – z miastem Warszawa, - z powiatem zachodnio warszawskim, - z powiatem grodziskim, - z powiatem grójeckim, - z powiatem piaszeczyńskim. W skład powiatu wchodzi 6 gmin - trzy gminy wiejskie: Nadarzyn, Michałowice i Raszyn, dwie gminy miejskie: Pruszków, Piastów oraz jedna miejsko – wiejska: Brwinów (rysunek 1). Jest to najmniejszy powiat na terenie województwa mazowieckiego, jego powierzchnia wynosi 246 km2. 9 Rys. 1 Gminy i granice powiatu pruszkowskiego Z terenami sąsiadującymi powiat skomunikowany jest zarówno drogami jak i za pomocą linii kolejowych. Miasto Pruszków połączone jest z Warszawą droga wojewódzka 719 Warszawa – Żyrardów. Jest to droga dwu jezdniowa, o dużym natężeniu ruchu. Największe zatłoczenie występuje w godzinach rannych (w kierunku do Warszawy) oraz późnym popołudniem i wieczorem (ruch od strony stolicy). Czas dojazdu do centrum Warszawy wynosi wówczas około 45 minut. Przez teren powiatu przebiegają także drogi krajowe E8 Warszawa – Katowice (która przecina teren gminy Nadarzyn i Raszyn) oraz droga E7 Warszawa – Kraków (przebiegająca przez teren gminy Raszyn). Są to trasy dwu jezdniowe, charakteryzuje je bardzo duże natężenie ruchu samochodowego. Z powodu dużego zatłoczenia dojazd tymi trasami z terenu powiatu do centrum Warszawy jest utrudniony. Inne ważne trasy samochodowe, przecinające teren powiatu do droga wojewódzka 721 łącząca Nowy Dwór Mazowiecki, Piaseczno z trasą E8 (na terenie gminy Nadarzyn) oraz droga wojewódzka 720 Nadarzyn – Brwinów – Błonie, łącząca trasę E8 z drogą krajową Warszawa – Poznań (Berlin). Obydwie te trasy także charakteryzuje bardzo duże natężenie ruchu, są one często wykorzystywane przez kierowców ciężarówek. Pozostałe drogi na terenie powiatu, to drogi powiatowe i gminne, z których część także jest bardzo zatłoczona. Komunikację Pruszkowa z Warszawą zapewnia także linia kolejowa Warszawa – Skierniewice (stanowiąca fragment Centralnej Magistrali Kolejowej). Stacje znajdują się w Piasecznie, Pruszkowie i Brwinowie. Czas dojazd do centrum Warszawy wynosi około 25 minut. Omawiany obszar połączone jest z Warszawą także poprzez linię Warszawskiej Kolei Dojazdowej (WKD). Stacje znajdują się m.in. w Opaczu, Michałowicach, Regułach, Malichach, Tworkach, Pruszkowie i Komorowie, Nowej Wsi, Kaniach i Otrębusach. Czas dojazdu do centrum Warszawy wynosi około 30 – 45 minut. WKD pozwala także na dojazd do Podkowy Leśnej, Milanówka i Grodziska Mazowieckiego. 10 2.3 Warunki przyrodnicze i klimatyczne Warunki przyrodnicze Do największych walorów przyrodniczych powiatu należy zaliczyć: Rezerwat przyrody (ornitologiczny) Stawy Raszyńskie, na terenie którego stwierdzono gniazdowanie przeszło 100 gatunków ptaków, a dodatkowe 50 gatunków pojawia się tu w okresie przelotów. Jest to także teren występowania wielu gatunków ssaków, płazów i gadów. Kompleks leśny Lasów Młochowskich, na terenie którego zlokalizowane są dwa rezerwaty przyrody: Młochowski Grąd i Młochowski Łęg. Występują tu liczne starodrzewia, siedliska grądu, dąbrowy, lasu mieszanego, boru i inne. Rezerwat Młochowski Łęg chroni fragment doliny Utraty z licznymi siedliskami podmokłymi. Lasy Sękocińskie sa fragmentem dawnej puszczy, występują tu liczne, sędziwe drzewa oraz znaczna różnorodność siedlisk. Lasy Sękocińskie stanowią fragment ponadlokalnego korytarza ekologicznego, baczącego kompleksy leśne Mazowieckiego Parku Krajobrazowego z ekosystemami Kampinowskiego Parku Narodowego. Nieco mniejsze znaczenie dla systemu przyrodniczego Mazowsza mają inne kompleksy leśne, występujące na terenie gmin: Michałowice, Brwinów i Nadarzyn oraz stawy: pęcickie i helenowskie. Odgrywają one jednak niezwykle ważną rolę we wzmacnianiu lokalnego i regionalnego systemu przyrodniczego. Dlatego tez ich zachowanie i ochrona powinna być istotnym zadaniem programu ochrony środowiska powiatu pruszkowskiego. Naturalnym bogactwem powiatu pruszkowskiego są lasy, których powierzchnia w powiecie wynosi 2 747 ha, tj. 11,13 % ogólnej powierzchni powiatu, z czego: - lasy Skarbu Państwa zajmują powierzchnię 2 064 ha, - lasy nie będące własnością Skarbu Państwa zajmują 683 ha. Rozmieszczenie lasów na terenie powiatu pruszkowskiego jest nierównomierne, tereny zalesione znajdują się w większości w jego południowo-wschodniej części. Na 1 mieszkańca przypada ok. 0,02 ha lasu. Lasy w większości występują na siedliskach borowych od boru świeżego (Bśw) do boru mieszanego świeżego (BMśw) z gatunkiem głównym sosną, w domieszce z brzozą i dębem. Głównym gatunkiem lasotwórczym w powiecie jest sosna zwyczajna. Wynika to z dużego areału gruntów niskich klas bonitacyjnych. Nielicznie występują lite drzewostany dębowe i olszowe. Runo leśne charakterystyczne jest dla określonych siedliskowych typów lasów. Z roślin chronionych w lasach występują m.in. widłak i sasanka. Lasy państwowe zajmują 8,36 % powierzchni leśnych powiatu (z czego w gminie Brwinów jest 15,4% ogólnej powierzchni lasów państwowych, w gminie Michałowice 10%, w gminie Nadarzyn 45,6%, w gminie Raszyn 29%). Lasy niepaństwowe stanowią 2,77% powierzchni zalesionych powiatu. Rozmieszczenie lasów w powiecie pruszkowskim, na terenach nie stanowiących własności Państwa jest następujące: gmina Brwinów 208 ha, 30,4% ogólnej powierzchni lasów niepaństwowych gmina Michałowice 56 ha, 8,2% ogólnej pow. lasów niepaństwowych gmina Nadarzyn 357 ha, 52,3% ogólnej pow. lasów niepaństwowych gmina Raszyn 62 ha, 9,1% ogólnej pow. lasów nie państwowych Prywatne kompleksy leśne są zazwyczaj rozdrobnione i mieszczą się w większości w przedziale: 0,10-1,3 ha. Rozdrobniona struktura lasów własności prywatnej, brak pełnej informacji o wielkości zasobów oraz pozyskaniu drewna, niska aktywność gospodarcza 11 właścicieli rodzą potrzebę zasadniczych rozwiązań, umożliwiających właściwą ocenę stanu lasów prywatnych, a przede wszystkim stwarzających warunki do prawidłowego zagospodarowania i ochrony tych lasów. Do chwili obecnej nie wszystkie lasy prywatne w powiecie pruszkowskim posiadają operaty urządzeniowe dlatego najpilniejszym zadaniem w tym zakresie jest opracowanie uproszczonych planów urządzenia lasów własności prywatnej oraz mechanizmów pomocy finansowej dla ich właścicieli. Ważnym elementem szaty roślinnej na terenach ubogich w lasy są zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, przydrożne, drzew i zadrzewień rosnących na placach, skwerach i przy ulicach oraz zadrzewień występujących na terenach prywatnych nieruchomości. Pieczę prawną nad utrzymaniem tej roślinności sprawują gminy. Klimat Położenie powiatu pruszkowsiego na Niżu Polskim Wisły decyduje o podstawowych cechach klimatu. Temperatura powietrza ma związek z położeniem powiatu w obszarze wpływów kontynentalnych klimatu. Na przeważającym obszarze średnia roczna temperatura powietrza sięga około 9 0C. Najchłodniejszym miesiącem był w 2002 r. grudzień ze średnią temp. – 6,6 0C, a najcieplejszym lipiec (21,1 °C). Średnie roczne zachmurzenie wynosi w oktanach przeciętnie 5,0. Według rejonizacji rolniczo – klimatycznej Polski obszar powiatu leży w zasięgu dzielnicy, która charakteryzuje się niskimi opadami. Średnia roczna suma opadów na przeważającym obszarze powiatu jest niższa od średniej dla Polski, czyli nie sięga 600 mm. Na większości terenu jest niższa od 500 mm. Rozkład kierunków wiatru w roku wiąże się z warunkami ogólnocyrkulacyjnymi i lokalnymi (rzeźbą terenu). Przeciętnie 65% czasu w roku nad środkową Polską, a tym samym nad powiatem pruszkowskim, zalegają masy morskiego powietrza polarnego. Wiatry w związku z tym mają przeważający kierunek zachodni. Latem wzrasta udział wiatrów północno – zachodnich w związku z napływem powietrza polarnego znad Atlantyku. Zimą przeważają wiatry z kierunków południowo – zachodnich. W przejściowych porach roku pojawiają się wiatry z sektora wschodniego, a jesienią – południowo – zachodniego. 2.4 Ludność, gospodarstwa domowe W 2003 roku liczba mieszkańców powiatu pruszkowskiego wynosiła 142 8151osób, z czego tylko na terenie miasta Pruszków mieszkało około 55 tysięcy osób (tabela 2.4.1). Charakter zabudowy jest w powiecie zróżnicowany – w gminach Pruszków i Piastów dominuje zabudowa miejska, wielorodzinna, są tu liczne osiedla typu blokowego. Zabudowa typu miejskiego występuje także w Brwinowie, Raszynie i Michałowicach z tym, że duża ilość gospodarstw domowych na tym terenie zamieszkuje domy jednorodzinne. We wszystkich gminach występuje także zabudowa typu rolniczego. Duża liczba mieszkańców, przy małej powierzchni powiatu powoduje, że jest to teren charakteryzujący się wysoką liczbą ludności przypadającej na jednostkę powierzchni, średnia dla tego terenu wynosi 580 osób na 1 km2. Jest to jeden z najwyższych wskaźników dla województwa mazowieckiego (z wyłączaniem miast na prawach powiatu). Tak duże zagęszczenie mieszkańców i będąca jego pochodną silna presja urbanizacyjna stanowi jeden z poważniejszych problemów ochrony środowiska tego obszaru. 1 GUS marzec 2003 r. 12 Tabela nr 2.4.1 Liczba ludności i gospodarstwa domowe w poszczególnych gminach powiatu pruszkowskiego w 2002 r. Ludność Gmina Liczba gospodarstw 2 w 2002 r. Powiat Pruszkowski domowych 142018 47237 m. Piastów 23484 7877 m. Pruszków 54615 20073 gm. M-w. Brwinów 20735 6593 gm. W. Michałowice 14358 4398 9465 2669 19361 5627 gm. Nadarzyn gm. Raszyn Źródło: Wojewódzki Urząd Statystyczny, 2003 W ostatnich latach, pomimo notowanego ujemnego przyrostu naturalnego w powiecie notuje się wzrost ilości mieszkańców. Jest to przede wszystkim spowodowane migracja na ten teren mieszkańców Warszawy. Dlatego dynamiczny wzrost ludności występuje w gminach, w których buduje się największa ilość nowych domów jedno – i wielorodzinnych. W 200 roku były to: gmina miejska Pruszków, gmina wiejska Michałowice, gmina miejsko-wiejska Brwinów, gmina Raszyn. Zmiany liczby mieszkańców w poszczególnych gminach wchodzących w skład powiatu przedstawiono w tabeli 2.4.2 Tabela nr 2.4.2 Liczba ludności w latach 1998 – 2002 w powiecie pruszkowskim w podziale na gminy Jednostka samorządu Rok Rok Rok Rok Rok terytorialnego 1998 r. 1999 r. 2000 r. 2001 r. 2002 r. Powiat Pruszkowski 134809 135806 136948 137804 142018 m. Piastów 23767 23887 24036 24091 23484 m. Pruszków 53336 53295 53427 53605 54615 gm. m-w. Brwinów 19347 19642 19753 19825 20735 gm. w. Michałowice 12491 12821 13071 13294 14358 gm. Nadarzyn 7747 7860 8259 8401 9465 gm. Raszyn 18121 18301 18402 18588 19361 2 Stan na dzień 31.12 2002 r. 13 Struktura ludności w powiecie pruszkowskim według płci jest nieco mniej korzystna niż w województwie mazowieckim: na 100 mężczyzn przypada 111 kobiet, przy przeciętnej w tym województwie 108 kobiet na 100 mężczyzn. 2.5 Infrastruktura Stan infrastruktury na terenie powiatu jest zróżnicowany. Zdecydowanie lepiej jest ona rozwinięta ma terenach miejskich – zwłaszcza Pruszkowa, Piastowa, a także Raszyna niedostatki w tym zakresie występują na terenach wiejskich. Pod względem komunikacyjnym teren powiatu obsługiwany jest zarówno przez Polskie Koleje Państwowe, spółkę obsługującą Warszawską Kolej Dojazdową, jak i przez komunikację autobusową – MZK Warszawa i PKS Grodzisk Mazowiecki. Sieć dróg na omawianym terenie jest stosunkowo dobrze rozwinięta, choć znaczna ich ilość to drogi bez utwardzonej nawierzchni. Dotyczy to zwłaszcza dróg gminnych i powiatowych (tabela 2.5.1) Stan dróg o nawierzchni bitumicznej przede wszystkim gminnych, ale także pozostałych klas – powiatowych i wojewódzkich - jest zazwyczaj niewystarczający lub wręcz zły, ze względu na występujące przełomy i koleiny. Dobry jest jedynie stan dróg krajowych. Tabela nr 2.5.1 Drogi powiatowe w powiecie pruszkowskim Miasto/Gmina Pruszków Piastów Brwinów Gm. Brwinów Gm. Michałowice Gm. Raszyn Gm. Nadarzyn Długość w km 22,500 9,000 8,130 34,220 23,658 26,689 44,090 Utwardzone w km 21,100 9,000 8,130 30,480 23,658 25,789 40,530 Nieutwardzone w km 1,400 3,740 0,900 3,560 Podstawowy szkielet układu drogowego powiatu stanowi, obok dróg krajowych E7 i E8, 6 dróg wojewódzkich oraz 38 dróg powiatowych (tabela 2.5.2 i 2.5.3) Tabela 2.5.2 Wykaz dróg wojewódzkich w granicach administracyjnych powiatu pruszkowskiego 701 718 719 720 721 760 Płochocin-Pruszków-Ożarów Bożęcin – Ołtarzew-Pruszków Warszawa-Pruszków- Żyrardów-Kamion Błonie-Brwinów-Otrębusy-Nadarzyn Nadarzyn-Piaseczno-Wiązowna-Duchnów droga nr 718-stacja kolejowa PKP Pruszków Tabela 2.5.3 Wykaz dróg powiatowych powiatu pruszkowskiego 1501 1502 1503 1504 1514 1345 1346 1348 1505 Michałowice-Opacz Mała-Raszyn Ursus-Reguły-Pęcice-Suchy Las Helenów-Sokołów-do drogi Nr 8 Pęcice Pruszków Granica-Nowa Wieś-droga Nr 719 Zgorzała-Dawidy Nowy Podolszyn do drogi Nr 1348 Lesznowola-Nowe Falenty od drogi Nr 8 - Laszczki-Janczewice 14 1506 1507 1508 1510 1511 1535 1410 1412 1413 1414 1421 1424 1430 1431 1432 1433 1434 1515 1350 1354 1363 1402 1403 1404 1405 1406 1407 1409 1411 Laszczki-Falenty Duże Janki-do drogi Nr 1348 Łady- do drogi Nr 8 Raszyn-Dawidy-Dawidy Bankowe-Warszawa Nowy Podolszyn - Dawidy Wolica-Stary Sękocin Nadarzyn-Granica-Komorów-Pruszków Książenice-Żółwin-Podkowa-Leśna Urszulin-Owczarnia Żółwin-Milanówek Chrzanów-Żuków-Czubin Bieniewice-Stare Faszczyce Błonie-Milęcin-Brwinów Minanówek-Falęcin-Kotowice Biskupice-Koszajec Brwinów-Domaniew Moszna-Pruszków Parzniew-Pruszków Łazy-dodrogi Nr 1307 Wola Mrokowska-Garbatka-Krakowiany Tarczyn-Księżak-Żelechów Siestrzeń-Rozalin-Młochów-Parole dodrogi Nr 1354 od drogi Nr 8 - Młochów Młochów-Krakowiany-Przypki Kajetany-Kosów- do drogi 1402 Nadarzyn- Szamoty-Wólka Kosowska Mroków-Walędów- do drogi Nr 721 Nadarzyn /dawny przebieg drogi W-wa-Katowice/ Urzulin-Stara Wieś-Rusiec Uzupełniającym układem drogowym powiatu są drogi gminne, a w miastach lokalne ulice miejskie. Przez północną części powiatu planowane jest poprowadzenie korytarza autostrady A2. Realizacja tej inwestycji może przynieść zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Z jednej strony może oznaczać to wzrost atrakcyjności powiatu dla inwestorów, którzy będą lokalizować tu swoje podmioty