Anna Mach Narażenie osób homoseksualnych i biseksualnych na
advertisement
Anna Mach Narażenie osób homoseksualnych i biseksualnych na zdarzenia traumatyczne i PTSD1 1. Pojęcie orientacji seksualnej we współczesnej psychologii Jednopłciowe związki międzyludzkie bywały różnie traktowane w kulturze Zachodu. W starożytnej Grecji stanowiły akceptowany społeczne sposób tworzenia więzi, u schyłku starożytności (w Cesarstwie Rzymskim) oraz w średniowiecznej Europie podlegały jednak karze śmierci, w nowożytnej Europie najczęściej zaś bywały piętnowane jako dewiacja oraz karane więzieniem 2 . W Historii seksualności Michel Foucault opisuje stopniowe przechodzenie od kryminalizacji stosunków homoseksualnych do ich medykalizacji, a w konsekwencji – w XIX i XX wieku – do dyskursywizacji oraz psychiatryzacji homoseksualności, czyli traktowania osoby preferującej relacje z przedstawicielami tej samej płci jako zaburzonej psychicznie (Foucault, 2010). W XX wieku wraz z ideologią nazistowską powróciła do Europy i była spełniana (w obozach koncentracyjnych) groźba utraty życia za posiadanie nienormatywnych preferencji seksualnych. Obecnie poza Europą i Ameryką Północną relacje homoseksualne wciąż bywają penalizowane i karane śmiercią3. Zachodnie psychologia i psychiatria XXI wieku preferowanie w roli partnerów seksualnych osób tej samej płci określają mianem orientacji homo- lub biseksualnej i traktują jako równoprawny i mieszczący się w normie, choć rzadziej występujący, wariant orientacji seksualnej (Barlow i Durand, 2012). Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne wykreśliło homoseksualizm z oficjalnej listy zaburzeń psychicznych w 1973 roku, Amerykańskie 1 Jest to fragment mojej pracy magisterskiej (ukończonej we wrześniu 2014), której główną część stanowiły badania własne na temat wpływu dysocjacji i aleksytymii na wielkość zaburzeń pourazowych wśród osób nieheteroseksualnych. Praca powstała na Wydziale Psychologii w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. 2 Znany jest choćby casus biseksualnego Oscara Wilde’a, który za stosunki homoseksualne został skazany na więzienie. Przebywając w nim, w latach 1895–1897, stworzył znany utwór De Profundis, dedykowany kochankowi Alfredowi Douglasowi. Inny, tragiczny przykład penalizacji homoseksualnych związków w nowożytnej Europie stanowi przypadek genialnego matematyka Alana Turinga, również Brytyjczyka, który został skazany na chemiczną kastrację, zmuszony do rezygnacji z badań naukowych oraz życia w izolacji społecznej. W konsekwencji matematyk w 1954 roku popełnił samobójstwo. 3 W ostatnich latach głośna była egzekucja dwóch młodych Irańczyków, niespełna 18-letnich chłopców, Mahmuda Asgariego oraz Ajaza Marhoniego, którzy 19 lipca 2005 roku w mieście Meszhed zostali publicznie powieszeni za stosunki homoseksualne. 1 Towarzystwo Psychologiczne uczyniło to w 1975 roku, a Światowa Organizacja Zdrowia wyeliminowała orientację homoseksualną z Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń w 1991 roku (Iniewicz, Mijas i Grabski, 2012). Według autorów Psychopatologii, orientacja (homo)seksualna ma swoje podłoże w życiu płodowym (oddziaływanie hormonów płciowych na płód), anatomii mózgu (wielkość środkowo-przedniego rejonu podwzgórza) oraz w genach (w przypadku mężczyzn dziedziczność zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia orientacji homoseksualnej trzy-, czterokrotnie; homoseksualna orientacja obojga rodzeństwa występuje w przypadku 50% bliźniąt jednojajowych) i stanowi jedną z pięciu warstw życia erotycznego – obok tożsamości płciowej, preferencji seksualnych, roli płciowej i realizacji seksualnej (Seligman, Walker i Rosenhan, 2003). Niektórzy badacze preferują określenie „orientacja psychoseksualna”, ponieważ dobór partnerów wiąże się nie tylko z zaspokajaniem potrzeb seksualnych, lecz również potrzeb czułości, bliskości czy przywiązania (Engel-Bernatowicz i Kamińska, 2005). Chociaż psychologowie i psychiatrzy nie traktują już orientacji nieheteroseksualnej jako zaburzenia psychicznego, to uznają orientację seksualną za ważny problem badawczy i kliniczny. Feltham i Horton (2013) dostrzegają konieczność uwzględnienia specyfiki doświadczenia osób nieheteroseksualnych w pracy psychologa z osobami o takiej orientacji i dlatego wśród podstawowych zagadnień dziedziny pomocy psychologicznej umieszczają kwestię dyskryminacji osób należących do tzw. mniejszości seksualnych. Uwzględniając doniosłość zagadnienia orientacji seksualnej jako mającej wpływ na kształtowanie osobowości i kondycję psychiczną osoby, przede wszystkim zakłada się, że przebieg życia osób preferujących związki z przedstawicielami tej samej płci różni się od przebiegu życia heteroseksualistów. Problematyczna wydaje się jedynie natura tych różnic. Savin-Williams (2011), który badał nastolatki należące do mniejszości seksualnych 4 , stwierdził, iż rozwijają się one bardzo podobnie do nastolatków heteroseksualnych i różnią się od nich (a zarazem między sobą) w ten sam sposób, w jaki osoby heteroseksualne różnią się między sobą (np. pod względem temperamentu czy zdolności). Zarazem mierzą się przy tym ze specyficznymi problemami, charakterystycznymi wyłącznie dla przedstawicieli tzw. mniejszości seksualnych. Należy do nich na przykład ujawnienie orientacji seksualnej przed 4 Mniejszości seksualne rozumiem tu jako populację o orientacji psychoseksualnej odmiennej od dominującej statystycznie i przyjmuję, że jest to orientacja homoseksualna i biseksualna, przy dominującej orientacji heteroseksualnej. Kategoria mniejszości pierwotnie (utworzona w obrębie socjologii) określała przedstawicieli grup etnicznych, narodowych i religijnych, odróżniających się od zamieszkującej wspólne terytorium dominującej większości pod względem koloru skóry, języka, tradycji, obrzędów czy wyznania. Tak też pojęcie „mniejszości” („grupa ludności danego państwa różniąca się od większości jego mieszkańców przynależnością narodową, rasową lub wyznaniową”) jest definiowane przez Słownik języka polskiego PWN (por. sjp.pwn.pl). 2 sobą i przed otoczeniem (ang. coming out), a także konfrontowanie się z odrzuceniem przez otoczenie rodzinne i społeczne oraz dyskryminacją (w niektórych krajach do praktyk dyskryminacyjnych należy na przykład brak możliwości zawarcia małżeństwa z życiowym partnerem/partnerką czy przysposobienia/adopcji dziecka partnera/partnerki). 