Wstęp do filozofii wykład 9

Wstęp do filozofii
wykład 9:
Zagadnienia epistemologii:
czym jest wiedza?
dr Mateusz Hohol sem. zimowy 2014/2015 Tekst dostępny tutaj: http://filozofiauw.wdfiles.com/local--files/teksty-zrodlowe/Gettier%20-%20Czy%20jest%20wiedzą.pdf
Do przeczytania i przemyślenia
•  Edmund Ge=er, Czy uzasadnione i prawdziwe przekonanie jest wiedzą?, przeł. J. Hartman, J. Rabus, „Principia” 1990, 1, s. 93-­‐96. –  Jeden z najsłynniejszych tekstów w epistemologii w ogóle – w wykładzie znajdują się inspirowane nim przykłady; proszę o uważną lekturę i wymyślenie podobnych kontrprzykładów dla klasycznej koncepcji wiedzy ZAGADNIENIA WSTĘPNE
Poznanie i filozofia
•  Nazwy dyscyplin
filozoficznych (terminy są
bliskoznaczne*)
–  epistemologia
–  filozofia poznania
–  teoria poznania
–  gnoseologia
–  teoria wiedzy
* podczas niniejszego
wykładu uznajemy, że są to
synonimy
•  Interesujące problemy
–  czym jest prawda?
–  czym jest wiedza?
–  czym jest
przekonanie?
–  jaką naturę ma
poznanie?
–  jak powinno
przebiegać poznanie?
–  zmysły czy rozum?
–  zagadnienia
percepcji…
Logika a filozofia poznania
„Logika to etyka myśli i mowy” Jan Łukasiewicz Dyscypliny naukowe zajmujące się
poznaniem
•  Epistemologia znaturalizowana (projekt zapoczątkowany przez W.V.O Quine’a) •  Psychologia poznawcza •  Neuronauka poznawcza (cogni8ve neuroscience) •  Kognitywistyka (cogni8ve science) Czym filozoficzne podejście do
poznania różni się od naukowego?
•  Trudne zagadnienie: współcześnie filozofia poznania i nauki o poznaniu przenikają się bardzo silnie •  Tradycyjnie utarło się twierdzić, że: –  filozofia poznania nie odwołuje się do empirii (bardzo trudno jest obronić dziś ten pogląd) –  Filozofia poznania ma silny komponent normatywny: bada nie tylko jak poznajemy, ale również jak powinniśmy poznawać Na podstawie: K. Paprzycka, Pojęcie wiedzy, [w:] Przewodnik po epistemologii, red. R. Ziemińska, WAM, Kraków 2013.
CZYM JEST WIEDZA?
UWAGI WSTĘPNE
Dwa rodzaje wiedzy
(rozróżnienie Gilberta Ryle’a)
wiedza „że” (propozycjonalna) wiedza „jak” (umiejętność) Dwa rodzaje wiedzy
(rozróżnienie Gilberta Ryle’a)
epistemologia wiedza „że” (propozycjonalna) wiedza „jak” (umiejętność) Dwa rodzaje wiedzy
(rozróżnienie Gilberta Ryle’a)
epistemologia wiedza „że” (propozycjonalna) wiedza „jak” (umiejętność) Czy wiedza „jak” redukuje się do wiedzy „że”? NIE: Gilbert Ryle
TAK: Jan Woleński Inne podziały wiedzy, przykład
wiedza a posteriori (percepcja) a priori (rozumowanie) KLASYCZNA KONCEPCJA WIEDZY
Czy mamy do czynienia z wiedzą?