gospodarcze. Wspierać to będzie wzrost gospodarczy powiatu. Z drugiej strony budowa autostrady wprowadzi szereg ujemnych oddziaływań środowiskowych. Wzrost gospodarczy i lokowanie nowych podmiotów gospodarczych oznaczać będzie wzrost presji na środowisko przyrodnicze. Pod budowę trasy i obiektów jej towarzyszących przeznaczone zostaną znaczne ilości gruntów rolniczych i leśnych. Wzrośnie zagrożenie dla środowiska wywoływane przez motoryzację. Autostrada stanowić będzie także trudną do przebycia, zarówno dla ludzi (np. rolników) jak i zwierząt, barierę. Kwestie te muszą zostać uwzględnione w przygotowywanym „Programie ochrony środowiska programu pruszkowskiego”. Na terenie powiatu stosunkowo dobrze rozwinięta jest sieć gazowa oraz wodociągowa, przy czym w odniesieniu do tej ostatniej nadal są znaczne potrzeby inwestycyjne. Znacznie większe potrzeby istnieją jednak w odniesieniu do rozbudowy sieci kanalizacyjnej. Ścieki z gospodarstw rolnych oraz zabudowy indywidualnej na tym terenie odprowadzane są do indywidualnych szamb przydomowych, a następnie wywożone do oczyszczalni ścieków. Na tym terenie jedynie nieliczne domy jednorodzinne korzystają z przydomowych oczyszczalni ścieków. Brak jest szczegółowej informacji na temat szczelności szamb. Budowę nowych 15 odcinków sieci kanalizacyjnej planuje się we wszystkich gminach powiatu (kwestie te będą bardziej szczegółowo omówione w następnym rozdziale). Na terenie powiatu pruszkowskiego funkcjonuje 21 zakładów opieki zdrowotnej w tym: 5 zakładów publicznych, 16 niepublicznych i 1 Pogotowie Ratunkowe (jako zakład niepubliczny). Na terenie miasta Pruszkowa funkcjonują 3 szpitale: Szpital Powiatowy działający w ramach ZOZ, którego organem prowadzącym jest Powiat Pruszkowski; Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Szpital Kolejowy w Pruszkowie, którego organem założycielskim jest samorząd województwa; Wojewódzki Samodzielny Psychiatryczny Zespół Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej Również jego organem założycielskim jest samorząd województwa. Powiat posiada stosunkowo dobrze rozwiniętą sieć placówek oświatowych (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja i licea), na jego terenie funkcjonują zarówno przedszkola i szkoły publiczne jak i liczne ośrodki społeczne i prywatne. Gminne Domy Kultury prowadzą kursy i koła zainteresowań, organizują liczne imprezy kulturalne dla mieszkańców. 2.6 Działalność gospodarcza na terenie powiatu Aktywność gospodarcza na terenie powiatu i jej kierunki są w znaczącym stopniu zdeterminowane bliskością miasta Warszawy. W ostatnich latach powiat w coraz większym stopniu staje się miejscem lokalizacji nowych podmiotów gospodarczych, które budują tu swoje siedziby korzystając z niższych, niż w centrum stolicy cen gruntu czy wynajmu. Symbolem rozwoju gospodarczego tego terenu są Janki, położone u zbiegu dwóch dróg krajowych E7 i E8 gdzie w latach dziewięćdziesiątych XX wieku wybudowano, na terenach rolniczych, wielkie centrum handlowo – rekreacyjne z wieloma sklepami, restauracjami kinem i salonem gier. Nowe inwestycje powstają nie tylko wzdłuż dróg krajowych, ale także m.in. wzdłuż drogi 719 łączącej Pruszków z Warszawą, a także na terenach wiejskich wzdłuż dróg powiatowych (np. we wsi Sokołów, w Nadarzynie, Raszynie, Michałowicach etc.). Proces ten, wraz z postępująca urbanizacją obszaru powiatu związana z lokowaniem tu budownictwa mieszkaniowego jedno – i wielorodzinnego powoduje ograniczenie roli rolnictwa na omawianym terenie. Tym niemniej rolnictwo nadal stanowi ważny sektor aktywności gospodarczej powiatu. Do gmin typowo rolniczych na terenie powiatu można zaliczyć: Brwinów, Nadarzyn, Raszyn i w mniejszym stopniu Michałowice. Nieliczne gospodarstwa leżą w granicach miast Pruszkowa i Piastowa. Dominująca rolę odgrywa produkcja roślinna, przede wszystkim produkcja zbóż i warzyw. Znacznemu ograniczeniu uległa produkcja typowo ogrodnicza (szklarniowa), choć nadal np. produkcja szkółkarska jest tu dobrze rozwinięta. Produkcja zwierzęca jest słabo rozwinięta i odgrywa na terenie powiatu niewielką rolę. Strukturę obszarową gospodarstw rolnych na terenie powiatu należy uznać za niekorzystną z punktu widzenia racjonalnej produkcji rolniczej, ale pozytywną z punktu widzenia środowiskowego. Dominują tu bowiem gospodarstwa o małej powierzchni, o wielkości do 5 ha. Struktura ta, dzięki znacznej ilości stref ekotonowych sprzyja zachowaniu wysokiej różnorodności biologicznej występujących tu gatunków flory i fauny. Zjawiskiem jednoznacznie niekorzystnym jest natomiast obserwowany w gospodarstwach rolnych proces starzenia się osób zajmujących się produkcją rolną. Jest to jednak trend charakterystyczny dla całej Polski, a na omawianym terenie dodatkowo wspierany przez bliskość wielkiego miasta oferującego wiele alternatywnych możliwości rozwoju zawodowego. Podstawowe informacje na temat struktury użytków rolnych w poszczególnych gminach powiatu przedstawiono w tabeli 2.6.1 16 Tabela 2.6.1 Wybrane dane dotyczące struktury użytków rolnych w gminach powiatu pruszkowskiego Gmina Brwinów Michałowice Nadarzyn Piastów Pruszków Raszyn Razem Ogólna powierzchnia użytków rolnych [ha] 4988 1859 3300 99 750 2772 13768 Grunty orne [ha] 3766 900 2522 86 608 1960 10040 [ha] Łąki i pastwiska [ha] 179 127 2 14 322 43 651 3 128 825 Sady Średnia powierzchnia gospodarstw [ha] 2,9 5,8 2,8 3 3,6 Źródło: Wydział Architektury i Ochrony Środowisk O wysokiej aktywności gospodarczej na terenie powiatu świadczy fakt, że działa tu 4256 podmiotów gospodarczych (osób prawnych oraz samodzielnych jednostek organizacyjnych mniemających osobowości prawnej zarejestrowanej w rejestrze KRUPGN – REGON). Z tego 231 to podmioty publiczne, a 4025 prywatne. Ponadto na terenie powiatu zarejestrowano 14104 osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Najwięcej z tych osób prowadzi działalność w zakresie handlu i usług (naprawy), ale bardzo rozwinięte jest także przetwórstwo przemysłowe (tabela 2.6.2) Tabela 2.6.2 Kierunki działalności osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą Ogółem 14104 Przetwórstwo Budownictwo przemysłowe 2013 1884 Handel i naprawy Hotele i restauracje 4733 232 Transport, Pośrednictwo Obsługa firm i gosp. finansowe nieruchomości magazynowa 1440 535 1928 Jednym z dynamicznie rozwijających się kierunków aktywności gospodarczej tego terenu jest turystyka i rekreacja. Na terenie powiatu działa 12 hoteli (patrz tabela 2.6.3) i pięć gospodarstw agroturystycznych, które są przygotowane do przyjęcia osób niepełnosprawnych. Gospodarstwa te są zlokalizowane m.in. w okolicy Lasów Młochowskich w Ruścu, w Rozalinie (gm. Nadarzyn) oraz w Biskupicach (gm. Brwinów). Tabela nr 2.6.3 Baza turystyczno-wypoczynkowa w powiecie pruszkowskim Gmina Brwinów Michałowice Nadarzyn Piastów Pruszków Raszyn Razem: Ilość miejsc noclegowych całorocznych sezonowych 39 39 29 29 170 170 238 238 Hotele 1 1 4 6 Źródło: Wojewódzki Urząd Statystyczny, 2003 Jak się jednak wydaje rozwój bazy hotelowej związany jest nie tylko z rozwojem turystyki, ale także z koniecznością zapewnienia miejsc noclegowych dla osób przyjeżdżających do Warszawy w poszukiwaniu pracy. 17 Jednym z poważniejszych, społecznych problemów powiatu, którego rozwiązanie pośrednio może wpływać na stan środowiska tego terenu jest bezrobocie. Na terenie powiatu zarejestrowanych w 2003 roku było 6368 osób bez pracy, stopa bezrobocia wynosiła 12% i była nieco tylko niższa niż średnia dla całego województwa. Z ogólnej liczby bezrobotnych 5475 osób nie miało prawa do zasiłku. Zmiany w poziomie bezrobocia przedstawiono na rysunku 2.6.1 Rysunek 2.6.1 Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w latach 1990 - 2002 8000 6000 4000 2000 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Osoby bezrobotne w tym kobiety w tym z prawem do zasiłku Z punktu widzenia ochrony środowiska problem bezrobocia jest o tyle istotny, że osoby bez pracy w poszukiwaniu środków do życia często podejmują działania zagrażające środowisku i przyrodzie (kłusownictwo, nielegalne pozyskiwanie drewna itp.). Z drugiej strony chęć rozwiązania tego problemu może powodować sytuację, w których tworzenie nowych miejsc pracy uzyska prymat nad ochrona środowiska. Prowadzić to może do ułatwienia lokalizacji na terenie powiatu inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska, wpływać także będzie na ograniczenie możliwości zamykania zakładów, których działalność negatywnie wpływa na stan środowiska przyrodniczego. Jest to jednak problem szerszy, występujący nie tylko na terenie powiatu pruszkowskiego, ale dotyczący niemalże całego obszaru Polski. Reasumując można stwierdzić, że wysoka aktywność gospodarcza na terenie powiatu, zwłaszcza związana z istnieniem i działaniem na tym obszarze przedsiębiorstw produkcyjnych stanowi istotne zagrożenie dla stanu środowiska przyrodniczego powiatu pruszkowskiego. Są to zarówno zagrożenia bezpośrednio związane z prowadzoną działalnością (emisje zanieczyszczeń do powietrza i wód, emisja hałasu, wytwarzanie odpadów), jak i zagrożenia pośrednie (wzrastający ruch samochodowy, zajmowanie nowych terenów pod infrastrukturę itp.). Z drugiej strony potencjalne zagrożenie dla stanu środowiska powodowane jest przez wysoką stopę bezrobocia w powiecie. Kwestie te wzięto pod uwagę przy formułowaniu celów programu ochrony środowiska dla powiatu pruszkowskiego. 18 3. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I JEGO OCHRONA. ANALIZA STANU ISTNIEJĄCEGO. GŁÓWNE PROBLEMY I ZAGROŻENIA 3.1 Polityka i zarządzanie ochroną środowiska System zarządzania ochroną środowiska w powiecie pruszkowskim, zgodnie z obowiązującymi przepisami kompetencyjnymi, opiera się na podziale obowiązków i kompetencji pomiędzy administrację publiczną szczebla wojewódzkiego, powiatowego i centralnego. Zgodnie z ww. przepisami organy wojewody prowadzą nadzór nad instalacjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska. Koordynują one także prace w zakresie gospodarki odpadami niebezpiecznymi, a poprzez Wojewódzką Inspekcję Ochrony Środowiska kontrolują przestrzeganie prawa ochrony środowiska przez podmioty działające na terenie powiatu oraz prowadzą pomiary monitoringowe. Urząd Marszałkowski nadzoruje wnoszenie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kar za naruszanie warunków tego korzystania, jest także organem odpowiedzialnym za kontrolę wdrażania wymagań ustawowych dotyczących opakowań i odpadów z opakowań, a zgodnie z przepisami ustawy Prawo ochrony Środowiska oraz ustawy o odpadach jest także organem kreującym politykę ochrony środowiska i strategię gospodarki odpadami na terenie województwa mazowieckiego. Starostwo Powiatowe i urzędy gminne wykonują obowiązki wynikające z przepisów ochrony środowiska na terenie swojego działania. W imieniu Starosty Pruszkowskiego zadania ochrony środowiska wykonuje głównie Wydział Architektury i Ochrony Środowiska. Zatrudnione jest w nim 20 osób, z czego 5 zajmuje się sprawami ochrony środowiska. Dodatkowo utworzono samodzielne stanowisko ds. ochrony środowiska. Wszystkie stanowiska pracy w Wydziale mają dostęp do komputerów i dostęp do internetu. Wydział Architektury i Ochrony Środowiska współpracuje ze wszystkimi wydziałami Starostwa, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska, Wydziałem Środowiska i Rolnictwa Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego, Departamentem Rolnictwa i Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego, Regionalnym Zarządem Gospodarki Wodnej w Warszawie, Wojewódzkim Zarządem Melioracji i Urządzeń Wodnych Inspektorat w Grodzisku Mazowieckim, Nadleśniczym Nadleśnictwa Chojnów oraz następującymi pozarządowymi organizacjami ekologicznymi: Zarządem Okręgu Polskiego Związku Łowieckiego (PZŁ), Zarządem Okręgu Polskiego Związku Wędkarskiego (PZW), Zarządem Okręgu Ligi Ochrony Przyrody (LOP), Fundacją "Nasza Ziemia". Ponadto na terenie powiatu pruszkowskiego określone zadania z zakresu zarządzania wodami publicznymi wykonuje Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie, lasami Skarbu Państwa zarządzają nadleśniczowie Nadleśnictwa Chojnów, lasami prywatnymi Starosta. W imieniu Marszałka Województwa Mazowieckiego za meliorację podstawową odpowiada Wojewódzki Zarząd Melioracji Urządzeń i Wodnych Inspektorat w Grodzisku Mazowieckim. Osoby odpowiedzialne za ochronę środowiska pracują także w urzędach gmin jednostek należących do powiatu pruszkowskiego. Organizacja administracji ochrony środowiska i ilość osób pracujących w tym zakresie w gminach wynosi: Urząd Gminy w Michałowicach: - Referat Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska 19 - liczba osób w referacie: 5 liczba osób zajmujących się ochroną środowiska: 2 Urząd Gminy w Raszynie: - Wydział Ochrony Środowiska i Gospodarki Komunalnej - liczba osób w wydziale: 17 - liczba osób zajmujących się ochroną środowiska: 4 Urząd Gminy w Nadarzynie: - Referat Rolnictwa, Leśnictwa, Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - liczba osób w referacie: 4 - liczba osób zajmujących się ochroną środowiska: 4 Urząd Miasta i Gminy w Brwinowie: - Referat Inwestycyjno-Komunalny - liczba osób w referacie: 20 - liczba osób zajmujących się ochroną środowiska: 3 Urząd Miasta w Pruszkowie: - Wydział Ochrony Środowiska - liczba osób w wydziale: 6 - liczba osób zajmujących się ochroną środowiska: 4,5 Urząd Miasta w Piastowie: - samodzielne stanowisko ds. ochrony środowiska Pomimo dobrze rozwiniętej struktury administracji ochrony środowiska stopień przygotowania administracji lokalnej do wykonywania zadań z zakresu ochrony środowiska, zwłaszcza wobec rosnącej ilości zadań nakładanych na samorządy lokalne i powiatowe w tym zakresie, należy uznać za niewystarczający. Za jeden z najważniejszych problemów systemu zarządzania ochroną środowiska na terenie powiatu należy uznać niepełne rozpoznanie sytuacji w odniesieniu do stanu i jakości poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego, źródeł zagrożenia dla tego stanu oraz pożądanych sposobów przeciwdziałania zmianom w środowisku. Dlatego też konieczne jest podjęcie pilnych zadań, które pozwoliłyby na uzyskanie właściwego poziomu wiedzy w tym zakresie. Jest to niezbędne dla stworzenia spójnego i właściwie funkcjonującego systemu zarządzania ochroną środowiska na tym terenie. Wnioski i rekomendacje 1. Wobec oczekujących zadań związanych z wdrażaniem nowych wymagań ochrony środowiska (wynikających m.in. z przejęcia wspólnotowych przepisów w tym zakresie) za pożądane należy uznać wzmocnienie merytoryczne administracji ochrony środowiska zarówno na poziomie gminnym jak i powiatowym. 