Zależności somatopsychiczne
advertisement
Psychologia zdrowia i choroby Zależności somatopsychiczne Między lękiem, panika a zawałem serca Jagoda Różycka Podsumowując poprzednie informacje … i. Choroba psychosomatyczna: występowanie objawów somatycznych w etiologii których pojawiają się czynniki psychologiczne i. Zaburzenia somatyczną: występujące pod postacią dominujące przekonanie o występowaniu objawów fizycznych przy braku ich obiektywnego uzasadnienia BÓL JAKO ZJAWISKO PSYCHOSOMATYCZNE SUBIEKTYWNE PRZYKRE WRAŻENIE ZMYSŁOWE I EMOCJONALNE POWSTAJĄCE POD WPŁYWEM BODŹCÓW USZKADZAJĄCYCH TKANKĘ (TZW. NOCYCEPTYWNYCH) LUB ZAGRAŻAJĄCYCH ICH USZKODZENIEM. NALEŻY PODKRESLIĆ, ŻE BÓL JEST ODCZUCIEM SUBIEKTYWNYM, DLATEGO JEST NIM WSZYSTKO TO, CO CHORY W TEN SPOSÓB NAZYWA, BEZ WZGLĘDU NA OBIEKTYWNE OBJAWY Z NIM ZWIĄZANE. Zjawisko bólu Perspektywa neurofizjologiczna - receptory bólu i ośrodki bólowe w mózgu: Sygnały uszkodzenia tkanki powodują podrażnienie wolnych zakończeń nerwowych Impulsy przez rdzeń nerwowy do mózgu Rola tworu siatkowatego i wzgórza Świadoma interpretacja w korze mózgowej (Bishop, 2007) Źródło: http://www.szkolnictwo.pl Zjawisko bólu Znaczenie opiatów endogenne, szczególnie endorfiny i enkefaliny. • substancje naturalne występujące w mózgu, rdzeniu kręgowym i innych organach, które mają działanie przeciwbólowe. • Przykład: uraz podczas wykonywania rzeczy ryzykownych, przyjemnych i ekscytujących np. sportowcy Doświadczenie bólu jako połączenie odczuć ciała i spojrzenie psychiki Sensoryczny komponent bólu Oceniający komponent bólu Oceniający komponent bólu • Całościowe ustosunkowanie się człowieka do doznań bólowych • Pytania o to co się dzieje, jakie to zagrożenie, jakie będą skutki • Towarzyszenie różnych emocji jak lęk, złość, rozdrażnienie • Uruchomienie reakcji alarmowej stresu Bóle psychogenne • Jedno z zaburzeń konwersyjnych • Doświadczenie przewlekłego bólu nie mającego żadnych określonych podstaw fizycznych • Występuje w reakcji na potrzeby psychiczne pacjenta • Nadmierna troska o samopoczucie • Znaczenie oddziaływań stresu, konfliktów rodzinnych, ważnych emocjonalnie wydarzeń, poziomu lęku Radzenie sobie z bólem • Przebywanie wśród innych ludzi – mniejsze odczuwanie bólu w towarzystwie (Price, 1988) • Warunkowanie instrumentalne sytuacji bólowej (analizowanie bólu, skarżenie się na ból, rozpamiętywanie, bezruch, pozostawanie w łóżku – zachowania sprzyjające koncentracji na bólu) • Odwracanie uwagi i ukierunkowywanie jej na bodźce przyjemne, doznania i oczekiwania pozytywne • Trening relaksacyjny – obniżanie napięcia psychicznego • Metody terapii poznawczej – inny sposób myślenia o bólu Zależności somatopsychiczne • Badanie problemów choroby somatycznej • Badanie problemów człowieka chorego somatycznie • Obszar psychologii lekarskiej, psychologii medycznej i psychologii zdrowia Jak choroba wpływa na nasze życie? 1. Droga bezpośrednia – Toksyczne działanie na CUN: • • • • • temperatura, zaburzenia metaboliczne, mocznik, cukier, zaburzenia krążenia – W efekcie: stany splątania, zmącenia, śpiączki (Sęk, 2007) Jak choroba wpływa na nasze życie? 