skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl MINERAŁY I SKAŁY
advertisement
GEOGRAFIA Minerały i skały www. .pl MINERAŁY I SKAŁY Minerały - naturalne składniki litosfery, ciała jednorodne chemicznie i fizycznie Na świecie znanych jest około 3000 minerałów. Niektóre minerały są pierwiastkami - tzw. minerały rodzime (np. siarka rodzima (S), złoto rodzime (Au), platyna rodzima (Pt), srebro rodzime (Ag) oraz grafit, diament) inne związkami chemicznymi. Około 250 minerałów stanowi grupę minerałów skałotwórczych, czyli wchodzących w skład skał. Minerały mogą mieć postać: ciał stałych o budowie krystalicznej . ciał o budowie niekrystalicznej np. opal, bursztyn, szkliwo wulkaniczne (mineraloidy, ciała bezpostaciowe) Najpospolitsze to : kwarc - dwutlenek krzemu (SiO2), skalenie - to glinokrzemiany K, Ca, Na, miki (łyszczyki) - minerały krzemianowe, wyróżniające się doskonałą łupliwością wzdłuż jednej płaszczyzny (łupią się na cienkie blaszki). Rodzaje mik: biała = muskowit, czarna= biotyt. kalcyt (główny składnik wapienia), apatyt (fosforan wapnia) , piryt (siarczek żelaza) Właściwości fizyczne minerałów: barwa - barwne, zabarwione - np. ametyst, morion, bezbarwne np. kwarc, rysa czyli barwa sproszkowanego minerału, połysk, łupliwość czyli zdolność minerałów do rozłupywania się pod wpływem uderzenia lub nacisku wzdłuż określonych płaszczyzn, przełam własność braku łupliwości oraz twardość czyli odporność na ścieranie i zarysowywanie. Określa się ją na podstawie dziesięciostopniowej skali twardości Mohsa, przez porównanie z twardością minerałów wzorcowych. Skala Mohsa: 1. 2. 3. 4. 5. talk - Mg3((OH)2 *Si4O10) gips - CaSO4 * 2H2O kalcyt - CaCO3 fluoryt - CaF2 apatyt - Ca5F(PO4)3 6. 7. 8. 9. 10. Właściwość chemiczna minerałów: CaCO3 + 2HCl ortoklaz - KAlSi3O8 kwarc - SiO2 topaz - Al2F2SiO4 korund - Al2O3 diament CaCl2 + CO2 + H2O CHARAKTERYSTYKA SKAŁ Skały - to skupienia jednorodnych i niejednorodnych minerałów w dużej masie. Ze względu na genezę (pochodzenie) skały dzielimy na: magmowe, osadowe, metamorficzne (przeobrażone) SKAŁY MAGMOWE: Powstają z magmy lub lawy podczas jej zastygania. Magma - gorący stop krzemianowy, zawierający oprócz krzemianów: tlenki glinu, magnezu, żelaza, sodu oraz substancje lotne (para wodna, chlor, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, siarkowodór) Lawa to magma na powierzchni Ziemi pozbawiona gazów. Klasyfikacje skał magmowych: Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA Minerały i skały www. .pl ze względu na zawartość krzemionki:( kwaśne, obojętne, zasadowe) ze względu na warunki krzepnięcia magmy: głębinowe (plutoniczne); wylewne (wulkaniczne) i żyłowe ze względu na budowę (strukturę) : jawnokrystaliczna, skrytokrystaliczna i porfirowa War.powst.→ Głębinowe (plutoniczne) Skały wylewne (wulkaniczne) Skały żyłowe: struktura struktura powstają w jawnokrystaliczna tworzą skrytokrystaliczna, lub warunkach się wewnątrz Ziemi gdzie porfirowa* pośrednich, w magma stygnie powoli, powstają z magmy wylanej szczelinach skalnych zatem minerały są dobrze podczas erupcji wulkanicznej wykształcone i widzialne na powierzchnię jako lawa, gołym okiem która gwałtownie ochłodzona zastyga w postaci drobnych Zawartość SiO² ↓ kryształów, niedostrzegalnych gołym okiem. Może powstać też szkliwo wulkaniczne. Kwaśne GRANIT (kwarc, skaleń, PORFIR PEGMATYT SJENIT ANDEZYT DIABAZ DIORYT MELAFIR GABRO BAZALT mika) obojętne cechy pośrednie między kwaśnymi a zasadowymi zasadowe PERYDOTYT Granity w Polsce: Przedgórze Sudeckie – Kamieniołomy w Strzelinie, Strzegomiu i Sobótce Ponadto nieeksploatowane: z obszaru Karkonoszy i Tatr Bazalty w Polsce : trzeciorzędowe wylewy bazaltu w Sudetach, Jawor – eksploatacja bazaltu Ponadto wygasłe wulkany z „ciosem słupowym” bazaltu – Leśna, G. Św.Anny Andezyty – góra Wżar k. Czorsztyna Porfiry, melafiry – Rów Krzeszowicki k. Krakowa Skały osadowe Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA Minerały i skały www. .pl Powstają : z nagromadzenia okruchów skał starszych (procesy wietrzenia) = okruchowe, lub z obumarłych roślin i zwierząt = organiczne, albo wytrącają się z roztworów wodnych = chemiczne Skały osadowe powstają przy współudziale czynników i procesów egzogenicznych . Główne czynniki i procesy to : Wietrzenie Transport Sedymentacja Diageneza Proces przygotowawczy do powstania skały osadowej , tworzy się zwietrzelina ; jest to rozpad mechaniczny lub chemiczny skał pod wpływem czynników zewnętrznych ( np. zmian temperatury , wody z zawartością CO2 i in. ) Przemieszczanie powstałych osadów (zwietrzeliny ) , Transport : - eoliczny - rzeczny - morski - lodowcowy - grawitacyjny Gromadzenie i osadzanie osadów w ściśle określonym środowisku ; Sedymentacja : - morska - lądowa Całokształt procesów dokonujących się w utworach po ich nagromadzeniu prowadzi do lityfikacji osadu np. doprowadzenie spoiwa , odwodnienie osadu itp. Warunki : niskie ciśnienie i temperatura prowadzą do powstania litej skały Podział skał osadowych ; Okruchowe – powstały w wyniku nagromadzenia produktów wietrzenia (gł. mechanicznego) skał starszych . Frakcja Luźne Żwirowa gruzy (kanciaste ) żwiry ( obtoczone ) Piaskowa piaski Mułowa muły Iłowa iły , lessy Zwięzłe brekcje zlepieńce - Czerwona Góra k. Chęcin -zlepieniec zygmuntowski (perm) piaskowce - czerwone , spoiwo żelaziste , Wąchock - szare , spoiwo krzemionkowe , Szydłowiec mułowce iłowce - iły warwowe k. Poznania (czwartorzęd – okres lodowcowy) Etapy przejścia skały luźnej w skałę zwięzłą: 1. Sedymentacja – gromadzenie osadu (luźnego) w środowisku morskim lub lądowym 2. Diageneza – przemiany świeżo zgromadzonego osadu polegające na zmianie jego właściwości, następuje wtedy zagęszczenie osadu spowodowane ciężarem nadległych warstw 3. Cementacja – wypełnianie wolnych przestrzeni w skale spoiwem (np. krzemionką, związkami żelaza) 4. Lityfikacja – przejście skały luźnej w zwięzłą Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA Minerały i skały www. .pl Organiczne – powstały w wyniku nagromadzenia szczątków organicznych pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Skały pochodzenia roślinnego: są głównie produktem uwęglenia, czyli rozkładu substancji roślinnej bez dostępu tlenu co prowadzi do wzrostu udziału w składzie chemicznym tych skał pierwiastka węgla. Węglowodory (ropa naftowa i gaz ziemny) powstają w procesie bituminizacji - proces chemicznej przemiany składników organicznych bez dostępu powietrza. Wapienie : gł . minerał –kalcyt CaCO , środowisko wodne , muszle skorupiaków (muszlowe), koralowe Kreda pisząca: mikroskopijne organizmy roślinne (np. wiciowce) np. Wyż. Lubelska Margle (wapień + substancje ilaste ) Skały palne : Węgle : gł. minerał – C środowisko lądowe , roślinność kopalna ; - węgiel kamienny (karbon) ,antracyt 95 % C; - węgiel brunatny (trzeciorzęd ) mniej C ; - torf ( współcześnie) Bituminy : z węglowodorów ; środowisko wodne , miękkie części skorupiaków, rośliny wodne: gaz ziemny, ropa naftowa, asfat Chemiczne – powstały w wyniku wytrącania się pewnych substancji chemicznych z roztworów wodnych . Sole : Wapienie chemiczne : Halit NaCl Powstają w wyniku procesu Sylwin KCl krasowienia CaCo3 + H2O + CO2 ↔Ca (HCO3)2 Np. . nacieki kalcytowe w jaskiniach Dolomity – woda zawierała jony magnezu CaMg(CO3)2 Gipsy