2. Mniejszości seksualne jako grupa narażona na specyficzne problemy psychologiczne – badania nad stresem mniejszościowym oraz rozpowszechnieniem zaburzeń psychicznych wśród osób LGB Utworzony w latach 60. XX wieku termin „mniejszość seksualna” nawiązywał do pojęcia „mniejszości etnicznej”. Obie te kategorie dotyczą grup osób, które spotykają się z niechęcią i dyskryminacją, a niekiedy bezpośrednio zagrażającą życiu wrogością ze strony dominującej, większościowej grupy. W aspekcie funkcjonowania społecznego grupy mniejszościowe narażone są przede wszystkim na stres związany z konfliktem wartości reprezentowanych przez grupę mniejszościową i dominującą, co jest spójne z klasyczną już dziś, relacyjną (transakcyjną) koncepcją stresu Lazarusa i Folkman (zob. Lazarus, 1986), ale także na napiętnowanie i odrzucenie przez otoczenie społeczne, które w założeniu wyposaża jednostkę w kategorie umożliwiające rozumienie świata i siebie (Meyer, 1995). W kontekście rozwojowym członkowie grup mniejszościowych mierzą się z trudnością wypracowania pozytywnej autoidentyfikacji wobec negatywnej definicji wypracowanej przez grupę większościową5. Marmor (1980) zauważył, że sam status mniejszości oraz przebywanie we wrogim, niechętnym otoczeniu może prowadzić do zaburzeń psychicznych jako konsekwencji zaburzonego obrazu siebie (impaired self-image) i braku poczucia szczęścia. Nawiązując do jego koncepcji, w 1995 roku Meyer przeanalizował wpływ trzech głównych stresorów 5 Na przykładzie mniejszości narodowej problem ten w sposób interesujący przedstawił Jean-Paul Sartre (1992) w Rozważaniach o kwestii żydowskiej pisanych w latach czterdziestych XX wieku, a więc w cieniu II wojny światowej i nazistowskich prześladowań Żydów. Zawarł w nich przede wszystkim portret antysemity, wytwarzającego wizerunek odrażającego i zagrażającego Żyda, ogarniętego „wielką paranoją” i niepodatnego na zmianę (s. 45). Francuski egzystencjalista zauważał jednak, że tożsamość współczesnego Żyda konstytuuje przede wszystkim fakt uznania za Żyda przez większość społeczeństwa, a jest to uznanie poprzez negację (przede wszystkim ograniczenie lub odebranie praw obywatelskich, ekonomicznych itp.). Podobnie można traktować każdą mniejszościową tożsamość, ponieważ jako mniejszościowa tworzy się ona poprzez negację: jestem lesbijką, ponieważ nie jestem heteroseksualna jak większość; jestem czarna (czy generalnie „kolorowa”, jak określano nie-biały kolor skóry w krajach anglosaskich), ponieważ nie jestem biała jak otaczająca mnie większość. Oczywiście nie każda tożsamość mniejszościowa będzie wiązała się z tak silną stygmatyzacją i z tak jednoznacznie negatywnym zestawem określeń, jak było w przypadku Żydów, których tożsamość tworzył – jak pisał Sartre – antysemityzm. 3 dotykających przedstawicieli mniejszości (minority stressors): uwewnętrznionej homofobii, poczucia napiętnowania oraz doświadczenia dyskryminacji i przemocy, na ich zdrowie psychiczne. Zbadawszy 741 gejów mieszkających w Nowym Jorku za pomocą kilku kwestionariuszy, ocenił (szacując ilorazy szans), że mężczyźni, którzy charakteryzowali się wysokim poziomem stresu mniejszościowego rozumianego jako łączny średni wynik we wszystkich wymienionych wyżej trzech kategoriach, byli narażeni od dwóch do trzech razy częściej na wystąpienie wysokiego poziomu dystresu. Omawiając wyniki, autor podkreślał, że w odniesieniu do co najmniej trzech zmiennych zależnych (mierzonych za pomocą kwestionariuszy poziomów „utraty wiary w siebie”, „poczucia winy” i „stresu traumatycznego powiązanego z AIDS”) wielkość efektu jest porównywalna z wpływem tradycyjnie badanych stresogennych zdarzeń życiowych (stressful life events). Rezultaty przeglądu badań dokonanego przez Meyera (2003) wykazywały, że osoby nieheteroseksualne znacząco częściej chorują na depresję i zaburzenia lękowe, co badacz wiązał z wpływem omawianego wyżej stresu mniejszościowego. Meyer rozwinął swoją koncepcję, odnosząc się do transakcyjnej teorii stresu Lazarusa i Folkman oraz koncepcji wpływu zewnętrznych warunków i społecznych struktur na jednostkę. W odniesieniu do populacji osób LGB (ang. lesbian, gay, bisexual), idąc od zewnętrznych (distal) do wewnętrznych (proximal) czynników, będą to: 1) zewnętrzne, obiektywne stresogenne wydarzenia i zjawiska (przewlekłe albo jednorazowe), 2) oczekiwanie, że takie zdarzenia i zjawiska mogą się pojawić, i w końcu 3) uwewnętrznienie negatywnych przekonań charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Meyer uznał, po przeanalizowaniu dostępnej literatury na ten temat, że do tych trzech czynników należy również dodać co najmniej jeden dodatkowy stresor: 4) ukrywanie własnej orientacji seksualnej. Omówione powyżej pierwsze badania Meyera nad wpływem stresu mniejszościowego na kondycję psychiczną osób homoseksualnych z konieczności pociągnęły za sobą kolejne (np. Meyer, 2003), ponieważ trudno było ocenić, na ile grupa badana była reprezentatywna dla całej populacji osób homoseksualnych, czy – szerzej – nieheteroseksualnych. Pierwsze oszacowanie populacyjne zostało dokonane w 2001 roku na podstawie danych z National Comorbidity Survey (NCS) (Gilman i in., 2001). Badanie NCS – próba reprezentatywna Amerykanów w wieku od 15 do 54 lat obejmująca w sumie ponad 8 tysięcy osób – wykazało, że wśród osób, które deklarowały, że miały co najmniej jednego partnera tej samej płci w ciągu ostatnich 5 lat, odsetek wystąpienia zaburzeń lękowych (w tym PTSD), zaburzeń afektywnych, nadużywania substancji psychoaktywnych, a także myśli oraz planów samobójczych w ciągu ostatnich 12 miesięcy był wyższy niż wśród tych, którzy deklarowali, 4 że mieli jedynie partnerów seksualnych przeciwnej płci, choć istotność statystyczną na poziomie p < 0,05 wykazywały jedynie różnice w podgrupach kobiet (Tabela 1). Tabela 1 Występowanie zaburzeń psychicznych w badaniu NCS wśród kobiet o różnej orientacji seksualnej, wybrane itemy o istotności p < 0,05, na podst. Gilman i in. (2001) Fobia prosta PTSD Jakiekolwiek zaburzenie lękowe Depresja (major depression) Jakiekolwiek zaburzenie nastroju Kobiety nieheteroseksualne – co najmniej jedna partnerka tej samej płci (%) 25 Kobiety heteroseksualne – wyłącznie partnerzy odmiennej płci (%) 13,3 20,09 5,9 40 22,4 34,5 12,9 35,1 13,9 Życiowe ryzyko wystąpienia PTSD (wskaźnik odds ratio, OR) w grupie osób deklarujących posiadanie co najmniej jednego partnera tej samej płci wyniosło 1,1 w przypadku mężczyzn oraz 2,7 w przypadku kobiet (istotność p < 0,05). W tym samym roku przeprowadzono podobną analizę dla próby reprezentatywnej populacji holenderskiej, obejmującej wyjściowo 7076 osób w wieku od 18 do 64 lat (Sandfort, Graaf, Bijl i Schnabel, 2001). Wykazano, że wśród homoseksualnych mężczyzn 12-miesięczne rozpowszechnienie zaburzeń afektywnych (OR = 2,93) oraz lękowych (OR = 2,61) jest wyższe niż wśród heteroseksualnych mężczyzn. W grupie lesbijek 12miesięczne rozpowszechnienie nadużywania substancji psychoaktywnych było znacznie wyższe (OR = 4,05) niż wśród kobiet heteroseksualnych. Wskaźniki dla życiowego rozpowszechnienia wykazywały podobne różnice, z wyjątkiem zaburzeń nastroju, które częściej występowały wśród homoseksualnych niż heteroseksualnych kobiet (OR = 2,41). Więcej osób homoseksualnych niż heteroseksualnych cierpiało na dwa lub więcej zaburzeń w ciągu życia: dla homoseksualnych mężczyzn OR = 2,70, dla kobiet OR = 2,09. W tym badaniu nie wzięto pod uwagę rozpowszechnienia PTSD. Posługiwano się kryteriami DSMIII-R. W badaniu MIDUS (MacArthur Foundation National Survey of Midlife Development) (Cochran, Sullivan i Mays, 2003) obejmującym próbę ponad 3 tysięcy dorosłych Amerykanów (przedział wieku 25–74 lata) wykazano, że w ostatnich 12 miesiącach homoseksualni i biseksualni mężczyźni trzy razy częściej niż heteroseksualni 5 cierpieli