•  Nauczycielka historii pyta Jasia: „kiedy odbyła się bitwa pod Grunwaldem”. Jasiu próbuje sobie przypomnieć, ale niestety nie może. Nie mając nic do stracenia strzela: „w 1410”. Czy Jasio wie kiedy odbyła się bitwa? •  Wikipedia jest całkiem dobrym źródłem informacji (nie wiele gorszym niż Britanica). Marysia wyczytała w Wikipedii, że bitwa pod Grunwaldem odbyła się w 1777 roku. Niestety pech chciał, że chwilę wcześniej ktoś zrobił psikusa, a moderator to zaaprobował. Czy Marysia wie kiedy odbyła się bitwa pod Grunwaldem? •  Staś ma na teście z historii pytanie „kiedy odbyła się bitwa pod Grunwaldem”. Niestety nic nie przychodzi mu do głowy. W nerwach bawi się kostką do gry (której boki mają liczby od 0 do 9) i wpada na pomysł. Wpisze takie cyfry, jakie wyrzuci. Najpierw wypada 1 potem 4 potem 1 a następnie 0. Wpisuje więc 1410. Czy Staś wie kiedy odbyła się bitwa? Klasyczna koncepcja wiedzy (Platon)
uzasadnione (jus8fied) prawdziwe (true) przekonanie (believe) Klasyczna koncepcja wiedzy (Platon)
•  [Klasycznakw] Osoba A wie, że p, wtedy i tylko wtedy, gdy: –  [K1] A jest przekonana, że p •  gdy A coś wie musi być o tym przekonana, ale nie każde jej przekonanie jest wiedzą –  [K2] jest prawdą, że p •  wiedza musi odzwierciedlać prawdę o świecie (faktach) –  [K3] przekonanie A, że p jest uzasadnione •  nie wystarczy by przekonanie, którym dysponuje A było prawdziwe – nie może być ono przypadkowe Zob. sformułowane oryginalnie przykłady: E. Gettier, Czy uzasadnione i prawdziwe przekonanie jest wiedzą?, op. cit.
PROBLEMY Z KLASYCZNĄ KONCEPCJĄ
WIEDZY:
PROBLEM GETTIERA
„Doktor 0’C, uczona, prowadzi badania nad pewnego rodzaju lekiem, magicyliną, który w jej przekonaniu może skutecznie zwalczać raka wątroby. Załóżmy, że przypuszcze-­‐nia uczonej są słuszne i magicylina rzeczywiście leczy raka wątroby w znacznym procencie przypadków zachorowań w populacji ludzkiej. Załóżmy ponadto, że doktor 0’C przeprowadza eksperymenty zarówno na ludziach, jak i na zwierzętach, mające ustalić odsetek wyzdrowień w przypadkach, w których lek jest podawany, i wykluczyć alternatywne wyjaśnienia. Przypuśćmy, że rozumowanie, które doktor 0’C przeprowadza na podstawie tych eksperymentów, nie zawiera żadnego błędu, i gdy uczona ogłasza uzyskane wyniki w artykule dokumentującym wyniki badań, dostarczają one mocnych racji skłaniających do przekonania, że magicylina ocali życie sporej części osób cierpiących na raka wątroby. Załóżmy teraz, że choć doktor 0’C nie zdaje sobie z tego sprawy, jeden z asystentów pracujących w jej laboratorium badawczym sfałszował część wyników eksperymentów, zastępując jedno z eksperymentalnych zwierząt, które z wyglądu sprawiało wrażenie chorego, zdrowym zwierzęciem, które wcześniej nie brało udziału w eksperymencie. Gdy doktor 0’C dowie się o tym, wpadnie w furię lub w przerażenie — jej prace badawcze legną w gruzach. Po otrzymaniu informacji, że wyniki jej eksperymentów zostały sfałszowane, nie będzie już mogła utrzymywać wobec kolegów, że wie, iż magicylina skutecznie leczy raka wątroby. Doktor 0’C nie wie tego; nie wiedziała tego nawet zanim odkryła, co zrobił jej asystent, czyli gdy jeszcze nie przekonała się, że to, co uważała za wiedzę, w istocie wiedzą nie było. Jednakże przekonanie doktor 0’C jest prawdziwe — magicylina naprawdę leczy raka wątroby, a rozumowanie uczonej jest bez zarzutu — jej przekonanie jest dobrze uzasadnione”. A. Morton, Przewodnik po teorii poznania, op. cit., s. 154-­‐155. •  Ala chce dowiedzieć się która godzina, więc spogląda na zegarek. Wskazówka wskazuje godzinę 14.45. Rzeczywiście jest godzina 14.45. Ala nie zdaje sobie jednak sprawy, że zegarek przestał działać wczoraj dokładnie o 14.45. –  Przykład Ali różni się od przykładu Stasia, który przypadkowo wyrzucił kostką datę bitwy pod Grunwaldem – przekonanie Ali jest uzasadnione, gdyż spojrzenie na zegarek jest wiarygodną metodą sprawdzenia godziny –  Wszystkie warunki ([K1], [K2], [K3]) klasycznej koncepcji wiedzy są spełnione –  Jednak czy rzeczywiście w takiej sytuacji stwierdzimy, że Ala wie, która jest godzina? –  Wniosek: warunek uzasadnienia [K3] nie chroni wystarczająco przed przypadkowością Na podstawie: K. Paprzycka, Pojęcie wiedzy, [w:] Przewodnik po epistemologii, red. R. Ziemińska, WAM, Kraków 2013.
