trybuna ł konstytucyjny
advertisement
TRYBUNAŁ KONSTYTUCY JNY Podstawowe zadanie – badanie zgodności Konstytucji ,ustaw Trybunał Konstytucyjny to organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także ustrojom innych państw. Jego głównym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu z normami prawnymi wyższego rzędu, a głównie z Konstytucją (tzw. "sąd nad prawem") Modele kontroli ustaw: 1. model samokontroli parlamentu Parlament w procesie legislacyjnym bada zgodność ustaw z konstytucją 2. model zakłada, że kontroluje ustawy głowa Państwa 3. model sądowej kontroli konstytucyjności ustaw: a) model europejski (kontynentalny) - jeden wyspecjalizowany organ, który zajmuje się kontrolą konstytucyjności ustaw - kontrola może mieć charakter abstrakcyjny (oderwany od sprawy, która toczy się przed Sądem) - stwierdzenie niekonstytucyjności ustawy powoduje jej definitywne uchylenie b) model amerykański - dokonują wszystkie Sądy kontroli konstytucyjności ustaw (każdy Sąd) - kontrola ma zawsze charakter incydentalny (zawsze dot. konkretnej sprawy) - stwierdzenie niekonstytucyjności aktu prawnego nie powoduje jego uchylenia lecz jedynie niemożności jego zastosowania w konkretnej sprawie Organy konstytucyjne – Sądy i Trybunały (organy władzy sądowniczej) Podobieństwa: - orzekają na podstawie przepisów prawa - są niezawisłe (nie można wpłynąć na ich opinię) - postępowanie oparte na sformalizowanych procedurach – zasada kontradyktoryjności – sporność (zasada zakłada istnienie dwóch przeciwstawnych stron toczących spór. Możliwość wnoszenia zażalenia, odwołania, kasacji.) Różnice: 1.- zadaniem Trybunału jest orzekanie o hierarchiczności aktów prawnych (bada zgodność pomiędzy niższym a wyższym aktem) - Sądy orzekają o hierarchiczności aktów tego samego rzędu 2.Tylko Sądy w Polsce sprawują wymiar sprawiedliwości – Trybunał nie. STRUKTURA ORGANIZACYJNA: Trybunał konstytucyjny składa się z 15 sędziów powoływanych na 9 letnią kadencję przez Sejm bezwzględną większością ustawowej liczby posłów spośród kandydatów przedstawionych przez Prezydium Sejmu lub grupę co najmniej 50 posłów. Wybór jest indywidualny – wyboru dokonuje Sejm. Kwalifikacje sędziów Trybunału Konstytucyjnego: - sędzia z min. 10-letnim stażem kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zasada ta nie dot. samodzielnych pracowników naukowych – dr nauk prawnych. Sędzia w Sądzie jest nieodwołalny (dożywotnio sprawuje funkcję) natomiast w Trybunale 9 lat aby były gwarancje niezawisłości – uniemożliwienie nacisków politycznych. - zakaz reelekcji (ponownego wyboru) - zakaz łączenia stanowiska sędziego Trybunału z innym stanowiskiem poza pracą dydaktyczną na uczelni - sędzia w trakcie trwania kadencji nie może stracić stanowiska – nieodwołalność Jedynym powodem przerwania kadencji może być – trwała niezdolność do sprawowania urzędu na podst. orzeczenia komisji lekarskiej, skazanie prawomocnym wyrokiem Sądu, śmierć sędziego, zrzeczenie się mandatu, sąd dyscyplinarny – może pozbawić mandatu (pozostali sędziowie). ORGANY TRYBUNAŁU: 1. ZGROMADZENIE OGÓLNE 2. PREZES TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO Ad. 1) w skład Zgromadzenia Ogólnego wchodzą wszyscy sędziowie, zbierają się raz do roku i określają kierunki orzecznictwa, przedstawiają Prezydentowi kandydata na Prezesa, przygotowują budżet. Ad. 2) Prezes powoływany jest przez Prezydenta spośród 2 kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne. KOMPETENCJE TRYBUNAŁU: kontrola norm ( badanie zgodności aktów prawnych niższego rzędu z aktami prawnymi wyższego rzędu) Rozróżniamy 2 rodzaje kontroli norm: 1) następcza – po ustanowieniu albo obowiązująca albo znajdująca się w okresie VACATIO LEGIS (od ogłoszenia do wejścia w życie) 2) prewencyjna – przysługuje Prezydentowi i dot. ustaw, umów międzynarodowych po uchwaleniu przez parlament lecz przed podpisaniem przez Prezydenta. Prawo Konstytucyjne – przedmiot kontroli: Akty prawne : 1.ustawy a)dekrety b)rozporządzenia 2.umowy międzynarodowe a)które wymagają ratyfikacji przez Prezydenta b)które nie wymagają ratyfikacji dla swojej ważności c)umowy, na których ratyfikację musi wyrazić zgodę Sejm w formie ustawy (np. sojuszy politycznych, wojskowych, praw i wolności konstytucyjnych) Każda z 3 rodzajów umów jest przedmiotem kontroli. 3. Inne akty normatywne wydane przez Centralne Organy Państwowe AKT NORMATYWNY- zawiera normy prawne czyli abstrakcyjne reguły postępowania skierowane do generalnie określonego adresata (nie indywidualnie) dot. tylko aktów prawnych obowiązujących !!! Podstawa Kontroli: 1.Konstytucja 2.Każda umowa międzynarodowa może być podstawą kontroli dla aktu rangi podustawowej np. badanie zgodności rozporządzenia z umową międzynarodową. 3.podstawą kontroli dla ustawy może być tylko taka umowa międzynarodowa, na której ratyfikację wyraził zgodę Sejm w formie ustawy. Umowa międzynarodowa ratyfikowana jest aktem wyższego rzędu niż ustawa. 4.podstawa kontroli – ustawa, ale tylko dla aktów prawnych rangi podstawowej. III kryteria w oparciu o które Trybunał Konstytucyjny bada zgodność norm: 1. kryterium zgodności materialnej – bada treść i materię przepisu czyli…… 2. kryterium zgodności proceduralnej – czy zostały spełnione wszystkie procedury żeby akt prawny mógł wejść w życie 3. kryterium zgodności kompetencyjnej – bada czy akt prawny został wydany przez kompetentny organ. Inicjatywa kontroli: Trybunał Konstytucyjny nie działa z urzędu tylko na wniosek. Rozróżniamy dwie formy inicjatywy: 1. inicjatywa konkretna zwana pytaniem prawnym przysługuje każdemu składowi orzekającemu Sądu, który może wnioskować o kontrolę tylko takiego aktu prawnego, który ma być podstawą wydanego przez ten Sąd orzeczenia. inicjatywa abstrakcyjna, która pozwala o zwrócenie się do Trybunału 2. Konstytucyjnego o kontrolę aktów prawnych nie związanych z konkretną sprawą. Rozróżniamy 2 rodzaje inicjatywy abstrakcyjnej: a)legitymacja ogólna – przysługuje wąskiej grupie podmiotów które mogą wnioskować o kontrolę jakiegokolwiek aktu prawnego b)legitymacja szczególna – przysługuje m.in. Krajowej Radzie Sądownictwa, organom stanowiącym jednostki samorządu terytorialnego, które mogą wnioskować o kontrolę tylko takiego aktu prawnego, który jest związany z ich zakresem działania. Postępowanie w przedmiocie kontroli norm: W kwestiach nieuregulowanych o ustawie Trybunału Konstytucyjnego stosujemy przepisy kpc Składy sędziowskie orzekają zależnie od rangi aktów: - akt podustawowy 3 sędziów - ustawa 5 sędziów - pełny skład nie mniej niż 9 : a) sprawy szczególnie zawiłe lub skomplikowane b) sprawy w których orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mogłyby spowodować poważne konsekwencje finansowe dla budżetu Państwa c) sprawy w których Trybunał Konstytucyjny chce odstąpić od poglądu prawnego wyrażonego w innej sprawie. Uczestnicy postępowania: 1. wnioskodawca 2. organ wydający akt prawny 3. Prokurator Generalny 4. Przedstawiciel Rady Ministrów ( Min. Finansów) w przypadku gdy orzeczenie może spowodować skutki finansowe dla budżetu Państwa. Wyznacza się składy nieparzyste Skutki prawne orzeczeń: Rozróżniamy 2 płaszczyzny 1. makro – skutki jakie orzeczenie wywoła dla kontrolowanego aktu prawnego - w przypadku uznania ustawy za zgodną pojawia się RES IVDICATA czyli stan rzeczy osądzonej i nie można jej ponownie kontrolować - w przypadku stwierdzenia niekonstytucyjności aktu prawnego zostaje on uchylony z chwilą ogłoszenia orzeczenia chyba że, Trybunał Konstytucyjny ogłosił w terminie inną moc utraty obowiązującej byle nie był dłuższy niż 18 miesięcy w przypadku ustawy lub 12 miesięcy w przypadku aktu rangi podustawowej. 2. mikro – skutki jakie wywoła orzeczenie TK dla orzeczeń sądu lub decyzji administracji publicznej wydane na podstawie kontrolowanego aktu prawnego - wszystkie orzeczenia sądowe i decyzje wydane przez organy administracji publicznej nie tracą automatycznie mocy obowiązującej wraz z uchyleniem aktu będącego ich podstawą prawną ale istnieje możliwość wznowienia postępowania w konkretnej sprawie przez indywidualny podmiot. Funkcje Trybunału Konstytucyjnego Orzekanie w przedmiocie skargi konstytucyjnej Skarga konstytucyjna - jest zawsze związana z prawem i wolnością człowieka. Jest to szczególny środek prawny pozwalający już na zwrócenie sie do trybunału konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych o ile rozstrzygnięcia te