2. Za szczególnie ważne należy uznać prace mające na celu przygotowanie miejscowych planów przestrzennego zagospodarowania dla tych obszarów powiatu, dla których plany takie nie istnieją. 20 3. W miarę swoich możliwości wszystkie szczeble administracji publicznej na terenie powiatu pruszkowskiego powinny starać się gromadzić informacje na temat stanu środowiska na swoim terenie, źródłach zagrożenia dla tego stanu oraz możliwych i pożądanych sposobach przeciwdziałania zagrożeniom i degradacji środowiska. Pożądane jest także zlecenie badań i analiz, które pozwoliłyby na identyfikację podstawowych zagrożeń dla poszczególnych komponentów środowiska na terenie powiatu. 3.2 Gospodarka odpadami Problemy gospodarki odpadami przedstawiono kompleksowo w opracowaniu „Plan gospodarki odpadami Powiatu Pruszkowskiego”, który został zatwierdzony przez Radę Powiatu w marcu 2004 roku. W opracowaniu tym przeprowadzono szczegółową diagnozę obecnego systemu gospodarki odpadami na terenie powiatu, zinwentaryzowano podstawowe zagrożenia i zaproponowano działania mające na celu wypełnienie obowiązków powiatu w zakresie postępowania z odpadami, które wynikają zarówno z Krajowego Planu Gospodarki Odpadami jak i Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami. Dlatego też kwestie te nie będą tu szczegółowo omawiane, a jedynie zostaną wskazane, zidentyfikowane w „Planie gospodarki odpadami Powiatu Pruszkowskiego” główne problemy w tym zakresie występujące na terenie powiatu: 1. W zakresie gospodarki odpadami komunalnymi: Brak dokładnych danych dotyczących ilości wytwarzanych odpadów komunalnych i gospodarowania nimi. Firmy wywożące odpady w większości nie składają raportów gminom w tej sprawie. Na podstawie dostępnych informacji można stwierdzić, że dominuje unieszkodliwianie odpadów komunalnych poprzez ich składowanie. Część odpadów komunalnych jest wywożona w sposób niekontrolowany do lasów, zagłębień terenów oraz w inne miejsca do tego celu nie przeznaczone. Gminy na bieżąco identyfikują „dzikie wysypiska”, które obniżają walory krajobrazowe oraz zanieczyszczają środowisko i określają działania w celu likwidacji tych składowisk. Działania w tym zakresie pociągają za sobą jednak znaczące koszty. Odpady komunalne są często palone w kotłowniach lokalnych lub na powierzchni ziemi zanieczyszczając powietrze, wywołując emisję substancji złowonnych, niszcząc życie biologiczne w glebie. Podstawowym systemem zbierania odpadów komunalnych jest system mieszany. W niewielkim stopniu prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów przy segregacji „u źródła” w gospodarstwach domowych, która w znacznym stopniu ograniczyłaby masę odpadów deponowanych na składowiskach. Ze względu na słabo rozwinięty system selektywnej zbiórki odpadów na składowiska trafiają niebezpieczne odpady komunalne np. baterie, zużyte leki, świetlówki zawierające rtęć i inne toksyczne środki. Koszty systemu gospodarki odpadami komunalnymi nie obejmują rzeczywistych wydatków gmin. Obecny system gospodarki odpadami komunalnymi nie spełnia wymogów Krajowego Planu Gospodarki Odpadami, a w szczególności: - zapobiegania i minimalizacji wytwarzania odpadów, - recyklingu. 21 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Brak informacji o ilości padłych zwierząt i brak systemu zbierania i unieszkodliwiania padliny. W większości jest ona najprawdopodobniej bezpośrednio zakopywana w ziemi, co może spowodować skażenie gleby i wód podziemnych. Brak jest również instalacji do unieszkodliwiania odpadów tego typu, co znacznie podnosi koszty unieszkodliwiania w instalacjach nie znajdujących się na terenie powiatu. Należy więc podjąć działania dla utworzenia systemu unieszkodliwiania padłych zwierząt i ich części. Obecnie na terenie powiatu funkcjonują zakłady posiadające stosowne zezwolenia zajmujące się zbieraniem wyeksploatowanych pojazdów. Pomimo tego część wraków samochodowych trafia do zakładów, które nie posiadają wymaganych prawem decyzji oraz nie są przystosowane do tego typu działalności. Brak informacji o rzeczywiście wytwarzanych odpadach niebezpiecznych powstających w gospodarstwach domowych oraz systemu zbierania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, a w szczególności przeterminowanych leków, opakowań po środkach ochrony roślin, odpadów zawierających azbest, wielkogabarytowych. Należy stworzyć taki system, aby do 2006 roku wydzielić ze strumienia odpadów komunalnych - 15% odpadów niebezpiecznych, a do 2010 roku 50%, a na składowiska odpadów do 2010 r. kierować nie mniej niż 75% odpadów biodegradowalnych. Prowadzący działalność gospodarczą nie w pełni respektują przepisy prawa dotyczące gospodarowania wytwarzanymi przez siebie odpadami (np. w odniesieniu do odzysku opakowań i innych rodzajów odpadów, prowadzenia ewidencji odpadów itp.). Usprawnienia wymaga gospodarka odpadami z oczyszczalni ścieków, np. poprzez odwadnianie i osuszanie osadów ściekowych i kompostowanie. Działania takie są niezbędna dla zapewnienia redukcji ilości odpadów biodegradowalnych unieszkodliwianych poprzez składowanie. Niezbędne są działania dla poprawy gospodarki odpadami opakowaniowymi i osiągnięcia na terenie powiatu wymaganych poziomów odzysku poszczególnych rodzajów odpadów tego typu. Może być to osiągnięte przez rozwinięcie systemu selektywnej zbiórki i recyklingu tych odpadów. Zapewnienie właściwego funkcjonowania systemu gospodarki odpadami na terenie powiatu, wymaga także m.in.: zakończenia do 31 grudnia 2009 r. rekultywacji składowisk „Rusiec” i „Góra Żbikowska” konsekwentnego wdrażania systemu segregacji odpadów komunalnych, wydzielania ze strumienia odpadów komunalnych występujących w nim odpadów niebezpiecznych, dokonania pełnej inwentaryzacji miejsc występowania eternitu i stworzeniu systemu zbiórki i unieszkodliwiania tych odpadów, prowadzenia systematycznej edukacji ekologicznej społeczeństwa. W dalszej części niniejszego „Programu...” kwestie działań niezbędnych dla poprawy sytuacji w tym zakresie nie będą omawiane, ze względu na ich zdefiniowanie w „Planie gospodarki odpadami Powiatu Pruszkowskiego” 3.3 Jakość powietrza atmosferycznego Jakość powietrza atmosferycznego na terenie powiatu pruszkowskiego nie jest zadowalająca. Składają się na to dwie podstawowe przyczyny: 22 1. oddziaływanie źródeł lokalnych, 2. oddziaływanie zanieczyszczeń z aglomeracji warszawskiej i sąsiednich powiatów. Wśród lokalnych źródeł zanieczyszczenia, największy wpływ na pogorszenie jakości powietrza maja: emisja punktowa z podmiotów gospodarczych; niska emisja z: z pieców węglowych w indywidualnych budynkach jednorodzinnych, zakładów przemysłowych, gospodarstw ogrodniczych itp. transport samochodowy, nielegalne spalanie odpadów (w piecach domowych i innych), Szczególnym rodzajem uciążliwości na terenie powiatu jest emisja substancji złowonnych, zwłaszcza wokół ferm hodowlanych, oczyszczalni ścieków, zakładów przetwórczych itp. Emisja Wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego z terenu powiatu pruszkowskiego została rozpoznana przez WIOŚ w odniesieniu do emisji punktowej, powierzchniowej i liniowej. Wielkość emisji ze źródeł punktowych została przedstawiona w tabeli 3.3.1. Pod względem ilości odprowadzanego do powietrza, ze źródeł punktowych, dwutlenku siarki powiat pruszkowski zajmuje3 drugie miejsce (po powiecie kozienickim) w województwie mazowieckim, równie duża jest emisja dwutlenku azotu – powiat pruszkowski jest trzecim co do wielkości emisji powiatem województwa (po kozienickim i wołomińskim). Znacząco mniejszy jest udział powiatu w ogólnym bilansie emisji województwa, pod względem emisji tlenku węgla i pyłu zawieszonego PM10. Tabela 3.3.1 Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego ze źródeł punktowych z terenu powiatu pruszkowskiego w 2002 roku [Mg/rok] SO2 1093 NO2 436 CO 449 PM10 143 Źródło: WIOŚ, 2003 Z punktu widzenia emisji ze źródeł punktowych istotnym elementem świadczącym o poziomie ochrony środowiska na danym terenie i potrzebach działań w tym zakresie jest ilość zanieczyszczeń zatrzymywanych w urządzeniach oczyszczających gazy odlotowe. W odniesieniu do tych wskaźników sytuację na omawianym terenie należy uznać za złą, zarówno udział zanieczyszczeń pyłowych, jak i gazowych zatrzymywanych w urządzeniach oczyszczających jest niższa niż średnia dla całego województwa. W instalacjach odpylających zatrzymywane jest 84,5% zanieczyszczeń pyłowych (przy średniej wojewódzkiej 98,9%), na terenie powiatu nie ma żadnych urządzeń do oczyszczania i/lub neutralizacji zanieczyszczeń gazowych (średnia wojewódzka wynosi 4,5% zatrzymanych lub zneutralizowanych zanieczyszczeń gazowych). Wskazuje to na konieczność podjęcia działań inwestycyjnych w tym zakresie. Zdecydowanie mniejszy jest udział powiatu w wojewódzkim bilansie emisji zanieczyszczeń z tych źródeł powierzchniowych (wielkość tej emisji obliczana jest na podstawie wskaźnika powierzchni ogrzewanej i rodzaju paliwa używanego w indywidualnych systemach ogrzewania oraz danych o ilości spalonego paliwa w indywidualnych gospodarstwach 3 z wyłączeniem miast na prawach powiatu 23 domowych). W odniesieniu do wszystkich badanych substancji wielkość emisji jest podobna, lub nawet mniejsza niż w większości pozostałych powiatów województwa mazowieckiego. Niski udział powiatu pruszkowskiego w wojewódzkim bilansie emisji ze źródeł powierzchniowych jest spowodowany głównie wysokim poziomem gazyfikacji tego terenu, a także korzystaniem przez znaczną liczbę mieszkańców z ciepła sieciowego. Największy udział emisji ze źródeł powierzchniowych ma pył zawieszony, jest to jednak tendencja charakterystyczna dla większości powiatów województwa mazowieckiego. Zbiorcze dane na temat wielkości emisji z tych źródeł przedstawiono w tabeli 3.3.2 Tabela 3.3.2 Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego ze źródeł powierzchniowych z terenu powiatu pruszkowskiego w 2002 roku [Mg/rok] SO2 305 NO2 153 CO 344 PM10 1065 Źródło: WIOŚ, 2003 Dane o emisji liniowej są danymi przeliczeniowymi, uzyskanymi na podstawie obliczeń biorących pod uwagę m.in. ilość i rodzaj samochodów korzystających z poszczególnych odcinków dróg, a także długości dróg. Ze względu na rozbudowaną sieć dróg powiat pruszkowski ma znaczący udział w wojewódzkim bilansie emisji zanieczyszczeń z tych źródeł. Zbiorcze dane na temat wielkości emisji ze źródeł liniowych na terenie powiatu pruszkowskiego przedstawiono w tabeli 3.3.3. Tabela 3.3.3 Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego ze źródeł powierzchniowych z terenu powiatu pruszkowskiego w 2002 roku [Mg/rok] SO2 40 NO2 540 CO 897 PM10 34 C6H6 8 Pb 0,095 Źródło: WIOŚ, 2003 Jakość powietrza atmosferycznego Wysoka emisja zanieczyszczeń oddziałuje na stan czystości powietrza atmosferycznego powiatu. Stan ten jest dobrze rozpoznany na terenie miast: Pruszkowa i Piastowa, znacznie mniejsza ilość informacji istnieje w odniesieniu do pozostałych obszarów powiatu. Najpoważniejszym problemem jakości powietrza w powiecie są stałe przekroczenia dopuszczalnych norm stężenia pyłu zawieszonego. W 2002 r. w punkcie pomiarowym zlokalizowanym w Pruszkowie przy ul. Majowej 14 przekroczenie dopuszczalnego stężenia pyłu PM10 powiększonego o margines tolerancji. Dopuszczalne 24-godzinne stężenia tego zanieczyszczenia, powiększone o margines tolerancji, przekroczone było w ciągu 64 dni w roku (przy dozwolonej, maksymalnej liczbie przekroczeń 35 dni). Poziom dopuszczalny wartości średniej rocznej PM10 powiększony o margines tolerancji (44.8g/m3 ) został przekroczony przez wartość średnią notowaną w tym punkcie pomiarowym o 6.9 g/m3. Również w punkcie pomiarowym zlokalizowanym w Piastowie, przy ul. Warszawskiej 24, stwierdzono w 2002 r. przekroczenie dopuszczalnego średniego rocznego poziomu PM10 powiększonego o margines tolerancji. Stężenie średnie roczne wynosiło 47.3 g/m3, co stanowi przekroczenie w/w wartości kryterialnej o 2.5 g/m3. Jednocześnie w Piasecznie odnotowano wyższe, maksymalne stężenie śreniodobowe niż na terenie miasta Pruszkowa. 