CaSO4x2H2O Siarka rodzima , Anhydryty powstała z rozkładu gipsów , przy współudziale bakterii , tego typu złoża występują niezwykle rzadko na świecie (np. w Polsce ) Skały przeobrażone (metamorficzne) Powstają w głębi skorupy ziemskiej ze skał magmowych lub osadowych w warunkach wysokiego ciśnienia i temperatury. Podczas przeobrażania następuje : zmiana składu mineralnego, zmiana tekstury skały, zmiana struktury skały RODZAJE METAMORFIZMU: metamorfizm kontaktowy - przez kontakt z magmą lub gorącymi gazami w głębi Ziemi (np. biały wapień w kontakcie z magmą ulega przebarwieniu na kolor czerwony lub różowy) metamorfizm dyslokacyjny ( o dużym zasięgu regionalnym) - występuje na obszarach, gdzie miały miejsce ruchy skorupy ziemskiej, skutkiem czego skały dostają się do wnętrza skorupy ziemskiej i tam ulegają przeobrażeniu pod wpływem działania wysokiego ciśnienia. Skała wyjściowa do procesu przeobrażenia Skała przeobrażona Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA Minerały i skały www. .pl granit (magmowa) GNEJS wapień (osadowa) MARMUR gabro(magmowa) SERPENTYNIT skały ilaste (osadowa) ŁUPKI (dachówkowe, grafitowe, mikowe, itp… Piaskowce (osadowa) KWARCYTY SKAŁY, TEKTONIKA, PROCESY ENDOGENICZNE – ZADANIA 1.Oznacz literą P tylko te zdania, których prawdziwość potwierdza załączony poniżej rysunek. A) W wyniku wietrzenia skał magmowych mogą utworzyć się skały osadowe okruchowe. ………….. B) Skały metamorficzne mogą powstać ze skał magmowych po ich uprzednim przetopieniu. ……………. C) Ze skał metamorficznych mogą powstawać skały osadowe…………… D) Procesowi diagenezy podlegają zarówno skały osadowe jak i wylewne …………… 2. Na poniższym wykazie wskaż skały, które powstają wskutek: a. powolnej krystalizacji magmy w głębi Ziemi b. nagromadzenia luźnego osadu w postaci rozdrobnionych składników skalnych c. reakcji wytrącania soli z wody 1) andezyt ……….. 9) granit ………… 17) porfir ………… 2) bazalt ………. 10) ił ………….. 18) sjenit ………….. 3) brekcja ………. 11) kwarcyt ………… 19) sól kamienna…… 4) dolomit ……….. 12) less …………. 20) torf …………… 5) gabro ………… 13) łupek krystaliczny ……….. 21) wapień ………… 6) gips ……….. 14) marmur …………. 22) węgiel kamienny.. 7) glina ………. 15) piasek ……….. 23) zlepieniec ……… 8) gnejs ………. 16) piaskowiec ………… 24) żwir ………… Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA Minerały i skały www. .pl 3. Do nazwy skały dobierz region Polski, w którym ona występuje. a) granit b) piaskowiec c) sól kamienna d) ropa naftowa A) Kujawy B) Pomorze Zachodnie C) Przedgórze Sudeckie D) Pojezierze Mazurskie E) Beskidy 4. Po opisie rozpoznaj skałę. a) Jest to skała magmowa zasadowa, grubokrystaliczna o czarnej lub ciemnozielonej barwie. b) Jest to skała osadowa pochodzenia chemicznego, choć może również powstawać na drodze sedymentacji materiału organicznego. Skała o jasnej barwie, czasem zabarwiona na różne odcienie 5. Wskaż różnice w budowie skorupy ziemskiej pod kontynentami i oceanami. Skorupa kontynentalna Skorupa oceaniczna Grubość skorupy Gęstość skał Rodzaj skał 6 . Wybierz prawidłową odpowiedź : I.Astenosfera to : Najbardziej zewnętrzna Plastyczna część Plastyczna część Dolna część skorupy część płaszcza górnego litosfery płaszcza górnego ziemskiej . Ziemi . Ziemi . II. Bezpośredni dostęp człowieka w głąb Ziemi jest niemożliwy ze względu na wzrastające wraz z głębokością : Ciśnienie i wody Ciśnienie i Ciśnienie , Temperaturę i podziemne temperaturę temperaturę i twardość skał . twardość skał III. Prądy konwekcyjne materii zachodzą pod wpływem : Ściskania materii Różnic temperatury w Istnienia „gorących i Pionowych pomiędzy obrębie warstwy i jej zimnych plam „ w ruchów