naruszają prawa i wolności konst. Cechy wyróżniające skargę konstytucyjną: 1. Incydentalny charakter skargi (czyli skarga jest zawsze związana z jakąś konkretną sprawą która toczy się przed sądem lub organem administracji publicznej) 2. Subsydialności (pomocniczość - czyli można skorzystać ze skargi dopiero po wyczerpaniu wszystkich przysługujących środków karnych) 3. Sprawdzenia podstawy skargi do sfery naruszeń praw i wolności konstytucyjnych 4. Powierzenia rozstrzygania skarg sądownictwu konstytucyjnemu (u nas jest to tryb konstytucyjny) PODMIOT SKARGI (kto jest uprawniony do wniesienia skargi) Podmiotem skargi konstytucyjnej jest każdy kogo prawa i wolność konstytucji zostały naruszone. Dotyczy to wszystkich osób fizycznych. Natomiast osób prawnych tylko w takim zakresie w jakim są one podmiotami praw i wolności konstytucyjnych. Podstawa skargi konstytucyjnej Wszystkie prawa i wolności zapisane w konstytucji wyjątki: Podstawą skargi nie może być: - prawo azylu - prawo do uzyskania statusu uchodźcy Podstawą skargi może być tylko wyłącznie konkretny przepis prawa, nie może być nią brak przepisu czuli luków w prawie. Warunki niezbędne do skorzystania ze skargi konstytucyjnej: 1. Naruszenie praw skarżącego musi nastąpić w wyniku orzeczenia sądu lub decyzji organu administracji publicznej 2. Orzeczenie sądu lub organ administracji publicznej musza być ostateczne 3. Przedmiot skargi może być tylko i wyłącznie zarzut niezgodności z konstytucją aktu normatywnego, który był postawą wydanego przez sąd lub organ administracji publicznej orzeczenia. 4. Ograniczenie czasowe skargi może być wniesione najpóźniej w terminie trzech miesięcy od daty doręczenia ostatecznego orzeczenia lub decyzji w sprawie Skargę konstytucyjną w imieniu wnioskodawcy może wnieść adwokat lub radca prawny (tzw. przymus adwokacki) Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym 1. Rozbudowana procedura badana na dopuszczalność skargi konstytucyjnej Po wniesieniu skargi przez adwokata lub radcę prawnego do Trybunału dopuszczalność tej skargi jest badana przez Trybunał w składzie jednego sędziego. Trybunał wydaje jedno z trzech postanowień: - postanowienie o nadaniu skardze biegu - postanowienie o odmowie nadania skardze biegu - odrzucenie skargi z uwagi na jej oczywistą bez zasadność 2. Możliwość wydania postanowienia o wstrzymaniu lub zawieszeniu wykonania orzeczenia lub decyzji 3. Jeśli trybunał orzekł o nadanie skardze biegu to informuje o tym rzecznika praw obywatelskich który może wziąć udział w postępowaniu FUNKCJE TRUBUNAŁU 1. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnym konstytucyjnymi organami państwa. Istotą tego postępowania jest istnienie sporów między co najmniej dwa centralne organy konstytucyjne państwa Z inicjatywą rozstrzygnięcia sporu mogą wystąpić: - prezydent - premier - marszałkowie sejmu i senatu - prezes sądu najwyższego - prezes NSA - prezes NIK-u Charakter sporów konstytucyjnych: - pozytywny (czyli który jest kompetentny w danej sprawie) - negatywny (żaden nie będzie uznawał się za kompetentny w danej sprawie) 2. To orzekanie w przedmiocie zgodności celów partii politycznej z konstytucją Partia polityczna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania ją do rejestru partii politycznej prowadzonego przez sąd okręgowy w Warszawie. Jeżeli sąd ten ma wątpliwości co do konstytucyjności zapisów statusu na postawie którego rejestruje partię może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie tej konstytucyjności. Orzeczenie trybunału jest dla niego wiążące. 3. Orzekanie o tymczasowej niemożności sprawowania urzędu przez prezydenta Rzeczpospolitej (zastępuje go Marszałek Sejmu) TRYBUNAŁ STANU Formy odpowiedzialności: - parlamenentarna (polityczna) - odpowiedzialność za podejmowane decyzje, wydawane akty, kształt prowadzonej polityki. Organem pociągającym do odpowiedzialności i orzekającym jest parlament - konstytucyjna (prawna) jest to odpowiedzialność za naruszenie prawa. Organem pociągającym do odpowiedzialności jest parlament Organem orzekającym jest organ władzy sądowej (Trybunał Stanu) Charakter prawny Trybunału Stanu: nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości czyli nie