Monitoring biologiczny i bioindykacja

Druk DNiSS nr PK_IIIF
OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA
NAZWA
PRZEDMIOTU/MODUŁU
KSZTAŁCENIA:
MONITORING BIOLOGICZNY I
BIOINDYKACJA
Kod przedmiotu: OKIn3 - n
Rodzaj przedmiotu: kierunkowy/obowiązkowy/
Wydział: Inżynierii Materiałów, Budownictwa i Środowiska
Kierunek: Ochrona środowiska
Specjalność (specjalizacja):Ekoturystyka, Ekspertyzy środowiskowe
Poziom studiów: pierwszego stopnia
Profil studiów: ogólnoakademicki
Forma studiów: niestacjonarne
Rok: III, Semestr: V
Formy zajęć i liczba godzin: wykłady – 10; ćwiczenia laboratoryjne: 10
Język/i, w którym/ch realizowane są zajęcia: j. polski
Liczba punktów ECTS: 2
Osoby prowadzące:
wykład: dr inż. Anna Salachna
ćwiczenia laboratoryjne: dr inż. Anna Salachna, [email protected]
* – pozostawić właściwą nazwę
1. Założenia i cele przedmiotu, w tym zakładane efekty kształcenia zdefiniowane w
kategoriach wiedzy, umiejętności i innych kompetencji:
Celem przedmiotu jest przekazanie współczesnej wiedzy z zakresu problematyki
monitoringu biologicznego oraz zastosowania różnych grup organizmów do oceny stanu
środowiska naturalnego. Po ukończonym kursie student/ka:

potrafi omówić cele, zadania i podstawy prawne monitoringu biologicznego
oraz wyjaśnia różnice pomiędzy pojęciem biomonitoringu i bioindykacji;

zna metodykę technik bioindykacji stosowanych do oceny zanieczyszczenia
wody, powietrza i gleby;

umie samodzielnie zaplanować i przeprowadzić ocenę jakości powietrza
wybranego terenu metodą udziału form morfologicznych porostów i na tej
postawie wykreślić mapę lichenoindykacyjną;

posiada umiejętność pracy w grupie.
2. Określenie przedmiotów wprowadzających wraz z wymaganiami wstępnymi:
Biologia, Ekologia ogólna
3. Opis sposobu wyznaczania punktów ECTS:
 Godziny kontaktowe: 20h, w tym
obecność na wykładach: 10h
obecność na ćwiczeniach laboratoryjnych: 10h
 Przygotowanie do ćwiczeń laboratoryjnych: 10h
 Przygotowanie raportu z ćwiczeń laboratoryjnych: 10h
 Przygotowanie do egzaminu i obecność na egzaminie: 10h
Razem nakład pracy studenta 50h = 2 pkt. ECTS
4. Wskaźniki sumaryczne
a) liczba godzin dydaktycznych (tzw. kontaktowych) i liczba punktów ECTS na zajęciach
wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich, realizowanych w formie
studiów stacjonarnych i niestacjonarnych,
 obecność na wykładach: 10h
 obecność na ćwiczeniach laboratoryjnych: 10h
Razem: 10h + 10h = 20 h co odpowiada 1 punktowi ECTS
b) liczba godzin dydaktycznych (tzw. kontaktowych) i liczba punktów ECTS na zajęciach o
charakterze praktycznym.
