teatr muzyczny capitol - rys historyczny kalendarium 1929

TEATR MUZYCZNY CAPITOL - RYS HISTORYCZNY
KALENDARIUM
1929
otwarcie kompleksu kinoteatru CAPITOL, składającego się z trzech brył:
- budynku frontowego z hallem kasowym i mieszkaniami na wyższych kondygnacjach –
od strony ówczesnej Gartenstrasse, dziś ul. Piłsudskiego
- sali widowni, którą z budynkiem frontowym spinał łącznik
- budynku administracji, magazynów i zaplecza technicznego – od strony ówczesnej
Springerstrasse, dzisiejszej ul. Bogusławskiego.
Złocona fasada przedwojennego Capitolu
10
1945
Podczas działań wojennych budynek od strony ul. Piłsudskiego został zburzony do
parteru, pozostałe budynki kompleksu ocalały nienaruszone. Po zakończeniu wojny hall
kasowy, łącznik i salę widowiskową pozbawiono pierwotnego wystroju, a także wykładzin
kamiennych podłóg i ścian.
Płonący gmach kinoteatru podczas działań wojennych
Po zakończeniu wojny
11
1950
Uchwałą Miejskiej Rady Narodowej we Wrocławiu kompleks kinoteatru Capitol przekazano
w zarząd i użytkowanie Centrali Rozpowszechniania Filmów. Do roku 1960 trwa remont i
modernizacja obiektu. Ściany widowni przemalowano w stylu socrealistycznym, położono
parkiet, pseudoboazerię z płyt paździerzowych. Wykonano też drobne przebudowy, w
tym lokalnej kotłowni – która, jak się wkrótce okazało, nie była w stanie ogrzać budynku
zimą. W dawnym Capitolu zaczyna działać kino Śląsk.
Nowy gospodarz obiektu – kino Śląsk
1965
Dzięki staraniom ówczesnej dyrektor Beaty Artemskiej do budynków kina Śląsk zostaje
„dokwaterowana” Operetka Wrocławska, na zasadzie sublokatora płacącego comiesięczny
czynsz.
Porozumienie
zawarte
między
władzami
Wrocławia
i
Okręgowym
Przedsiębiorstwem Rozpowszechniania Filmów określa status Operetki, która korzystać
może ze sceny i zaplecza w wyznaczonych dniach tygodnia.
1973
Uchwałą Rady Ministrów z 22 lipca Wrocław otrzymuje decyzję o budowie kompleksu
teatrów muzycznych wraz ze szkołami muzycznymi wszystkich szczebli, szkołą baletową
oraz całą infrastrukturą. Rozpisany zostaje konkurs architektoniczno-budowlany, którego
rozstrzygnięcie zbiega się z wypadkami radomskimi.
1976
Kryzys gospodarczy uniemożliwia wdrożenie budowy. W zamian za to władze lokalne
rozwiązują problem teatru muzycznego przez przeniesienie własności z kinematografii na
grunt miasta, teatru itp. Do roku 1990 trwają prace w tym zakresie, nieustannie
blokowane przez brak porozumień międzyresortowych.
12
Lata 80.
Budynki kinoteatru – zwłaszcza hall kasowy, łącznik i widownia niszczeją coraz bardziej,
popadają w ruinę, zarządzający bowiem nie prowadzi nawet podstawowych prac
zabezpieczających. Każda zima wyłącza teatr z działalności z powodu niedogrzania. Kino
pracuje, „artyści na ekranie nie marzną”, a publiczność na widowni siedzi w płaszczach.
Na skutek fatalnego stanu pożarowego obiektów i poważnego zagrożenia, w czasie
operetkowych spektakli pod budynkiem stoją wozy bojowe straży pożarnej.
Od 1985 roku dziurawy dach powoduje, że woda kapie na scenę i spływa po ścianach
nośnych balkonu. Na liczne protesty Operetki Wrocławskiej zarządzający odpowiada, że
nie ma środków na remonty i że ma podobne problemy z większością kin w okręgu.