litosfery zderzającymi się plastyczności przekroju Ziemi” płytami litosfery IV. Teoria tektoniki płyt zakłada : Istnienie dolin Istnienie w obrębie Istnienie w obrębie Istnienie prądów ryftowych w litosfery astenosfery konwekcyjnych w najmłodszych górach przemieszczających się ruchomych płyt jądrze Ziemi świata płyt V. Strefa ryftowa jest to : Obszar kurczenia się Obszar lądowy, na Obszar oceaniczny , na Obszar skorupy ziemskiej którym obserwuje się którym występują powstawania nowej wskutek jej ściskania ruchy górotwórcze . najgłębsze rowy skorupy oceaniczne oceanicznej Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA VI. Przykładem strefy ryftowej jest : Morze Śródziemne Grzbiet Atlantycki Granica Płyty Amerykańskiej i Nazca VII. Powierzchnia nieciągłości Moho rozciąga się pomiędzy : Warstwą granitową a Płaszczem górnym a Astenosferą a bazaltową litosfery dolnym Ziemi płaszczem górnym VIII. Astenosfera znajduje się w : Płaszczu górnym W skorupie ziemskiej Ziemi IX. Doliny ryftowe powstają : W strefach W strefach kompresji , subdukcji , w których wskutek przebiegających pogrążania się skorupy wzdłuż wybrzeży oceanicznej powstają kontynentów doliny X. Strefa subdukcji jest to : Obszar podsuwania Obszar powolnego się płyty wypiętrzania się kontynentalnej pod fragmentów skorupy oceaniczną ziemskiej W płaszczu dolnym Ziemi W strefach tensji najczęściej przebiegających na dnie oceanów Obszar powolnego obniżania się powierzchni Ziemi. XI. Grzbiety śródoceaniczne powstają wskutek : Podmorskiego Lądowego Zderzenia się dwóch wulkanizmu w wulkanizmu w płyt oceanicznych strefach ryftowych . strefach ryftowych XII. Przykładem strefy subdukcji jest : Granica płyty Grzbiet Granica płyty indoaustraijskiej i środkowoatlantycki amerykańskiej i afrykańskiej Nazca Minerały i skały www. .pl Granica Płyty Pacyficznej i Euroazjatyckiej Skorupą Ziemi a płaszczem W jądrze zewnętrznym W strefach kolizji dwóch płyt kontynentalnych , na skutek niszczenia i nadtapiania dolnych fragmentów płyt litosfery Obszar podsuwania się płyty oceanicznej pod kontynentalną . Kurczenia się dna oceanicznego Wielki Rów Afrykański 7.Określ typ granicy, która przebiega wzdłuż Filipin, Tajwanu i Rowu Filipińskiego oraz nazwij płyty, pomiędzy którymi ona przebiega. ....................................................................................................................................................... ...................................................................................................... 8. Mapa przedstawia rozmieszczenie głównych płyt litosfery i kierunki ich ruchu. Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA Minerały i skały www. .pl Źródło: Kądziołka J., Podstawy geografii w zadaniach, WSiP, 1994. a) Podaj po dwa przykłady obszarów położonych w strefach subdukcji i w strefach ryftowych. Strefy subdukcji 1. .......................................................................................................................... ................................. 2. ........................................................................................................................................................... Strefy ryftowe 1. .......................................................................................................................... ................................ 2. .......................................................................................................................... ................................ b) Wymień cztery procesy lub zjawiska geologiczne będące konsekwencją ruchu płyt litosfery w tych strefach. 