na depresję, a 4,7 razy częściej na zespół lęku napadowego. Geje, lesbijki i osoby biseksualne byli narażeni aż 2,5-krotnie częściej na wystąpienie zaburzenia psychicznego w ciągu całego życia, zwłaszcza jeśli chodzi o zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe oraz związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych. Inne badanie populacyjne (próba randomizowana, dane zebrane od 9684 lekarzy pierwszego kontaktu), przeprowadzone w Holandii (Bakker, Sandfort, Vanwesenbeeck, van Lindert i Westert, 2006), wykazało, że z problemami zdrowotnymi – zarówno dotyczącymi zdrowia psychicznego, jak i fizycznego – osoby homoseksualne i biseksualne zgłaszały się do lekarza częściej niż heteroseksualne. Ogólny stan zdrowia gejów i lesbijek został oszacowany jako gorszy niż mężczyzn i kobiet heteroseksualnych. W przypadku zachorowania na co najmniej jedną przewlekłą chorobę wskaźnik OR wyniósł 1,86, a dla negatywnej oceny swojego zdrowia OR wyniósł 2,37. Pod względem poziomu lęku i depresji w ciągu ostatnich 12 miesięcy wskaźnik OR = 3,56, a wskaźnik życiowy dla tych aspektów zdrowia psychicznego wyniósł 3,24 (przy istotności na poziomie p ≤ 0,001). W brytyjskim badaniu populacyjnym Adult Psychiatric Morbidity Survey 2007 (Chakraborty, McManus, Brugha, Bebbington i King, 2011), które obejmowało reprezentatywną próbę 7403 osób zamieszkujących prywatne gospodarstwa domowe w Anglii, zastosowano narzędzie CIS-R, które pozwala zdiagnozować siedem jednostek chorobowych zgodnie z kryteriami ICD-10. We wszystkich badanych kategoriach, z wyjątkiem uzależnienia od narkotyków i od alkoholu (zaburzenia neurotyczne, GAD, depresja, ZOK, fobia, psychoza), a także w zakresie myśli lub prób samobójczych i aktów samookaleczania osiągnięto istotne statystycznie różnice na niekorzyść osób deklarujących orientację homoseksualną i/lub wskazujących, że posiadali partnera seksualnego tej samej płci. W badaniu tym stwierdzono ponadto, że w grupie osób nieheteroseksualnych doświadczenie dyskryminacji na tle orientacji seksualnej stanowiło predyktor wystąpienia zaburzeń neurotycznych6. Mustanski, Garofalo i Emerson (2010) prześledzili historię badań nad rozpowszechnieniem zaburzeń psychicznych wśród przedstawicieli mniejszości seksualnych, odnosząc się do hipotezy wpływu stygmatyzacji grup mniejszościowych na kondycję psychiczną osób należących do mniejszości seksualnych. W badaniach analizowanych przez autorów podążano za hipotezą Meyera i zakładano, że na przykład lesbijki czarne i latynoskie 6 W artykule nie wyróżniono wszystkich jednostek, jednak ponieważ autorzy stosowali kwestionariusze opierające się na klasyfikacji ICD-10, wiemy, że chodzi tutaj o grupę zaburzeń F.40 – F.48. Wśród zaburzeń niewymienionych jest więc także grupa objawów związanych z reakcją na ciężki stres (czyli PTSD według klasyfikacji DSM-V) i zaburzenia adaptacyjne (F.43). 6 będą częściej cierpieć z powodu zaburzeń psychicznych niż białe lesbijki ze względu na podwójną dyskryminację wewnątrz każdej z grup mniejszościowych: jako przedstawicielki seksualnych mniejszości wewnątrz grupy mniejszościowej etnicznej, a zarazem jako należące do mniejszości etnicznej wewnątrz społeczności skupiających mniejszości seksualne. Jednak przegląd badań przyniósł zróżnicowane wyniki. W swoich badaniach (pierwszych mierzących rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych w oparciu o kryteria DSM-IV wśród młodzieży LGBT), przeprowadzonych w Chicago w grupie 246 osób LGBT w wieku 16–20 lat o różnym pochodzeniu etnicznym, Mustanski i inni (2010) wykazali, że jedna trzecia badanych spełniała kryteria co najmniej jednego zaburzenia psychicznego. Było to rozpowszechnienie częstsze niż w podobnej grupie wiekowej w badaniu NCS-R, czyli w ogólnej populacji Amerykanów. Autorzy uznali, że wyniki ich badania wspierają hipotezę dotyczącą podwyższonej zachorowalności psychiatrycznej (psychiatric morbidity) wynikającej z dodatkowych czy zwielokrotnionych trudności (ang. adversity), z którymi muszą mierzyć się osoby należące zarówno do populacji mniejszości etnicznych/rasowych, jak i seksualnych. Niektórzy autorzy szacowali ponadto powszechniejsze występowanie myśli i prób samobójczych wśród osób LGB (np. w badaniu NCS OR = 2,2 dla mężczyzn i 2,0 dla kobiet (Gilman i in. 2001). Metaanaliza 24 badań nad rozpowszechnieniem samobójstw i depresji wśród młodzieży i młodych dorosłych (górna granica wieku – 21 lat) (Marshal i in., 2011) wykazała, że w tej grupie wiekowej osoby homoseksualne, biseksualne i transpłciowe wykazują znacząco wyższy wskaźnik samobójstw (OR = 2,92) w porównaniu z ich heteroseksualnymi rówieśnikami. Rozbieżności są tym większe, im poważniejsze jest zagrożenie życia: w przypadku wyobrażania sobie samobójstwa OR wynosi 1,96, w kontekście zamiarów i/lub planów OR = 2,20, pod względem prób samobójczych OR = 3,18, a pod względem tendencji samobójczych wymagających nadzoru medycznego wskaźnik ten wynosi aż 4,17. Nie wykazano wpływu płci, sposobu dotarcia do badanych czy definicji orientacji seksualnej przyjętej przez badaczy. Z nielicznych badań na temat zróżnicowania rozpowszechnienia zaburzeń psychotycznych i innych wymagających długotrwałej hospitalizacji zaburzeń psychicznych w zależności od orientacji seksualnej wynika, że w tym przypadku czynnik orientacji seksualnej ma mniejsze lub żadne znaczenie. Hellman, Sudderth i Avery (2002) stwierdzili niższy wskaźnik występowania schizofrenii u mężczyzn biseksualnych i u gejów niż u mężczyzn heteroseksualnych, zaś nieco wyższy w przypadku depresji i choroby afektywnej dwubiegunowej. Z kolei wśród kobiet nie odnotowano różnic istotnych statystycznie, które 7 odróżniałyby populację kobiet homo- i biseksualnych od kobiet heteroseksualnych pod względem występowania wymagających hospitalizacji zaburzeń psychicznych. Doniesienia na temat większego rozpowszechnienia chorób psychicznych w populacji osób nieheteroseksualnych należałoby zatem uzupełnić o rozróżnienie typów zaburzeń czy szerzej – rodzajów problemów zdrowotnych. Newcomb i Mustanski (2010) zauważyli, że badania nad zdrowiem psychicznym osób LGBT najczęściej dowodzą większego rozpowszechnienia myśli i prób samobójczych, depresji, zaburzeń lękowych i ogólnie rozumianego dystresu wpływającego na gorsze samopoczucie, mniejsze poczucie własnej wartości oraz gorszy stan zdrowia fizycznego. Badacze, podążając za koncepcją stresu mniejszościowego Meyera (por. Meyer, 1995; Meyer, 2003), postawili hipotezę istnienia związków między uwewnętrznieniem homofobii a tzw. internalizującymi zaburzeniami psychicznymi (a także czynnikami demograficznymi, takimi jak wiek i płeć). W rezultacie metaanalizy 31 badań, obejmujących w sumie 5831 uczestników, ocenili wielkość efektu na niewielką do umiarkowanej, jeśli chodzi o wpływ zinternalizowanej homofobii na wystąpienie internalizujących problemów psychicznych. Co ciekawe, chociaż założyli, iż efekt będzie większy w przypadku mężczyzn, którzy częściej doświadczają wrogości z powodu nieheteroseksualnej orientacji, w swojej metaanalizie nie wykazali istotnej statystycznie