bankowości i pieniądza (cz.1)

Strefa VIP | A to ciekawe
Krótka historia
bankowości i pieniądza (cz.1)
Marcin Mazur, adwokat
Banki to organizacje, które zajmują się przyjmowaniem pieniędzy w depozyt i udzielają kredytów. W średniowieczu
zwiększały bezpieczeństwo obrotu pieniędzmi, wymieniając monety na papierowe imienne weksle.
Stela z Kodeksem
Hammurabiego – bóg Szamasz.
82
Ilustracja z książki: T. Szabo: Pismo i styl.
Wrocław 1986, s.15
Fot. Wikimedia Commons
Tabliczka z pismem klinowym.
Kodeks Hammurabiego (1792–1750 p.n.e.) wymagał, aby umowy kredytu miały formę pisemną i dzielił pożyczki na oprocentowane – bubullum oraz nieoprocentowane – tadmiqtum.
Kodeks ustalał wysokość procentów na 33,3
proc. przy pożyczce w zbożu i 36,6 proc. przy pożyczce w srebrze. Powszechny był zwyczaj stosowania zastawu zamiast procentu – mógł być nim
dom, ziemia, niewolnik lub członek rodziny. Kodeks Hammurabiego dopuszczał niewolę za długi,
jednak ograniczał ją do lat trzech. Wprowadził
też system odszkodowań i kar za krzywdę lub
śmierć zastawionego człowieka. Miało to na celu
zmuszenie wierzycieli do ludzkiego traktowania
zastawionych.
Uwzględnienie norm społecznych w zawartych w Kodeksie Hammurabiego w przypisach
dotyczących kredytu oraz ogromna liczba
zachowanych tabliczek kredytowych świadczą o wysokim stopniu rozwoju bankierstwa
babilońskiego i asyryjskiego. Wszystko to zaś
wskazuje, jak istotne dla prawidłowego rozwoju cywilizacji, rozumianego jako ewolucja
stosunków i relacji międzyludzkich, są właściwe regulacje i normy prawne. Kształtują
Fot. Wikimedia Commons
dany towar. Ludy, u których większą rolę odgrywało pasterstwo i hodowla, za środek płatniczy
uznawały bydło. 3500 lat p.n.e. w Mezopotamii
i Egipcie nastąpił rozwój metalurgii, z rudy otrzymywano czysty metal oraz jego stopy. Zaczęto zatem wykorzystywać metal jako wygodną formę
środka płatniczego. Był trwały, łatwy w transporcie oraz bez problemu można było go dzielić na
mniejsze części. Początkowo w obiegu znajdowały się nieobrobione bryłki metalu, żelazo oraz
miedź i jej stopy, a później metale szlachetne –
srebro i złoto.
2500 lat p.n.e. w Mezopotamii zaczęto używać
metalowych sztabek z miedzi, srebra oraz złota.
Stworzono system wagowy, który później stał się
podstawą wielu systemów monetarnych. Bazową jednostką wagi był talent (ok. 30 kg) – równy
był 60 minom, mina zaś dzieliła się na 60 szekli. Pierwotnym ludem zamieszkującym tamte
tereny byli Sumerowie, którzy posiadali rozległą
wiedzę matematyczną, wynaleźli pismo klinowe
i kalendarz. W Mezopotamii powstały pierwsze
znane weksle spisywane na glinianych tabliczkach, określające wysokość długu oraz termin
spłaty kolejnych rat i procentów.
Fot. Wikimedia Commons
N
azwa bank pochodzi od włoskiego
słowa banco oznaczającego ławę
lub stół, przy którym pracowali
wekslarze w XIV-wiecznej Genui,
Wenecji i Mediolanie. Jednak historia bankowości jest znacznie,
znacznie starsza i ściśle związana z historią pieniądza, definiowanego jako środek płatniczy będący ekwiwalentem towarów i usług.
Na początku cywilizacji w społeczeństwach
pierwotnych nie było znanego nam pieniądza.
Handel polegał na wymianie przedmiotów, istniał zatem barter, czyli wymiana towaru za towar. Wartość towarów sprzedawanych musiała
równać się wartości towarów kupowanych.
Ponieważ utrudniało to transakcje, zaczęto wykorzystywać niektóre towary jako formę pieniądza. Pieniądzem było wszystko to, co w danej
społeczności miało uznaną wartość – zwierzęta,
skóry, muszle, miód, sól, przyprawy, tkaniny oraz
wyroby z metalu, zwłaszcza zaś sól.
W krajach rolniczych wartość różnych dóbr
przeliczano na zboże. Ziarno miało tę zaletę,
że można je było odsypywać bądź dosypywać
w dowolnych ilościach i w ten sposób płacić za
Tabliczka z pismem klinowym.
Tabliczka z prologiem Kodeksu
Hammurabiego.
miesięcznik finansowy bank | kwiecień | 2013
Herodot z Halikarnasu.
Złota darejka – daric.
one bowiem wzorce zachowań, stając się ich
kanonem.
Rozwój bankowości sprzyjał rozwojowi fortun babilońskich bankierów. Jedną z najbogatszych była rodzina Egibi, prowadząca założony ok. 690 r. p.n.e. wielki dom bankierski.
Przez blisko 200 lat pomnażała swój kapitał,
inwestując jednocześnie coraz więcej w nieruchomości. Gdy w 507 r. p.n.e. zinwentaryzowano majątek rodziny, składał się on z 16
posiadłości ziemskich, 100 niewolników, zwierząt, produktów rolnych oraz 6 min srebra (ok.