24 Bardziej szczegółowe dane na temat stężeń pyłu zawieszonego PM10 w Pruszkowie i Piastowie w 2003 roku przedstawiono w tabeli 3.3.4 Tabela 3.3.4 Wyniki pomiaru stężeń pyłu PM10 na stacjach monitoringowych w Pruszkowie i Piasecznie w 2003 roku Parametr Liczba pomiarów dobowych w roku Pokrycie roku Najniższe stężenie dobowe Najwyższe stężenie dobowe Stężenie średnie roczne Liczba wartości stęż. dobowych większych od 50 g/m3 Liczba wartości stężeń dobowych większych od 65 g/m3 Jedno-stki Punkt Punkt Wartość pomiarowy w pomiarowy w dopuszczalna Pruszkowie Piastowie dla PM10 % g/m3 g/m3 g/m3 340 70 93.2 26,7 177,15 51,7 19.2 26.7 196,7 47,3 40 129 21 35 Wart. dopuszczalne dla PM10 powiększona o margines tolerancji 44,8 6 35 Jak już wspomniano szczegółowe dane dotyczące jakości powietrza na tym terenie istnieją tylko w odniesieniu do miast Pruszków i Piastów, stąd nie ma pewności czy przekroczenia dopuszczalnych stężeń PM10 występują także na innych obszarach powiatu. Biorąc jednak pod uwagę, że przekroczenia takie notowano w dwóch sąsiadujących powiatach: warszawskim i piaseczyńskim, można domniemywać, że jakość powietrza innych obszarów powiatu pruszkowskiego w odniesieniu do tego zanieczyszczenia także nie jest właściwa. Innym, specyficznym zanieczyszczeniem powietrza, w odniesieniu do którego stwierdzono na terenie powiatu pruszkowskiego przekroczenia dopuszczalnych norm jest formaldehyd. Dopuszczalne stężenie średnioroczne formaldehyfu wynosi 4 µg/m3, natomiast jego stężenie średnioroczne w Piastowie wyniosło w 2003 roku 9,9 µg/m3 (247,5% Da). W stosunku do pozostałych zanieczyszczeń, których poziomy stężeń były na terenie powiatu mierzone nie odnotowywano w ostatnich latach przekroczeń dopuszczalnych norm (tabele 3.3.5 – 3.3.8). Stężenie dwutlenku siarki charakteryzuje się wyraźną zmiennością w ciągu roku, jest wyższe w okresie zimowym, Główną przyczyna jest przede wszystkim wykorzystanie węgla w energetyce komunalnej, zawodowej i przemysłowej oraz w indywidualnych piecach domowych; jako podstawowego nośnika energii. Maksymalne stężenia średniodobowe i stężenia średnioroczne SO2 zanotowane w 2000 roku przedstawiono w tabeli 3.3.5 Tabela 3.3.5 Maksymalne stężenia średniodobowe i stężenie średnioroczne dwutlenku siarki w powiecie pruszkowskim w 2000 roku Lokalizacja stanowiska pomiarowego Miejscowość Adres Maksymalne Stężenie Da stężenie średnio-roczne % 24godzinne [µg/m ] 3 (µg/m3) Piastów Warszawska 24 12 25 2,5 6,3 Pruszków Majowa 14 107 7,3 18,3 Porównanie zanieczyszczenie powiatu dwutlenkiem siarki, na tle innych powiatów województwa mazowieckiego przedstawiono na rysunku 2 Rys. 2 Stężenie średnioroczne dwutlenku siarki [µg/m3] w powietrzu na terenie województwa mazowieckiego (rok 2000) Stężenia dwutlenku azotu wykazują znacznie mniejsze zróżnicowanie w okresie roku. Ocenia się, że w sezonie zimnym stężenia NO2 są wyższe niż w sezonie ciepłym tylko o około 40%. Oznacza to, że na emisję dwutlenku azotu związaną ze spalaniem paliw dla celów grzewczych nakłada się bardzo znaczący udział innych źródeł, zwłaszcza motoryzacji. Jest to szczególnie widoczne na terenach zurbanizowanych i obszarach o dużym natężeniu ruchu samochodowego. Dane dotyczące stężeń dwutlenku azotu na terenie powiatu pruszkowskiego przedstawiono w tabeli 3.3.6. 26 Tabela 3.3.6 Maksymalne stężenia średniodobowe i stężenie średnioroczne dwutlenku siarki w powiecie pruszkowskim w 2000 roku Lokalizacja stanowiska pomiarowego Miejscowość Adres Maksymalne Stężenie Da stężenie średnio-roczne % 24godzinne [µg/m3] (µg/m3) Piastów Warszawska 24 26,0 13,2 33,0 Pruszków Majowa 14 108,0 17,2 43,0 Porównanie zanieczyszczenie powiatu dwutlenkiem azotu, na tle innych powiatów województwa mazowieckiego przedstawiono na rysunku 3. Rys. 3 Stężenie średnioroczne dwutlenku azotu [µg/m3] w powietrzu na terenie województwa mazowieckiego (rok 2000) 27 Oprócz SO2 i NO2 podstawowym parametrem charakteryzującym stan czystości powietrza jest pył zawieszony. W powiecie pruszkowskim w porównaniu z innymi powiatami województwa mazowieckiego zanotowano jedno z najwyższych stężeń średniorocznych pyłu z pomiarów reflektometrycznych (tabela 3.3.7). Tabela 3.3.7 Stężenie na terenie powiatu pruszkowskiego pyłu zawieszonego BS oznaczonego metodą reflektometryczną w 2000 r. Steżenie średnioroczne Steżenie max Adres [µg/m3] 24-h [µg/m3] Warszawska 24 37,4 165,0 Majowa 14 36,1 205,0 Lokalizacja stanowiska pomiarowego Miejscowość Piastów Pruszków Na terenie powiatu nie notuje się natomiast przekroczeń dopuszczalnej imisji pyłu oraz metali ciężkich (tabela 3.3.8) Tabela 3.3.8 Średnia wielkość opadu pyłu, ołowiu i kadmu w powiecie pruszkowskim w 2000 r. Średni opad pyłu Średni opad ołowiu Średni opad kadmu [g/(m2rok)] [mg/(m2rok)] [mg/(m2rok)] norma 200 g/(m2rok) norma 100 mg/(m2rok) norma 10 mg/(m2rok) 82,35 17,45 0,72 Wnioski i rekomendacje 1. Niezbędne jest stworzenie bazy danych o źródłach zanieczyszczeń powietrza zlokalizowanych na terenie powiatu oraz o wielkości emisji odprowadzanych przez nie do powietrza. 2. Ze względu na występujące na terenie powiatu przekroczenia dopuszczalnych stężeń pyłu zawieszonego PM10 i formaldehydu za priorytetowe należy uznać rozpoznanie przyczyn występujących przekroczeń i podjęcie działań mających na celu poprawę jakości powietrza w odniesieniu do tych zanieczyszczeń. 3. Niezbędna jest ścisła współpraca przedstawicieli powiatu z autorami programu ochrony powietrza dla powiatu pruszkowskiego, który określi kierunki ochrony powietrza dla powiatu pruszkowskiego w odniesieniu do pyłu zawieszonego PM10. Współpraca ta powinna zapewnić wskazanie w programie takich działań, które z jednej strony wykazywać będą wysoką efektywność w poprawie stanu środowiska, z drugiej strony będą możliwe do wdrożenia na terenie powiatu pruszkowskiego. 4. Konieczne jest zwiększenie nadzoru nad podmiotami gospodarczymi odprowadzającymi zanieczyszczenia do powietrza, tak aby zapewnić, że ilość zanieczyszczeń zatrzymywanych w urządzeniach oczyszczających gazy odlotowe nie będzie mniejsza od średniej dla województwa mazowieckiego. 5. Ze względu na to, że motoryzacja jest jednym z głównych źródeł emisji na terenie powiatu ważnym zadaniem jest popieranie transportu publicznego (m.in. poprzez 28 modernizację linii średnicowej PKP łączącej powiat z Warszawą), transportu rowerowego i prowadzenie akcji edukacyjnej w tym zakresie 3.4 Ochrona i korzystanie z zasobów wodnych 3.4.1 Zasoby wodne Wody podziemne Na obszarze powiatu pruszkowskiego występują wody podziemne związane z utworami geologicznymi: czwartorzędowymi, trzeciorzędowymi. Poziom czwartorzędowy ma zasadnicze znaczenie ze względu na największe zasoby eksploatacyjne powiatu, najłatwiejszą ich odnawialność oraz najpłytsze występowanie. Na obszarze powiatu utwory wodonośne tej warstwy charakteryzują się zmienną głębokością występowania, różną miąższością i wydajnością uzyskiwaną z poszczególnych ujęć oraz zróżnicowanym stopniem izolacji. Znaczne zasoby tych wód związane są z dolinami i pradolinami, a przez to narażone na kontakty z zanieczyszczonymi wodami rzek. Z kolei w obrębie najstarszych pięter wodonośnych przeważają zbiorniki otwarte nieizolowane, podatne na zanieczyszczenia ze względu na ich charakter: szczelinowo-krasowy i szczelinowo-porowy. Wody trzeciorzędowe, ze względu na znacznie lepszą izolację warstw, w których występują charakteryzują się znacznie lepsza jakością. Bardzo ważnym zbiornikiem wód podziemnych o dobrej i trwałej jakości (dobra izolacja od zanieczyszczeń) jest oligoceński poziom wodonośny (piętro trzeciorzędowe). Jakość wód podziemnych na omawianym obszarze jest zróżnicowana. Wody gruntowe są zazwyczaj II i III klasy. Wody wgłębne charakteryzuje na ogół lepsza jakość, zazwyczaj mieszczą się one w klasie Ib lub II. Zmiany jakości wód podziemnych można prześledzić na przykładzie zasobów wodnych Brwinowa (tabela 3.4.1) Tabela 3.4.1 Zmiana jakości wód podziemnych w Brwinowie w latach 1997 – 2000 Numer ujęcia Stratygrafia Brwinów-1 Brwinów-2 Brwinów-3 Brwinów (studnia prywatna) Brwinów (studnia prywatna) Trzeciorzęd Trzeciorzęd Czwartorzęd Czwartorzęd Czwartorzęd Głębokość stropu [m ppt] 212 156,5 1,4 0,6 0,6 Klasa wód w latach 1997 1998 2000 Ib Ib III Ib III II Ib Ib Ib III Ib Ib Ib II II Wody powierzchniowe System wód powierzchniowych powiatu budują liczne naturalne cieki wodne, z których największym jest rzeka Utrata, kanały melioracyjne oraz zbiorniki wodne (przede wszystkim pochodzenia antropogennego), z których największy kompleks tworzą Stawy Raszyńskie, będące rezerwatem przyrody. W systemie zarządzania gospodarką wodną obszar powiatu należy do Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie. Podstawowa sieć rzeczna w powiecie (rzeki i kanały) liczy 29 71,939 km, z czego 63,639 km jest uregulowana. Wody płynące zajmują powierzchnię 78,3 ha. Rzeka Utrata jest prawostronnym dopływem Bzury, do której uchodzi w 25,6 km w mieście Sochaczew (powiat sochaczewski). Całkowita długość rzeki wynosi 76,5 km. Rzeka swój początek bierze w okolicach miejscowości Żelechów (powiat grodziski) i przepływa przez powiat: grodziski, pruszkowski, zachodni warszawski, sochaczewski. Powierzchnia zlewni rzeki Utraty wynosi 792 km2. Główne jej dopływy to Raszynka, Kanał Konotopa, Rokitnica, Kanał Ożarowski, Stara Rokitnica, Rów z Leszna, Korytnica i Teresinka. Rzeka płynie przez tereny użytkowane w głównej mierze rolniczo, tereny leśne zajmują jedynie ok. 11 % powierzchni zlewni. Dolina Utraty w górnym biegu rzeki jest wąska i słabo ukształtowana. Poniżej Mrokowa, przechodząc już w granice powiatu pruszkowskiego, rzeka Utrata przepływa przez szereg stawów. W środkowym biegu meandruje w dolinie znacznie szerszej i podmokłej. Utrata przepływa przez następujące większe miejscowości powiatu pruszkowskiego: Nadarzyn, Komorów Wieś, Pruszków. Teren zlewni jest uprzemysłowiony, a ścieki do wód odprowadzane są z kilkudziesięciu zakładów. W dolnym biegu rzeka przyjmuje ścieki komunalne z Sochaczewa (powiat sochaczewski), a także zakłądów i nieruchomości zlokalizowanych na terenie tego powiatu. Na obszarze opracowania największą ilość ścieków odprowadza oczyszczalnia ścieków w Pruszkowie. W miejscu zrzutu tych ścieków, na podstawie przeprowadzonych kontroli przed przebudową oczyszczalni, stwierdzono przekroczenie niektórych wskaźników m.in. BZT5 (ok. 122 mg O2/dm3), co świadczyło o niewystarczającym stopniu oczyszczania ścieków. Wynikiem tego jest bardzo zła jakość wody w Utracie. Rzeka od Pruszkowa ma charakter pozaklasowy, a na znacznej długości przypomina odkryty kolektor ściekowy. Woda ma nienaturalną barwę i specyficzny zapach. Badania laboratoryjne wykazują, że w wodzie w ciągu prawie całego roku nie ma tlenu rozpuszczonego lub występuje w bardzo małych ilościach. Zawartość substancji organicznych łatwo rozkładalnych (BZT5) wynosiła nawet około 100 mg O2/dm3, obserwowano również wysokie stężenia związków azotowych, fosforowych i stałe występowanie bakterii z grupy coli. Ze względu na znaczenie rzeki (zarówno przyrodnicze, jak i społeczne – związane z jej przebiegiem przez obszar parku w Żelazowej Woli) poprawę jakości jej wód należy uznać za jeden z priorytetów programu ochrony środowiska powiatu pruszkowskiego. Wymagać to będzie jednak szerszych prac, gdyż podobną, złą jakość mają wody wszystkie dopływy Utraty (3.4.2) . Tabela 3.4.2 Jakość wód w wybranych rzekach powiatu pruszkowskiego Nazwa rzeki Utrata Raszynka Rokitnica Zimna Woda Rok badań Ilość Badana punktów długość na rzece rzeki (km) fizyko-chemiczna II III non Klasyfikacja rzek (km) bakteriologiczna II III non II Ogólna III Non 2000 2000 2000 10 2 2 68,2 5,6 11,1 0 0 0 0 0 0 68,2 5,6 11,1 0 0 0 0 0 0 68,2 5,6 11,1 0 0 0 0 0 0 68,2 5,6 11,1 2000 2 16,3 0 0 16,3 0 0 16,3 0 0 16,3 Jakość wód zbiorników występujących na terenie powiatu jest prawdopodobnie nieco lepsza niż jakość wód płynących, brak jest jednak wystarczających danych na ten temat. Reasumując należy stwierdzić, że ze względu na złą jakość występujących na terenie powiatu wód powierzchniowych działania na rzecz poprawy ich jakości powinny być traktowane jako jeden z priorytetów programu ochrony środowiska. Warto jednak zauważyć, że działania te – jeśli mają być skuteczne – muszą być prowadzone we współpracy z sąsiednimi powiatami i 30 gminami, gdyż na jakość płynących przez teren powiatu pruszkowskiego cieków wpływają zanieczyszczenia odprowadzane do wód także z obiektów zlokalizowanych poza jego obszarem. Melioracje wodne Na terenie powiatu pruszkowskiego zmeliorowanych jest 9170 ha gruntów. Do utrzymywania zlokalizowanych na terenie powiatu sztucznych zbiorników wodnych wykorzystywane są jazy (tabela 3.4.3), większość z nich posadowiono na rzece Utracie. Część z tych urządzeń jest w złym stanie technicznym i wymaga remontu. Tabela 3.4.3 Jazy zlokalizowane na terenie powiatu pruszkowskiego Nazwa cieku Utrata Utrata Utrata Utrata Utrata Raszynka Zimna Woda Rokitnica Nowa Hektometry 47+420 49+240 56+390 56+895 59+135 3+340 5+494 9+000 Lokalizacja Pruszków Pęcice Strzeniówka Walendów Walendów Reguły Parzniew Śluza piętrząca Brwinów Rok budowy 1976 1962 1968 1971 1971 - Gmina m. Pruszków Michałowice Nadarzyn Nadarzyn Nadarzyn Michałowice Brwinów Brwinów Wiele innych urządzeń melioracyjnych – jak np. zastawki – od szeregu lat nie jest używana z uwagi na brak prowadzenia nawodnień użytków zielonych (zaniechanie użytkowania łąk i pastwisk). W większości istniejące na tym terenie urządzenia melioracyjne są zdewastowane Sytuację w zakresie melioracji w poszczególnych gminach przedstawiono w tabeli 3.4.4 Tabela 3.4.4 Melioracje szczegółowe pruszkowskiego wg stanu na 31.12.2002 r. Gmina Brwinów Michałowice Nadarzyn Piastów Pruszków Raszyn Razem Powierzchnia użytków rolnych wymagających melioracji ha 3082 1522 3874 b.d. 162 1717 10357 Powierzchnia użytków rolnych zmeliorowanych ha 2761 1184 3672 b.d. 162 1391 9170 w poszczególnych Powierzchnia użytków rolnych Oczekujących na melioracje ha 450 1290 b.d. 50 1790 gminach powiatu Stopień zaspokojenia potrzeb melioracji % 79,9 77,8 63,8 b.d. 100 81,0 74,1 Z powyższych danych wynika, że na omawianym terenie istnieją znaczne potrzeby w zakresie kontynuowania prac melioracyjnych. Z drugiej jednak strony, ze względu na postępująca zabudowę terenów rolnych na obszarze powiatu należy rozważyć, które tereny wymagają melioracji osuszających, a na jakich powinny zostać przeprowadzone prace pozwalające na kontynuowanie prowadzenia gospodarki rolnej. 