1987
Po wielu rozmowach dotychczasowa umowa najmu zostaje przekształcona w umowę
dzierżawy, która zakłada, że Operetka Wrocławska będzie dzierżawić obiekty, które ma
wyremontować, nie płacąc za to czynszu. Chodziło o remont kapitalny wraz z
wyposażeniem hallu kasowego, widowni i kotłowni. Rozpoczyna się remont kapitalny
obiektu uwzględniający wymianę instalacji, zabezpieczenia pożarowe i techniczne,
poprawę warunków sanitarnych i bhp oraz przywracających standard zrujnowanym
budynkom.
Wciąż trwają starania o zmianę zarządu.
1989
Rozpoczynają się działania zmierzające do przekazania Operetce Wrocławskiej praw
gospodarza kompleksu, który Operetka remontuje, wyposaża, ogrzewa, zapewnia
czystość. Urząd Miasta wypowiada kinematografii zarząd kinoteatru, lecz decyzję uchyla
wojewoda wrocławski, zaś Krajowa Komisja Uwłaszczeniowa podtrzymuje jego opinię.
1990
Ustawa z dnia 5 grudnia stanowi, że dotychczasowi zarządzający stają się z mocy prawa
właścicielami. Mimo to między Operetką a kinematografią nadal trwają negocjacje,
kończący się remont kapitalny zaostrza bowiem apetyt na korzystanie z obiektu przez
następne lata.
1992
Odra-Film wszczyna postępowanie zmierzające do sprywatyzowania obiektów. Wydział
Kultury Urzędu Wojewódzkiego i Operetka Wrocławska wnoszą o wpisanie kompleksu
kinoteatru do rejestru zabytków, chcąc w ten sposób uchronić go od zmiany
przeznaczenia i charakteru.
13
1997
Dziesięć lat po rozpoczęciu remontu budynek zniszczyła powódź. Budynek Teatru
Muzycznego-Operetki Wrocławskiej znalazł się na zalanym obszarze. Woda przy ul.
Piłsudskiego utrzymywała się jeszcze kilka dni po przejściu głównej fali powodziowej.
Wrocław, lipiec 1997, ul. Piłsudskiego pod wodą.
Zdjęcie pochodzi z portalu internetowego www.wroclaw.hydral.com.pl
2002
Dyrekcję Teatru obejmuje Wojciech Kościelniak, co wkrótce zaowocuje zmianą profilu z
operetkowego na nowocześniejszy w stylu i wyrazie teatr muzyczny, przekształceniami
systemu pracy artystycznej, a także – jak się niebawem okaże – nazwy Teatru.
2004
Z badań opinii publicznej, zleconych Instytutowi Pentor przez Teatr Muzyczny, wynikało,
że prawie 70 proc. wrocławian nie wie, gdzie ma siedzibę Teatr Muzyczny. Budynek przy
ul. Piłsudskiego kojarzy im się wyłącznie z nieistniejącym już kinem Śląsk. Połowa jest
błędnie przekonana, że Teatr Muzyczny i Operetka Wrocławska to dwie różne instytucje.
Dlatego też, między innymi na podstawie tych badań, uchwałą Rady Miejskiej podjęto
decyzję o powrocie do historycznej nazwy CAPITOL.
2005
Rozstrzygnięto konkurs na rozbudowę i modernizację Teatru Muzycznego. Autorzy
zwycięskiego projektu to krakowska pracownia KKM Kozień Architekci: dr arch. Marek
Kozień, dr arch. Magdalena Kozień-Woźniak, arch. Katarzyna Kozień-Baczkowska;
współpraca: arch. arch. Grzegorz Jagiełło, Michał Rączka, Wojciech Miętka.