2. Droga pośrednia: – Choroba jako źródło stresu, kryzysu – sytuacja trudna emocjonalnie – Choroba jako zadanie – zachowanie ukierunkowane na cele zdrowotne – Poznawczy obraz choroby – Reakcje na chorobę – zaprzeczanie, wzrost poziomu lęku – Radzenie sobie z dolegliwościami – Indywidualna odporność na sytuację – Wtórne zyski z choroby powodujące utrwalenie objawów (Sęk, 2007) Choroba jako stresor • Złożone odczucia dyskomfortu • Poczucie zmęczenia, ociężałości • Zmieniony stan ciała – opuchnięcie, uszkodzenie, poczucie zranienia wewnętrznego • Trudności wynikające z zaburzonego przebiegu funkcji narządów Choroba jako stresor • Trudności wynikające z przebiegu funkcji narządów: – Zaburzenia widzenia – Szumy w uszach – Ból głowy – Kłopoty w oddychaniu – Trudności ruchowe – Zawroty głowy zaburzonego Zachowania adaptacyjne w chorobie • • • • • • • • • • • • Zdobywanie informacji o chorobie Realne odnoszenie się do sytuacji Ujawnianie negatywnych emocji Rozładowanie napięcia emocjonalnego Szukanie pomocy i wsparcia innych Rozwiązanie problemu choroby etapami Świadomość stanu znużenia i potrzeby odpoczynku Aktywność w wybranych dziedzinach życia Kontrola uczuć Realna ocena sytuacji, która determinuje wybór działania Motywacja do zmian Zaufanie do siebie i innych (Kubacka-Jasiecka, 1987) Zachowania nieadaptacyjne • Zaprzeczanie sytuacji • Brak aktywnego badania sytuacji problemowej • Wypieranie negatywnych uczuć lub zaprzeczanie ich istnieniu • Oskarżenia innych za własne kłopoty • Dezorganizacja codziennego życia • Brak panowania nad sobą – wybuchy gwałtownych emocji • Brak szukania pomocy w innych – brak akceptacji oferowanej pomocy • Stereotypowe reagowanie na problemy – poczucie przytłoczenia (Kubacka-Jasiecka, 1987) Stany psychosomatyczne i somatopsychiczne ATAK SERCA CZY ATAK PANIKI ? Serce i jego trudności • Wzrost chorób cywilizacyjnych w XXI wieku powoduje zwiększony odsetek ludzi chorujących na choroby wieńcowe, często utożsamiane z chorobą niedokrwienną serca • Odkładanie się cholesterolu LDL („złego cholesterolu”) i innych tłuszczów w wewnętrznej ścianie tętnicy – odczucia dławicy piersiowej przy wysiłku czy zdenerwowaniu – pierwsze oznaki problemów Serca i jego trudności • Powstanie blaszki miażdżycowej poprzez cholesterol na tętnicach doprowadza do zwężenia światła tego naczynia i ogranicza przepływ krwi • Zwiększenie ryzyka powstania zawału serca Zawał mięśnia sercowego • Martwica mięśnia sercowego spowodowana jego niedokrwieniem na skutek zamknięcia tętnicy wieńcowej doprowadzającej krew do obszaru serca • Postać choroby niedokrwiennej serca • Najczęściej przyczyną zakrzep, który rozwija się w miejscu zwężonym • Organizm w trybie przewlekłego procesu zapalnego wskutek uszkodzonych naczyń Jak tworzy się zakrzep i zawał serca? Chorobowe złogi cholesterolowe nie tylko zwężają naczynie, ale powodują również spustoszenia w jego ścianie. Gdy w końcu warstwa wewnętrzna pęka, krew wpływa do szczeliny, gromadzą się płytki krwi i uruchomiony zostaje proces krzepnięcia. Tak tworzy się niebezpieczny zakrzep. Jeśli wskutek tych zmian średnica naczynia