180 kg). Jest to zatem pierwszy znany udokumentowany przypadek feudalizacji wielkiej
rodziny bankierskiej. Jak jednak zaznaczyłem
wcześniej, nie posiadała ona pieniądza tylko
jego ekwiwalenty.
Pieniądza nie posiadali również starożytni
Egipcjanie. Pierwsze monety pojawiły się dopiero w epoce Ptolemeuszy. Wcześniej dominował handel wymienny, zaś większe transakcje,
w szczególności zakup nieruchomości, rozliczano srebrem lub złotem według wagi. Używano
głównie sztabek, które w razie konieczności cięto
na mniejsze części. W drobniejszych transakcjach używano też miedzi.
Pieniądzem niemonetarnym posługiwano się
również w starożytnej Gracji. Były nim głównie owce, kozy i woły. Kruszców: srebra, złota,
elektronu (stopu złota i srebra) używano w postaci sztabek. Innych metali, takich jak miedź,
brąz i żelazo, używano jako formy pieniądza
w postaci prętów (obolos), których sześć tworzyło garść (drach). Dało to nazwy późniejszym
jednostkom monetarnym: obolowi i drachmie
(zawierającej 6 oboli).
Lidyjski szekel.
Używanie sztabek i prętów z metalu miało
jednak liczne wady. Sprawdzanie ilości i jakości
kruszcu, którym płacono w transakcjach było
uciążliwe. Każdy, kto chciał nimi handlować,
musiał mieć przy sobie wagę i kowadełko, na
którym w razie potrzeby ciął metal. Niektórzy
kupcy zaczęli więc wybijać na kawałkach metalu swoje stemple, gwarantując w ten sposób,
że mają one odpowiednią wagę i odlane zostały
z niezafałszowanego kruszcu. Najstarsze znalezisko, pochodzące z początku VII wieku p.n.e.
to bryłka elektronu, opatrzona stemplem złotnika z Efezu. Gdy pojawiły się takie prywatne
pramonety, już tylko krok dzielił ludzi od wprowadzenia na rynek pieniędzy bitych przez władze państwowe. Pomysł spodobał się lokalnym
władcom i tak narodziły się pierwsze monety.
Wynalazek monety, regularnego kawałka metalu zaopatrzonego w stempel władcy gwarantujący jej wartość miał miejsce ok. 635 roku p.n.e.
w greckiej Lidii, położonej na zachodnich wybrzeżach Azji Mniejszej (dziś Turcji), ze stolicą
w Sardem. Potwierdzał to Herodot z Halikarnasu
(ok. 484–426 r. p.n.e.), pisząc: „Lidyjczycy mają
podobne obyczaje jak inni Hellenowie, tylko że
pozwalają swym córkom uprawić nierząd. Są
oni, o ile wiadomo, pierwszymi ludźmi, którzy
bili złote i srebrne monety i nimi się posługiwali;
pierwszymi też byli kramarzami”.
W VII wieku p.n.e. monety bito też w Argolidzie (Peloponez), w państwie Fejdona, do którego należała też bogata w pokłady srebra wyspa
Egina. Lidyjskie monety z VII i VI wieku p.n.e.
są wykonane z elektronu, po jednej stronie widać
na nich wizerunki byka i lwa, a po drugiej kwadratowe wgłębienie spowodowane niedoskonałą
83
Fot. e-numizmatyka.pl
Fot. monety.pl
Fot. Wikimedia Commons
Fot. Wikimedia Commons
Strefa VIP | A to ciekawe
Starożytna grecka moneta – obol.
techniką bicia. Natomiast w Argolidzie używano monet srebrnych. Miały one wybity symbol
państwowy, którym był żółw morski (zwierze poświęcone bogini Afrodycie). Monety te kształtem
przypominały spłaszczoną baryłkę.
Najstarszą znalezioną monetą świata jest lidyjski szekel króla Alyattesa II. Powstał w Lidii
(dziś – zachodnia Turcja) ok. 600 r. przed naszą
erą. Jest to trite, czyli moneta o wadze 1/3 statera, bita w elektrum – naturalnym stopie złota
i srebra. Siła nabywcza tej monety wynosiła 11
owiec lub 10 kóz.
Dzięki biciu monet na lokalną potęgę wyrosła
panująca w Lidii w latach 685–546 p.n.e. Dynastia
Mermandów. W wieku VI i V p.n.e. bito głównie
monety srebrne. Monety złote pojawiły się w dużej ilości dopiero za czasów ostatniego władcy Lidii, Krezusa. W roku 546 p.n.e. doszło do podboju
Lidii przez Persów, którzy przejęli lidyjski system
pieniężny. Pierwszą w Persji reformę monetarną
przeprowadził król Dariusz I Wielki, panujący
w latach 521–485 p.n.e., który wprowadził nowe
monety: złotą darejkę i srebrny siglos.
W roku 595 p.n.e. mennicę w Eginie założył
tyran Fedon z Argos. Bito tam pierwsze monety w Grecji europejskiej. Dwadzieścia lat późnej
swoje monety zaczęły wybijać Ateny, a w 570 r.
p.n.e. Korynt.
Ze względów technicznych monety wybijane były początkowo tylko z jednej strony i miały kształt spłaszczonej fasoli. Dopiero ok. 530 r.
p.n.e. pojawiły się monety dwustronne, w formie
płaskiego krążka. Popyt na taki pieniądz lawinowo rósł i w VI w. p.n.e. zaczęła się masowa produkcja monet. Rozpoczęła się era monetarnego
pieniądza. (cdn.) 
www.aleBank.pl