ydzi i Niemcy w Poznaniu * zapomnianie dziedzictwo?
advertisement
Żydzi i Niemcy w Poznaniu – zapomniane dziedzictwo? Analiza korpusu prasowego i wywiadów fokusowych Małgorzata Fabiszak, Wydział Anglistyki Anna Weronika Brzezińska, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Projekt badawczy "Pamięć i tożsamość w krajobrazie miejskim: studium przypadku na przykładzie Poznania” Grant NCN nr 2013/09/B/HS6/00374 Projekt realizowany we współpracy między Wydziałem Anglistyki UAM i Instytutem Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM Co nas „kręci”? Pamięć Tożsamość Krajobraz Cel badań i operacjonalizacja Cel: Zbadanie interakcji między pamięcią i tożsamością społeczności lokalnej w kontekście dynamicznie zmieniającego się krajobrazu kulturowego Operacjonalizacja: Krajobraz miejski w obecnym projekcie zawężony będzie do badania pamięci o zlikwidowanych i zamkniętych cmentarzach, które stanowią punkt wyjścia do tworzenia korpusu prasowego (PozNewsCor) i prowadzenia wywiadów zogniskowanych Plan badań Analiza danych korpusowych Analiza wywiadów indywidualnych z elitami miasta Analiza wywiadów zogniskowanych Struktura i rozmiar korpusu PoZNewsCor ŹRÓDŁO OKRES LICZBA SŁÓW dodatek lokalny Gazety Wyborczej 1994-2014 200 000 Głos Wielkopolski 1990-1994 1995-2008 2009-2014 48 000 Gazeta Poznańska 1990-2006 Express Poznański 1990-1999 36 000 miejskie strony informacyjne 36 000 blogi tematyczne 19 000 Narzędzia analizy danych korpusowych KWIC kolokacje n-grams KWIC Kolokacje słowa: GRÓB PozNewsCor NKJP •Powstańcy (Wielkopolscy) •cadyk (poz. 7) •żołnierze •żołnierze •bliscy •masowe •Cegielski •pomordowani •Zasłużonych Wielkopolan •powstańcy (poz. 71) Analiza n-gramów grobach żołnierzy polskich, żołnierzy radzieckich, żołnierzy niemieckich przez Niemców (32) Analiza n-gramów składanie kwiatów na grobach żołnierzy polskich, żołnierzy radzieckich, żołnierzy niemieckich [Miłostowo] / Cytadelowców, żołnierzy radzieckich, żołnierzy alianckich [Cytadela] przez Niemców (32) – analiza predykacji jego grób został jednak zniszczony … miejsce pochówku jest nieznane po likwidacji cmentarza … był chyba pierwszym poznańskim Żydem zamordowanym … został aresztowany … poległych podczas bombardowania … Poznania Wstępne wyniki analizy korpusów • osobność Wielkopolski w skupionej na Warszawie historii narodowej • osobność poznańskich Żydów • ponadnarodowa wspólnota żołnierzy • rola kibiców Lecha w odnawianiu grobów Powstańców Wlkp • komentarze na stronach internetowych używają jęz. silnie nacechowanego emocjonalnie, używają fraz z dyskursu charakterystycznego dla polityki historycznej PRL (pytanie: Czy w wywiadach fokusowych będą różnice pokoleniowe?) Interakcja między analizą ilościową a jakościową analiza korpusów wywiady fokusowe • sformułowanie pytań do wywiadów • brak informacji o autorach komentarzy • wyraźny podział na grupy pokoleniowe • transmisja kulturowa Wywiady fokusowe 4 pokolenia 3-10 osób 16 wywiadów Pytania Jakie miejsca w Poznaniu kojarzą się Pani/Panu z Żydami? Jakie miejsca w Poznaniu kojarzą się Pani/Panu z Niemcami? Grupa 1 – lata 30 Niemcy Żydzi SKOJARZENIA Dawne cmentarze Cytadela Kościół na ul. Mostowej Powieszenie A. Greisera Niemcy jako likwidatorzy cmentarzy Miłostowo Miłostowo Dni Judaizmu Synagoga Cmentarz na Targach NIEMCY / NIEMIECKIE • R3- mąż pamięta jak Greisera wieszali na narożniku. Jako dzieciaki lecieli tam patrzeć o 5 rano • R2- moja mama tam była ŻYDZI / ŻYDOWSKIE A co by można zrobić z takim miejscem? Zachowywać, czy odnawiać? R1- oni chyba to budują, gminy żydowskiej chcą odbudować to A czy kojarzycie panie dawny cmentarz żydowski w Poznaniu? R3- tak, na Towarowej [to nie żydowski – przyp. aut.] R2- w latach 50., do stacji PKS gdzie się idzie R1- przy Browarze też w latach 50. [to nie żydowski – przyp. aut.] R3- a tam na Głogowskiej, na Świerczewskiego? R1- tam był też, ale ja nie wiem R2- na Targach Poznańskich, w latach 50. Likwidowane Grupa 2 – lata 50 Niemcy Żydzi SKOJARZENIA Kościół na ul. Mostowej Park Manitiusa Cytadela Powieszenie A. Greisera Park Marcinkowskiego Cmentarz na Targach Dzielnica żydowska Pływalnia – synagoga Festiwal Kultury Żydowskiej Cmentarz na Targach Pomnik NIEMCY / NIEMIECKIE R1- to prawda, ale mnie bulwersuje fakt, że bożnicę przeznaczono na tego