Krakowski oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich przyznał projektowi nagrodę
Projekt Roku 2005, z uzasadnieniem: „Za trafne rozwiązanie przestrzenne w trudnej
lokalizacji śródmiejskiej oraz uzyskanie harmonijnego powiązania istniejących obiektów z
nową strukturą architektoniczną”.
2006
W maju dyrektorem Teatru zostaje Konrad Imiela. We wrześniu rozpoczyna działalność
Mała Scena Teatru Muzycznego Capitol.
14
DZIEJE BUDYNKU
Budowa kinoteatru – 1929
Dokumenty archiwalne, związane z budową kinoteatru Capitol – rysunki projektowe,
projekty instalacji itp. pochodzą z lat 1928-1930. Parcela, na której zbudowano kompleks
kinoteatru Capitol, miał nieregularny kształt, jej długość wynosiła 100 m, a szerokość –
26 m. Działkę usytuowaną w środkowej części zwartego, miejskiego bloku zabudowy,
wyznaczały: od północy Gartenstrasse (dziś ul. Marszałka J. Piłsudskiego), jedna z
ważniejszych ulic Wrocławia, prowadząca do dworca kolejowego, od południa
Springerstrasse (dziś ul. W. Bogusławskiego), od wschodu Neudorfstrasse (dziś –
Komandorska), a od zachodu przez Neue Schweidnitzer Strasse (dzisiejsza Świdnicka).
Cała nieruchomość objęta była zabudową.
Opisy budynku oraz jego wnętrz znane są też z ówczesnych materiałów prasowych –
otwarcie Capitolu, najnowocześniejszego kinoteatru we wschodniej części Niemiec,
wzbudziło ogromne zainteresowanie prasy i opinii publicznej. Również fachowe
czasopisma budowlane poświęciły na swoich łamach dużo miejsca tej nowej wrocławskiej
inwestycji. „Deutsche Bauzeitung” z czerwca 1929 roku zawiera dziesięciostronicowy
artykuł pióra architekta P. Schaefera, z fotografiami elewacji i wnętrz. Choć reprodukcje
były czarno-białe, tekst opisuje szczegółowo kolorystykę i barwy oświetlenia budynku.
Uroczyste otwarcie Capitolu miało miejsce 20 lutego 1929 r. o godz. 20. W ówczesnej
prasie czytamy o wielkim wrażeniu, jakie wywarła na gościach fasada, skrząca się feerią
złotych, czerwonych i błękitnych refleksów. Efekt ten wywołały czerwono-niebieska
neony, odbijające się w złotej ceramicznej mozaice, którą wyłożono fasadę.
W północnym, frontowym budynku – dziś nieistniejącym – znajdowało się główne
wejście, westybul, hall kasowy oraz sklep, na górnych kondygnacjach zaś mieszkania.
Budynek środkowy – salę kinową – z frontowym budynkiem spinał łącznik, mieszczący
główne foyer. Budynek kina poprzedzony był niewielkim podwórzem wewnętrznym o
nieregularnym rzucie. Za kinem znajdowało się drugie patio, wiodące do budynku
południowego, mieszczącego biura i magazyny.
Budynek od strony dawnej Gartenstrasse / ul. Piłsudskiego
Frontowy budynek Capitolu przerywał monotonię dotychczas istniejącej zabudowy, bo
chociaż fasadę usytuowano w linii pierzei, wyróżniała ją jednak wysokość: Capitol
górował nad sąsiednimi budynkami o półtorej kondygnacji.
Dekorację prostej, dziewięcioosiowej, czterokondygnacyjnej fasady stanowiły wyraziste,
pionowe podziały w części środkowej. Sześć ukośnych pseudoprzypór ujmowało
środkowe osie okienne fasady, rozczłonkowując jej płaszczyznę. W przyziemiu
znajdowały się wejścia do kina i sklepu oraz okno wystawowe, ujęte w filary o mosiężnobrązowej okładzinie.