różnicy płci. Iniewicz, Grabski i Mijas (2012), dokonawszy przeglądu badań z ostatnich dwóch dziesięcioleci, zauważyli, że rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych wśród osób należących do mniejszości seksualnych nie jest tak znaczące, jak wskazywały starsze, obarczone wieloma błędami metodologicznymi, badania, zwłaszcza te sprzed usunięcia homoseksualizmu z klasyfikacji DSM i ICD. Charakterystyki rozpowszechnienia zaburzeń w grupie osób homoseksualnych i biseksualnych okazują się bardzo zróżnicowane i uzależnione od płci, pochodzenia etnicznego czy siły identyfikacji ze społecznością osób nieheteroseksualnych. Jak zauważa Iniewicz (2009), sytuacja osób homoseksualnych jako będących w mniejszości, chociaż w dominującej koncepcji stresu mniejszościowego bywa porównywana do sytuacji mniejszości narodowych i etnicznych, jest specyficzna, ponieważ o ile mniejszości etniczne mają, przynajmniej zazwyczaj, możliwość uzyskania wsparcia rodziny, o tyle w przypadku osób homoseksualnych zdarza się to stosunkowo rzadko. Brak naturalnego środowiska rodzinnego naraża je na agresję ze strony otoczenia, a emocjonalne odcięcia są rekompensowane przez przynależność do większości, kosztem własnej indywidualności czy odmienności, lub też do grupy podobnych osób, tworzących swego rodzaju getta (Iniewicz, 2009, s. 88). 8 Oba aspekty warunkują się więc wzajemnie, prowadząc do kłopotów z identyfikacją (w skrajnych przypadkach do represji seksualności i wyparcia homoseksualnej tożsamości), trudności w relacjach społecznych, osamotnienia czy izolacji społecznej. Podsumowując, należy stwierdzić, że osoby należące do mniejszości seksualnych mogą być bardziej narażone na wystąpienie zaburzeń psychicznych (zwłaszcza w tych obszarach, które łączą się z poczuciem własnej wartości i sprawczości, poczuciem bezpieczeństwa i perspektywami pełnej realizacji we wszystkich dziedzinach życia), takich jak zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe, uzależnienia od substancji psychoaktywnych oraz myśli i próby samobójcze. 3. Badania nad rozpowszechnieniem zdarzeń potencjalnie traumatycznych i PTSD wśród osób homo-­‐ i biseksualnych Zdarzenia traumatyczne i PTSD – kryteria diagnostyczne wg DSM-­‐IV i DSM-­‐V Poniżej zaprezentowane zostaną wyniki badań nad rozpowszechnieniem zdarzeń traumatycznych oraz PTSD (zaburzenia stresowego pourazowego) w populacji osób LGB. Przeżycie zdarzenia traumatycznego rozumiem tutaj zgodnie z kryteriami DSM-IV jako doświadczenie osobiste, bycie świadkiem lub zetknięcie się z wydarzeniem/wydarzeniami, w których zachodzi niebezpieczeństwo utraty życia lub zranienia, albo zagrożenie fizycznej integralności własnej osoby lub innych osób. W definicji DSM-IV mieści się m.in. przemoc fizyczna i groźba przemocy fizycznej, a także przemoc seksualna – gwałt i molestowanie seksualne. Należy do nich dodać specyficzną reakcję osoby przeżywające zdarzenie: przerażenie (groza), silny strach oraz poczucie bezradności (Wciórka i Pelc, 2008), choć to kryterium w DSM-V zostało usunięte. Dodano zaś punkt dotyczący pośredniego narażenia na szczególnie drastyczne szczegóły związane z danym zdarzeniem, zwłaszcza w sytuacji zawodowej, przy wskazaniu, iż nie obejmuje ono pośredniego, niezwiązanego z pracą zawodową wystawienia na zdarzenie za pośrednictwem mediów elektronicznych, telewizji, fotografii, etc. Definicja zdarzenia traumatycznego w DSM-V obejmuje również świadkowanie drugiego stopnia – poprzez wiadomość o śmierci, silnym zranieniu bądź zagrożeniu życia przez osobę bliską, w sytuacji, gdy śmierć lub jej groźba zaistniała na skutek przemocy lub wypadku. Diagnoza PTSD obejmuje według DSM-V symptomy z czterech grup (podczas gdy w DSM-IV objawy zebrano w trzech grupach, nie rozdzielając symptomów związanych z unikaniem wspomnień i przeżyć oraz odrętwieniem emocjonalnym 9 i poznawczym): 1) ponowne przeżywanie traumatycznego zdarzenia (wtargnięcie), 2) unikanie wspomnień lub sytuacji lub osób przypominających zdarzenie, 3) negatywne zmiany w zakresie czynności poznawczych i nastroju, 4) zmiany obejmujące poziom pobudzenia i reaktywność organizmu (np. zachowania agresywne, nadmierna czujność, problemy z koncentracją, problemy ze snem). Objawy muszą występować przez co najmniej jeden miesiąc i muszą upośledzać funkcjonowanie społeczne, zawodowe oraz przynosić subiektywny dystres (National Center for PTSD, US Department of Veterans Affairs, 2013). Badanie wśród nowojorskiej młodzieży LGB (2006) W 2006 roku D’Augelli, Grossman i Starks (2006) przeprowadzili badanie na próbie 528 gejów, lesbijek i osób biseksualnych w wieku 15–19 lat, zastanawiając się nad relacją doświadczania przemocy ze względu na orientację seksualną, atypowości genderowej i rozpowszechnienia PTSD. Poziom stresu traumatycznego oceniano za pomocą Trauma Symptom Checklist (TSC), a PTSD za pomocą modułu PTSD z NIMH Diagnostic Interview Schedule for Children (DISC) przygotowanego na podstawie DSM-IV. Badanie wykazało, że werbalnej wiktymizacji z powodu orientacji seksualnej (sexual orientation victimization, SOV) doświadczyło 78% badanych, 11% doświadczyło fizycznej przemocy, a 9% – przemocy seksualnej. Młodzi mężczyźni donosili o większej liczbie zdarzeń wszystkich typów: 87% doświadczyło werbalnej SOV (w porównaniu z 69% dziewcząt), 15% fizycznej SOV (w porównaniu z 7% dziewcząt), 14% seksualnej SOV (w porównaniu z 5% dziewcząt). Współczynnik χ2 (chi-kwadrat) wyniósł 12,7, przy istotności p < 0,01. Pod względem rozpowszechnienia PTSD w ciągu ostatniego roku 9% badanych spełniało kryteria mierzone za pomocą skali DISC, czyli odpowiadające klasyfikacji DSM-IV. Trzy razy więcej kobiet (15%) niż mężczyzn (4%) otrzymało diagnozę PTSD (p < 0,001). Amerykańskie badanie kohortowe Growing Up Today Study (2012, dane z 2007 roku) W badaniu dotyczącym rozpowszechnienia PTSD wśród młodych dorosłych o orientacji biseksualnej i homoseksualnej (Roberts, Rosario, Corliss, Koenen i Austin, 2012) zebrano dane z populacyjnego, longitudalnego badania Growing Up Today Study w części przeprowadzonej w 2007 roku, dotyczące oceny PTSD, maltretowania w dzieciństwie oraz orientacji seksualnej i przejawiania zachowań niezgodnych z kulturowymi wzorcami płci (gender nonconformity). Respondenci mieli 19–27 lat, próba liczyła w sumie 9784 osoby, w tym 6144 kobiety i 3640 mężczyzn. Życiowe PTSD oceniano za pomocą 6-itemowego skrótu Short Screening Scale for DSM-IV. 10 Rozpowszechnienie doświadczenia przemocy w grupach osób niewyłącznie heteroseksualnych było wyższe niż w grupie osób wyłącznie heteroseksualnych. Przemocy fizycznej w dzieciństwie, adolescencji lub dorosłości doświadczyło 20% lesbijek, 35,8% kobiet biseksualnych (różnica znamienna statystycznie) i 23% kobiet określających się jako przeważnie heteroseksualne (różnica znamienna) w porównaniu z 13% kobiet wyłącznie heteroseksualnych. Wśród mężczyzn największy wynik osiągnęli heteroseksualiści z co najmniej jednym partnerem tej samej płci (29,3%, p < 0,05) oraz mężczyźni przeważnie heteroseksualni (24,4%, p < 0,001). Wśród gejów przemocy fizycznej doświadczyło 