 obecność na ćwiczeniach laboratoryjnych: 10h
 przygotowanie do ćwiczeń laboratoryjnych: 10h
 przygotowanie raportu z ćwiczeń laboratoryjnych: 10h
Razem: 10h + 10h + 10h = 30h, co odpowiada 1 punktom ECTS
5. Zakładane efekty kształcenia
Numer
(Symbol)
P_W01
P_W02
P_W03
Efekty kształcenia dla przedmiotu
WIEDZA
wymienia cele i zadania monitoringu biologicznego oraz
omawia organizację monitoringu biologicznego w Polsce
definiuje pojęcie: biomonitoringu, bioindykacja, indykator,
bioindykator, obiekt indykowany, biotest,
zna metodykę podstawowych technik stosowanych w
bioindykacji powietrza atmosferycznego, gleby i wód
śródlądowych
Odniesienie do
efektów kształcenia
dla kierunku
OS1A_W17
OS1A_W17
OS1A_W17
UMIEJĘTNOŚCI
P_U01
P_U02
P_U03
identyfikuje podstawowe formy morfologiczne porostów
potrafi zaplanować i przeprowadzić w terenie badania dotyczące
czystości powietrza metodą udziału form morfologicznych
porostów
tworzy mapę lichenoindykacyjną danego terenu i potrafi ją
zinterpretować
OS1U_04
OS1U_10
OS1U_08
OS1U_10
P_K01
KOMPETENCJE SPOŁECZNE
posiada umiejętność pracy w grupie
OS1A_K04
Objaśnienia symbolu efektu dla przedmiotu (lewa kolumna w tabeli): P – efekt kształcenia dla
przedmiotu, pozostałe oznaczenia jak na druku DNiSS nr KP_IIA.
6. Odniesienie efektów kształcenia do form zajęć i sposób oceny osiągnięcia przez
studenta efektów kształcenia
Numer
(Symbol)
P_W01
P_W02
P_W03
P_U01
P_U02
P_U03
P_K01
Efekty kształcenia dla przedmiotu
Odniesienie
do form zajęć
Sposób oceny
wykład
zaliczenie
WIEDZA
wymienia cele i zadania monitoringu biologicznego
oraz omawia organizację monitoringu
biologicznego w Polsce
definiuje pojęcie: biomonitoring, bioindykacja,
indykator, bioindykator, obiekt indykowany,
biotest, rodzaje bioindykacji
zna metodykę podstawowych technik stosowanych
w bioindykacji powietrza atmosferycznego, gleby i
wód śródlądowych
wykład
zaliczenie
wykład,
ćwiczenia
laboratoryjne
zaliczenie,
repetytorium
UMIEJĘTNOŚCI
identyfikuje podstawowe formy morfologiczne
porostów
ćwiczenia
laboratoryjne
obserwacja pracy
na ćwiczeniach
laboratoryjnych;
repetytorium
raport z ćwiczeń
laboratoryjnych;
repetytorium
raport z ćwiczeń
laboratoryjnych;
repetytorium
potrafi zaplanować i przeprowadzić w terenie
badania dotyczące czystości powietrza metodą
udziału form morfologicznych porostów
prawidłowo wykreśla mapę lichenoindykacyjną i
potrafi ją zinterpretować
ćwiczenia
laboratoryjne
ćwiczenia
laboratoryjne
KOMPETENCJE SPOŁECZNE
posiadł umiejętność pracy w grupie
ćwiczenia
laboratoryjne
obserwacja pracy
na ćwiczeniach
laboratoryjnych
7. Opis sposobu weryfikacji osiągniętych przez studenta założonych dla przedmiotu
efektów kształcenia (należy opisać sposób weryfikacji każdego efektu kształcenia oddzielnie)
P_W01
Weryfikacja nastąpi przez odpowiedzi na pytania zadane na zaliczeniu. Przykładowe pytanie: Jakie są
cele i zadania monitoringu biologicznego?
P_W02
Weryfikacja nastąpi przez odpowiedzi na pytania zadane na zaliczeniu. Przykładowe pytanie: Co to
jest bioindykacja i jakie są jej rodzaje?
P_W03
Weryfikacja nastąpi przez odpowiedzi na pytania zadane na zaliczeniu. Przykładowe pytanie: Wymień
metody lichenoindykacyjne i omów jedną z nich.
Umiejętności
P_U01
Weryfikacja nastąpi poprzez rozpoznanie form morfologicznych okazów zielnikowych porostów
podczas ćwiczeń laboratoryjnych i w terenie.
P_U02
Weryfikacja nastąpi poprzez ocenę raportu z ćwiczeń laboratoryjnych oraz repetytorium.
P_U03I
Weryfikacja nastąpi poprzez ocenę raportu z ćwiczeń laboratoryjnych oraz repetytorium
Kompetencji społecznych
P_K01
Weryfikacja nastąpi poprzez obserwację pracy studenta podczas ćwiczeń laboratoryjnych.
