STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ Występowanie trzmieli (Bombus spp.) na terenach zieleni miejskiej Wrocławia oraz możliwości zwiększenia ich liczebności Celem pracy było rozpoznanie i skatalogowanie gatunków trzmieli (Bombus spp.) oraz siedlisk ich występowania na terenach zieleni miejskiej Wrocławia. Uwzględniając planowaną strategię ochrony tych owadów, określono występujące w poszczególnych obszarach badawczych gatunki roślin pokarmowych wraz z ich pełną charakterystyką botaniczną i stopniem preferencji przez oblatujące gatunki trzmieli. Istotną kwestią dla prowadzonych badań były obserwacje i konsultacje dotyczące zarządzania zielenią miejską, obszarami Natura 2000 oraz pracami związanymi z pielęgnacją i utrzymaniem tych terenów. W latach 2011-2013 w granicach administracyjnych Wrocławia, na wybranych 31 stanowiskach badawczych stwierdzono występowanie 13 gatunków trzmieli Bombus spp. i 4 gatunki ich pasożytów gniazdowych – trzmielców Psithyrus spp. Łącznie zliczono 9647 osobników przynależnych do rodzaju Bombus spp. i 850 osobników rodzaju Psithyrus. Liczba gatunków trzmieli w badanych siedliskach była istotnie pozytywnie skorelowana z wielkością powierzchni tego siedliska oraz obecnością w obszarze otaczającym terenów wielkoobszarowych o wiodącej funkcji przyrodniczej. Gatunkami powszechnymi i dominującymi na obszarze Wrocławia były trzmiel kamiennik B. lapidarius, trzmiel rudy B. pascuorum i trzmiel ziemny/gajowy B. terrestris/lucorum. Stwierdzono trzy rzadkie i zagrożone gatunki trzmieli - trzmiela zmiennego B. humilis, trzmiela paskowanego B. subterraneus i trzmiela szarego B. veteranus występujące w Ogrodzie Botanicznym, Parku Szczytnickim, na Torowiskach Kolejowych i w Łęgach nad Bystrzycą. Trzmiele zbierały pożytki z 414 gatunków kwitnących roślin należących do 63 rodzin botanicznych. Gatunki roślin skatalogowane zostały w postaci 4 taśm pokarmowych dla poszczególnych obszarów badawczych. Rośliny te mogą, z wykluczeniem 14 gatunków roślin o statusie inwazyjnych, służyć czynnej ochronie trzmieli, jako uzupełnienie ich zasobów pokarmowych. Szczególnie należy polecać do nasadzeń 134 gatunki roślin o statusie rodzimych. Na podstawie przeprowadzonych badań określono zalecenia czynnej ochrony trzmieli dla stanowisk zieleni we Wrocławiu. The Bumblebees (Bombus spp.) of Wrocław urban green areas and opportunities to increase their abundance The aim of this study was to identify and catalog the bumblebee (Bombus spp.) species and the habitats of their occurrence in Wrocław urban green spaces. Taking into account the planned protection strategy for these insects, the food plant species occurred in specific research areas were defined along with their full botanical characteristics and the degree of preference for visiting species of bumblebees. Essential for the research were observations and consultations considering the management of urban green spaces, Natura 2000 network and work care related to the maintenance of these areas. In 2011-2013, within the administrative boundaries of Wrocław, 31 research positions were selected, in which 13 species of bumble bee Bombus spp and 4 species of social parasitescuckoo bumblebees Psithyrus spp were found. A total number of 9647 individuals belonging to the Bombus genus and 850 individuals of Psithyrus genus were counted. The number of bumblebee species in the studied sites was significantly positively correlated with the size of the habitat areas and the presence in the surroundings the areas with dominant ecological functions. Abundant and dominant species in Wroclaw were B. lapidarius, B. pascuorum B. terrestris / lucorum. Three rare and endangered species of bumblebees were found - B. humilis, B. subterraneus and B. veteranus, occurring in the Wrocław Botanical Garden, Szczytnicki Park, on railway sites and Riparian Forest of Bystrzyca River. Bumblebees were foraging on 414 species of flowering plants belonging to 63 botanical families. Plant species have been cataloged in the form of 4 foodtapes – each foodtape for specific research area. These plants may significantly help with the active protection of bumblebees as a supplement to their food resources, with the exception of 14 invasive plant species. Especially, plantings of 134 species with the native status are strongly reccomended. Based on the studies, the recommendations for active conservation forms of the bumblebees in Wrocław green spaces were determined.