19,8%, a wśród mężczyzn biseksualnych 23,1%. Pod względem przemocy seksualnej ponad dwukrotnie większe oraz trzykrotnie większe, znamienne statystycznie rozpowszechnienie odnotowano wśród lesbijek, kobiet biseksualnych, przeważnie heteroseksualnych i posiadających co najmniej jedną partnerkę (odpowiednio: 31,4%, 32,9%, 24,3%, 25,6%, p < 0,001) w porównaniu z heteroseksualnymi (11,4%). Rozpowszechnienie życiowego PTSD wśród osób nieheteroseksualnych (z uwzględnieniem podkategorii) było największe w przypadku osób biseksualnych (kobiety, K = 26,6%, mężczyźni, M = 10,3%) w porównaniu z grupą osób wyłącznie heteroseksualnych (K = 6,6%, M = 4%). Co więcej, po skorygowaniu wpływu etniczności, płci i wieku ryzyko wystąpienia PTSD było 1,7 do 3,7 razy większe dla mniejszości seksualnych niż dla grupy odniesienia (osób heteroseksualnych). Autorzy zastanawiali się, jakie czynniki pośrednie wpływają na fakt, że wśród osób nieheteroseksualnych występuje większe rozpowszechnienie doświadczenia wszelkiego rodzaju nadużyć w okresie dzieciństwa i adolescencji, a także znacząco wyższe ryzyko wystąpienia PTSD. Narażenie na większą przemoc w dzieciństwie wyjaśniało między 32,3% a 48,4% podwyższonego ryzyka PTSD dla mniejszości seksualnych. Interakcja płeć/orientacja seksualna nie była statystycznie istotna dla PTSD. „Nonkonformizm genderowy”, czyli przejawianie zachowań niezgodnych z kulturowymi wzorcami płci, wyjaśniał około jednej trzeciej podwyższonego ryzyka PTSD w grupie gejów i lesbijek. Autorzy stwierdzają przy tym, że „wybieranie na ofiary nadużyć” (targeting) dzieci przejawiających zachowania niezgodne z kulturowymi wzorcami płci może stanowić jedną z przyczyn wysokiego rozpowszechnienia przemocy w dzieciństwie, przed okresem dojrzewania, w grupie przyszłych osób nieheteroseksualnych. Amerykańskie badanie populacyjne NESARC (2004–2005) 11 W badaniach nad rozpowszechnieniem PTSD wśród dorosłych osób LGB, z uwzględnieniem pełnego przekroju wiekowego (Roberts, Austin, Corliss, Vandermorris i Koenen, 2010), wykorzystano dane z badań na próbie reprezentatywnej dla dorosłych Amerykanów – National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions (NESARC). Przebadano w nim reprezentatywną próbę 34 653 dorosłych obywateli Stanów Zjednoczonych w wieku od 18 do >90 lat. Przeprowadzano wywiady bezpośrednie z użyciem komputera, stosując kryteria DSM-IV. Pytano wówczas o 27 różnych typów traumy, a w omawianym badaniu wykluczono jedną pozycję – świadkowanie atakowi terrorystycznemu za pośrednictwem telewizji albo radia, ponieważ status tego zdarzenia jako psychicznego urazu budzi wątpliwości. Respondenci, którzy zadeklarowali wystąpienie któregoś ze zdarzeń traumatycznych, pytani byli o najbardziej traumatyczne zdarzenie, a następnie diagnozowano PTSD, opierając się na kryteriach DSM-IV. Rozważając zmienną „orientacja seksualna”, autorzy (Roberts i in., 2010) przede wszystkim oparli się na kryterium samoidentyfikacji ze względu na fakt, że to ona jest najbardziej związana ze zdrowiem psychicznym i wiktymizacją niż odczuwanie pociągu do którejś z płci. Następnie grupę heteroseksualistów podzielono na trzy podgrupy ze względu na występowanie bądź niewystępowanie partnerów tej samej płci. Badacze wzięli pod uwagę trzy typy czynników, stanowiących elementy zapośredniczające (mediators) relację między orientacją seksualną a objawami PTSD: 1) typ największego zdarzenia traumatycznego, 2) wiek respondenta w chwili przeżycia tego zdarzenia, 3) liczba potencjalnie traumatycznych zdarzeń, które wystąpiły przed wystąpieniem zdarzenia wskazanego jako przeżycie najsilniej traumatyzujące. Ogólne wyniki badania NESARC pod względem rozpowszechnienia zdarzeń traumatycznych wyniosły 80,5% dla kobiet i 81,1% dla mężczyzn, zaś rozpowszechnienia PTSD – 10,4% dla kobiet i 4,3% dla mężczyzn. Pod względem rozpowszechnienia zdarzeń traumatycznych lesbijki, geje, osoby biseksualne oraz heteroseksualne, które deklarowały, że miały partnera tej samej płci kiedykolwiek w ciągu życia, byli wyraźnie częściej niż wyłączni heteroseksualiści narażeni na: przemoc w dzieciństwie, przemoc interpersonalną, traumatyczne zdarzenie doznane przez bliskiego przyjaciela lub krewnego, niespodziewaną śmierć kogoś bliskiego. Rozpowszechnienie PTSD przedstawia Tabela 2. 12 Tabela 2 Rozpowszechnienie PTSD wśród osób, które zgłosiły wystąpienie co najmniej jednego zdarzenia traumatycznego w ciągu życia; badanie NESARC, Stany Zjednoczone 2004–2005 (na podst. Roberts i in., 2010) Osoby heteroseksualne Lesbijki/geje Osoby biseksualne Bez pociągu do tej samej płci i bez partnerów tej samej płci (K=18 144; M=13 422) Pociąg do tej samej płci (K=953; M=293) Partnerzy tej samej płci (K=314; M=365) (K=145; M=190) (K=161; M=81) Kobiety 12,50 11,62 22,78* 18,04 25,68** Mężczyźni 5,03 7,04 10,13* 13,38** 9,0 * p<0,05; ** p<0,01; K = n kobiet; M = n mężczyzn. Ryzyko wystąpienia PTSD oceniono jako większe u lesbijek i gejów (skorygowany współczynnik szans AOR = 2,03), biseksualistów (AOR = 2,13) i heteroseksualistów, którzy deklarowali posiadanie co najmniej jednego partnera tej samej płci (AOR = 2,06). Wyższe ryzyko było głównie związane z większym dla przedstawicieli mniejszości seksualnych narażeniem na przemoc, z częstszym występowaniem potencjalnie traumatycznych zdarzeń oraz z niższym wiekiem wystąpienia traumy. Zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet nieheteroseksualnych ryzyko PTSD występuje ponad dwukrotnie częściej niż u heteroseksualistów: dla lesbijek i kobiet biseksualnych jest to aż 20-procentowy wynik, dla gejów i mężczyzn biseksualnych 9% (jak była o tym mowa, w populacji ogólnej u mężczyzn rozpowszechnienie PTSD oszacowano na 4,3%, zaś u kobiet – 10,4%). Badanie nowojorskie Project Stride (2004–2005) Autorzy kolejnego badania (Alessi, Meyer i Martin, 2013) jednym z celów uczynili określenie, w jakim stopniu „rozluźnienie” kryterium A1 w klasyfikacji DSM-IV dotyczącej PTSD wpłynie na ocenę rozpowszechnienia tego zaburzenia w populacji osób nieheteroseksualnych. Podjęli też próbę oszacowania różnic w rozpowszechnieniu zdarzeń niespełniających kryterium A1, a potencjalnie traumatyzujących, rozpowszechnieniu zdarzeń spełniających kryterium A1 oraz rozpowszechnieniu PTSD (w obu wariantach) wśród osób LGB o różnym pochodzeniu etnicznym. W badaniu uczestniczyły 382 osoby identyfikujące się jako geje, lesbijki lub osoby biseksualne oraz 126 osób identyfikujących się jako heteroseksualne (N = 508). Średnia wieku badanych wynosiła 32 lata (SD = 9). 