1. .......................................................................................................................... ................................ 2. .......................................................................................................................................................... 3. .......................................................................................................................... ................................ 4. ............................................................................................................................................ .............. 9. Dopisz, której sfery Ziemi dotyczą określenia: a) Jest ciałem stałym, zbudowanym głównie z pierwiastków metalicznych …………… b) Półplastyczna warstwa płaszcza Ziemi …………………………. c) Zalega pod litosferą ……………………… d) Jest w stanie płynnym, zalega poniżej 2900 km ……………………….. e) Składa się z kilkunastu płyt ………………………… f) Głównymi składnikami występujących tam związków chemicznych są: tlen, glin, żelazo, magnez, sód i potas ……………………. g) W obrębie tej warstwy występują wędrujące ku powierzchni strumienie ciepła …………….. 10. Napisz, którą cyfrą oznaczono na rys.: Napisz, którą literą oznaczono na rys.: Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA a) ryft ………….. b) rów oceaniczny ……… a) b) c) d) e) Minerały i skały www. .pl warstwę skał osadowych w skorupie ocean. ... warstwę skał osadowych w skorupie kont. … warstwę granitową ……. warstwę bazaltową w skorupie ocean. ……… warstwę bazaltową w skorupie kont. ……….. 11. Dopisz, czego dotyczą określenia: a) Skalna powłoka, na którą składa się skorupa ziemska i zewnętrzna część płaszcza Ziemi ………………. b) Ruchy pionowe w litosferze wywołane zwiększeniem lub zmniejszeniem masy fragmentu litosfery …………………. c) Obszar litosfery, w którym następuje kolizja płyt i pogrążanie się jednej płyty pod drugą ………………….. d) Głębokie rozpadliny w litosferze powstające w miejscach odsuwania się od siebie płyt litosfery ………………. e) Przemieszczanie się materii w płaszczu Ziemi, ruchy okrężne, wywołane różnicą temperatury między jego dolną i górną warstwą …………………. f) Fragmenty skorupy ziemskiej o większej grubości i mniejszej gęstości w stosunku do pozostałych części skorupy 12. Literą P oznacz zdania prawdziwe, a literą F – zdania fałszywe: a) Najintensywniejsze zjawiska wulkaniczne miały miejsce w prekambrze ……….. b) Hipocentrum to miejsce na powierzchni Ziemi, w którym odczuwane są wstrząsy o największej sile ……….. c) Czynny wulkanizm jest związany z obszarami prekambryjskich tarcz ……….. d) Stratowulkany to najbardziej typowe wulkany Islandii ………… e) Doliny ryftowe są miejscem podwodnego wulkanizmu ………. f) Zatopione łańcuchy gór fałdowych są najczęściej grzbietami śródoceanicznymi ……... Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA Minerały i skały www. .pl g) Ruchy górotwórcze występują w strefach rozrywania skorupy ziemskiej pod wpływem ruchu płyt litosfery ……… 13. Napisz, jakiego rodzaju ruchy skorupy ziemskiej, przedstawione na rysunku, zachodzą między płytami: a) pacyficzną i Nazca …… b) indo-australijską i euroazjatycką …….. c) afrykańską i amerykańską ….. 14. Napisz, czego dotyczą określenia: a) Podziemne wtargnięcie magmy w skały skorupy ziemskiej ………………. b) Wulkany, które na przemian wyrzucają produkty stałe i wylewają lawę ……………… c) Pozostałość rozerwanego wybuchem starego stożka wulkanicznego …………………. d) Osadzające się na powierzchni Ziemi stał produkty wybuchu wulkanu (popioły, lapille, pumeksy), występujące w postaci luźnej lub scementowanej ………………… e) Wulkany tworzące płaskie, rozległe wzniesienia, którymi wydobywa się uboga w krzemionkę lawa podczas spokojnych erupcji …………….. f) Zjawiska związane z tworzeniem się ognisk magmowych, intruzji, i powstawaniem skał magmowych głębinowych …………………… g) Rodzaj rozległej intruzji magmowej, powstającej często poprzez zakrzepnięcie dużego ogniska magmowego ……………………. 