Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
advertisement
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego muszą być rozpatrywane na dwóch podstawowych płaszczyznach: skutku orzeczenia dla dalszego losu skontrolowanego aktu normatywnego lub zawartej w nim normy oraz skutku orzeczenia dla decyzji, orzeczeń i rozstrzygnięć podjętych w przeszłości na podstawie takiego aktu bądź normy. Na mocy Konstytucji RP z 1997 roku Wszystkie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Wyraża to zasadę, że nie istnieje żadna droga 1 odwołania się od orzeczenia, a orzeczenie jest wiążące tzn. że rodzi obowiązek wykonania. Obowiązek ten dotyczy wszystkich adresatów. Wskazuje to na to, iż na mocy nowej konstytucji zostały usunięte dawne ograniczenia ostateczności orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. W formie wyroków zapadają orzeczenie dotyczące kontroli norm i podlegają ogłoszeniu w organie urzędowym w którym był ogłoszony dany akt normatywny. Jeżeli w orzeczeniu treść wskazuje na uznanie zgodności badanego aktu czy norm z przepisami wyższego rzędu to nie ma ono wpływu na dalsze obowiązywanie tego aktu, natomiast na procesowej płaszczyźnie powstaje sytuacja powagi rzeczy osądzonej – res iudicata – co wyklucza dopuszczalność ponownego zakwestionowania danego aktu. Raz osądzony nie podlega kolejnym rozprawom w oparciu o ten sam zarzut. Jeżeli natomiast treścią orzeczenia jest uznanie niezgodności, to powoduje ono utratę mocy prawnej takiego aktu lub normy. Jest on wówczas uchylany. Polski system kontroli konstytucyjności przyjmuje, że konsekwencją niezgodności aktu a aktem wyższego rzędu, nie jest jego nieważność ex tunc, lecz tylko wadliwość. Konieczne jest więc wskazanie momentu, od którego taki akt przestanie obowiązywać. Co do zasady uchylenie następuje z dniem ogłoszenia orzeczenia przez TK, jednakże TK może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć 18 miesięcy – gdy chodzi o ustawę, a 12 miesięcy gdy idzie o inny akt normatywny (wynika to z art. 190 ust. 3 konstytucji) Celem takiego rozwiązania jest między innymi uniknięcie sytuacji, w której powstanie luka w prawie bądź orzeczenie TK spowoduje natychmiastowe ograniczenie 2 wpływów budżetowych lub powiększenie wydatków, a budżet państwa nie będzie na to przygotowany. Odsunięcie w czasie wykonania orzeczenia zależy zawsze wyłącznie od samego trybunału, stosownie do zasady jego niezależności. Do 17 października 1999 roku istniał wyjątek od zasady ostateczności orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Uchylenie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z aktami wyższego rzędu otworzy drogę do uzdrawiania rozstrzygnięć w sprawach indywidualnych podjętych w okresie obowiązywania tego aktu. Skoro bowiem niezgodność aktu nie powoduje jego nieważności, a jedynie jest podstawą dla jego uchylenia to domniemywa się też ważności wszelkich indywidualnych rozstrzygnięć wydanych w jego zastosowaniu. Stąd konieczność uruchamiania dodatkowych postępowań dla modyfikacji tych rozstrzygnięć i przywrócenia stanu zgodnego z konstytucją. Art. 190 ust. 4 Konstytucji RP przewiduje, że orzeczenie o niezgodności takiego aktu z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową bądź ustawą stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla poszczególnych postępowań sądowych czy administracyjnych. Odpowiednio przepisy ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (art. 82-86) wprowadziły stosowne zmiany do ustaw regulujących tok tego postępowania. Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych 3 Orzecznictwo w sprawach skarg konstytucyjnych regulują art. 46-52 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Skarga taka może być wniesiona po wyczerpaniu toku instancyjnego w ciągu dwóch miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Skargę rozpatruje Trybunał na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznawania wniosków o stwierdzenie zgodności z Konstytucją oraz innych aktów normatywnych z Konstytucją lub ustawami. Istotą skargi jest jej bezpośrednie powiązanie tej procedury z ochroną praw jednostki. Jest ona szczególnym środkiem prawnym pozwalającym jednostce na zwrócenie się do sądu konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych, o ile rozstrzygnięcia te naruszają konstytucyjnie zagwarantowane prawa bądź wolności skarżącego. Istnieją cztery elementy: 1. ograniczenie podstawy skargi tylko do naruszeń praw i wolności o konstytucyjnym charakterze, 2. incydentalny charakter skargi stanowiącej prawo każdego podmiotu praw bądź wolności konstytucyjnych i związanej z konkretnym przypadkiem naruszenia, 3. subsydiarny charakter skargi, pozwalający na jej wniesienie dopiero po bezskutecznym wyczerpaniu innych środków prawnych, 4. przyznanie prawa rozpoznawania skarg organom sądownictwa konstytucyjnego, których rozstrzygnięcia wiążą wszystkie organy państwowe. Skarga poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego powinna zawierać: 4 1. dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego są lub organ administracji publicznej orzekał ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją, 2. wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa w jaki sposób zostały naruszone, 3. uzasadnienie skargi z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego. Skarga powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. Trybunał informuje Rzecznika Praw Obywatelskich o wszczęciu postępowania, a ten może w ciągu 14 dni od otrzymania informacji o postępowaniu, zgłosić udział w postępowaniu. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji uprawnionym do wystąpienia ze skargą konstytucyjną jest każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. To znaczy, że prawo skargi konstytucyjnej przypada każdemu podmiotowi praw i wolności konstytucyjnych. Przysługuje więc to prawo każdemu obywatelowi, rozszerzając jednak sformułowanie „każdy” rozciągamy je na wszystkie osoby fizyczne. Skargi konstytucyjne mogą być również wnoszone przez osoby prawne, chociaż tylko w zakresie w którym mogą one być podmiotami praw i wolności konstytucyjnych. Przede wszystkim dotyczy to prawa własności i swobody działalności gospodarczej. Jednak głównym motywem do tego, aby 5 wnieść skargę konstytucyjną jest naruszenie praw i wolności konstytucyjnych. Skarżący więc musi doznać uszczerbku oraz musi mieć interes prawny we wniesieniu skargi. Podstawą wniesienia skargi jest naruszenie konstytucyjnych praw i wolności. Podstawą nie może być naruszenie praw czy wolności sformułowanych w umowach międzynarodowych, muszą one być zawarte w konstytucji. Wyjątek stanowi prawo uzyskania azylu lub statusu uchodźcy, wyłączone w przez artykuł 79 ust 2 konstytucji. Rozdział drugi konstytucji wymienia wszelkie prawa i wolności które mogą być naruszone i podlegają skardze konstytucyjnej. Skarga konstytucyjna musi w sposób konkretny wskazywać przepis jakiego dotyczy i prawo czy wolność konstytucyjną, które zostały przez ten przepis naruszone. Skarga nie może być skierowana ze względu na brak przepisu, bo skargi nie można kierować na zaniechanie ustawodawcy, nie może też nim być akt pozbawiony cech aktu normatywnego w rozumieniu art. 79 ust. 1. Nie można również wnosić skargi przeciwko przepisowi, który nie był podstawą rozstrzygnięcia, bo postępowanie takie przybrałoby charakter actio popularis. Również i przeciwko niewłaściwemu stosowaniu prawa przez sądy, bo problem prawidłowości interpretowania prawa przez sądy nie znajduje się w zasiągu kognicji Trybunału Konstytucyjnego, chyba że niejasność w interpretacji prowadzi do naruszenia konstytucji. Aby skarga konstytucyjna mogła być wniesiona potrzebne jest jeszcze spełnienie kilku przesłanek: 6 w wyniku orzeczenia sądy lub organu administracji publicznej, musi nastąpić naruszenie praw skarżącego i musi toczyć się przed jednym z tych organów postępowanie w indywidualnej sprawie skarżącego orzeczeni musi mieć charakter