13 Aby zmierzyć rozpowszechnienie zdarzeń stresujących/traumatycznych, zgodnych i niezgodnych z kryterium A1, wykorzystano częściowo ustrukturalizowany wywiad dotyczący stresorów, stworzony na potrzeby tego badania – Life Events Questionnaire (LEQ). Niezależni sędziowie oceniali każde ze zdarzeń pod względem tego, czy jest ono zagrażające życiu oraz integralności fizycznej, a następnie obliczono średnie oceny i podzielono zdarzenia wymienione w LEQ na dwie podgrupy: 1) spełniające kryterium A1, czyli zagrażające życiu oraz 2) niespełniające tego kryterium, niestanowiące zagrożenia życia. Kilka ze zdarzeń, które przez sędziów zostały ocenione jako niezagrażające życiu, w istocie było uwzględnianych w DSM-IV jako zdarzenia traumatyczne (np. widok zranionego lub zmarłego człowieka, seksualne wykorzystywanie w dzieciństwie, ciężka choroba bliskiej osoby), zatem zostały one zakwalifikowane jako spełniające kryterium A1, aby zachować spójność z kryteriami PTSD w DSM-IV. Objawy PTSD określano za pomocą World Mental Health Composite International Diagnostic Interview (WMH-CIDI). Spośród 508 badanych u 55% wystąpiło zdarzenie kwalifikujące do zdiagnozowania PTSD. Więcej respondentów zgłosiło zdarzenie niespełniające kryterium A1 (69,3%) niż spełniające to kryterium (30,7%). Rozpowszechnienie PTSD wśród osób heteroseksualnych wyniosło 7,9% przy spełnieniu kryterium A1, zaś po jego rozluźnieniu – 21,4%. W przypadku gejów i lesbijek było to odpowiednio 9,9% oraz 25,6%, a osób biseksualnych 17,4% oraz 30,4%. Wyniki wskazują więc na większe rozpowszechnienie PTSD wśród osób biseksualnych niż wśród osób heteroseksualnych i homoseksualnych (podobnie wyższy odsetek PTSD odnotowano wśród czarnych i latynoskich osób LGB w porównaniu z białymi osobami LGB), jednak ostatecznie w badaniu tym nie osiągnięto różnic istotnych statystycznie dla poszczególnych grup mniejszościowych (mierzonych współczynnikiem α Cronbacha). W tym badaniu nieco zaskakujący okazał się także brak różnic między kobietami i mężczyznami. Innym interesującym rezultatem, jaki osiągnęli Alessi i in., jest wskazanie, że w przypadku rozluźnienia kryterium A1 badani spełniają pozostałe kryteria PTSD wg DSM-IV. Autorzy krytycznie odnoszą się do restrykcyjnego kryterium A1, ponieważ ich zdaniem w konsekwencji wiele osób z objawami PTSD nie otrzymuje odpowiedniego leczenia. W ich badaniu bowiem osoby rozwijały pełnoobjawowe zaburzenie po zdarzeniach niespełniających kryterium zagrożenia życia, takich jak: niespodziewana śmierć bliskiej osoby, rozstanie/rozwód, bezrobocie, oddzielenie od rodziców, aborcja. 14 Badanie wpływu heteroseksizmu na rozpowszechnienie PTSD wśród lesbijek Heteroseksizm – pojęcie zbudowane analogicznie do słowa „rasizm” – oznacza dyskryminację osób homoseksualnych i biseksualnych, która wynika z przekonania, że heteroseksualność jest bardziej uprawniona niż inne formy seksualności (por. Colman, 2009). Słowo to jest jednak również „bratem bliźniakiem” seksizmu – przekonania o wrodzonej wyższości jednej płci nad drugą, przejawiającego się najczęściej poprzez protekcjonalne i dyskryminujące traktowanie kobiet przy faworyzacji mężczyzn i wartości przypisywanych mężczyznom 7 . Autorki ostatniego omawianego w tym rozdziale badania (Szymanski i Balsam, 2011) zauważają, że pojawia się coraz więcej badań donoszących o tym, że kobiety nieheteroseksualne doświadczają znacznie większej liczy traumatycznych zdarzeń w porównaniu z kobietami heteroseksualnymi. Przede wszystkim jest to przemoc fizyczna i seksualna w dzieciństwie (por. badania na temat zachowań nietypowych pod względem wzorców płciowych omawiane wcześniej) oraz napaści na tle seksualnym w dorosłym życiu. W badaniu z 1999 roku (Herek, Gillis i Cogan, 1999) 19% lesbijek doświadczało co najmniej jednego zdarzenia fizycznej wiktymizacji, które było postrzegane przez ofiary jako związane bezpośrednio z uprzedzeniami heteroseksistowskimi. W nowszym badaniu (Herek, 2008), w którym poddano analizie dane z narodowej próby dorosłych LGB, 12,5% lesbijek podało, iż było ofiarami przestępstwa (np. gwałtu, pobicia) powiązanego z ich orientacją seksualną, a 54,5% doświadczyło werbalnego napastowania bądź przemocy. W omawianym badaniu (Szymanski i Balsam, 2011) wzięło udział 247 lesbijek (wiek 19–80 lat, średnia 40,77, SD = 10,74) – kobiet tak siebie identyfikujących. Zdecydowana większość badanych należała do populacji białej (91%). Badane miały różne wykształcenie (skrajne wyniki to: 1% z wykształceniem poniżej szkoły średniej, 19% licealnym, 37% wyższym) oraz miejsce zamieszkania. Heteroseksistowską dyskryminację zmierzono za pomocą skali Heterosexist Harassment, Rejection, and Discrimination Scale (HHRDS) (Szymanski, 2006). Pytania dotyczyły zdarzeń heteroseksistowskich (np. obrażania z powodu bycia lesbijką, dyskryminacji w pracy ze względu na orientację) i oceniane były również skalą typu Likertowskiego (od 1 – „nigdy mi się to nie zdarzyło” do 6 – „przydarza się to niemal cały czas”). Współczynnik α dla tej skali wyniósł 0,90. Zdarzenia podlegające wymiarowi 7 W kulturze zachodniej, kiedy zewnętrznych przejawów dyskryminacji systemowej jest coraz mniej, tzn. kobiety mają pełne prawa wyborcze i ekonomiczne, seksizm przejawia się na przykład poprzez powielanie stereotypów na temat emocjonalności i niższej inteligencji kobiet czy traktowanie kobiet wyłącznie przez pryzmat ich atrakcyjności seksualnej. W kontekście omawianych tutaj zagadnień wydaje się to szczególnie istotne, ponieważ seksizm w krajach rozwiniętych przejawia się np. traktowaniem z pobłażaniem traum „kobiecych”, takich jak gwałt czy molestowanie seksualne. 15 sprawiedliwości, czyli przestępstwa z nienawiści na tle heteroseksistowskim, oceniano za pomocą serii pytań, wykorzystanych wcześniej w badaniu Gregory Hereka i in. (Herek i in., 1999). Zdarzenia musiały wystąpić w ciągu ostatnich 5 lat. Objawy PTSD oceniano za pomocą skali PTSD Checklist – Civilian Version (Weathers, Litz, Huska i Keane, 1994), składającej się z 17 itemów, które odpowiadają kryteriom DSM-III-R. Współczynnik α dla tej skali wyniósł 0,94. Dziesięć procent badanych zadeklarowało, że stało się ofiarą co najmniej jednego zdarzenia z kategorii przestępstwa z nienawiści związanego z orientacją seksualną. Niedawne doświadczenia związane z heteroseksistowską dyskryminacją (r = 0,34, p < 0,05) okazały się silnie pozytywnie skorelowane z objawami PTSD (r = 0,24, p < 0,05). Spośród wszystkich demograficznych zmiennych jedynie edukacja (r = -0,15) w sposób istotny statystycznie korelowała z objawami PTSD. Analiza regresji wykazała, że edukacja, niedawna dyskryminacja heteroseksistowska oraz niedawne przestępstwo z nienawiści związane z orientacją seksualną były znamiennymi statystycznie predyktorami objawów PTSD. Interakcje między przestępstwami z nienawiści a poczuciem własnej wartości oraz między heteroseksistowską dyskryminacją a poczuciem własnej wartości nie były istotne statystycznie. Badanie sytuacji społecznej osób LGB w Polsce W 2012 roku opublikowano interesujące wyniki badania (Makuchowska i Pawlęga, 2012) przeprowadzonego w Polsce przez Internet na próbie 11 114 osób homoseksualnych i biseksualnych na temat ich sytuacji społecznej w latach 2010–2011. Osobami badanymi byli: geje (47,1%), lesbijki (27,4%), kobiety biseksualne (17,2%) i mężczyźni biseksualni (8,1%). Badani pochodzili z wszystkich grup wiekowych, chociaż przeważały osoby młode – 48% badanych stanowiły osoby w wieku 18–25 lat, a kolejne 35,8% w wieku 26–40 lat. Z badania wynika, że w ciągu dwóch lat (2010–2011) przemocy fizycznej co najmniej raz doznało blisko 12% badanych, z czego aż 40% doznało jej trzy