15.Uzupełnij zdania, wybierając z nawiasów odpowiednie wyrazy. W zależności od właściwości lawy wulkany przybierają różne kształty. Z lawy zawierającej dużo krzemionki powstają wulkany ( stożkowe / tarczowe ) , a z lawy zawierającej mało krzemionki powstają wulkany ( stożkowe / tarczowe) . Lawa ( kwaśna/ zasadowa) jest rzadka, a lawa ( kwaśna /zasadowa) jest gęsta. Od właściwości lawy zależy też siła wybuchu wulkanu. Gwałtowne eksplozje zachodzą, gdy lawa ( kwaśna /zasadowa) zatyka ujście krateru i tamuje uchodzenie ( lawy/ gazów) a. Podkreśl te kraje, w których występują zjawiska sejsmiczne i (lub) wulkaniczne. Meksyk, Urugwaj, Litwa, Gruzja, Mauretania, Maroko, Nepal , Szwecja b. Czym się różni hipocentrum od epicentrum? ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ........................................................................... 16.Uzupełnij zdania, wykorzystując określenia: kwaśny, zasadowy, tarczowy, stratowulkan. Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA Minerały i skały www. .pl Stożek wulkaniczny utworzony przez wylewającą się lawę ........................- rzadką, łatwo topliwą - jest rozległy i ma łagodnie nachylone stoki. Jest to wulkan...................... . Stożek wulkaniczny , przez który wydostaje się lawa........................ - gęsta i zawierająca stałe produkty wulkanizmu - jest stromy oraz wysoki. Jest to wulkan zwany................................ . b. Podkreśl te kraje, w których występują zjawiska sejsmiczne i (lub) wulkaniczne. Boliwia, Gujana, Białoruś, Turcja, Finlandia, Indonezja, Grecja, Australia c. Czym się różni magma od lawy ? ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 17. Dwutlenek krzemu (krzemionka) decyduje o właściwościach lawy. Wymień dwie cechy lawy zależne od ilości krzemionki w niej zawartej. a).............................................................................................................................................. b).................................................................................................................................................. 18. Porównaj wulkany eksplozywne i efuzywne. Podaj trzy występujące między nimi różnice. a)............................................................................................................................................... b)................................................................................................................................................. c)................................................................................................................................................. 19. Na rysunku zaznacz i podpisz 4 obszary sejsmiczne (po jednym obszarze na jednym kontynencie) 20. Przyporządkuj pojęciom podane definicje: a) batolit A) zakrzepła magma w obrębie skał starszych b) płaszczowina B) struktura fałdowa zbudowana z wielu fałdów oderwanych od podłoża, przewróconych i przesuniętych na znaczne odległości Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA c) lakolit d) intruzja Minerały i skały www. .pl C) ogromna intruzja magmowa o nieustalonej powierzchni dolnej D) nieduża intruzja magmowa w kształcie soczewki a)........., b) ........, c) .........., d) ............. 