8. Opis zasad zaliczania przedmiotu i sposobu ustalania oceny końcowej z przedmiotu
Podstawą zaliczenia przedmiotu jest zaliczenie na ocenę pozytywną (3,0 i więcej) każdej formy zajęć,
tzn. wykładów i ćwiczeń laboratoryjnych.
Ocena końcowa z przedmiotu jest określona na podstawie średniej arytmetycznej ocen z zaliczenia
oraz ćwiczeń laboratoryjnych, przy przyjęciu następujących reguł zaokrąglania:
a) jeśli pierwsza i druga cyfra po przecinku tworzą liczbę poniżej 25 wówczas ocenę zaokrąglamy w
dół do jedności, np. jeśli średnia równa jest 4,24, to ocena wynosi dobry (4,0),
b) jeśli pierwsza i druga cyfra po przecinku tworzą liczbę 25 i więcej wówczas ocenę zaokrąglamy w
górę do oceny „plus”, np. jeśli średnia równa jest 4,25, to ocena wynosi dobry plus (4,5),
c) jeśli pierwsza i druga cyfra po przecinku tworzą liczbę poniżej 75 wówczas ocenę zaokrąglamy w
dół do oceny „plus”, np. jeśli średnia równa jest 4,74, to ocena wynosi dobry plus (4,5),
d) jeśli pierwsza i druga cyfra po przecinku tworzą liczbę 75 i więcej wówczas ocenę zaokrąglamy w
górę do jedności, np. jeśli średnia równa jest 4,75, to ocena wynosi bardzo dobry (5,0).
9. Opis form zajęć
a) Wykłady
 Treści programowe (tematyka zajęć):
Sprawy organizacyjne: tematyka wykładów, literatura przedmiotu, regulamin zaliczeń
Wykład 1-2. Pojęcie i cel monitoringu biologicznego i bioindykacji
Definicja, cel i zadania monitoringu biologicznego; organizacja monitoringu biologicznego w
Polsce; pozycja biomonitoringu w systemie Państwowego Monitoringu Środowiska; definicja
i cel bioindykacji; naukowe podstawy bioindykacji; biomonitoring a bioindykacja; – 2 godz.
Wyklad 3-4. Bioindykatory i biotesty
Bioindykacja i jej rodzaje; pojęcie indykatora; pojęcie bioindykatora; klasyfikacja
bioindykatorów; obiekt indykowany; rodzaje obiektów indykowanych, pojęcie biotestu;
klasyfikacja biotestów -2 godz.
Wykład 5-6. Zastosowanie wskaźników biologicznych w ocenie zanieczyszczenia
powietrza atmosferycznego
Założenia lichenoindykacji, metody lichenoindykacji,
skala porostowa; założenia
brioindykacji, testy mszyste, skala AP mszaków; test kory drzew; test igliwia - 2 godz.
Wyklad 7-8. Zastosowanie wskaźników biologicznych w ocenie stanu wód śródlądowych
Biologiczne wskaźniki czystości wody; testy mikrobiologiczne; pojęcie saprobii i katarobii,
system saprobów;; wykorzystanie makrozoobentosu w bioindykacji – 1 godz.
Wykład 9-10. Bioindykacja środowiska glebowego
Organizmy wykorzystywane w monitoringu gleby; testy mikrobiologiczne; testy korzeniowe,
test Allium; biokataliza gleby; testy wazonowe – 1 godz.
Wykład 15. Zaliczenie przedmiotu – 1 godz.

 Metody dydaktyczne: wykład z prezentacją multimedialną; w trakcie wykładu przerwy na pytania
zadawane przez studentów.
 Forma i warunki zaliczenia: warunkiem zaliczenia jest uzyskanie pozytywnej oceny ze
sprawdzianu pisemnego przeprowadzonego na końcu kursu. Studentom przysługują 3 terminy
zaliczenia. Każda odpowiedź jest punktowana od 0 do 1 pkt. (co 0,25 pkt.); przedmiot jest zaliczany
jeśli student uzyska co najmniej 2,5 punktu ze sprawdzianu.
 Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej (maksymalnie 5 pozycji w każdej grupie):
Literatura przedmiotu
Burchardt. L. 1994 (red.) Teoria i praktyka badań ekologicznych. UAM w Poznaniu, Idee Ekologiczne
Tom 4, Seria Szkice nr 3. Sorus, Poznań.