i więcej razy. Ofiarami przemocy psychicznej była niemal połowa, bo 44% badanych (z czego 58,1% więcej niż trzy razy) – w ankiecie pytano m.in. o: agresywne zaczepki słowne; obrażanie, poniżanie, ośmieszanie; pogróżki; nienawistne maile; szantaż, etc. Jedna trzecia badanych donosiła, że doznała gorszego traktowania z powodu swojej orientacji seksualnej w takich miejscach czy przestrzeniach interakcji społecznej, jak: szkoła/uczelnia, praca, miejsce swojego zamieszkania, miejsce publiczne, w kontaktach ze służbą zdrowia i w kontaktach z przedstawicielami kościołów. Z raportu wynika też, że w porównaniu z podobnym 16 badaniem przeprowadzonym wśród osób LGB w roku 2006 (choć na mniejszej próbie) wzrosła nieufność w stosunku do policji. Aż 90% przypadków przemocy, jakiej doznały osoby badane ze względu na ich orientację seksualną, nie zostało zgłoszonych na policję (Makuchowska i Pawlęga, 2012, s. 12–15). Dobrostan psychiczny ankietowanych gejów, lesbijek i osób biseksualnych znacząco odbiegał od wyników uzyskanych w badaniu na polskiej próbie reprezentatywnej „Diagnoza społeczna 2011” (Czapiński, Panek i Batorski, 2012). Aż 42% badanych gejów, lesbijek i osób biseksualnych przyznała, że miewała myśli samobójcze w ciągu ostatnich miesięcy. Wśród ogółu badanych w „Diagnozie…” o samobójstwie w ogóle nie myślało 91%, tymczasem wśród osób LGB jedynie 62%. W najtrudniejszej sytuacji są osoby najmłodsze: 63% nastolatków biseksualnych i homoseksualnych myślało w ostatnim czasie o samobójstwie (wśród nastolatków z „Diagnozy społecznej 2011” było to 12%). Znaczące rozbieżności dotyczyły jakości życia, na istotne różnice wskazują też dane dotyczące spożywania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych (Makuchowska i Pawlęga, 2012, s. 102). Dane zebrane od ponad 11 tysięcy respondentów wskazują, że osoby homoseksualne i biseksualne mieszkające w Polsce doznają dużej liczby zdarzeń o silnym potencjale traumatyzacji, takich jak przemoc fizyczna i napaść seksualna – podczas gdy przemoc interpersonalna, zwłaszcza napaść o charakterze seksualnym, spośród wszystkich traumatycznych stresorów jest jednym z najsilniejszych czynników ryzyka wystąpienia PTSD, jeśli weźmiemy pod uwagę typ traumy (por. Barlow i Durand, 2012; Kessler, 1994). Osoby te nie mogą raczej liczyć na otrzymanie wsparcia społecznego, ponieważ 70% respondentów ukrywa swoją orientację seksualną w miejscu pracy, w szkole lub na uczelni, a połowa w miejscu zamieszkania (np. przed sąsiadami), nawet jeśli mają stałych partnerów i stałe partnerki (40%). Jedynie 63% badanych ujawniło swoją orientację seksualną przynajmniej jednemu członkowi najbliższej rodziny (Makuchowska i Pawlęga, 2012, s. 14). Tymczasem to właśnie wsparcie społeczne (także instytucjonalne), jakie otrzymuje osoba po przeżyciu zdarzenia traumatycznego, może ją uchronić przed wystąpieniem objawów PTSD (Friedman, Keane i Resick, 2010; Maercker, Müller i Horn, 2004). W polskich badaniach nie brano dotąd pod uwagę wpływu orientacji seksualnej na rozpowszechnienie i siłę objawów PTSD. Doniesienia zagraniczne jednak wskazują, że przedstawiciele mniejszości seksualnych są szczególnie narażeni na wystąpienie PTSD ze względu na skumulowany wpływ różnorodnych stresorów i większe narażenie na wystąpienie zdarzeń traumatyzujących. 17 Bibliografia 1. Alessi, E. J., Meyer, I. H. i Martin, J. I. (2013). PTSD and sexual orientation: An examination of criterion A1 and non-criterion A1 events. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 5(2), 149–157. doi:10.1037/a0026642 2. Bakker, F. C., Sandfort, T. G., Vanwesenbeeck, I., van Lindert, H. i Westert, G. P. (2006). Do homosexual persons use health care services more frequently than heterosexual persons: Findings from a Dutch population survey. Social Science & Medicine, 63(8), 2022–2030. doi:10.1016/j.socscimed.2006.05.024 3. Barlow, D. H. i Durand, V. M. (2012). Abnormal psychology: An integrative approach (6th ed). Belmont, CA: Wadsworth, Cengage Learning. 4. Bernstein, E. i Putnam, F. (1986). Development, reliability, and validity of a dissociation scale. The Journal of Nervous and Mental Disease, 174(12), 727–735. 5. Carlson, E. B., Dalenberg, C. i McDade-Montez, E. (2012). Dissociation in posttraumatic stress disorder part I: Definitions and review of research. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 4(5), 479–489. doi:10.1037/a0027748 6. Chakraborty, A., McManus, S., Brugha, T. S., Bebbington, P. i King, M. (2011). Mental health of the non-heterosexual population of England. The British Journal of Psychiatry, 198(2), 143–148. doi:10.1192/bjp.bp.110.082271 7. Cochran, S., Sullivan, J. i Mays, V. (2003). Prevalence of mental disorders, psychological distress, and mental health services use among lesbian, gay, and bisexual adults in the United States. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 71, 53–61. 8. Colman, A. M. (2009). Słownik psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. 9. Czapiński, J., Panek, T. i Batorski, D. (2012). Diagnoza społeczna 2011: Warunki i jakość życia Polaków: raport. Warszawa: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich. 10. D’Augelli, A. R., Grossman, A. H. i Starks, M. T. (2006). Childhood gender atypicality, victimization, and PTSD among lesbian, gay, and bisexual youth. J Interpers Violence, 21, 1462–1482. doi:10.1177/0886260506293482 11. Dąbkowska, M. (2007). Ocena zależności między czynnikami emocjonalnymi i poznawczymi aleksytymii a nasileniem PTSD u ofiar przemocy domowej. Psychiatria Polska, 41(6), 851– 862. 12. Dragan, M., Lis-Turlejska, M., Popiel, A., Szumiał, S. i Dragan, W. Ł. (2012). The validation of the Polish version of the Posttraumatic Diagnostic Scale and its factor structure. European Journal of Psychotraumatology, 3(0), 18201. doi:10.3402/ejpt.v3i0.18479 13. Dubester, K. i Braun, B. (1995). Psychometric properties of the Dissociative Experiences Scale. The Journal of Nervous and Mental Disease, 183(3), 231–235. 14. Dudek, B. (2003). Zaburzenie po stresie traumatycznym. Psychologia Kliniczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 15. Engel-Bernatowicz, A. i Kamińska, A. (2005). Coming out: Ujawnienie orientacji psychoseksualnej – zaproszenie do dialogu. Warszawa: Wydawnictwo anka zet studio. 16. Feltham, C. i Horton, I. (2013). Psychoterapia i poradnictwo: Podręcznik akademicki (Wyd. 1 w jęz.pol). Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 18 17. Foucault, M., Banasiak, B., Komendant, T. i Matuszewski, K. (2010). Historia seksualności (Wyd. 2). Gdańsk: Słowo/obraz terytoria. 18. Frewen, P. A., Dozois, D. J. A., Neufeld, R. W. J. i Lanius, R. A. (2008). Meta-analysis of alexithymia in posttraumatic stress disorder. Journal of Traumatic Stress, 21(2), 243–246. doi:10.1002/jts.20320 19. Friedman, M. J., Keane, T. M. i Resick, P. A. (2010). Handbook of PTSD: Science and practice (Pbk. ed). New York: Guilford Press. 20. Gilman, S., Cochran, S., Mays, V., Hughes, M., Ostrow, D. i Kessler, R. (2001). Risk of psychiatric disorders among individuals reporting same-sex sexual partners in the National Comorbidity Survey. American Journal of Public Health, 91, 933–939. 