Na szczególną uwagę zasługuje wspomniana wyżej fasada, a zwłaszcza materiał użyty do
jej oblicowania. Były to prostokątne płytki ceramiczne z glazurą złoconą amalgamatem,
zwane kilońskimi. Wraz z reklamą świetlną dawały interesujący efekt. Pionowe elementy
fasady podkreślono przez wkomponowanie rur jarzeniowych w kolorze jasnoróżowym,
litery w nazwie kina były niebieskie w czerwonym obramowaniu, program kina
umieszczony powyżej wejść był w kolorze niebieskim. Po zmroku wyraźnie widać było
podświetlone pionowe elementy na tle lśniącej złotem płaszczyzny fasady. Fasada była
ciekawym przykładem prostych, rytmicznych podziałów, geometrycznych form i
błyszczących, barwnych faktur.
15
Do przedsionka kina prowadziły trzy portale, stamtąd przechodziło się do hallu kasowego
we wschodniej części i do klatki schodowej wiodącej na górne kondygnacje, gdzie
mieściły się mieszkania. Po drugiej stronie klatki schodowej znajdowało się wyjście z kina
oraz przejazd, a następnie sklep. Na ścianach hallu kasowego, w witrynach z czerwonymi
ramami, eksponowano zdjęcia oraz porcelanę. Sufit hallu był srebrny, podłogę zdobiła
wykładzina w geometryczne wzory w kolorach czarnym, białym i czerwonym.
Bezpośrednie oświetlenie dawały umieszczone na suficie białe rury świetlne, oświetlenie
pośrednie było w kolorze złoto-żółtym.
Łącznik
Nieistniejący już budynek frontowy skomunikowany był z budynkiem sali kinowej przy
pomocy łącznika. Łącznik o wysokości półtorej kondygnacji przetrwał zniszczenia II wojny
światowej, jednak w zmienionym kształcie. Zachowały się częściowo tylko szklane drzwi
do widowni i hallu kasowego oraz trzy wysokie okna w zachodniej ścianie. Wypełniały je
niezachowane witraże o geometrycznej kompozycji, wśród której wyróżniała się
wykonana w ciemniejszym kolorze figura o kształcie podobnym do litery „Z”. Środkowe
okno umieszczone było w ryzalitowej wnęce. Ściany i sufit łącznika były platerowane
srebrem, podłogę zaś wyłożono dywanem w kolorze miedzi, w geometryczne wzory. Na
ścianie naprzeciw okien znajdowały się witryny. Obok wejścia na widownię, przy
wschodniej ścianie, były dwubiegowe schody z podestem, prowadzące na balkon.
Balustradę przy schodach wykonano z żelaznej, szlifowanej kraty, poręcze zaś z
polerowanego mosiądzu. Pośrodku balustrady na półpiętrze wkomponowano formę
architektoniczną w kształcie wieży, w którą wpisana była litera „S” (być może od słowa
„Schlesien” – „Śląsk” lub od pierwszej litery nazwiska architekta wnętrz, Siemersa).
Bezpośrednie, białe oświetlenie wnętrza umieszczono w płaszczyznach sufitowych,
przesłaniających częściowo konchy sufitowe, w których ukryto żółto-złote oświetlenie
pośrednie.
Obecnie północną część łącznika zasłania przybudówka dobudowana do parterowego
pawilonu, który powtarza jedynie pierwotny rzut budynku frontowego.
Elewację łącznika zdobiły horyzontalne podziały utworzone z ceglanych i tynkowych
pasów, całość wieńczyła ścianka attykowa ograniczona profilowanymi gzymsami.
Foyer i widownia
Budynek główny o nieregularnej, uskokowej bryle, usytuowany pierwotnie w wewnętrznej
zabudowie bloku miejskiego, jest obecnie odsłonięty. Wewnątrz widownię poprzedzał
szeroki hall z garderobą (szatnią), oddzieloną rzędem filarów. Naprzeciw szatni w
północnej ścianie, znajdowała się nisza bufetowa, wyposażona w kryształowe, szlifowane
lustra. Do dziś zachowała się szafa bufetowa z zasuwanymi drzwiczkami w dolnej partii
oraz lustrami i półkami w górnej części.