Fabiszewski J. 1983 (red.). Bioindykacja skażeń przemysłowych i rolniczych. Ossolineum, WrocławWarszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
Fałtynowicz W. 1994. Monitoring powietrza. Porosty jako biowskaźniki zanieczyszczenia. Fundacja
CEEW, Krosno.
Grodzińska K. 1985. Zanieczyszczenie parków narodowych metalami ciężkimi. [W:] Grodzińska K.,
Olaczek R. (red.), Zagrożenie Parków Narodowych w Polsce. PAN Komitet Ochrony Przyrody,
PWN, Warszawa.
Jankowski W. 1994. Zastosowanie bioindykacji w praktyce monitoringu środowiska na przykładzie
północno-wschodniej Polski. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Agencja
Wydawnicza Poligraficzno-Księgarska „Bibliofil” Sp. z o.o., Warszawa.
Kuźniewski E. 1996. Bioindykacyjne metody w badaniach środowiska. [W:] Przyroda i człowiek.
Opolskie Centrum Edukacji Ekologicznej, Opole.
Monitoring przyrody ożywionej. Program wraz z instrukcją na lata 1994-1997. Narodowa Fundacja
Ochrony Środowiska, Warszawa 1993.
Roo-Zielińska E. 2004. Fitoindykacja jako narzędzie oceny środowiska fizycznogeograficznego.
Podstawy teoretyczne i analiza porównawcza stosowanych metod. Prace Geograficzne IGiPZ
PAN, 199.
Stańczykowska A. 1997. Ekologia naszych wód. WSiP, Warszawa.
Czasopisma
Przegląd Przyrodniczy Tom IX, Zeszyt 1-2, 1998. Wydawnictwo Lubuskiego Klubu
Przyrodników, Świebodzin. – zeszyt zawiera materiały z konferencji naukowej
„Monitoring i indykacja w ochronie przyrody”.
Biuletyn Monitoringu Przyrody 1/2000; 1/2000 (2); 1/2000/2; 1/2002 (3); 1/2003/4; 1/2004
(5)
b) ćwiczenia laboratoryjne
 Treści programowe (tematyka zajęć).
Temat przewodni: Porosty jako bioindykatory zanieczyszczenia powietrza.
1. Ocena jakości powietrza wybranego terenu za pomocą metody udziału
form morfologicznych porostów
Wybór terenu badań. Wyznaczenie stanowisk badawczych. Opis stanowiska. Technika
poboru i przechowywania próbek porostów. Identyfikacja form morfologicznych
zebranych okazów. Analiza rozmieszczenia form morfologicznych - tworzenie mapy
lichenoindykacyjnej badanego terenu – zajęcia w terenie i na sali mikroskopowej 9 godz.
2. Repetytorium. Ocena sprawozdań  1 godz.
Metody dydaktyczne: instruktaż (z wykorzystaniem sprzętu multimedialnego) i samodzielna praca
studentów w grupach (na sali ćwiczeń i w terenie) pod opieką nauczyciela akademickiego;
 Forma i warunki zaliczenia:
Warunkiem zaliczenia ćwiczeń laboratoryjnych jest:
1. obecność na zajęciach: dopuszcza się 2 usprawiedliwione nieobecności, które należy odrobić w
ustalonym terminie;
2. uzyskanie pozytywnej oceny z raportu z ćwiczeń;
3. uzyskanie co najmniej 10 punktów zaliczeniowych z ćwiczeń i repetytorium; punkty zaliczeniowe
obejmują:
- ocenę pracy studenta podczas zajęć (wejściówki, aktywność - do 5 pkt.),
- ocenę z repetytorium (do 15 pkt.).
 Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej (maksymalnie 5 pozycji w każdej grupie):
Fałtynowicz W. 1994. Monitoring powietrza. Porosty jako biowskaźniki zanieczyszczenia. Fundacja
CEEW, Krosno.
Podbielkowski Z., Rejment-Grochowska I., Skirgiełło A. 1986. Rośliny zarodnikowe. PWN,
Warszawa.
Wójciak H. 2003. Porosty, mszaki, paprotniki. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa