Zapobieganie chorobie brązowienia kapelusza pieczarki

Zapobieganie chorobie
brązowienia kapelusza
pieczarki wywoływanej
przez wirus X
The research leading to these results has
received funding from the European Union
Seventh Framework Programme (FP7/2007-2013)
under grant agreement No. 286836.
Factsheet 02/15
Caoimhe Fleming-Archibald, Teagasc, Ireland, Kerry Burton, East Malling
Research, UK and Helen Grogan, Teagasc, Ireland.
Chorobie brązowienia pieczarki towarzyszy pojawienie się
owocników brązowych bądź szarawych w uprawie odmiany białej.
To przebarwienie stanowi najbardziej charakterystyczny objaw
choroby wywoływanej przez wirusa X (MVX), a dotyczy przede
wszystkim upraw prowadzonych na podłożu fazy III. Choroba
MVX wywołuje także szereg innych objawów, wśród których
najważniejsze to opóźnienie tworzenia zawiązków i niskie plony.
Omawiana choroba kojarzona jest zwykle ze znanym wirusem
‘Agaricusbisporus Virus 16 (AbV16)’ lub ‘Wirusem brązowienia
kapelusza pieczarki (BCMV)’. Niniejsze opracowanie przedstawia
zmiany wywołane przez chorobę, jej przyczyny i zwalczanie.
The research leading to these results has received funding from the
European Union Seventh Framework Programme (FP7/2007-2013)
under grant agreement No. 286836.
1. Typowe objawy brązowienia owocników pieczarki odmiany białej
Główne zalecenia
Dla kompostowni
• Parować lub pasteryzować tunele przed załadunkiem
każdej partii podłoża fazy III.
• Tam, gdzie to możliwe, załadunek i opróżnianie tuneli
fazy III prowadzić z przeciwległych stron za pomocą
sprzętu przeznaczonego do obsługi każdej strony tunelu.
Unika się wtedy wzajemnych zakażeń.
• Zapewnić wysoki poziom higieny podczas wysiewu
grzybni, a wykonująca go grupa powinna pozostawać
w tym czasie odizolowana od reszty zakładu.
• Przed użyciem oczyścić z resztek podłoża i umyć sprzęt
używany do załadunku oraz podłogi.
• Okresowo sprawdzać podłoże fazy III na obecność
wirusów.
Dla firm transportowych
• Przyczepy, ładowarki czołowe, hoppery i inne maszyny
przemieszczające się w ramach zakładu powinny być
często myte i dezynfekowane (wewnątrz i na zewnątrz)
–koniecznie przed rozpoczęciem każdego nowego
zadania.
Dla pieczarkarni
• Po zakończeniu każdego cyklu uprawy zdezynfekować
termicznie hale. Podnieść temperaturę podłoża do 6570oC i utrzymać ją na tym poziomie przez 8 godzin. Po
usunięciu podłoża z hali oczyścić i odkazić posadzkę.
• Dokładnie oczyścić z pozostałości podłoża,
zdezynfekować i spłukać wszystkie urządzenia
• Powierzchnie betonowe i korytarze umyć oraz
zdezynfekować po każdym dniu pracy.
• Usunąć dokładnie pozostałe po zbiorze trzony i resztki
grzybów.
• Maszyny, urządzenia i personel biorący udział w
załadunku fazy III odseparować. Załadunek świeżej
fazy III powinien odbywać się w odosobnieniu.
• Powierzchnie betonowe i korytarze wewnętrzne powinny
zostać umyte i zdezynfekowane po zakończeniu
każdego dnia pracy.
• Każdego dnia po zakończeniu zbiorów usunąć wszystkie
odpady (obcięte trzony, resztki grzybów itp.)
• Sprawdzać okresowo na obecność wirusa grzyby i
podłoże II i III fazy.
• i maszyny ( taśmociągi, ładowarki i czesarki) przed i
po użyciu.
Warunki sprzyjające rozwoju choroby
Choroba brązowienia kapelusza pojawia się sporadycznie
każdego roku i zwykle dotyczy podłoża fazy III luzem. Jej
pojawienie się wiąże się z łamaniem procedur higienicznych
np. pozostawieniem resztek podłoża na maszynach, sprzęcie
i pojazdach oraz „niegotowaniem” hal po zakończonym cyklu
uprawowym. Rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny
pozwala na ograniczenie choroby, stanowiąc efektywne
narzędzie jej zwalczania. Zakażenie może nastąpić w
kompostowni, w hali uprawowej, a także podczas przewożenia
podłoża, jego załadunku i wyładunku. Dlatego na wszystkich
podmiotach branży pieczarkarskiej ciąży współodpowiedzialność
za minimalizowanie prawdopodobieństwa rozprzestrzeniania
się infekcji.