typu. Jak by powstała tam galeria sztuki, to by już nie budziło we mnie takich negatywnych emocji, jak fakt, że tam jest pływalnia R4- ale to nie poznaniacy, tylko Niemcy zrobili R3- tak, ale Niemców dawno nie ma R4- miasto buduje autostrady donikąd, na terenie Miasta Poznania, natomiast są tego rodzaju miejsca, na które przeznaczone powinny być pieniądze, bo to jednak są wartości kulturowe ŻYDZI / ŻYDOWSKIE Natomiast czy to była wielokulturowość w takim znaczeniu, jak my to chcemy dzisiaj rozumieć, nie mam przekonania. To była raczej wspólnota interesów, religia w zasadzie prawie taka sama, Żydów w Poznaniu było na lekarstwo i też oni byli bardzo zintegrowani. To nie było takie chałaciarstwo jak na wschodzie, tylko to byli intelektualiści, gospodarze, kupcy, biznesmeni. Nie było czegoś takiego, że były getta, czy miejscowości, gdzie większość stanowili Żydzi. Czy poza synagogą kojarzycie panie jeszcze jakieś miejsca w Poznaniu, które są związane z obecnością Żydów w naszym mieście? R3- jest jakiś pomnik postawiony na skrzyżowaniu Półwiejskiej i Królowej Jadwigi A nie wie Pani co upamiętnia ten pomnik? R3- wiem, że tam jest Sefora, ale szczerze mówiąc nie wiem R2- chyba już nie ma takich miejsc, bo wszystkie cmentarze żydowskie, wszystko zostało zlikwidowane. Pierwsze słyszę, też nie wiedziałam, że coś takiego jest w Poznaniu R3- ja wiem, że jest, a co dokładnie tam się stało to nie wiem Grupa 3 – lata 70 SKOJARZENIA Niemcy Cytadela Szpital na Przybyszewskiego Kościoły przy ul. Ogrodowej i Grunwaldzkiej Park Manitiusa Dzielnica Cesarska Żydzi Pływalnia Odbudowany cmentarz Gmina Żydowska NIEMCY / NIEMIECKIE R2- ale to widać w mentalności, każdy się zgodzi, że jesteśmy troszkę Prusakami, my, Wielkopolanie, co ja w dużej mierze uważam za plus, w sensie naszego uporządkowania, oszczędności itd. Nie mówię o skąpstwie. Ale na pewno tutaj cała dzielnica z Operą, z tymi neoklasycystycznymi budynkami na pewno jest pozostałością po tym okresie ŻYDZI / ŻYDOWSKIE A czy znacie jakieś miejsca w przestrzeni Poznania, które są świadectwem obecności Żydów w naszym mieście? R1- tzw. pływalnia R2- plus odbudowany cmentarz, też już nie na Cytadeli są te nagrobki, które znaleziono, gdzieś przeniesione R3- na pewno mieliśmy sporą gminę żydowską i wiadomo, że nasza pływalnia, dawna synagoga też jest świadectwem, że Żydzi te rejony zamieszkiwali, ale to bardziej Stare Miasto Grupa 4 – lata 90 SKOJARZENIA Niemcy Cytadela Park przy Starym Browarze Park Manitiusa Park Drwęskich Park na Górczynie Żydzi Miłostowo – lapidarium Cmentarz na ul. Głogowskiej Synagoga Legenda o hostiach Rusałka NIEMCY / NIEMIECKIE Nie wiem co z tym teraz zrobić, ale ja bym nie chciał w żaden sposób żołnierzy Wehrmachtu uczcić w Poznaniu, bo to jest jakieś wykrzywienie. Na Cytadeli są też pochowani żołnierze niemieccy, Wehrmachtu. Czy ich miejsce spoczynku powinno istnieć? R4- jak Niemcy dadzą kasę to ludzkim obowiązkiem byłoby wziąć i zrobić nagrobki, ale jak nie, to nie ŻYDZI / ŻYDOWSKIE R1- moi dziadkowie leżą niedaleko tego miejsca. Zawsze się przechodziło, a 2 lata temu zacząłem chodzić wokół tego. Leżały jakieś kamienie, nie zwracałem uwagi specjalnie, ale potem doszukałem się żydowskich napisów. Historii miejsca nie znam Ktoś z was jeszcze widział to miejsce? R5- wiele osób widziało, ale chyba nikt się nie zastanawiał szczególnie, bo nie jest to jakieś spektakularne. Może gdyby był jakiś napis bardziej Czy jest to waszym zdaniem właściwy sposób postępowania z macewami? R1- są w jakiś sposób upamiętnione. Nie jest tak zrobione, że wychodzą co jakiś czas jakieś problemy z tym, że z macew się robi kostki brukowe. Tak że uważam, że jak one tutaj leżą w jakimś miejscu i są w jakiś sposób zadbane, zawsze na Wszystkich Świętych stoją jakieś znicze, ktoś jednak się interesuje tym miejscem, pamięta o tych ludziach A czy kiedyś Poznań był miastem wielokulturowym? R7- przed wojną na pewno R5- raczej ze strony Niemców R7- i Żydów Źródła wiedzy Lata 30 Lata 50 Lata 70 Lata 90 Osobiste Osobiste Udział w życiu Edukacja doświadczenie doświadczenie kulturalnym szkolna Udział w życiu kulturalnym Własne poszukiwania Podsumowanie We wszystkich grupach: NIEMCY / NIEMIECKIE: Cytadela, Park Manitiusa ŻYDZI / ŻYDOWSKIE: Miłostowo, synagoga/pływalnia, odbudowany cmentarz