31 3.4.2 Gospodarka wodą Woda na cele komunalne i gospodarcze na terenie powiatu pruszkowskiego jest pobierana z różnych źródeł: wodociągów czerpiących wodę zarówno z własnych ujęć wody podziemnej (m.in. Brwinów) jak i pozyskujących wodę z ujęcia powierzchniowego w Warszawie (m.in. Pruszków i Piastów) jak i ze studni eksploatujących wody trzeciorzędowe (także oligoceńskie) oraz czwartorzędowe. W tabeli 3.4.5 przedstawiono dane na temat ujęć wody oligoceńskiej zlokalizowanych na terenie powiatu. Tabela 3.4.5 Wykaz ujęć oligoceńskich na terenie powiatu pruszkowskiego Lp. Nazwa ujęcia oligoceńskiego 1 Osiedle + Ośrodek Zdrowia 2 POLSIM WYTW. WÓD GAZOWANYCH 3 WODOCIĄG WIEJSKI 4 PUNKT CZERPANY – UL. WYSOCKIEGO 5 PUNKT CZERPANY 6 Instytut Mech. Bud. i Górnictwa Skal. w W-wie 7 STUDNIA PUBLICZNA UL. LIPOWA 8 OSIEDLE MIESZK. „STASZIC” 9 SPÓŁDZIELNIA HODOWL. „DAWIDY” 10 Ujęcie przy ul. Pożarnej (2 studnie – eksploatowane przemiennie) Gmina ujęcia Zasoby eksploatacyjne 40.000 Jednostka zas. Michałowice – Opacz Kolonia 50.000 m3/godz. Nadarzyn 90.000 m3/godz. Piastów 13.000 m3/godz. Piastów 20.000 m3/godz. Pruszków 20.000 m3/godz. Pruszków 30.000 m3/godz. Pruszków 25.000 m3/godz. Raszyn 67.000 m3/godz. Raszyn 70.000 m3/godz. Brwinów m3/godz. Sieć wodociągowa w powiecie pruszkowskim ma 484,3 km, tj. 1,96 km sieci wodociągowej na km2 powierzchni powiatu, natomiast sieć kanalizacyjna ma 250,7 km, tj. 1,02 km sieci kanalizacyjnej na km2 powierzchni powiatu4. Pasmo Pruszkowskie zasilane jest w wodę warszawską przewodem średnicy 1000 ułożonym w Alejach Jerozolimskich. Miasta Pruszków i Piastów zasilane są przewodem magistralnym średnicy 800 przebiegającym Al. Dwudziestolecia. System zaopatrzenia w wodę Pasma Pruszkowskiego podzielony jest na dwie strefy ciśnienia: strefę I opartą na tzw. „ciśnieniu warszawskim” obejmującą Ursus, Piastów i Michałowice, docelowo również Ożarów oraz strefę II obejmującą Pruszków, w której to strefie dla zaspokojenia potrzeb i niezbędnego ciśnienia w sieci oraz rezerw niezbędne jest zrealizowanie stacji strefowej 4 Bank Danych Regionalnych, GUS za 2002 r. 32 „Malichy”5. Długość sieci wodociągowej na terenie Powiatu Pruszkowskiego będącego na stanie MPWiK wynosi 151 km. Pobór wody z sieci warszawskiej przez odbiorców wynosi 3 785 000 m3/rok, w tym pobór przez odbiorców indywidualnych (gospodarstwa domowe) tj. ok. 50 tys. mieszkańców wynosi 3 044 000 m3/rok. Zasoby Wodociągów Warszawskich przewyższają zaopatrzenie miasta w wodę, jedynym ograniczeniem może być przepustowość magistrali wodociągowej dostarczającej wodę do Pruszkowa. Na terenie Pruszkowa w eksploatacji MPWiK znajduje się 5 awaryjnych ujęć wody, z których (zgodnie z pozwoleniem wodno – prawnym) produkowana jest woda wyłącznie w przypadku awarii bądź wyłączenia magistrali warszawskiej. W gminie Michałowice w 2001 r. znaczne nakłady poniesiono na budowę sieci wodociągowych, których wybudowano łącznie 5,58 km. W gminie funkcjonują trzy zbiorowe wodociągi niezależne pod względem źródeł zasilania i zasięgu sieci rozdzielczych. Zaspokojenie potrzeb w zakresie dostępność wody z sieci wodociągowej jest na tym trenie niewystarczające. Posesje nie podłączone do wodociągów oraz leżące poza zasięgiem sieci przemysłowych zasilane są z wodociągów indywidualnych wodą pobraną z płytkich warstw wodonośnych.6 Do 2010 roku w Gminie Michałowice planowane są inwestycje w zakresie rozbudowy sieci wodociągowej. Miasto Brwinów jest w 100 % zwodociągowane, trwa rozbudowa sieci wodociągowej na pozostałym terenie gminy. Na ogólnie planowaną długość sieci wodociągową 120 km do końca 2002 r. wykonano 80,7 km. Zaopatrzenie Gminy Brwinów w wodę odbywa się z własnych ujęć, tj. SUW w Brwinowie przy ul. 11 Listopada 5 uzdatniającej 100 m 3/h (planowana wydajność 130 m3/h) oraz SUW w Parzniewie o wydajności 5 m3/h (planowana wydajność 18 m3/h). Miejscowości Domaniew, Domaniewek i Moszna podłączone są do „wody warszawskiej” poprzez miasto Pruszków – planowane jest podłączenie tych miejscowości do własnych SUW.7 W Nadarzynie część mieszkańców korzysta z wody wodociągowej pochodzacej z ujęcia komunalnego. Liczba gospodarstw rolnych i domostw na terenie gminy Nadarzyn w roku 1999 według głównego źródła zaopatrzenia w wodę kształtuje się następująco: wodociąg sieciowy –345 gospodarstw, wodociąg zagrodowy podłączony do studni – 439 gospodarstw, studnia własna 216 gospodarstw.8 3.4.3 Źródła zanieczyszczenia wód i oczyszczanie ścieków Na jakość wód powierzchniowych wpływają uwarunkowania naturalne: warunki klimatyczne, hydrograficzne, tempo przebiegu procesów biohydrochemicznych w wodach (tzw. zdolność samooczyszczania się wód), presje antropogeniczne. W ostatnich latach oddziaływanie źródeł przemysłowych uległo istotnemu ograniczeniu. Poważnym czynnikiem obniżającymi jakość wód w powiecie pruszkowskim pozostają nadal: spływy powierzchniowe z terenów wiejskich, ścieki komunalne odprowadzane do odbiorników systemami kanalizacyjnymi, wody opadowe, zakwaszenie odpadów, dzikie składowiska odpadów. W ostatnich latach w powiecie pruszkowskim nastąpił znaczący rozwój infrastruktury technicznej chroniącej wody powierzchniowe przed zaneiczyszczeniem. Z oczyszczalni ścieków korzysta około 40 % ludności powiatu. Większość oczyszczalni to jednak małe Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Pruszkowa”, 2000 r „Raport o stanie Gminy Michałowice” 2002 r. 7 Materiał przekazany przy piśmie z dnia 15.12.2003 r., znak: IK.762/410/03 8 „Strategia rozwoju gminy Nadarzyn.”, maj 1999 r. 5 6 33 obiekty, zdolne obsługiwać jednostki osadnicze o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) poniżej 2000. Oczyszczalnie ścieków powyżej 2000 RLM posiadają tylko: Domy Towarowe „Casino” S.A. w Jankach, Pruszków (MPWiK w Warszawie), Urząd Gminy Raszyn, Urząd Gminy Nadarzyn. Większość oczyszczalni nie jest w pełni wykorzystana. Główną przyczyną tej sytuacji jest zbyt krótka sieć kanalizacyjna i niedostatek dobrze pracujących punktów zlewnych. Niektóre z oczyszczalni ścieków wykazują okresowe przekroczenia dopuszczalnych wskaźników zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach (głównie fosforu ogólnego i azotu ogólnego). Główną przyczyną w/w sytuacji jest niski stopień oczyszczania w istniejących oczyszczalniach (brak trzeciego stopnia oczyszczania) oraz niewłaściwa eksploatacja oczyszczalni. Listę działających na terenie powiatu oczyszczalni ścieków przedstawiono w tabeli 3.4.6 Tabela 3.4.6 Wykaz oczyszczalni na terenie powiatu pruszkowskiego Lp. Zarządzający Gmina Miejscowość 1. Dom Pomocy Społecznej w Czubinie Brwinów Czubin 2. Miejskie Pruszków Przedsiębiorstwo Pruszków Wodociągów i Kanalizacji w Warszawie Oczyszczalnia miejska w Pruszkowie 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Rodzaj oczyszczalni biologiczna Mechaniczno biologiczna Projektowana przepustowość (m3/d) Odbiornik 49,0 Rokitnica Utrata Bzura 52 000,0 Utrata - Bzura EC Warszawskie S.A. EC Pruszków Pruszkowskie Zakłady Materiałów Izolacyjnych w Pruszkowie Zakłady Akumulatorowe ZAP S.A. w Piastowie Pruszków Pruszków Pruszków Pruszków Samodzielny Zespół Publicznych Zakładów Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej w Komorowie Urząd Miasta i Gminy Brwinów oczyszczalnia gminna Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Brwinowie HERMES TOUR Sp. z o.o. w Nadarzynie Urząd Gminy Nadarzyn oczyszczalnia miejska SCANIA POLSKA S.A. w Starej Wsi Jednostka Wojskowa Nr 2380 w Ruścu Michałowice biologiczna Komorów 250,0 Rów melioracyjny -Kanał Konotopa -Utrata 23,0 Utrata - Bzura Brwinów Parzniew biologiczna 100,0 Rów A Zimna Woda Brwinów Brwinów biologiczna 120,0 Rów ZW-13 Zimna Woda Nadarzyn Nadarzyn Nadarzyn Nadarzyn Nadarzyn Stara Wieś Nadarzyn Rusiec Mechaniczno biologiczna Mechaniczno biologiczna biologiczna Specjalny Ośrodek Wychowawczy Zgromadzenia Sióstr Nadarzyn Kostowiec Mechaniczno Biologiczna BIKON Piastów Piastów Wody deszczowe mechaniczna Mechaniczno chemiczna Mechaniczno biologiczna 34 Utrata 12,0 Utrata - Bzura 22,0 Rów Mrówka 1000,0 Zimna Woda 31,5 Rów ZW 10 i rz. Zimna Woda 30,0 Rów U-31 Utrata Bzura 55,0 Rów melioracyjny Zimna Woda 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. Franciszkanek Rodziny Maryjnej w Kostowcu Urząd Gminy Nadarzyn oczyszczalnia gminna Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Oddział Młochów Urząd Gminy Nadarzyn oczyszczalnia gminna Centrum Mody Warszawa Sp. z o.o. w Nadarzynie – Kajetanach 3M Poland Sp. z o.o. w Kajetanach Domy Towarowe CASINO S.A. w Warszawie Centrum Handlowe „GEANT” w Jankach IKEA Polska S.A. w Jankach Urząd Gminy Raszyn oczyszczalnia gminna Nadarzyn Młochów Nadarzyn Młochów Mechaniczno biologiczna biologiczna Nadarzyn Walendów Mechaniczno biologiczna Nadarzyn Mechaniczno Nadarzyn biologiczna Kajetany Nadarzyn Biologiczna, Nadarzyn – bioreaktor Kajetany osad czynny niskoobciażony Raszyn biologiczna Janki Raszyn Janki Raszyn Falenty 22. Handlowo – Rolnicza Spółdzielnia DAWIDY w Dawidach Raszyn Dawidy 23. Instytut Badawczy Leśnictwa w Warszawie Ośrodek Dioświadczalny w Sękocinie Las Metra Pooland Aluminium Sp. z o.o. URZUT Raszyn Sękocin Las 24. Urzut Nadarzyn biologiczna biologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów biologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów biologiczna Mechaniczno chemiczna 60,0 Rów U34 i rz. Utrata 60,0 Rów ZW13/2 rz. Zimna Woda 150,0 Rów melioracyjny i rz. Utrata Bzura 20,0 Rów u-7 Utrata Bzura 34,0 Zimna Woda 230,0 Rów R-4 Raszynka Utrata 65,0 Rów E-4 2920,0 RRÓW c Raszynka Utrata 300,0 Rów R-12 Raszynka Utrata 37,0 Rów U-5 Utrata Bzura 62,0 Rz. Zimna Woda Największą oczyszczalnią ścieków działającą na terenie powiatu jest mechaniczno – biologiczna grupowa oczyszczalnia ścieków w Pruszkowie o przepustowości 38 tys. m³/dobę. Oczyszcza ona głównie ścieki komunalne z terenu Pruszkowa, Piastowa, gminy Michałowice, Ursusa (jako dzielnicy Warszawy) oraz gminy Ożarów Mazowiecki. Ścieki surowe dopływające do oczyszczalni w Pruszkowie charakteryzują się następującym składem: - stężenie ścieków surowych BZT5 = 200 do 300 mg O2/dm3 - jw. CHZT= 800 do 1200 mg O2/dm3 - zawiesina Z= 150 do 300 g/m3 - azot N og.= 10 mgO2/dm3 Oczyszczone ścieki odprowadzane są do rzeki Utraty. Jakość oczyszczonych ścieków w chwili obecnej, charakteryzowana wskaźnikami zapotrzebowania na tlen wyosi: BZT5 = 10 mg O2/dm3, CHZT = 80 mg mg O2/dm3. Od 1999 r. realizowana jest modernizacja mająca na celu dostosowanie oczyszczalni do standardów UE oraz zwiększenie przepustowości do 52 tys. m³/dobę. Uzyskanie pełnego, zakładanego efektu ekologicznego planowane jest na 31.06.2004 r. W wyniku eksploatacji oczyszczalni w Pruszkowie powstają znaczące ilości osadów ściekowych i zanieczyszczeń stałych. Osady poddawane są fermentacji w wydzielonych 35 komorach fermentacyjnych, następnie odwadniane na wirówkach i składowane maksymalnie przez okres jednego roku na składowisku odpadów na terenie oczyszczalni. Z tego miejsca odpady odbierane są przez odbiorców z terenu miasta Pruszkowa posiadających zezwolenie na zagospodarowanie osadów z oczyszczalni ścieków w Pruszkowie. Zanieczyszczenia stałe (skratki) zbierane na kratach hermetyzowane są w workach i kontenerach, skąd odbierane są przez odbiorców (spoza terenu Pruszkowa) posiadających zezwolenie na zagospodarowanie skratek z oczyszczalni ścieków. Rocznie wytwarza się ca 300 Mg skratek o uwodnieniu 70% Piasek zbierany z piaskownika po przepłukaniu składowany jest na składowisku oczyszczalni ścieków, skąd odbierany jest przez odbiorców (spoza terenu Pruszkowa) posiadających stosowane zezwolenie. Rocznie wytwarza się ca 200 Mg piasku i ca 7 000 Mg osadu o uwodnieniu 70%. Trwają przygotowania do podjęcia budowy instalacji do termicznego przekształcania ustabilizowanych osadów ściekowych w powiązaniu z wytwarzaniem energii elektrycznej i cieplnej. Charakterystykę pozostałych, dużych oczyszczalni ścieków (przyjmujących ładunek powyżej 2 000 RLM) przedstawiono w tabeli 3.4.7. Należy pamiętać, że zgodnie z zobowiązaniami zapisanymi w Traktacie Akcesyjnym pomiędzy Polską a Wspólnotą Europejską będzie istniała konieczność dostosowania warunków działania oczyszczalni ścieków powyżej 2000 RLM do wymagań dyrektywy 271/91/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych. Tabela 3.4.7 Charakterystyka oczyszczalni ścieków o RLM powyżej 2000 działających na terenie powiatu pruszkowskiego Oczy szczalnia Janki/ Raszyn Urząd Gminy Nadarzyn Urząd Gminy Raszyn RLM Stopień redukcji ładunków zanieczyszczeń w% Zawie- Azot Fosfor BZT5 ChZT sina ogólny ogólny Ładunek substancji oznaczanych w ściekach oczyszczonych w kg/rok Zawie Azot Fosfor BZT5 ChZT sina ogólny ogólny 3300 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 5000 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 2098,0 7102,0 5972,0 2421,0 484,0 15200 98,3 94,3 95,9 83,8 87,2 3643,0 19412,0 7286,0 9628,0 677,0 Znaczna ilość ścieków wytwarzanych na terenie powiatu, zwłaszcza przez gospodarstwa domowe położone na obszarach wiejskich, ale także częściowo na terenach zurbanizowanych jest gromadzona w zbiornikach bezodpływowych lub dołach chłonnych. Część szamb jest rozszczelniona, lub ścieki z nich wywożone są na pola, do lasów i do cieków wodnych (drastycznie pogarszając ich czystość), zamiast do punktów zlewnych oczyszczalni ścieków. Problemem wszystkich gmin jest zbyt krótka sieć kanalizacyjna odprowadzająca nieczystości płynne z poszczególnych posesji do oczyszczalni. Chociaż w ostatnich latach wzrasta ilość przyłączy kanalizacyjnych (tabela 3.4.8) to ich ilość jest daleka od wymaganej – obecny stosunek długości sieci wodociągowej do kanalizacyjnej wynosi 1:1,92. Tabela 3.4.8 Przyłącza kanalizacyjne wykonane na terenie powaitu w latach 2001 – 2002. Gmina Ilość przyłączy kanalizacyjnych wykonanych w latach 2001 [szt.] 36 Ilość przyłączy kanalizacyjnych wykonanych w latach 2002 [szt.] Tendencje: Brwinów Michałowice Nadarzyn Piastów Pruszków Raszyn 45 1288 426 86 b.d. 906 74 1539 526 114 b.d. 1606 wzrost wzrost wzrost wzrost b.d. wzrost Długość czynnej sieci kanalizacji sanitarnej w poszczególnych gminach Powiatu Pruszkowskiego wynosi9: - Gmina Brwinów - 14,7 km - Gmina Michałowice – 37,3 km - Gmina Nadarzyn – 18,1 km - Miasto Piastów – 46,2 km - Miasto Pruszków – 107,9 km - Gmina Raszyn – 26,5 km. Odbiornikiem ścieków z terenu miasta Pruszkowa i Piastowa jest zmodernizowana oczyszczalnia ścieków w Pruszkowie. Cały obszar miasta Pruszkowa i Piastowa wymaga rozbudowy systemu kanalizacji sanitarnej ogólnomiejskiej (rozdzielczej).10 Zgodnie z koncepcją kanalizacji sanitarnej Gmina Brwinów realizuje sieć kanalizacyjną z przesyłaniem ścieków do Oczyszczalni Ścieków w Grodzisku Mazowieckim. Do końca 2002 r. wybudowano 14,7 km sieci oraz 11 przepompowni, w tym przepompownia główna przy ul. Sochaczewskiej tłocząca ścieki poprzez miasto Milanówek do Oczyszczalni w Grodzisku Mazowieckim.11 Gmina Michałowice odprowadza ścieki systemem kanalizacji sanitarnej do oczyszczalni ścieków w Pruszkowie. Zgodnie z planami rozbudowa sieci kanalizacyjnej w gminie będzie trwała do 2010 roku. W gminie funkcjonują odcinki wybudowanej w latach 1994-2000 sieciowej kanalizacji sanitarnej. W ramach realizacji „Harmonogramu budowy kanalizacji sanitarnej” w 2001 r. wybudowano 8,2 km sieci kanalizacyjnej wraz z przykanalikami.12 Stopień skanalizowania wsi Nadarzyn jest bardzo mały. Gmina Nadarzyn posiada jeden kolektor (1,39 km) oraz oczyszczalnię ścieków w Nadarzynie. Ponadto, na terenie gminy działa pięć oczyszczalni lokalnych (Młochów, Walendów, Ruciec, Bieliny, Kostowiec). 13 Inwestycje w tym zakresie są jednak stale kontynuowane. Jeszcze gorsza sytuacja istnieje w odniesieniu do kanalizacji deszczowej. Pruszków i Piastów nie posiadają zorganizowanego systemu odprowadzania wód opadowych. Istniejąca sieć kanalizacji deszczowej jest niewystarczająca i fragmentaryczna. Podstawowymi odbiornikami wód opadowych z terenu Pruszkowa i Piastowa są: rzeka Utrata oraz cieki Żbikówka (kanał Konotopa), Regułka (rów Reguły-Malichy) i Raszynka. Są one zanieczyszczone poprzez częste bezpośrednie odprowadzanie do nich ścieków bytowo-gospodarczych oraz przemysłowych niedostatecznie oczyszczonych. Nie wszystkie istniejące kanały deszczowe oraz lokalne rowy posiadają osadnik podczyszczający wody deszczowe przed odprowadzeniem do cieku. Ponadto bezpośrednio do cieków wodnych odprowadzane są dzikie podłączenia szamb14. 9 Bank Danych Regionalnych, GUS za 2002 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Pruszkowa”, 2000 r. 11 Materiał przekazany przy piśmie z dnia 15.12.2003 r., znak: IK.762/410/03 12 „Raport o stanie Gminy Michałowice” 2002 r. 13 „Strategia rozwoju gminy Nadarzyn. Nadarzyn 2006 rok ”, maj 1999 r. 14 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Pruszkowa” 2000 r. 10 37 Gmina Brwinów opracowała w 2003 r. koncepcję kanalizacji deszczowej dla miasta Brwinowa. Odbiorcami wód deszczowych są rowy melioracyjne odprowadzające wody do rzek Zimna Woda i Rokitnica Stara. Istniejąca kanalizacja w Gminie Brwinów została wymieniona oraz w części odbudowana. W budowie są dalsze odcinki kanalizacji deszczowej: w ul. Pszczelińskiej, wymiana odcinka kanalizacji deszczowej od ul. Grodziskiej poprzez Park Miejski i w ul. Sochaczewskiej.15 Również w planach inwestycyjnych Gminy Michałowice jest rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej. Źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych na omawianym terenie jest także spływ powierzchniowy. Zanieczyszczenia wielkoobszarowe, transportując substancje mineralne z terenu zlewni, są odprowadzane poprzez wody roztopowe, opadowe i infiltracyjne na całej długości zlewni rzek powiatu (Utraty, Raszynki, Zimnej Wody). Doprowadza to do nadmiernego wzbogacania wód w substancje biogenne. Nadmiar substancji biogennych w wodach powoduje nadmierny rozwój organizmów, a ich masowy rozkład obniża parametry biochemiczne wód, zagrażając często organizmom wodnym. Ze względu na ograniczenie roli rolnictwa na terenie powiatu, maleje także ilość zanieczyszczeń odprowadzanych do wód z tych źródeł. Narażone na zanieczyszczenie są także wody podziemne. Najbardziej zagrożone w powiecie pruszkowskim, jak i w całym kraju, są wody gruntowe w obrębie czwartorzędowego poziomu wodonośnego. Dobre właściwości filtracyjne skał słabo izolujących poziom wodonośny stwarzają warunki do migracji zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Wody wgłębne, lepiej izolowane od powierzchni, charakteryzują się dobrą jakością. Zanieczyszczenie wód podziemnych może mieć charakter nieodwracalny, dlatego też ich ochrona ma znaczenie priorytetowe. Jednym z obszarów najbardziej zagrożonych jest teren tzw. Rynny Brwinowskiej, znaczącego zbiornika wód podziemnych. Ujęcia wodne na tym terenie nie posiadają właściwego zabezpieczenia, zaś programy rozwoju sieci drogowej i zrzuty ścieków z zlokalizowanych tu osiedli mieszkaniowych i domów jednorodzinnych (m.in. do nieszczelnych szamb) stanowią znaczące zagrożenie dla zlokalizowanych tu zasobów wody. Głównymi zagrożeniami dla jakości wód podziemnych w powiecie pruszkowskim są: - - tradycyjne metody pozbywania się ścieków bytowych (rozsączkowanie nie oczyszczonych ścieków w gruncie lub świadome zakładanie nieszczelnych szamb., świadome usuwanie ścieków bytowych na powierzchnie gruntów przez pojazdy asenizacyjne), składowiska odpadów, działalność gospodarcza (stacje paliw, magazyny środków chemicznych), awarie przemysłowe. Ze względu na niskie zasoby dyspozycyjne wód pitnych na terenie województwa mazowieckiego, zły stan jakości wód powierzchniowych i podziemnych powiatu, a także negatywny wpływ zanieczyszczenia wody na zdrowie ludzi i zwierząt, konieczność oszczędnego gospodarowania wodami i ochrony ich jakości należy uznać za jednej z ważniejszych priorytetów programu ochrony środowiska powiatu pruszkowskiego. Wnioski i rekomendacje Stan jakości wód powierzchniowych występujących na terenie powiatu, głównie płynących, jest zdecydowanie zły, większość z cieków (w tym największa rzeka powiatu 15 Materiał przekazany przy piśmie z dnia 15.12.2003 r., znak: IK.762/410/03 38 3.5 – Utrata) prowadzi wody pozaklasowe lub III klasy czystości. Również stan wód podziemnych nie jest zadowalający, większość wód gruntowych charakteryzuje się wskaźnikami pozwalającymi zaliczyć je do II lub III klasy czystości. Jakość wód wgłębnych jest lepsza, ale i one charakteryzują się zazwyczaj maksymalnie jakością pozwalającą je zaliczyć do klasy Ib. Wśród wielu źródeł zanieczyszczenia wód na terenie powiatu do najważniejszych zaliczyć należy: niski poziom wyposażenia terenu w kanalizację, zbyt niski poziom oczyszczania ścieków, niewłaściwa gospodarka ściekami magazynowanymi w szambach, nielegalny zrzut nieczyszczonych ścieków poza oczyszczalniami ścieków, niewystarczające wyposażenie istniejących tu jednostek osadniczych i podmiotów gospodarczych w oczyszczalnie ścieków. Za najważniejsze działania mające na celu poprawę jakości wód w powiecie należy uznać: rozbudowę sieci kanalizacyjnej, modernizację istniejących i w przypadku występujących potrzeb budowę nowych oczyszczalni ścieków, nadzór® nad sposobem magazynowania i postępowania ze ściekami gromadzonymi w szambach, obudowa biologiczna brzegów cieków i zbiorników wodnych. Woda na potrzeby komunalne (woda pitna) oraz gospodarcze pobierana jest z różnych źródeł: około 1/3 mieszkańców korzysta z wody przesyłanej do powiatu ze stacji uzdatniania wody w Warszawie, część gmin posiada własne studnie głębinowe, stacje uzdatniania i sieć wodociągową. Nadal jednak znaczna ilość mieszkańców powiatu 20 – 30% korzysta z własnych studni czerpiących wody z poziomu czwarto – lub (znacznie rzadziej) trzeciorzędowego. Dalsza rozbudowa sieci wodociągowej traktowana jest przez większość gmin jako jeden z priorytetowych kierunków inwestowania. Powierzchnia ziemi. Gleby Brak jest szczegółowych danych na temat zanieczyszczenia gleb występujących na terenie powiatu pruszkowskiego. Ze względu na prowadzoną tu od wielu lat działalność gospodarczą, a także ze względu na potencjalnie duży wpływ motoryzacji na gleby sąsiadujące z drogami należy się spodziewać, że mogą tu występować tereny zanieczyszczone metalami ciężkimi, węglowodorami i innymi związkami. Domniemanie to potwierdzają wyrywkowe dane z badań prowadzonych na terenie gminy Piastów (wokół zakładów produkujących akumulatory) prowadzone w latach 70. i 80. przez katedrę Gleboznawstwa SGGW, które wykazały obecność na terenie powiatu gruntów zanieczyszczonych ołowiem. Można przypuszczać, że najważniejszymi źródłami zagrożenia dla stanu gleb powiatu są: motoryzacja; nieuporządkowana gospodarka odpadami (nielegalne usuwanie odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych); nieuporządkowana gospodarka ściekowa (infiltracja zanieczyszczeń z nieszczelnych szamb, wywóz odpadów płynnych na pola); niewłaściwe lub nadmierne używanie nawozów i środków ochrony roślin; mycie pojazdów w miejscach do tego nie przeznaczonych; erozja spowodowana wadliwym użytkowaniem gruntów; nielegalne pozyskiwanie warstwy próchniczej. Jak się jednak wydaje największym zagrożeniem dla gleb na omawianym terenie jest niszczenie pokrywy glebowo – roślinnej w wyniku technicznej zabudowy powierzchni ziemi 39 związanej z postępująca urbanizacja terenu powiatu: rozwojem zabudowy mieszkaniowej oraz przemysłowej i usługowej oraz towarzyszącej im infrastruktury. Dane Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska w Warszawie16 gleby powiatu pruszkowskiego charakteryzują się mniejszym, niż dla większości powiatów województwa, udziałem gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych (od 21 do 40% powierzchni). Niski jest też udział gleby o o bardzo niskiej i niskiej zawartości fosforu (do 20%) i magnezu (21 – 40%), Mniejszy niż dla większości powiatów województwa jest także udział gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartości potasu (41 – 60%). Chociaż powyższe dane zdają się wskazywać na wysoką przydatność gleb powiatu dla rozwoju działalności rolniczej, to jednak jest to limitowane słabą jakością występujących tu utworów. Gleby występujące na terenie powiatu pruszkowskiego to zazwyczaj gleby średniej i niskiej jakości, wśród gruntów rolnych dominuje III i IV klasa, wśród użytków zielonych gleby IV i V klasy (tabele 3.5.1 i 3.5.2). Tabela 3.5.1 Udział gleb gruntów ornych w poszczególnych klasach w gminach powiatu pruszkowskiego Gmina Raszyn Brwinów Pruszków Piastów Nadarzyn Michałowice I 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 II 0,0 5,7 0,0 4,4 0,2 0,4 Tabela 3.5.2 Udział gleb powiatu pruszkowskiego Gmina Raszyn Brwinów Pruszków Piastów Nadarzyn Michałowice I 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 II 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 IIIa 4,3 16,6 8,2 15,8 5,2 14,4 Grunty orne IIIb IVa IVb 12,2 34,7 30,8 20,5 17,5 14,1 16,6 29,2 26,6 45,1 28,1 6,5 14,0 16,5 16,3 25,0 23,7 18,3 użytków zielonych V 16,7 17,0 18,2 0,0 32,8 12,9 VI 1,3 8,4 1,3 0,0 14,8 5,2 Viz 0,0 0,2 0,0 0,0 0,3 0,1 Razem 100% 100% 100% 100% 100% 100% w poszczególnych klasach w gminach Użytki zielone III IV V 7,5 41,3 21,5 14,3 40,4 27,3 8,7 51,2 25,9 40,7 10,9 14,7 7,6 42,5 24,6 11,4 25,7 25,4 VI 6,3 3,5 4,7 0,0 1,5 3,4 IVz 0,0 0,3 0,0 0,0 0,1 0,0 Razem 100% 100% 100% 100% 100% 100% W gminie Brwinów gleby najlepszej klasy zaliczone do klasy I i II zajmują 5,8 % powierzchni gruntów ornych i zlokalizowane są w północnej oraz niewielka powierzchnia w południowej części. Gmina Brwinów jest najbardziej zasobna w najlepsze jakościowo gleby w całym powiecie pruszkowskim. Gleby dobre zaliczone do klas IIIa i IIIb zajmują 37,1 % powierzchni gruntów ornych i zlokalizowane są w centralnej i północnej części gminy. Wśród gruntów ornych wyróżniono tu czarne ziemie zdegradowane i właściwe, gleby brunatne wyługowane i właściwe oraz gleby pseudobielicowe. Gleby najlepszej klasy w gminie Michałowice występują w jej północnej części, gleby dobre, zaliczone do klas IIIa i IIIb zlokalizowane są w centralnej części gminy. Wśród gruntów ornych przeważają gleby brunatne wyługowane, mniejsze obszary stanowią gleby pseudobielicowe oraz czarne ziemie i płytkie mursze. 16 Stan środowiska w województwie mazowieckim w 2002 roku. IOŚ. Warszawa, 2003 40 Gleby dobre w gminie Nadarzyn (klasy IIIa i IIIb) zlokalizowane są w centralnej części gminy Nadarzyn. Wśród gruntów ornych przeważają tu gleby pseudobielicowe, mniejsze obszary zajmują gleby brunatne wyługowane i kwaśne oraz czarne ziemie zdegradowane. Gleby dobre zaliczone do klas (II, IIIa i IIIb) zajmują stosunkowo duży obszar gminy Piastów i zlokalizowane są w centralnej, północnej i zachodniej jej części. Wśród gruntów ornych przeważają gleby pseudobielicowe, mniejsze obszary zajmują brunatne wyługowane, a najmniejsze czarne ziemie właściwe i zdegradowane. W gminie Pruszków gleby dobre zaliczone do klas IIIa i IIIb zajmują 24,8 % powierzchni gruntów ornych i zlokalizowane są w północnej części gminy. Gleby najlepszych klas (I i II) w gminie Pruszków nie występują. Wśród gruntów ornych przeważają gleby brunatne wyługowane, następnie czarne ziemie, gleby pseudobielicowe oraz piaski murszate i mursze. Również w gminie Raszyn nie występują gleby najwyższych klas. Gleby dobre zaliczone do klas IIIa i IIIb zlokalizowane są w centralnej oraz we wschodniej części gminy. Wśród gruntów ornych przeważają gleby brunatne wyługowane, następnie czarne ziemie, gleby pseudobielicowe oraz mursze. Zagrożenie dla gleb powiatu wiąże się także z planowanym poprowadzeniem przez ten teren korytarza autostrady A2. Wiązać się to będzie z przekwalifikowaniem części gruntów i ich zajęciem na cele nierolnicze i nieleśne, zaś wzmożony ruch samochodowy będzie źródłem zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi i węglowodorami. Wnioski i rekomedacje Jakość i stan zanieczyszczenia gleb na terenie powiatu pruszkowskiego są słabo poznane. Dlatego też trudno jest w chwili obecnej określić takie źródła zanieczyszczeń, w odniesieniu do których należałoby podjąć szybkie i zdecydowane działania. Ze względu na mały udział w powierzchni użytków rolnych powiatu gleb bardzo dobrych i dobrych (od I do III klasy) należy wprowadzić kryterium ochrony tych gruntów przed przekształceniem ich w tereny nierolnicze. Rekomenduje się podjęcie działań dla lepszego rozpoznania jakości (stopnia zanieczyszczenia) gleb występujących na obszarze powiatu. Badania takie w pierwszym rzędzie powinny zostać przeprowadzone na użytkach rolnych sąsiadujących z drogami krajowymi i wojewódzkimi o wysokim natężeniu ruchu oraz sąsiadujacych z zakłądami przemysłowymi. Nowym zagrożeniem dla gleb jest planowana autostrady A2. Wiązać się to będzie z zajęciem gleb na cele nierolnicze i nieleśne, a wzmożony ruch samochodowy będzie źródłem zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi i węglowodorami. 