orzeczenia ostatecznego, przez co należy rozumieć sytuację, w której skarżącemu nie będzie przysługiwał środek prawny pozwalający na uruchomienie innego postępowania, którego przedmiotem byłoby zweryfikowanie tego orzeczenia tylko zarzut niezgodności z konstytucją aktu normatywnego może być przedmiotem skargi, aktu na podstawie którego zostało wydane orzeczenie naruszające prawa skarżącego wniesienie skargi jest dopuszczalne w terminie 3 miesięcy od daty doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatniej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Termin jest terminem zawitym tzn., że po jego upływie nie można już złożyć skargi, ponadto ograniczeniem jest też przymus adwokacki, tzn., że skargę musi sporządzić adwokat lub radca prawny. Postępowanie to, toczy się w takim samym trybie co postępowanie w sprawie kontroli norm. Występują jednak wyraźne odrębności: 1. rozbudowana jest procedura wstępnej kontroli dopuszczalności skargi, a więc dochowania przesłanek. O nadaniu skargi biegu rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego. Od postanowienia o odmowie 7 nadaniu biegu skarżący może wnieść zażalenie – rozpoznawane w składzie trzech sędziów. 2. nadając skardze bieg, Trybunał może wydać postanowienie tymczasowe o wstrzymani lub zawieszeniu wykonania orzeczenia, którego dotyczy skarga. Postanowienie to wydaje TK, gdy: wykonanie tego orzeczenia mogłaoby spowodować nieodwracalne skutki, wiążące z dużym uszczerbkiem dla skarżącego, lub gdy przemawia za tym ważny interes publiczny 3. o nadaniu biegu skardze informuje się Rzecznika Praw Obywatelskich, który może zgłosić swój udział w postępowaniu 4. rozpatrzenie skargi odbywa się w składzie pięciu lub trzech sędziów, a w sprawach zawiłych przez pełen Trybunał Konstytucyjny. Orzeczenie o niekonstytucyjności skutkuje pozbawieniem aktu mocy obowiązującej, a więc ma skutek erga omnes, a nie tylko wobec skarżącego. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych Istotą rozstrzygnięć tego typu sporów jest rozbieżność stanowisk co do zakresu kompetencji stron biorących udział w sporze. O sporach kompetencyjnych rozstrzygają art. 53 i 54 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. TK „rozstrzyga spory kompetencyjne, gdy dwa lub więcej centralne konstytucyjne organy państwa uznały się za właściwe do rozstrzygnięcia 8 albo gdy organy te uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy” 1. Spór kompetencyjny może dotyczyć tylko rozbieżności stanowisk co do kompetencji centralnych konstytucyjnych organów, nie może więc w tej procedurze rozsądzać sporów między organami centralnymi a lokalnymi ani między centralnymi, które nie mają charakteru organów konstytucyjnych. Spór kompetencyjny może mieć charakter pozytywny gdy dwa (lub więcej) organy centralne uznają się za właściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy lub negatywny gdy dwa (lub więcej) organów uznają się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy. Wniosek powinien wskazać kwestionowane działanie lub zaniechanie oraz przepis Konstytucji lub przepis ustawy, który został naruszony. Inicjatywa postępowania w sprawie sporu kompetencyjnego należy do prezydenta RP, marszałków sejmu i senatu, premiera, pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, prezesa NSA i prezesa NIK. Jest to wąski krąg, który nie obejmuje wszystkich centralnych konstytucyjnych organów państwa. Postępowanie toczy się zawsze przed pełnym składem Trybunału, rozstrzygnięcie zapada w formie postanowienia i ogłaszane zostaje w Monitorze Polskim. Orzekanie o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych. Partie polityczne na podstawie art. 11 konstytucji mają zrzeszać obywateli na zasadach dobrowolności i równości. (bliżej w ustawie z 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych) W 1 Art. 53 ust 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z 1997 roku. 9 większości państw Europy istnieją ograniczenia swobody i działania partii