Widownia, podobnie jak hall kasowy i foyer utrzymana w mieniącej się i lśniącej złotosrebrnej kolorystyce. Sufit i ściany pokryte były złotem, na które nałożono wielobarwny
laserunek. Fotele o siedziskach krytych czerwonym pluszem ustawiono na odcinkach łuku
będących powtórzeniem krzywizny balustrady ograniczającej pomieszczenie dla orkiestry,
liczące 40 miejsc. Pulpit dyrygenta wyposażono w dwa aparaty telefoniczne, zegar
elektryczny, tablicę rozdzielczą z sygnalizacją oraz iluminatorem wyświetlającym film,
któremu akompaniowała orkiestra.
Obramowanie sceny tworzyły cztery półkoliste fasety, umieszczone w ukośnie ściętych
ościeżach. Scenę zasłaniały trzy jedwabno-welurowe kurtyny w kolorze złota, czerwieni i
czerni.
Na scenie i widowni zainstalowano system czterobarwnych lamp, których kolory można
było tonować uzyskując delikatne odcienie.
Po prawej stronie obok sceny, niewidoczne dla publiczności, umieszczono najnowsze
organy koncertowe o wysokości dwóch pięter. Za rzędami foteli znajdowały się loże
wybite czerwonym materiałem.
Ze szczególnym smakiem zaprojektowano balkon ze lśniącą balustradą w kolorze masy
perłowej. Złotą płaszczyznę sufitu i ścian ożywiały gipsowe listwy, tworzące siatkę
16
nieregularnej kompozycji geometrycznej. Na suficie znajdują się dwie pozorne kopuły,
większa obejmuje całą płaszczyznę sufitu, mniejsza zajmuje środek. Owalny kształt kopuł
podkreśla ekspresyjna linia o wklęsło-wypukłym konturze, miejscami załamujące się pod
kątem prostym. Wykrój kopuł ma rozbudowany, trójuskokowy profil. Dolna kopuła
platerowana była srebrem, górna utrzymana w tonacji złotej. W kopule i nad balkonem
wbudowano wentylatory.
Balkon miał osobne foyer z szatnią – tu również sufit, ściany i filary były srebrne, a
podłogę wyłożono dywanem w geometryczne wzory. W zachodniej ścianie umieszczona
była nisza bufetowa, pośrednie żółte oświetlenie ukryto w konchach sufitowych.
Dekorację malarską, pozłacanie ścian widowni i foyer wykonało znane berlińskie atelier,
specjalizujące się w malowaniu teatrów, kin i hoteli – Atelier Fricke. W 1956 roku
pierwotną kolorystykę w ocalałych wnętrzach usunięto i ściany pomalowano temperami.
Obecny projekt kolorystyki widowni jest dziełem Autorskich Pracowni Architektury
Spółdzielnia Pracy Twórczej we Wrocławiu.
Budynek tylny
Przy Springerstrasse (obecnie ul. Bogusławskiego) wzniesiono budynek mieszczący biura
i magazyny teatralne. W przyziemiu znajdowało się wyjście awaryjne dla publiczności.
Elewacje od strony ulicy jak i wewnętrznego podwórza ozdobiono poziomymi pasami
oblicowanymi na zmianę cegłą i tynkiem. Duże okna umieszczono w ceglanych pasach,
małe okienka w szóstej kondygnacji oblicowanej tynkiem. Elewację wieńczy uskokowy,
graficzny gzyms.
Koszt budowy kina Capitol wyniósł 2 miliony marek. Właścicielem obiektu była spółka
Schauburg AG. Projekt wykonał berliński architekt Friedrich Lipp (1882-1957).