3.6 Hałas Na terenie powiatu pruszkowskiego występuj różne rodzaje źródeł uciążliwości akustycznej, m.in: źródła punktowe (zakłady przemysłowe, dyskoteki itp.); źródła liniowe (drogi i linie kolejowe); źródła hałasu lotniczego. Hałas przemysłowy w ostatnich latach uległ znacznemu ograniczeniu. Jest to związane przede wszystkim z instalowaniem w przedsiębiorstwach urządzeń cichobieżnych, eliminujących wielkość hałasu u źródła. Tym niemniej lokowanie podmiotów gospodarczych na obszarach zurbanizowanych często staje się źródłem uciążliwości akustycznej – pochodzącej m.in. z 41 eksploatacji urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, czy operacji pośrednich (np. związanych z wzmożonym ruchem ciężkich samochodów ciężarowych). Bardziej kompleksowe informacje na temat hałasu punktowego na terenie powiatu pochodzą z końca lat dziewięćdziesiątych, w 1998 r. WIOŚ Warszawa na terenie powiatu pruszkowskiego przeprowadził 11 kontroli w zakresie emisji hałasu do środowiska, w tym w gminie: Michałowice – 3 Nadarzyn – 1 Piastów – 2 Pruszków – 3 Raszyn – 2 Skontrolowano wówczas m.in. następujące podmioty gospodarcze: Zakład Ślusarstwo i Wytwarzanie Części Zamiennych i Akcesoriów do Pojazdów Mechanicznych, Handel, Michałowice; „Shopex”, Kolonia Opacz; ZPHU „Pruszyński”, Reguły; Ślusarstwo, Usługi Wulkanizacyjne, Sprzedaż Opon i Wyrobów Gumowych, Nadarzyn; „ARRAN SPORT Warszawa” ul. Bolesława Prusa, Piastów; Wytwórnia Artykułów z Tworzyw Sztucznych, ul. K. Skorupki, Piastów; „Jumwel”, ul. Lipowa, Pruszków; Sklep Nr 70 PSS „Społem”, ul. Niepodległości, Pruszków; Zakład Wyrobów Gumowych „HABEX”, ul. Morska Pruszków; PPH „Formika”, ul. Jarząbka, Raszyn; „Wojart” Zakład Elektroniki Przemysłowej, Biuro Projektowe, ul. 19-go kwietnia, Raszyn. Wobec tych źródeł, które emitowały nadmierny poziom hałasu wydano decyzje pokontrolne nakazujące podjęcie działań mających na celu wyeliminowanie tej uciążliwości. Brak jest jednak danych na temat skuteczności tych działań. O potencjalnej uciążliwości akustycznej źródeł przemysłowych na tym terenie świadczy także fakt, że w latach 2001 – 2003 Referat Ochrony Środowiska Starostwa Pruszkowskiego wydał dwa pozwolenia na emisję hałasu do środowiska. W ostatnich latach wzrastającym źródłem uciążliwości akustycznej są różnego rodzaju festyny, dyskoteki, zabawy etc. Brak jest jednak danych dotyczących uciążliwości tych źródeł na terenie powiatu, ich eliminacja (zwłaszcza w godzinach nocnych), jest zadaniem służb porządkowych. Hałas komunikacyjny na terenie powiatu pruszkowskiego stanowi poważny problem dla obszarów zurbanizowanych, a w szczególności dla zabudowy mieszkaniowej znajdującej się w zasięgu oddziaływania ważnych ciągów komunikacyjnych. W ramach realizacji „Programu monitoringu środowiska województwa mazowieckiego” w 2002 roku przeprowadzono pomiary hałasu komunikacyjnego na terenie miasta Pruszkowa przy trasie E-719 w punkcie pomiarowym zlokalizowanym przy ul. Wojska Polskiego 30. Oznaczony wówczas równoważny poziom dźwięku wyniósł 64,9 dB przy elewacji na wysokości około 1,5 m n.p.t. i 67,7 dB przy elewacji na poziomie 4 m n.p.t. Dane te świadczą o znaczącej uciążliwości akustycznej ruchu samochodowego w Pruszkowie. Jednocześnie należy przypuszczać, że podobny poziom zagrożenia akustycznego, związany z nadmiernym ruchem samochodowym, występuje także w sąsiedztwie pozostałych dróg wojewódzkich, krajowych i części dróg powiatowych. 42 Liniowym źródłem emisji hałasu jest także linia kolejowa Warszawa – Skierniewice, oraz linia Warszawskiej Kolei Dojazdowej. W przypadku linii WKD podstawowym problemem jest stan taboru kolejowego (silnie wyeksploatowany i przestarzały) oraz stan torowiska, bowiem na podstawie rozkładu odjazdów kolejki można przyjąć, że linia kolejowa nie jest zbyt obciążona, a w związku z tym częstotliwość kursowania nie jest przyczyną odczuwalnego hałasu. Ponadto, ponieważ zasilanie kolejki odbywa się za pomocą trakcji elektrycznej o wysokim napięciu to podczas dni z opadem tuż przy linii może być słychać charakterystyczne buczenie, które chociaż o niezbyt głośne to ze względu na charakterystykę stanowi istotną uciążliwość dla mieszkańców. Źródłem zagrożenia hałasem jest także ruch lotniczy zwiazany z eksploatacją lotnika na Okęciu. Wokół tego lotniska istnieją gęsto zaludnione obszary, gdzie poziomy dopuszczalne hałasu, są już przekraczane. Na terenie powiatu pruszkowskiego hałas lotniczy stanowi zagrożenie dla niewielkich obszarów gminy Raszyn (część wschodnia) i gminy Michałowice (również część wschodnia). Na tych terenach dochodzi do przekraczania dopuszczalnego poziomu hałasu w porze nocnej, a w niektórych przypadkach także w porze dziennej. Wnioski i rekomendacje Dla terenu powiatu i należących do niego gmin nie wykonano map akustycznych, dlatego też trudno jest w chwili obecnej określić takie źródła zanieczyszczeń, w odniesieniu do których należałoby podjąć szybkie i zdecydowane działania. Dla rozpoznanych źródeł zagrożenia akustycznego powinny zostać podjęte działania mające na celu ograniczenie zasięgu tej uciążliwości. Rekomenduje się wykonanie map akustycznych powiatu, które pozwolą z jednej strony na identyfikację obszarów zagrożonych tym rodzajem oddziaływania, a z drugiej strony będą stanowiły podstawę dla podjęcia działań naprawczych. 3.7 Zasoby przyrodnicze powiatu i ich ochrona W wyniku wielowiekowego oddziaływania działalności ludzkiej przyroda na terenie powiatu pruszkowskiego została silnie przekształcona. Pomimo jednak silnego zurbanizowania tego terenu występują tu obszary o znaczących walorach przyrodniczych, część z nich została objęta różnego rodzaju formami ochrony. Są tu trzy rezerwaty przyrody, obszar chronionego krajobrazu, znaczna ilość pomników przyrody. Zostaną one omówione bardziej szczegółowo poniżej. Jak już wspomniano wcześniej do największych walorów przyrodniczych powiatu należy zaliczyć ornitologiczny rezerwat przyrody Stawy Raszyńskie. Jest on położony po obu stronach Alei Krakowskiej, pomiędzy Raszynem a Jankami. Od zachodu graniczy z wsią Puchały, a od wschodu z Instytutem Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, który jednocześnie administruje terenem. Rezerwat ten został utworzony w 1978 r. Jego powierzchnia wynosi 110 ha, z tego 11 stawów hodowlanych zajmuje powierzchnię przeszło 90 ha Stawy te założono około 200 lat temu. Początkowo nawadniała je rzeczka Mrowa w dolinie której ulokowane są zbiorniki, ze względu jednak na jej zanieczyszczenie, obecnie wody czerpie się ze źródliska we wsi Laszczyki. Rezerwat, który jest w zasadzie zamknięty dla turystów, można jednak zwiedzać korzystając z istniejących dróg biegnących przede wszystkim po istniejących groblach. Z gniazdujących tu ptaków najłatwiej zauważyć łabędzie, perkozy (występują tu 4 ich gatunki: perkoz dwuczuby, rdzawy i zausznik oraz perkozek) i kaczki (obok krzyżówki można spotkać tu głowienkę, czernicę i płaskonosa). Późną jesienią, zimą i wiosną nad stawami można 43 zaobserwować inne gatunki, w tym wiele takich, które wpisano do Polskiej Czerwonej Księgi Ginących Kręgowców. Są to m.in.: bataliony, kaczka różaniec, i świstun, cyraneczki, sieweczki, brodźce: leśny, piskliwy, samotny i śniady. W sumie stwierdzono tu gniazdowanie przeszło 100 gatunków ptaków, a dodatkowe 50 gatunków pojawia się tu w okresie przelotów. Na dzielących stawy groblach mieszkają m.in. kuny, lisy, zające i piżmaki. Groble porośnięte są olszami, klonami i wiązami, stawy okala zwarty szuwar pałki, manny mielec, turzyc i trzcin. Innym bardzo cennym przyrodniczo obszarem jest kompleks leśny Lasów Młochowskich, na terenie którego zlokalizowane są dwa rezerwaty przyrody: Młochowski Grąd i Młochowski Łęg. Las Młochowski stanowi pozostałość dawnej Puszczy Jaktorowskiej. Teren tu jest lekko falisty, poprzecinany licznymi rzeczkami i strumieniami. Występują tu zróżnicowane siedliska lesne. W siedliskach boru o charakterze naturalnym występują liczne okazałe egzemplarze sosny i dębu. W runie występują borówczyska, mchy, szczawiki, zawilce, konwalie i in. Na siedliskach grądu występują oba gatunki krajowych dębów: szypułkowi i bezszypułkowy, z niewielką domieszką sosny. W podszycie występuje grab, lipa, osika i brzozy. W runie spotkać można krzewy i podrosty leszczyny, jarzębiny, występują tu także licznie zawilce. Na siedlisku łęgu przystrumykowego spotyka się stare olchy, w bujnym runie występują wysokie pokrzywy, chmiel i wiele innych gatunków. Na terenie omawianego kompleksu leśnego występują dwa rezerwaty: „Młochowski Grąd”, którego nazwa wywodzi się od uroczyska leśnego ”Młochów”. Rezerwat utworzony został w latach osiemdziesiątych XX wieku, jego powierzchnia wynosi 27 ha. Celem utworzenia tego rezerwatu leśnego było zachowanie resztek naturalnych zbiorowisk leśnych z panującym zespołem grądu wysokiego i fragmentem boru mieszanego kontynentalnego. Rezerwat „Młochowski Grąd” jest udostępniony dla turystyki i spacerowiczów, którzy mogą korzystać z dróg leśnych oraz szlaku turystycznego. Rezerwat „Młochowski Łęg”, którego powierzchnia wynosi 12,04 ha. Chronione są tu zbiorowiska łęgowe występujące w dolinie rzeki Utraty, której szerokość w tym biegu wynosi 1,20-1,80m. Rezerwat chroni pospolity niegdyś typ lasu łęgowego oraz niewielkie fragmenty zbiorowisk grądowych. Na znacznym obszarze powiatu utworzono rozporządzeniem Wojewody Warszawskiego z dnia 29 sierpnia 1997 r obszar chronionego krajobrazu. Na terenie powiatu zajmuje on znaczną powierzchnię gmin: Brwinów, Michałowice, Nadarzyn, Raszyn i Pruszków. Na wyodrębnionym obszarze obowiązuje zakaz zmian stosunków wodnych, niszczenia ciągów zadrzewień i zakrzewień oraz stanowisk rzadkich gatunków fauny i flory, nakaz zachowania i pozostawienia w dotychczasowym użytkowaniu łąk, wrzosowisk, torfowisk oraz zachowania ich warunków siedliskowych. W odniesieniu do wód zakazuje się lokalizowania budynków w odległości mniejszej niż 20 m od brzegów naturalnych cieków i zbiorników wodnych. Kolejną forma ochrony przyrody, występująca na terenie powiatu są pomniki przyrody. W granicach powiatu pruszkowskiego rośnie 148 drzew pojedynczych będących pomnikami przyrody oraz 10 zabytkowych alei drzew w wieku 70-140 lat głównie obsadzonych lipą drobnolistną Do najciekawszych okazów należą:: - lipa drobnolistna o obwodzie pnia na wysokości 1,3 m od ziemi – 726 cm znajdująca się w Pęcicach, - dąb szypułkowy o obwodzie pnia 642 cm, a wysokości 25 m rosnący obok Gajówki Chojak, - lipa drobnolistna o pięknym pokroju, o obwodzie pnia 533 cm i wysokości 29 m rosnąca we wsi Owczarnia – Willa Kazimierówka, - rzadko występujący w Polsce (introdukowany) miłorząb dwuklapkowy - o obwodzie pnia 211 cm, wysokości 15 m rosnący przy ulicy Rynek w Brwinowie, 44 - „Aleja Zosiańskie”z 43 lipami w Otrębusach, szpaler 18 buków o obwodach 157-264 cm rosnących na terenie Zespołu Szkól Agroekonomicznych w Brwinowie, 32 modrzewie o obwodach 120-237 cm rosnące na terenie Leśnictwa Młochów. Zestawienie ilościowe wszystkich pomników przyrody występujących na terenie powiatu pruszkowskiego przedstawiono w tabeli 3.7.1. Tabela 3.7.1 Pomniki przyrody na terenie powiatu pruszkowskiego Gmina Brwinów Michałowice Nadarzyn Piastów Pruszków Raszyn SUMA Ogółem szt. 54 38 37 1 29 6 165 Pojedyncze drzewa szt. 45 36 31 1 29 6 148 Grupy drzew Aleje zabytkowe Głazy Inne 2 3 5 5 2 3 10 1 1 1 1 Jak już wspominano wcześniej ważnym elementem systemu przyrodniczego powiatu są występujące tu pozostałe ekosystemy leśne oraz zbiorniki i cieki wód powierzchniowych. Na obszarach nie objętych ścisłą ochroną przyrody prowadzona jest działalność łowiecka. Prowadzona jest ona przez 4 koła łowieckie w 4 obwodach o łącznej powierzchni użytkowej 11975 ha, z których wszystkie obwody to obwody łowieckie polne. Według kryteriów kategoryzacji hodowlanej obwodów łowieckich 2 obwody zaliczone zostały do obwodów słabych, a 2 do bardzo słabych. Wszystkie koła zatrudniają na terenie swoich obwodów strażników łowieckich. Podstawową zwierzyną łowną w powiecie pruszkowskim jest zwierzyna drobna. Obok zbiorowisk naturalnych, o obrazie środowiska przyrodniczego powiatu decydują także licznie występujące na tym terenie parki i ogrody, a także zieleń tworzona na terenie nieruchomości prywatnych wokół domów jednorodzinnych. Zbiorczą informację o zlokalizowanych na terenie powiatu parkach historycznych i ich obszarze przedstawiono w tabeli 3.7.2, poniżej opisano, kilka najbardziej cennych – ze względów przyrodniczych i historycznych obiektów. Tabela 3.7.2 Parki historyczne występujące na terenie powiatu pruszkowskiego. Gmina Brwinów Michałowice Miejscowość Brwinów Helenówek Czubin Moszna Otrębusy Otrębusy Pęcice Małe Reguły Helenów Nazwa Pałac i Park z II połowy XIX Dwór z połowy XIX w Park z połowy XIX w Park podworski Park Park Zespół pałacowo-parkowy z pocz. XIX w Park dworski Park pałacowy z pocz. XIX w 45 Powierzchnia [ha] 6,0 23,4 3,5 2,5 2,0 2,7 23,4 2,2 9,0 Nadarzyn Pruszków Raszyn Młochów Rozalin Bieliny Paszków Żabieniec Pruszków Pruszków Pruszków Pruszków Pruszków/Żbików Dawidy Falenty Park pałacowy z I połowy XIX w Park pałacowy Park podworski Pak podworski Park pałacowy Park Potulickich Park Kościuszki Anielin Wsch. Anielin Zach. „Ogrody Hosera” Park i pałac Park i pałac 12,0 15,5 1,8 2,1 2,5 21,0 4,26 2,90 1,5 Jednymi z najcenniejszych obiektów parkowych na terenie powiatu są: Zespół pałacowo - parkowy w Pęcicach, zlokalizowany jest w dolinie rzeki Utraty. Pałac został zbudowany w latach 1808-1809 na podstawie projektu architekta Fryderyka Alberta Lessela. Najdłużej właścicielami Pęcic była rodzina Sapiehów, a następnie Marylskich. Budynek jest murowany; został uszkodzony w czasie I wojny światowej odbudowany przez ówczesnego właściciela, a następnie znowu zniszczony w 1944 roku. W 1950 r. został ponownie odbudowany. Park pałacowy, zaprojektowany przez ogrodnika Jana Chrystiana Schucha, został założony na 24 ha. Znajduje się w nim wiele cennych okazów drzew, a między innymi: 250 - letnie wiązy szypułkowe oraz lipa drobnolistna o obwodzie 7 m. oceniana na 400 lat i należąca do najstarszych okazów tego gatunku na Mazowszu. Teren parku łączy się z 50 hektarowym obszarem stawów, na którym gnieździ się wiele gatunków ptactwa wodnego. Zespół pałacowo - parkowy w Helenowie. Znajduje się murowany pałac, który został zbudowany w 1807 r. według projektu architekta Jakuba Kulickiego, a następnie w latach 1858 - 60 rozbudowany przez architekta Henryka Markowskiego. W parku znajdują się liczne rzeźby, a wśród nich obelisk poświęcony pamięci poległych w czasie I wojny światowej. W bogatym drzewostanie parku znajdują się okazy zaliczone do zabytków przyrody: 14 dębów szypułkowych, 2 białe topole oraz jesion wyniosły. Park Potulickich w Pruszkowie został założony w II połowie XIX wieku wg projektu Karola Sparmana z Saksonii. Przy komponowaniu parku wykorzystano jako główny motyw istniejące stawy. W południowo-zachodniej części parku znajduje się klasycystyczny pałac z XIX wieku, do roku 1945 własność rodziny Potulickich, obecnie siedziba Urzędu Stanu Cywilnego. W parku znajduje się również zabytkowy budynek wozowni, w którym obecnie mieści się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego. Zespół budynków należących do rodziny Hoserów wybudowano w dzielnicy Pruszkowa, na Żbikowie na zlecenie profesora Hosera (1857-1939), człowieka bardzo zasłużonego dla rozwoju ogrodnictwa w Polsce – założyciela Wydziału Ogrodniczego w SGGW w Warszawie. Prowadzono tu przez II Wojną Światową wzorcowe gospodarstwo szkółkarskie i nasienne działające pod szyldem „Bracia Hoser”. Znajduje się tu też zabytkowa neogotycka willa z 1898 roku otoczona unikatowym w skali kraju parkiemarboretum. Zasoby przyrodnicze omawianego terenu podlegają wielorakim zagrożeniom. Jak się wydaje najważniejsze z nich, wspólne dla całego powiatu to: 46 szybki proces urbanizacji tego terenu spowodowany przekształcaniem terenów rolnych i innych w obszary zabudowy mieszkaniowej, dzieleniem siedlisk i zabudowywanie coraz mniejszych działek itp. Wraz ze wzrostem zabudowy mieszkaniowej wzrasta również ilość infrastruktury towarzyszącej, wzrost ten stwarza także konieczność rozbudowy infrastruktury technicznej (drogi, wodociągi i kanalizacja, telefony itp., sieć handlowo usługowa). niski priorytet ochrony przyrody ożywionej w odniesieniu do innych zadań, wynikający w znacznej mierze z niskiej świadomości ekologicznej społeczeństwa (np. mieszkańcy częściej domagają się rozbudowy infrastruktury niż zapewnienia właściwej ochrony obszarów przyrodniczo cennych), wpływ niewłaściwego postępowania właścicieli działek (niszczenie roślinności wysokiej, pozyskiwanie warstwy próchniczej), nielegalne lub niewłaściwe zabudowywanie działek; ale także wpływ działalności gospodarczej i in., obawa części mieszkańców i władz przed obejmowaniem ochroną przyrody nowych obszarów, co ograniczałoby możliwość rozwoju i zagospodarowania gospodarczego na tych terenach. Zagrożeniem dla przyrody ożywionej powiatu jest plan budowy autostrady A2. Jej korytarz przetnie istniejące na tym obszarze połączenia ekologiczne, będzie stanowił istotną barierę dla migracji wielu gatunków zwierząt. W celu zapobieganie tym zagrożeniom niezbędne jest prowadzenie działań edukacyjnych oraz aktywna współpraca władz powiatowych z samorządami lokalnymi w celu wdrażania aktywnych form ochrony przyrody. Wnioski i rekomendacje Pomimo silnego przekształcenia zbiorowisk przyrodniczych na terenie powiatu występują liczne obiekty cenne przyrodniczo, z których część objęta jest różnymi formami ochrony prawnej. Najcenniejsze z nich objęte są ochroną typu rezerwatowego. Wobec wszystkich występujących tu obiektów przyrodniczych (zarówno objętych ochroną prawną jak i nie chronionych) konieczne jest prowadzenie aktywnych prac ochronnych i w odniesieniu do ich użytkowników ścisłe egzekwowanie przepisów ustawy o ochronie przyrody. O obrazie przyrodniczym powiatu, obok zbiorowisk naturalnych decydują także liczne założenia parkowe, ogrody oraz zieleń towarzysząca domom jednorodzinnym, zadrzewienia śródpolne, zieleń miejska. Również te formy powinny być objęte ochrona przed ich dewastacja i niszczeniem. Głównymi źródłami zagrożenia przyrody na omawianym teranie jest szybko postępujący proces urbanizacji oraz niska świadomość ekologiczna co powoduje niski priorytet działań na rzecz ochrony przyrody. 3.8 Nadzwyczajne zagrożenia środowiska. Na terenie powiatu pruszkowskiego występują trzy rodzaje nadzwyczajnych zagrożeń środowiska powodowanych działalnością antropogenną: 1. transport substancji niebezpiecznych przez teren powiatu; 2. działalność podmiotów gospodarczych wykorzystujących w procesie produkcyjnym technologię i substancje stanowiące nadzwyczajne zagrożenie dla środowiska; 3. lokalizacja na terenie powiatu infrastruktury, której awaria może być przyczyną poważnego wypadku. 47 Przez teren powiatu przebiegają trasy samochodowe, po których transportowane są substancje niebezpieczne. Są to m.in. drogi krajowe E7 i E8. Transport substancji niebezpiecznych po tych trasach stanowi szczególne zagrożenie dla gminy Raszyn, w przypadku trasy E8 także dla gminy Nadarzyn. Szczególnie niebezpieczne jest jednak przewożenie substancji niebezpiecznych po drogach wojewódzkich i powiatowych, które – jak np. droga 719 – przechodzą przez centra obszarów zurbanizowanych powiatu. W tym przypadku jednak podejmowane są działania mające na celu wyznaczanie takich tras transportu tych substancji, które minimalizować będą zagrożenie dla środowiska i ludzi w przypadku awarii lub wypadku. Nielegalne próby transportu substancji niebezpiecznych po drogach do tego nie przeznaczonych jest (i będzie) eliminowany przez policję. Znacznie mniejszy jest wpływ władz powiatu na transport substancji niebezpiecznych koleją. Przez jego obszar (w tym tereny zurbanizowane z rozwiniętą zabudową mieszkalną – Piaseczna, Pruszkowa i Brwinowa) przebiega ruchliwa linia kolejowa Warszawa – Łódź, a także fragment Centralnej Magistrali Kolejowej łączącej Warszawę z Krakowem i Katowicami. Brak jest wystarczającej informacji o rodzajach i terminach transportu substancji niebezpiecznych po tych trasach. Na terenie powiatu znajduje się kilka obiektów stanowiących, w przypadku awarii lub wypadku, zagrożenie dla środowiska i okolicznych mieszkańców. Największe zagrożenie zwiazane jest z działaniem Bazy Dystrybucji Gazu Płynnego „PROGAS-EUROGAZ” Sp. z o.o., zlokalizowanej w Pruszkowie przy ul. Warsztatowej 8. Zakład znajduje się w wykazie Komendy Wojewódzkiej PSP jako podmiot gospodarczy o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej zakwalifikowanej na podstawie § 1 ust. 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. Nr 58 poz. 535 z 2002 r.). Firma PROGAS-EUROGAZ może magazynować 290 ton gazu, przy czym wielkość przeładunku miesięcznego sięga 900 ton. Baza zatrudnia 22 pracowników z czego 17 na stanowiskach robotniczych. Przedsiębiorstwo posiada opracowany i zatwierdzony Plan Ratownictwa wyznaczający procedurę postępowania w przypadku awarii i/lub wypadku. Pewne zagrożenie w omawianym zakresie stwarzają eksploatowane tu stacje benzynowe, zwłaszcza te które położone są na obszarach zurbanizowanych (m.in. stacje Shell i Orlen w Pruszkowie). Minimalizowaniu tego zagrożenia służy przede wszystkim właściwa procedura lokalizacyjna, wykonywanie ocen oddziaływanie na środowisko projektowanych inwestycji oraz nadzór techniczny nad obiektami stacji. Zagrożenie wypadkiem przez zlokalizowaną tu infrastrukturę wiąże się przede wszystkim z silnie rozwiniętą siecią gazową. Przez teren powiatu przebiega gazociąg wysokoprężny relacji Warszawa – Częstochowa, natomiast w poszczególnych gminach istnieje sieć gazowa średniego i niskiego ciśnienia. Dodatkowym rodzajem zagrożenia występującego na terenie powiatu jest możliwość wystąpienia katastrof naturalnych. Możliwość zapobieżenia im ze strony człowieka jest ograniczona (z wyjątkiem ochrony przeciwpowodziowej. Warto jednak stwierdzić, ze zagrożenie powodziowe terenu powiatu nie jest duże – nawet w okresach wielkich zagrożeń powodzią w Polsce, stany takie na terenie powiatu nie występowały ) i ogranicza się przede wszystkim do tworzenia procedur postępowania w przypadku wystąpienia takich przypadków. W tym zakresie władze powiatu współpracują ze służbami porządkowymi (policja, straż miejska) oraz ratowniczymi (straż pożarna, pogotowie). Tym niemniej władze powiatu, samorządy lokalne, a także mieszkańcy tego terenu powinni podejmować działania mające na celu ograniczanie zagrożenia ze strony naturalnych katastrof 48 ekologicznych. Służyć temu może m.in.: ograniczanie stosowania substancji kontrolowanych niszczącymi warstwę ozonową) i właściwy nadzór nad instalacjami zawierającymi takie substancje, ograniczanie emisji gazów szklarniowych (np. poprzez wzrost efektywności wykorzystania energii, termoizolację budynków, rozwój odnawialnych źródeł energii), ochronę terenów zalewowych i właściwe zarządzanie ochroną srodowiska. Wnioski i rekomendacje Największe prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia mającego znamiona nadzwyczajnego zagrożenia środowiska jest awaria środków transportu, którymi przewożone są substancje stanowiące zagrożenie tego typu. Zagrożeniem dla srodowiska są także znajdujące się tu obiekty – przede wszystkim Baza Dystrybucji Gazu Płynnego, a w mniejszym stopniu także liczne stacje benzynowe. Ograniczanie ryzyka awarii i wypadku powinno polegać przede wszystkim na bezwzględnym przestrzeganiu warunków technicznych eksploatacji tych instalacji. Niezbędna jest prowadzenie nadzoru nad infrastrukturą gazową zlokalizowaną na terenie powiatu – niewłaściwy jej stan lub sposób eksploatacji może być także przyczyną nadzwyczajnego zagrożenia dla mieszkających tu ludzi i środowiska. 3.9 Promieniowanie elektromagnetyczne Na terenie powiatu pruszkowskiego zlokalizowane są źródła promieniowania elekromagnetycznego. Wg informacji Referatu Ochrony Środowiska w latach 2001 – 2003 Starosta Pruszkowski wydał 11 pozwoleń na emitowanie pól elektromagnetycznych. Wszystkie źródła promieniowania związane są z funkcjonowaniem na tym terenie stacji bazowych telefonii komórkowej. Źródła promieniowania zlokalizowane są w: ­ Brwinów, ul. Grodziska (działka nr ew. 6), ­ Brwinów, ul. Grodziska 12 (gmina Brwinów), ­ Janki, ul. Falencka 3 (gmina Raszyn), ­ Michałowice, ul. Szkolna 15 (gmina Michałowice), ­ Michałowice, ul. Topolowa (teren cmentarza), ­ Nadarzyn, ul. Komorowska 7 (gmina Nadarzyn), ­ Nowa Wieś, ul. Główna 2 (gmina Michałowice), ­ Pęcice, działka nr ew. 233 (gmina Michałowice), ­ Pruszków, ul. Przejazdowa 21, ­ Pruszków, ul. Waryńskiego 1, ­ Raszyn, ul. Szkolna 2 (gmina Raszyn), 3.10 Surowce i zasoby mineralne Powiat pruszkowski nie jest zasobny w surowce mineralne, co jest uwarunkowane budową geologiczną. Złoża surowców mineralnych, które występują na tym terenie posiadają niewielkie znaczenie lokalne, i są wykorzystywane głównie dla zaspokojenia potrzeb budownictwa indywidualnego i drogownictwa. Najbardziej powszechne są tu złoża kopalin pospolitych – kruszywa naturalnego - głównie piasku, surowca ilastego i in. Na podstawie informacji uzyskanych z Państwowego Instytutu 49 Geologicznego w bazie danych „System Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych MIDAS” złoża zlokalizowane w obszarze powiatu pruszkowskiego to: - 9 złóż kruszywa naturalnego (piaski i żwiry) o łącznych zasobach 24 980 tysięcy ton; - jedno złoże surowców ilastych ceramiki budowlanej (Domaniew), o łącznych zasobach bilansowych 9 449 tysięcy m3. W bazie danych MIDAS nie stwierdzono występowania na obszarze powiatu zasobów torfów i gytii. Wydobywanie kopalin pospolitych z eksploatowanych złóż, zlokalizowanych na terenie powiatu, odbywa się na podstawie koncesji geologicznych wydanych przez Wojewodę Warszawskiego – do dnia 31 grudnia 1998 roku oraz koncesji geologicznych wydanych przez Wojewodę Mazowieckiego i Starostę Pruszkowskiego – od 1 stycznia 1999 roku. 50 Dla podsumowania sytuacji ekologicznej w powiecie w poniższej tabeli przedstawiono wybrane wskaźniki dotyczące korzystania ze środowiska i jego ochrony w 2002 roku. Wartość wybranych wskaźników dla powiatu pruszkowskiego 2002 r. Ilość mieszkańców powiatu Powierzchnia powiatu Ilość instalacji wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych [szt.], wielkość produktu [MWh], % w stosunku do całej dostarczonej energii w powiecie Pobór wody ogółem Pobór wody na potrzeby eksploatacji sieci wodociągowej ogółem (przed wtłoczeniem do sieci) Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczenia ogółem Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków Zasoby geologiczne kruszywa naturalnego Zasoby geologiczne surowca ilastego Wskaźnik emisji całkowitej pyłu zawieszonego PM10 do atmosfery [Mg/rok] Emisja zanieczyszczeń pyłowych powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych Emisja zanieczyszczeń gazowych powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych Proporcja długości sieci kanalizacyjnej do sieci wodociągowej Zasoby wód powierzchniowych w powiecie pruszkowskim (rzeki: Utrata i Raszynka) Ilość drzew posadzonych w stosunku do ilości drzew wyciętych Powierzchnia krzewów posadzonych w stosunku do powierzchni krzewów wyciętych Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona Pomniki przyrody (obiekty) Zasoby drewna Odpady (z wyłączeniem odpadów komunalnych) wytworzone w ciągu roku ogółem Odpady komunalne (stałe) zebrane w ciągu roku ogółem Wydatki inwestycyjne na ochronę środowiska Wydatki inwestycyjne na gospodarkę wodną Ilość przedsiębiorstw z certyfikatem ISO 14001 Ilość instalacji planowanych do objęcia pozwoleniem zintegrowanym Ilość posiedzeń rady powiatu poświęconych ekologii Wielkość 142 296 246 km2 Obecnie brak instalacji wytwarzających EZO 10 hm3 44,3 % 5,6 hm3 56,3 % ludności ogółem 24980 tys. ton 9449 tys. m3 1247,4 0,1 tys. ton 144,4 tys. ton 1,92 65000 m3 3,5 0,22 18828 ha 166 90 tys. m3 12,3 tys. ton 68,3 tys. ton 20,7 mln zł 6,3 mln zł 0 b.d. 2 51 przez gminy należące do powiatu pruszkowskiego własnych programów ochrony środowiska. 52