politycznych. Art. 13 konstytucji wprowadza zakaz istnienia partii które w swoich programach odwołują się do pewnych celów, metod i praktyk działania. Wnioski w sprawie zgodności z Konstytucją celów partii politycznych, określonych w statucie lub w programie, Trybunał rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznania wniosków w sprawie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją. Natomiast wnioski w sprawie zgodności z Konstytucją działalności partii politycznych Trybunał rozpoznaje stosując odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Ciężar udowodnienia niezgodności z Konstytucją spoczywa na wnioskodawcy, który w tym celu powinien przedstawić lub zgłosić dowody wskazujące na tę niezgodność. Trybunał Konstytucyjny może zlecić Prokuratorowi Generalnemu w celu zebrania i utrwalenia dowodów, przeprowadzenie dochodzenia w określonym zakresie w sprawie zgodności działalności partii politycznej z Konstytucją. Do dochodzenia tego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Wskazany w postanowieniu Trybunału zakres postępowania jest wiążący. Istotą tego postępowania jest ustalenie tego czy cele lub działalność partii politycznych są zgodne z konstytucją. Konstytucja jest tu jedynym punktem odniesienia – jednakże badanie celów i działalności partii politycznych z umowami międzynarodowymi czy ustawami nie leży w gestii Trybunału Konstytucyjnego. Artykuły 11 i 13 konstytucji wskazują na pewne warunki, których nie dochowanie uniemożliwia powstanie oraz działanie partii politycznej. 1 0 Art. 11 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. 2. Finansowanie partii politycznych jest jawne. Art. 13 Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosownie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.2 Poza tymi dwoma artykułami partie polityczne mają obowiązek przestrzegania całokształtu postanowień konstytucji. Oczywiście partie polityczne w swoich programach mogą formułować dążenie do zmiany obowiązującej konstytucji, ale dążenie to musi być realizowane drogą legalną, w myśl wymaganych procedur. Odmiennym jest postępowanie dotyczące powstania partii politycznych i działalności partii już istniejących. Proces powstawania partii politycznych kończy się wpisem do ewidencji partii politycznych, bez którego partia nie może korzystać ze swoich ustawowych uprawnień. Wpisu dokonuje Sąd Okręgowy w Warszawie. Jeżeli Sąd Okręgowy będzie miał wątpliwości co do zgodności z konstytucją celów lub zasad partii tak jak je określono w statucie ma on obowiązek wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadania tej zgodności. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o sprzeczności celów partii konstytucją 2 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 2 kwietnia 1997 r. 1 1 powoduję odmowę wpisu do ewidencji. Ani ustawa o partiach politycznych ani też ustawa o Trybunale Konstytucyjnym nie normowały kontroli konstytucyjności działań partii politycznych, co doprowadziło do luki w prawie. Artykuł 191 konstytucji stanowi, że wniosek do Trybunału mogą zgłosić tylko te podmioty, którym przysługuje generalne prawo inicjowania abstrakcyjnej kontroli norm. Orzeczenie TK o sprzeczności z konstytucją celów lub działalności już istniejących partii powoduje wykreślenie jej z ewidencji, a tym samym poddanie partii postępowaniu likwidacyjnemu. Orzeczenia w przedstawianych kwestiach Trybunał Konstytucyjny wydaje w pełnym składzie. Jeżeli chodzi o badanie celów partii, stosuje się odpowiednio procedurę kontroli norm, co jest o tyle zrozumiałe, że przedmiotem badania jest statut partii. A gdy chodzi o badanie działalności partii, więc badanie faktów, stosuje się przepisy KPK, a zebranie i utrwalanie dowodów TK może zlecić Prokuratorowi Generalnemu. Bibliografia: 1 2 Kolasiński K. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a orzecznictwo sądowe, PiP 1998,nr 6 Garlicki L. Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2006 r. www.sejm.gov.pl 1 3