21. Goldberg, D. P., Williams, P., Merecz, D. i Makowska, Z. (2001). Ocena zdrowia psychicznego na podstawie badań kwestionariuszami Davida Goldberga: Podręcznik dla użytkowników kwestionariuszy GHQ-12 i GHQ-28. Łódź: Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera. 22. Hellman, R. E., Sudderth, L. i Avery, A. M. (2002). Major mental illness in a sexual minority psychiatric sample. Journal of the Gay and Lesbian Medical Association, 6(3/4), 97–106. doi:10.1023/B:JOLA.0000011065.08186.17 23. Herek, G. M. (2008). Hate crimes and stigma-related experiences among sexual minority adults in the United States: Prevalence estimates from a national probability sample. Journal of Interpersonal Violence, 24(1), 54–74. doi:10.1177/0886260508316477 24. Herek, G. M., Gillis, J. R. i Cogan, J. C. (1999). Psychological sequelae of hate-crime victimization among lesbian, gay, and bisexual adults. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 67(6), 945–951. doi:10.1037/0022-006X.67.6.945 25. Iniewicz, G. (2009). Społeczno-kulturowy kontekst terapii osób o homoseksualnej orientacji. Psychiatria Polska, 43, 87–97. 26. Iniewicz, G., Grabski, B. i Mijas, M. (2012). Zdrowie psychiczne osób homoseksualnych i biseksualnych – rola stresu mniejszościowego. Psychiatria Polska, 46, 649–663. 27. Iniewicz, G., Mijas, M. i Grabski, B. (2012). Wprowadzenie do psychologii LGB. Wrocław: Wydawnictwo Continuo. 28. Kessler, R. C. (1994). Lifetime and 12-month prevalence of DSM-III-R psychiatric disorders in the United States. Results from the National Comorbidity Survey. Archives of General Psychiatry, 51(1), 8. doi:10.1001/archpsyc.1994.03950010008002 29. Lazarus, R. (1986). Paradygmat stresu i radzenia sobie. Nowiny Psychologiczne, (3–4), 2–39. 30. Lilly, M. i Valdez, C. (2012). The Unique Relationship of Emotion Regulation and Alexithymia in Predicting Somatization Versus PTSD Symptoms. Journal of Aggression, Maltreatment & Trauma, 21(6), 609–625. doi:10.1080/10926771.2012.686964 31. Lis-Turlejska, M. (2008). Prevalence of traumatic events and posttraumatic stress symptoms in a student sample in Poland. Torture, 18(1), 12–19. 32. Maercker, A. i Horn, A. B. (2013). A Socio-interpersonal Perspective on PTSD: The Case for Environments and Interpersonal Processes. Clinical Psychology & Psychotherapy, 20(6), 465– 481. doi:10.1002/cpp.1805 33. Maercker, A., Müller, J. i Horn, A. B. (2004). Social acknowledgment as a victim or survivor: a scale to measure a recovery factor of PTSD. Journal of Traumatic Stress, 17(4), 345–351. 19 34. Makuchowska, M. i Pawlęga, M. (red.). (2012). Sytuacja społeczna osób LGBT: Raport za lata 2010 i 2011. Warszawa: Kampania Przeciw Homofobii. 35. Marmor, J. (1980). Homosexual behavior: A modern reappraisal. New York: Basic Books. 36. Marshal, M. P., Dietz, L. J., Friedman, M. S., Stall, R., Smith, H. A., McGinley, J., Thoma, B. C. i in. (2011). Suicidality and Depression Disparities Between Sexual Minority and Heterosexual Youth: A Meta-Analytic Review. Journal of Adolescent Health, 49(2), 115–123. doi:10.1016/j.jadohealth.2011.02.005 37. Maruszewski, T. i Zdankiewicz-Ścigała, E. (1998). Emocje, aleksytymia, poznanie. Poznań: Wydaw. Fundacji Humaniora. 38. Meyer, I. H. (1995). Minority stress and mental health in gay men. Journal of Health and Social Behaviour, 36, 38–56. 39. Meyer, I. H. (2003). Prejudice, social stress, and mental health in lesbian, gay, and bisexual populations: conceptual issues and research evidence. Psychological Bulletin, 129, 674–697. 40. Mustanski, B. S., Garofalo, R. i Emerson, E. M. (2010). Mental health disorders, psychological distress, and suicidality in a diverse sample of lesbian, gay, bisexual, and transgender youths. American Journal of Public Health, 100(12), 2426–2432. 41. National Center for PTSD, US Department of Veterans Affairs. (2013). DSM-5 Criteria for PTSD. 42. Newcomb, M. E. i Mustanski, B. (2010). Internalized homophobia and internalizing mental health problems: A meta-analytic review. Clinical Psychology Review, 30(8), 1019–1029. doi:10.1016/j.cpr.2010.07.003 43. Nijenhuis, E. R., van der Hart, O. i Kruger, K. (2002). The psychometric characteristics of the traumatic experiences checklist (TEC): first findings among psychiatric outpatients. Clinical Psychology & Psychotherapy, 9(3), 200–210. 44. Roberts, A. L., Austin, B., Corliss, H. L., Vandermorris, A. K. i Koenen, K. C. (2010). Pervasive trauma exposure among US sexual orientation minority adults and risk of posttraumatic stress disorder. American Journal of Public Health, 100(12), 2433–2441. 45. Roberts, A. L., Rosario, M., Corliss, H. L., Koenen, K. C. i Austin, B. (2012). Elevated risk of posttraumatic stress in sexual minority youths: mediation by childhood abuse and gender nonconformity. American Journal of Public Health, 102(8), 1587–1593. 46. Sandfort, T., Graaf, R. de, Bijl, R. i Schnabel, P. (2001). Same-sex sexual behavior and psychiatric disorders: findings from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS). Archives of General Psychiatry, 58, 85–91. 47. Sartre, J.-P. (1992). Rozważania o kwestii żydowskiej. Łódź: Futura Press. 48. Savin-Williams, R. C. (2011). Homoseksualność w rodzinie: Ujawnianie tajemnicy (Wyd. 1 w jęz. pol). Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 49. Seligman, Martin E. P, Walker, E. F. i Rosenhan, D. L. (op. 2003). Psychopatologia. Poznań: Zysk i S-ka. 50. Szymanski, D. M. (2006). Does internalized heterosexism moderate the link between heterosexist events and lesbians' psychological distress? Sex Roles, 54(3–4), 227–234. doi:10.1007/s11199-006-9340-4 51. Szymanski, D. M. i Balsam, K. F. (2011). Insidious trauma: examining the relationship between heterosexism and lesbians' PTSD symptoms. Traumatology, 17(2), 4–13. doi:10.1177/1534765609358464 20 52. Taylor G.J., Ryan D. i Bagby R.M. (1985). Toward the development of a new self-report alexithymia scale. Psychoterapy and Psychosomatics, 44(4), 191–199. 53. Tomalski, R. (2008). Aleksytymia i dysocjacja. Psychoterapia, [2 (145)], 35–43. 54. van der Hart, O., Nijenhuis, E. R. i Steele, K. (2005). Dissociation: An insufficiently recognized major feature of complex posttraumatic stress disorder. Journal of Traumatic Stress, 18(5), 413–423. doi:10.1002/jts.20049 55. Wciórka, J. i Pelc, Z. (op. 2008). Kryteria diagnostyczne według DSM-IV-TR. Wrocław: Elsevier Urban & Partner. 56. Widera-Wysoczańska, A. i Kuczyńska, A. (2011). Interpersonalna trauma: Mechanizmy i konsekwencje. Engram. Warszawa: Difin. 57. Yehuda, R., Steiner, A., Kahana, B., Binder-Brynes, K., Southwick, S. M., Zemelman, S. i Giller, E. L. (1997). Alexithymia in holocaust survivors with and without PTSD. Journal of Traumatic Stress, 10(1), 93–100. doi:10.1002/jts.2490100108 58. Zdankiewicz-Ścigała, E. i Przybylska, M. (2002). Trauma – proces i diagnoza: Mechanizmy psychoneurofizjologiczne. Warszawa: Wydaw. Instytutu Psychologii PAN; Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej. 21