21. Wskaż, wśród podanych, zdania prawdziwe. a) Do tektonicznych trzęsień ziemi zaliczane są trzęsienia antropogeniczne. b) Skutkiem trzęsień ziemi zlokalizowanych pod dnem morza są tsunami. c) Z lawy ubogiej w krzemionkę powstają wulkany tarczowe. d) Dążenie do zachowania równowagi przez płyty litosfery wywołuje ruchy epejrogeniczne. 22. Podanym typom wulkanów przyporządkuj wymienione niżej wulkany. a) efuzywne A) Hekla b) eksplozywne B) Wezuwiusz c) stratowulkan C) Etna D) Mauna Loa E) Mayon a) ……………. b) …………….. c) ………………… 23. Na rysunku podpisz elementy wulkanu: Klucz odpowiedzi – Zajęcia 3 Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA Minerały i skały www. .pl 1) Zdania prawdziwe: A, B 2) a) gabro, granit, sjenit; b) glina, ił, less, piasek, żwir; c) dolomit, gips, sól kamienna 3) aC, bE, cA, dB 4) a) gabro, b) dolomit 5) Skorupa kontynentalna – grubość: większa, gęstość: mniejsza, rodzaj skał: osadowe, granity, bazalty, skorupa oceaniczna – grubość: mniejsza, gęstość: większa, rodzaj skał: osadowe, bazalty 6) I- plastyczna część płaszcza górnego Ziemi, II- ciśnienie i temperaturę, III- istnienia gorących i zimnych plam w przekroju Ziemi, IV- istnienie w obrębie litosfery przemieszczających się płyt, V- obszar powstawania nowej skorupy oceanicznej, VI- Grzbiet Atlantycki, VII- skorupą Ziemi a płaszczem, VIII- w płaszczu górnym Ziemi, IX- w strefach pensji najczęściej przebiegających na dnie oceanów, X- obszar podsuwania się płyty oceanicznej pod kontynentalną, XI- podmorskiego wulkanizmu w strefach ryftowych, XIIgranica płyty amerykańskiej i Nazca 7) Strefa subdukcji płyty oceanicznej z oceaniczną. Płyty – Euroazjatycka i Filipińska 8) a) strefy subdukcji: np. zach. wybrzeże Ameryki Pd, Wyspy Japońskie, Filipiny,; strefy ryftowe: np. Grzbiet Atlantycki, Islandia, Morze Czerwone b) 1- wulkanizm, 2- trzęsienia Ziemi, 3- ruchy orograficzne, 4- wędrówka kontynentów 9) a) jądro wewnętrzne, b) astenosfera, c) astenosfera, d) jądro zewnętrzne, e) litosfera, f) skorupa ziemska, g) płaszcz Ziemi 10) a) 1, b) 2 a) B, b) C, c) D, d) A, e) E 11) a) litosfera, b) ruchy izostatyczne, c) strefa subdukcji, d) doliny ryftowe, e) ruchy konwekcyjne magmy, f) skorupa kontynentalna, 12) a) P, b) F, c) F, d) F e) P, f) F, g) F 13) a) 2, b) 3, c) 2 14) a) intruzja magmowa, b) stratowulkany, c) kaldera, d) skały piroklastyczne, e) tarczowe, f) plutoniczne, g) batolit 15) Wybrane wyrazy: stożkowe, tarczowe, zasadowa, kwaśna, kwaśna, gazów a) Meksyk, Gruzja, Maroko, Nepal b) hipocentrum to ognisko trzęsienia ziemi pod powierzchnią Ziemi, epicentrum znajduje się na powierzchni Ziemi nad hipocentrum, wstrząsy odczuwalne są tam najsilniej 16) ) Kolejne określenia: zasadową, tarczowy, kwaśna, stratowulkanem b) Boliwia, Turcja, Indonezja, Grecja c) lawa to odgazowana magma, lawa występuje na powierzchni Ziemi, magma pod powierzchnią Ziemi 17) Do wyboru: lepkość, gęstość, odczyn 18) a) rodzaj erupcji: eksplozywne – gwałtowna, efuzywne – spokojna b) rodzaj wyrzucanego materiału: eksplozywne – główne gazy i materiał piroklastyczny, efuzywne – lawa c) kształt stożka wulkanicznego: eksplozywne – strome stoki, efuzywne (tarczowe) – płaskie 19) np.: Ameryka PN – Kordyliery, Ameryka PD – Andy, Europa – Alpy, Pireneje, Apeniny, Karpaty, Bałkany, Azja – Turcja, Kaukaz, Himalaje, Japonia, Filipiny, Kuryle Afryka – Atlas 20) aC, bB, cD, Da 21) b,c 22) aAD, bE, cBC 23) Po lewej stronie od góry: krater, komin wulkaniczny, potok lawy, intruzja magmowa (lopolit); po prawej stronie od góry: popiół wulkaniczny i gazy, stożek pasożytniczy, ognisko magmy (komora magmowa) Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl GEOGRAFIA Minerały i skały www. .pl Matura- skuteczne kursy w SGGW www.kursar.pl