zostanie zwężona powyżej 2/3 - 3/4 jego średnicy (krytyczne zwężenie tętnicy wieńcowej) wówczas zwykle dokonuje się zawał mięśnia sercowego w obszarze zaopatrywanym przez dane naczynie. Tętnice wieńcowe Źródło: http://www.dbajoserce.pl Proces dynamiczny i długotrwały Cholesterol LDL na ścianach tętnicy Zakrzep i zwężenie tętnicy wieńcowej Zawał mięśnia sercowego Źródlo:http://www.dbajoserce.pl Źródło: http://www.przychodnia.pl Czynniki ryzyka zawału serca • • • • • • • • • • • • • Wiek – u mężczyzn 32-50, u kobiet 45-70 Płeć męska Palenie tytoniu Nadciśnienie tętnicze Przerost lewej komory serca Wysoki poziom cholesterolu Niedobory witaminy B Brak aktywności fizycznej Marskość wątroby i zaburzenia metaboliczne Cukrzyca Predyspozycje rodzinne i genetyczne Otyłość Przebyty zawał serca w przeszłości LCA= LEWA TĘTNICA WIEŃCOWA RCA= PRAWA TĘTNICA WIEŃCOWA 1 = MIEJSCE ZAMKNIĘCIA TĘTNICY 2 = OBSZAR NIEDOKRWIENIA Objawy zawału serca • • • • • • • Dolegliwości bólowe w klatce piersiowej Nierówna i niemiarowa praca serca Kołatanie serca Poczucie uogólnionego lęku Ucisk i dławienie w piersi Silna duszność bez wysiłku fizycznego Bóle stawów łokciowych lub barkowych Objawy zawału serca • • • • • • • Silny ból w górnej części brzucha Nudności lub wymioty Bóle żuchwy lub krtani Bladość Pobudzenie ruchowe Wysoka temperatura Silne zabarwienia rąk, stóp i warg Objawy trwające dłużej niż 30 min sprawiające znaczne cierpienie – konieczność udania się na oddział! Nastrój a choroby serca Pozytywna odpowiedź na pytanie, czy w ciągu ostatniego miesiąca „czułeś się smutny, zniechęcony, bez nadziei lub miałeś tyle problemów, że zastanawiałeś się, czy wszystko warto?” wskazywała na dwukrotny wzrost ryzyka choroby wieńcowej serca (Bętkowska-Korpała, 2007) Układ krążenia jako podstawowy układ powiązany z emocjami (Tylka, 2000) Poczucie wyczerpania • Jeden z elementów zespołu depresyjnego • Wskaźnik podwyższonego ryzyka zachorowania na chorobę wieńcową • Prowadzi do wypalenia życiowego, co zwiększa ryzyko nowych incydentów wieńcowych (Appels, Mulder, 1988) • Depresyjność ma wpływ na pogorszenie rokowania choroby podstawowej (FrasureSmith i inni, 1995) Mechanizmy patofizjologiczne (Dudek, 2005) • Związki zaburzeń depresyjnych, stanów bezradności i beznadziejności ze schorzeniami układu krążenia – Zwiększona aktywność układu sympatycznego – Zmniejszona aktywność układy parasympatycznego – Zmiany koagulacji – Zmiany fibrynogenezy Mechanizmy patofizjologiczne (Dudek, 2005) • Aktywizacja osi układ limbiczny-podwzgórzeprzysadka-nadnecza • Skutkiem uszkodzenie śródbłonka, arytmia, kurcz naczyń, aktywacja płytek Mechanizmy behawioralne (Glassman i inni, 1990) • Nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich - trudności w zerwaniu z nałogiem • Nadmierna męczliwość • Drażliwość i wzrost napięcia • Zaburzenia snu • Niepodejmowanie zwykłych aktywności codziennych • Rzadsze kontakty społeczne • Zaniedbanie higieny • Zmniejszenie obszaru zainteresowań • Trudności w radzeniu sobie ze stresem Trudność osób z chorobą wieńcową do przyjęcia informacji o przeżywaniu stanów depresyjnych: • Uczucie zmęczenia • Utrata energii • Niespecyficzne objawy somatyczne • Nietypowe bóle w klatce piersiowej • Duszności • Kołatanie serca Lęk jako stan zagrożenia • Normalna reakcja w sytuacjach trudnych i stresowych • Zbliżone objawy lęku do objawów schorzeń kardiologicznych: – – – – – – – Napięcie Zaciskanie w klatce piersiowej Przyspieszenie oddechu Czynności serca i tętna wyczuwalne świadomie Zawroty głowy Wrażenie tracenia przytomności, zasłabnięcia Podwyższenie ciśnienia krwi lub nagły jego spadek Napady paniki jako stany zagrożenia • Niespodziewany atak lęku wraz z towarzyszącymi objawami ze strony układu autonomicznego – – – – – – – – Spłycenie oddechu Strach przed śmiercią Nagła potrzeba ucieczki Subiektywne uczucie napięcia Ból w klatce piersiowej Pocenie się, dreszcze, uczucie gorąca Derealizacja i depersonalizacja Nudności, bóle brzucha (Hale, 1998) Napady paniki • Goldberg i wsp. (1990): zaburzenia układu krążenia jako konsekwencje paniki – szybkie bicie serca, ból w klatce piersiowej • Objawy paniki u 33-43% osób kardiologicznie zdrowych (Tylka, 2000) Lęk jako stan zagrożenia • Jako najczęstsza reakcja towarzysząca chorobom i ze względu na charakter wegetatywno-motywacyjny wpływa na proces leczenia (Sosnowski, Wrześniewski, 1983) • Zmiana poziomu lęku w zależności od sytuacji i etapu leczenia Lęk jako cecha osobowości • Nadmierna koncentracja na zdrowiu • Ograniczanie aktywności życiowej • Sprzyjanie mechanizmowi zaprzeczania chorobie • Niestosowanie się do zaleceń profilaktycznych (Bętkowska-Korpała i inni, 2000) 1. Osoby z pierwszym zawałem serca częściej doświadczają stanów lękowych. 2. Osoby z kolejnym zawałem częściej cierpią z powodu zaburzeń depresyjnych. (Cay, 1990; za: Tyka, 1998) Lęk jako przyczyna zaburzeń • Zaburzenia biochemiczne - podwyższony poziom noradrenaliny i kortyzolu, hiperglikemia – w konsekwencji podwyższonego napięcia • Stany przewlekłego lęku generują zaburzenia czynności organizmu i organicznych uszkodzeń narządów lub układów Lęk jako składnik incydentów sercowo-naczyniowych • Lęk przy duszności i arytmii serca • Niedostateczny stan ukrwienia poprzez drogi nerwowe wprowadza organizm w stan zagrożenia i czujności, wzmagając lęk • Stan fizjologiczny związany z lękiem wzmaga ból, który podnosi poziom lęku • Związki lęku z obniżoną zmiennością częstości akcji serca, wzrostem stymulacji układu współczulnego i innymi czynnikami ryzyka nagłego zgonu (Rozansky i inni, 1999) Różnice w symptomach • • • • • NAPAD PANIKI Łomotanie serca Kilkanaście minut trwania Możliwy przed zagrażającym zdarzeniem Ból w klatce piersiowej przychodzący i odchodzący Hiperwentylacja • • • • ATAK SERCA Możliwy po znacznym wysiłku lub zagrażającym zdarzeniu Ból w klatce piersiowej trwający, duszący i nasilający się Okolice lewego ramienia Możliwość wymiotów Wnioski • Ważne kontekst doznawania objawów somatycznych • Ważny czas i intensywność ich trwania • Objawy zaburzeń rytmu serca mogą powodować postanie stanów lękowych i napadów paniki • Ważne przerwanie błędnego koła: Problemy sercowe lęk nasilenie objawów sercowych Dziękuję za uwagę ;-)