jest sądem Skład Trybunału Stanu: Wynika z konstytucji - w skład wchodzą: -przewodniczący (z urzędu pierwszy prezes sądu najwyższego) -dwóch zastępców przewodniczącego (co najmniej połowa członków musi mieć kwalifikację na zajmowane stanowisko sędziego) -16 członków. Powołuje ich sejm bezwzględną większością głosów na czas trwania kadencji sejmu) Sędzia może być wybrany na kolejna kadencję. Może łączyć stanowisko sędziego Trybunału Stanu z innym stanowiskiem Kto ponosi odpowiedzialność Przed Trybunałem Stanu: Igr. prezydent oraz marszałkowie sejmu i senatu zastępujący go w pełnieniu tej funkcji IIgr. - Premier i ministrowie - osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem - prezes NIK-u - prezes NBP - członkowie KRRiT - naczelny dowódca sił zbrojnych (jest powoływany jedynie na czas wojny) IIIgr. Posłowie i senatorowie (tylko za naruszenie przepisów antykorupcyjnych) Zakres przedmiotowy odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu: 1. Za popełnienie deliktu konstytucyjnego Delikt - czyn niedozwolony polegającym na naruszeniu konstytucji. Jest to czyn, który nie stanowiąc przestępstwa spełnia jednocześnie dwie przesłanki: a) Czyn polega na naruszeniu przepisów konstytucji lub ustaw b) Zostaje popełniony albo w zakresie urzędowania danej osoby, czyli osoba działa w ramach swoich kompetencji i narusza przy tym prawo, albo zostaje popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem tzn. osoba ta wykracza poza swoje kompetencje i narusza przy tym prawo. Odpowiedzialność za popełnienie deliktu konstytucyjnego ponoszą tylko osoby przed Trybunałem Stanu. Jeżeli jednak osoba tak po popełnieniu czynu utraciła swoje stanowisko jeszcze przez 10 lat od momentu popełnienia czynu może być pociągnięta do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. 2. Za popełnienie przestępstwa Odpowiedzialność ta ograniczona jest do prezydenta, oraz premiera z ministrami. Prezydent za popełnienie przestępstwo ponosi przed Trybunałem Stanu zupełną i wyłączną. Prezydent nigdy nie odpowiada przed sądem. Premier i ministrowie ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu tylko za te przestępstwo, które popełnili w związku z zajmowanym stanowiskiem. 3. Za naruszenie przepisów antykorupcyjnych Odpowiedzialność za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej związanej z osiąganiem korzyści skarbu państwa lub samorządu terytorialnego lub za naruszenie zakazu nabywania tego majątku. Postępowanie przed trybunałem Stanu: 5 Stadium, z których trzy toczą się w parlamencie: I etap Złożenie wstępnego wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności: - prezydenta - składa co najmniej 1/4 zgromadzenia narodowego - premiera i ministrów składa prezydent lub co najmniej 1/4 sejmu - pozostałe osoby (np. prezes NBP, prezes KRRiT) - składa prezydent, co najmniej 1/4 sejmu lub sejmowa komisja śledcza II etap Postępowanie w sejmowej komisji odpowiedzialności konstytucyjnej Postępowanie to jest bardzo podobne do postępowania przygotowawczego w postępowaniu karnym i sprowadza się do zbierania dowodu winy. Postępowanie kończy się sprawozdaniem wraz z wnioskiem albo o umorzenie postępowania, albo o postawienie w stan oskarżenia III etap Postawienie w stan oskarżenia - prezydenta - może postawić w stan oskarżenia zgromadzenie narodowe większością co najmniej 2/3 głosów - premiera i ministrów sejm większością co najmniej 3/5 głosów - pozostałe osoby - sejm bezwzględną większością głosów IV etap Postępowanie przed Trybunałem Stanu (w składzie 5 sędziów) V etap postępowanie przed Trybunałem Stanu w II instancji (w Składzie 7 sędziów) Jakie Kary może orzekać Trybunał Stanu - Jeżeli czyn jest przestępstwem to trybunał Stanu orzeka jedną z kar przewidzianych w ustawach karnych - Jeżeli czyn nie jest przestępstwem to Trybunał Stanu orzeka jedną z trzech kar: 1. Pozbawienie czynnego lub biernego prawa wyborczego na okres 2-10 lat 2. Zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych w organach państwa i organizacjach społecznych na okres 2-na stałe 3. Pozbawienie orderów lub odznaczeń lub prawa do ich uzyskania na okres 2-10 lat Konsekwencją wyroku jest automatyczne utrata zajmowanego stanowiska.