Wykonawcą był architekt A. Wedemann, przy urządzaniu teatru pracował arch. Paul
Siemers, za techniczną stronę odpowiadał arch. Gustav Wolf, pracami rzeźbiarskimi
kierował artysta rzeźbiarz Otto Kurth.
17
DZIAŁALNOŚĆ ARTYSTYCZNA
Historia CAPITOLU jako teatru muzycznego rozpoczyna się tuż po wojnie - do Wrocławia
trafiło wielu artystów operetkowych z całej przedwojennej Polski. Jeszcze w 1945 roku
stworzyli zespół artystyczny, który występował w nieistniejącym już Teatrze Popularnym
(w tym miejscu obecnie mieści się hotel Holiday Inn).
Jednak za dzień powstania Teatru przyjmuje się 21 marca 1955 roku, kiedy po raz
pierwszy wystawiono „Zemstę Nietoperza” Johanna Straussa w reżyserii Szymona
Szurmieja (obecnego dyrektora Teatru Żydowskiego w Warszawie). W tym czasie teatr
nosił nazwę „Operetka Dolnośląska”, repertuar obejmował przede wszystkim klasyczne
operetki (Offenbach, Abraham, Dostal, Strauss), a spektakle odbywały się na scenie
Opery Wrocławskiej.
W 1964 roku Operetka przeniosła się z Opery do swojej obecnej siedziby, czyli budynku
kina „Śląsk”. 6 marca 1970 odbyła się tu prapremiera śpiewogry Katarzyny Gaertner i
Ernesta Brylla „Janosik, czyli Na szkle malowane”, zrealizowanej na zamówienie
ówczesnej dyrektor Operetki, Krystyny Kostrzewskiej.
W ciągu kolejnych regularnie zmieniano nazwę tej sceny – w 1977 roku na Teatr
Muzyczny, w 1979 na Operetka Wrocławska, a w 1991 dwa człony połączono w Teatr
Muzyczny-Operetka Wrocławska. W latach dziewięćdziesiątych dyrektor Marek Rostecki
rozszerzył operetkowy profil teatru o koncerty, rewie i musicale. Niewątpliwym sukcesem
tych lat był wrocławski „Skrzypek na dachu” w reżyserii Jana Szurmieja.
W 2002 kierownictwo Teatru objął Wojciech Kościelniak, którego ambicją było stworzenie
we Wrocławiu prężnego teatru muzycznego nowej generacji. Kościelniak wprowadził
castingowy system pracy, zapraszał do Wrocławia najlepszych artystów młodego
pokolenia (jak Jarosław Staniek, Leszek Możdżer, Katarzyna Groniec, Kinga Preis, Jacek
Bończyk, Janusz Radek).
Obecny dyrektor naczelny i artystyczny, Konrad Imiela, kontynuuje tę linię programową
Teatru.
W budynku przy ul. Piłsudskiego 72, mieszczącym biura administracji, uruchomiono w
2006 roku Małą Scenę na 50 miejsc, na której można oglądać kameralne spektakle
muzyczne. Premierowym przedstawieniem, otwierającym działalność Małej Sceny, była
„Era Wodnika”.
Scena została odremontowana i zaprojektowana z myślą o kameralnych projektach
artystycznych - recitalach, koncertach i innych małych formach muzycznych i
teatralnych.
Dyrektorzy wrocławskiego teatru muzycznego:
1955 - 1957 Stanisław Romański
1958 - 1959 Mieczysław Krzyński
1960 - 1963 Michał Religioni
1963 - 1964 Beata Artemska
1964 - 1966 Henryk Gąsior
1966 - 1979 Barbara Kostrzewska
1979 - 1981 Maria Januszkiewicz-Nowicka
1981 - 1991 Leon Langer
1991 - 2002 Marek Rostecki
2002 - 2006 Wojciech Kościelniak
Od 2006 Konrad Imiela
18