Objawy
Objawy choroby X wykazują dużą zmienność.
• Mogą one wystąpić tylko w jednym rzucie (często w
pierwszym), mogą być widoczne na półkach przed zbiorem,
w czasie zbioru grzybów lub po umieszczenia ich w chłodni.
• Objawy mogą pojawić się też w postaci słabo widocznych
zmian na kapeluszu (jego “odbielenie” lub “kremowość”),
co zwykle trudno wykryć.
• Bywa, że grzyby wykazują intensywniejsze zabarwienie,
od blado-kremowego do ciemnobrązowego, kawowego.
Zmiany koloru dotyczą pojedynczych owocników, ale mogą
objąć i 80% rzutu.
• Nawet kilku brązowych grzybów nie należy lekceważyć,
gdyż może to oznaczać, że uprawę i/lub podłoże zaatakował
wirus X, a podłoże takiej uprawy może być źródłem
rozprzestrzeniania się infekcji. Dlatego tak ważne jest
utrzymywanie wysokich standardów higienicznych, a nawet
podjęcie decyzji o parowaniu hal.
2. Kilka “brązowych” grzybów na półce z białymi pieczarkami
• Niekiedy jedynym symptomem wirusa jest niska jakość
plonu oraz towarzysząca mu skłonność do przedwczesnego
otwierania się kapeluszy.
3. Niska jakość “przebarwionych” pieczarek
4. Brązowienie po zbiorze i przedwczesne otwarcie się kapeluszy
Biologia i epidemiologia
Dotąd w owocnikach pieczarki zidentyfikowano dziewiętnaście
wirusów (tabela 1).
Wiele z nich stwierdzono w „zdrowej” uprawie i nie kojarzy
się ich z chorobą. Wirus pieczarki dwuzarodnikowej Agaricus
bisporus Virus 1 (AbV1) odpowiada za chorobę wirusową La
France. Obecnie nie występuje ona powszechnie ze względu
na podjęte działania higieniczne w branży, a szczególnie
upowszechnienie „gotowania” hal.
Inne wirusy: AbV6 i pałeczkowaty wirus pieczarki (ang. MBV),
mogą uczestniczyć w brązowieniu owocników. Niskie stężenie
wirusa AbV16 (odpowiedzialnego za brązowienie pieczarek)
w owocnikach wywołuje zmiany barwy od „czystej bieli” do
„złamanej bieli”, niewykrywalne gołym okiem. Same owocniki
mogą spełniać kryteria jakościowe. Gdy jednak wirus AbV16
osiągnie wysoki poziom, grzyby przybiorą różne odcienie
barwy brązowej.
Część dotychczas zidentyfikowanych wirusów może
odpowiadać za opóźnione tworzenie zawiązków i objawy
choroby X. Wymaga to dalszych badań.
Tabela 1. Lista wirusów porażających pieczarkę
Poprzednio rozpoznane wirusy:
AbV1
Odpowiedzialny za chorobę La France (znany też jako LIV)
MBV
Mushroom Bacilliform Virus – łączony z innymi chorobami wirusowymi, w tym La France (po polsku należałoby
używać nazwy pałeczkowaty wirus pieczarki)
AbEV1
A. bisporus Endornavirus 1 – poprzednio łączony z zespołem MVX
AbSV
A. bisporus Spherical Virus (wirus kulisty)
AbMV1
A. bisporus Mitochondrial Virus 1 ( mitochondrialny wirus 1)
Nowo rozpoznane wirusy
AbV16 (BCMV Odpowiedzialny za chorobę brązowienia kapelusza
czyli Wirus X)
AbV6
Także związany z wymienioną chorobą
Inne wirusy o nieznanym oddziaływaniu:
AbV2, AbV3, AbV5, AbV7, AbV8, AbV9, AbV10, AbV11, AbV12, AbV13, AbV14, AbV15
Źródła infekcji
Źródłem wirusa X może być grzybnia, podłoże lub okrywa. Inne
źródła czynnika chorobotwórczego stanowią resztki grzybów lub
zarodniki pieczarki pochodzące z zakażonej uprawy. Najbardziej
niebezpiecznym okresem szerzenia się infekcji jest okres
wyładunku podłoża z tuneli
Około 3% próbek podłoża fazy III pobranych w kompostowniach
podczas opróżniania tuneli dało pozytywny wynik na obecność
wirusa AbV16. Próbki grzybów i podłoża dały pozytywny wynik
dla AbV16 w 9 w 17 zakładów uprawowych. Tabela 2 pokazuje
zbiorcze wyniki dla zakładów, w których wystąpił AbV16.
i jego załadunku do hal uprawowych. Wtedy bowiem na podłoże
oddziałują czynniki zewnętrzne.
Tabela 2. Wyniki testów na obecność AbV16 w badanych europejskich zakładach pieczarkarskich
Zakłady sprawdzane w
latach 2012 -2014
Obecność AbV16
6 kompostowni
W 3 zakładach wystąpił AbV16
11 z 351 próbek (3%) podłoża fazy III zawierało AbV16
17 zakładów uprawowych
W 9 zakładach wystąpił AbV16
10 z 63 próbek (16%) wykazało obecność AbV16 (grzyby i/lub podłoże)
Jeśli podłoże po uprawie i okrywa z zakażoną grzybnią pieczarki
zostaną zdezynfekowane termicznie, nie będą stanowić w
przyszłości źródła choroby.
Zakażenia poprzez zakażone fragmenty podłoża (lub okrywy)
mogą przebiegać następująco:
• Resztki zakażonego materiału mogą przedostać się do
tuneli fazy III podczas siewu grzybni lub przerostu podłoża.
• Zainfekowane podłoże fazy III może zakazić pojazdy
transportowe i urządzenia do załadunku, w tym taśmociągi
i ładowarki, które są trudne do dezynfekcji.
• Uprawa, której nie poddano działaniu pary stanowi źródło
zakażeń, gdyż zawierające wirusy fragmenty podłoża i
okrywy będą krążyć po zakładzie, by następnie osiąść na
maszynach do załadunku i nakładania okrywy, na różnych
urządzeniach (np. wyciągarkach).
• Cząstki zakażonego podłoża i okrywy krążące po zakładzie
lub kompostowni mogą zostać rozwiane w czasie wietrznej
pogody i ponownie zakazić zdezynfekowane już taśmociągi,
maszyny i urządzenia.
5. Pozostałości podłoża w ładowarce po jej oczyszczeniu
Wykazano, że już bardzo niewielka ilość zakażonego materiału
może spowodować rozprzestrzenienie się choroby. Podczas
eksperymentów szczypta zainfekowanego podłoża dodana
do podłoża fazy III lub do okrywy podczas operacji związanych
z jej załadunkiem może wywołać objawy brązowienia lub
odbielenia pieczarek. Rozwój wirusa w podłożu fazy III bywa
gwałtowny, gdyż na opanowanie warstwy podłoża na półce
potrzebuje on mniej niż dwóch dni. Im większa jest liczba
punktów zakażenia, tym gwałtowniejszy jest przebieg choroby,
roznoszonej następnie przez zakażone ładowarki, taśmociągi
lub czesarki.
6. Pozostałości podłoża na taśmociągu podczas wybierania
podłoża z tunelu fazy III
7. Resztki materiału organicznego na czesarce po jej zastosowaniu
8. Niewielka ilość zakażonego podłoża wywołuje objawy
Zapobieganie
Higiena stanowi podstawową metodę zapobiegania infekcji.
Badania wykazały, że dezynfekcja nie niszczy grzybni
zawartej we fragmentach podłoża. Dlatego niezwykle ważnym
elementem ochrony jest upewnienie się, że z narzędzi, maszyn
i powierzchni użytkowanych usunięto pozostałości materii
organicznej, zdezynfekowano je i dokładnie umyto wodą.
Ważne są odpowiedniej jakości filtry chroniące hale uprawowe
przed nalotem zarodników pieczarki i zakażonych cząstek
podłoża.
Monitorowanie i wykrywanie
Producentowi winna towarzyszyć świadomość, że w uprawie
może się pojawić wirus X. Powinien też wiedzieć, że objawy
choroby można pomylić z oddziaływaniem innych czynników
nieorganicznych. Dlatego niezbędnym jest nauczenie
pracowników zatrudnionych przy zbiorze rozpoznawania zmian
chorobowych. Niskie stężenie wirusa wykrywa czuły, lecz drogi
test. Jeśli w uprawie pojawią się owocniki szarobiałe lub żółtawe
o obniżonej jakości, producent winien założyć przezornie, że
nastąpiło porażenie i podjąć stosowne działania. Opracowano
wysokoczuły test molekularny wykrywający wirusa X, czyli AbV6
i wirusa AbV6. To test wczesnego ostrzegania, gdyż mierzy
poziom stężenia wirusa w podłożu fazy III, zanim wejdzie ono do
produkcji grzybów. Można też zbadać nim podłoże pochodzące
z hali uprawowej, a także owocniki pieczarki.
Poziomy stężeń wirusa są ściśle powiązane ze stadium
zaawansowania choroby. Dlatego też uzyskanie informacji o
stężeniu wirusa, który pojawił się w podłożu fazy III podczas
rutynowych kontroli pozwala producentom podłoża i pieczarek
rozpoznać, kiedy wirus staje się groźny.
Walka z chorobą
Najskuteczniejszy sposób pozbycia się wirusa X polega
na skrupulatnym przestrzeganiu higieny. Wirusy są zwykle
przenoszone z grzybnią pieczarki w podłożu. Dlatego należy
położyć szczególny nacisk na dokładne usunięcie resztek podłoża
z hal uprawowych i potraktowanie tej czynności jako kluczowego
sposobu walki z chorobą. Po oczyszczeniu powierzchnię zmywa
się dokładnie wodą i dezynfekuje.
Zakłady produkcji podłoża
Tunele dezynfekować parą lub pasteryzować w przerwie
między przygotowaniem kolejnych partii podłoża. Jeśli to
możliwe ładować i opróżniać tunele z przeciwległych końców
maszynami przeznaczonymi wyłącznie do wykonania jednego
zadania, to jest załadunku bądź wyładunku. Wysiew grzybni do
podłoża prowadzić bez kontaktu z innymi częściami zakładu.
Po zakończeniu pracy resztki podłoża usunąć z posadzki,
maszyn i sprzętu, zdezynfekować je i spłukać wodą.
Po opróżnieniu hal, półki i maty czyści się z resztek podłoża
i dezynfekuje. Hale, w których pojawił się wirus, poddaje się
ponownie działaniu pary wodnej o temperaturze 65˚C przez
2-8 godzin. Daje to pewność, że czynnik chorobotwórczy
został zniszczony.
Tam, gdzie wystąpiła
choroba, istnieje wysokie
prawdopodobieństwo ponownego pojawienia się wirusa X.
Środki dezynfekcyjne nie wnikają w głąb podłoża i nie niszczą
wirusa do końca, toteż parowanie hali pozostaje podstawowym
sposobem zwalczania choroby.
Po usunięciu z hal zużytego podłoża posadzki, półki i ściany
pomieszczeń myje się i odkaża środkiem dezynfekcyjnym. Tak
samo traktuje się powierzchnie betonowe poza pomieszczeniem
uprawowym. Zużyte podłoże niezwłocznie wywozi się poza
teren zakład.
Gładkie powierzchnie ścian i posadzki hal oraz ich szczelność
ułatwiają czyszczenie pomieszczeń i ich dezynfekcję.
Gromadzona w zakładzie materia organiczna (podłoże, okrywa,
trzony pieczarek) stanowi źródło porażenia przyszłych cykli
uprawowych.
9. Tunele fazy III myte po wybraniu podłoża
Środki transportu i sprzęt
Środki transportu i sprzęt ruchomy czyścić i dezynfekować
często z zewnątrz i wewnątrz. Jest to szczególnie ważne w
przypadku pojazdów dostarczających podłoże do zakładów
uprawowych, gdzie występuje wirus X i do zakładów, w których
nie prowadzi się termicznej dezynfekcji hal po zakończonym
cyklu.
Pieczarkarnie
Sprzęt oraz maszyny takie jak ładowarki, taśmociągi i czesarki
dokładnie dezynfekować i myć przed i po użyciu. Resztki
grzybów i odcięte trzony systematycznie usuwać. Betonowe
powierzchnie i korytarze myć i dezynfekować każdego dnia po
pracy. Wybetonowane place przy strefach załadunku podłoża
luzem czyścić i zdezynfekować przed rozpoczęciem prac.
Utrzymywać je w stanie wilgotnym, co sprzyja zatrzymywaniu
kurzu i w pewnym stopniu chroni podłoże przed zakażeniem
z powietrza. Podczas załadunku hal nie prowadzić zbioru,
usuwania podłoża czy sprzątania, a plonujące hale zamknąć.
Po załadowaniu podłoża i nałożeniu okrywy dokładnie sprzątnąć
pomieszczenie, usunąć resztki podłoża, posadzkę spłukać
wodą pod niskim ciśnieniem.
Aby zapobiec zakażeniu przyszłej uprawy, osoby zatrudnione
przy załadunku podłoża i nakładaniu okrywy, przed rozpoczęciem
pracy nie powinny stykać się z resztą załogi.
Parowanie hal po zakończonym zbiorze – to najskuteczniejszy
sposób przeciwdziałania stratom. Parowanie prowadzi się w
temperaturze 65-70˚C (w podłożu!) przez co najmniej 8 godzin.
10. Pozostałości podłoża w załadowanej hali uprawowej, które po
zakończeniu prac należy usunąć
Dalsze informacje
Ulotka informacyjna Mush TV
HDC Ulotki informacyjne i publikacje
01/15: Chemiczne środki dezynfekcyjne w uprawie pieczarek.
HDC Ulotka 11/07: Wirus X w uprawie pieczarki
03/15: Zielone pleśnie Trichoderma aggressivum w podłożu
fazy III luzem
04/15: Choroby grzybowe pieczarek i ich zwalczanie
HDC Podsumowania i raporty dla
producentów pieczarek
Do znalezienia na stronie internetowej HDC (www.hdc.org.uk)
kopie M 58, 51, 39a, 39b, 39c, 39d and 07
Podziękowania
W tym miejscu składamy podziękowania dla Jude Wilson,
Monaghan Mushrooms, Ireland; Patricka Delva, NV Karela
Sterckx, Belgium; Brendana Burns, Sylvan, Ireland; Helen
Fanning, Custom Compost, Ireland; Robba Maas, Cooperation
Prawa autorskie do zdjęć
Zdjęcia użyczone dzięki uprzejmości i chronione prawem
autorskim Teagasc.
Funghi U.A, Netherlands I Pietowi Liempens, Hooymans
Compost BV, Netherlands za ich pomocne uwagi podczas
przygotowywania tego materiału.
Izba Rozwoju Rolnictwa i Ogrodnictwa (Agriculture and Horticulture Development Board)
działająca poprzez oddział HDC dokłada wszelkich starań, aby informacje zawarte w
tym dokumencie były rzetelne w momencie oddania ich do druku, nie udziela ona jednak
w tej kwestii żadnej gwarancji i do maksymalnej granicy dopuszczalnej prawem nie
przejmuje odpowiedzialności za straty, szkody czy też wypadki spowodowane (łącznie
z powstałymi wskutek zaniedbania) których doznano bezpośrednio lub pośrednio w
związku z informacjami i opiniami podanymi lub pominiętymi w niniejszym dokumencie.
© Izba Rozwoju Rolnictwa i Ogrodnictwa 2015. Żadna z części niniejszej publikacji nie
może być powielana w jakiejkolwiek formie materialnej (w tym także kopiowana ani
przechowywana w jakiejkolwiek postaci na nośniku elektronicznym) ani też kopiowana,
adaptowana, publikowana ani rozpowszechniana (w formie fizycznej, elektronicznej
ani żadnej innej) bez uzyskania uprzednio pisemnej zgody Izby Rozwoju Rolnictwa
i Ogrodnictwa. Dopuszczalne jest jedynie reprodukowanie zawartych tutaj informacji
w ich oryginalnej formie w celu solidnego posłużenia się nimi, z podaniem jako źródła
informacji Izby Rozwoju Rolnictwa i Ogrodnictwa lub zgodnie z przepisami ustawy o
prawie autorskim i patentowym 1988. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Contact us
Project Co-ordinator
Dr. Helen Grogan
Teagasc, Ashtown Research Centre,
Dublin 15, Ireland
Tel: 00 353 1 8059780
Email: [email protected]
Communications Co-ordinator
Ruth Ashfield
HDC, Stoneleigh Park, Warwickshire, UK
Tel: 00 44 (0) 247 647 8663
Email: [email protected]
For more information visit
www.mushtv.eu