PRÓBY PORADZENIA SOBIE Z
PROBLEMEM GETTIERA
Strategie poradzenia sobie z
problemem Gettiera
•  (S1) Problem Ge=era w rzeczywistości nie jest problemem •  (S2) Problem Ge=era wskazuje, że w klasycznejkw brakuje dodatkowego warunku [K4] •  (S3) Problem Ge=era wskazuje, że klasycznakw jest nietrafna i trzeba sformułować zupełnie inną koncepcję wiedzy •  (S4) Problem Ge=era wskazuje, że wiedzy nie da się, lub nie powinno się próbować, definiować (S1) Fundacjonizm (infallibilizm)
•  Na gruncie fundacjonizmu warunki [W2] i [W3] klasycznejkw są ze sobą ściśle połączone –  uzasadnienie wymaga posiadania przez osobę A niezbitych dowodów, że p, a takie posiadać można tylko, gdy jest prawdą, że p •  Obejście problemu Ge=era –  fundacjonista stwierdzi, że Dr 0’C oraz Ala mogły lepiej zadbać o dowody – ich świadectwa nie są niezawodne •  Koncepcji fundacjonistycznej zarzuca się, że jest zbyt wąska –  wiemy, że nasza percepcja jest podatna na błędy, a mimo tego uznajemy prawomocność wiedzy percepcyjnej –  niezbite dowody możliwe są tylko w świecie matematyki (S2) Uzasadnienie poprawne
materialnie (Keith Lehrer)
•  Rozwiązaniem problemu Ge=era jest dodanie do klasycznejkw warunku, który mówi, że uzasadnienie musi być wnioskowaniem poprawnym nie tylko formalnie i materialnie. Stąd dodatkowy warunek: –  [W4] uzasadnienie nie opiera się na fałszywych przesłankach •  Również i ta koncepcja nie radzi sobie z wiedzą percepcyjną: wiele codziennych przypadków wiedzy opiera się na obserwacjach (S3.1) Kauzalna koncepcja wiedzy
(Alvin Goldman)
•  Zdaniem Goldmana problemy Ge=era powstają ze względu na brak związku przyczynowego pomiędzy przekonaniem a uzasadnieniem. Proponuje on kauzalną (causal) koncepcję wiedzy –  [kauzalnakw] Osoba A wie, że p, wtedy i tylko wtedy, gdy to, że p jest relewantnie powiązane przyczynowo z jej przekonaniem, że p. •  Kauzalnakw a klasycznakw –  W przypadku kauzalnejkw warunki [W1] i [W2] z klasycznejkw są zachowane, gdyż przekonanie p ma być skutkiem procesu poznawczego, a przyczyną tego procesu ma być prawdziwość p (fakt) –  Nie jest spełniony natomiast [W3] klasycznejkw: to o czym mówią [W1] i [W2] na gruncie kauzalnejkw scalane jest związkiem przyczynowym a nie procedurą uzasadniania (stąd: koncepcja nieewidencjonistyczna) •  Kauzalna koncepcja wiedzy uwikłana jest w szereg problemów – nie pasuje do niektórych typów wiedzy (np. matematycznej) (S3.2) Conditional theory of
knowledge (Robert Nozick)
•  Zdaniem Nozicka wiedza charakteryzuje się tym, że w odpowiedni sposób „podąża za prawdą” – stąd mówi się też o koncepcji wiedzy śledzącej prawdę. Oto warunki: •  [c/śpkw] Osoba A wie, że p wtedy i tylko wtedy, gdy: –  [C1] A jest przekonana, że p –  [C2] jest prawdą, że p –  [C3] gdyby nie było prawdą, że p, to A nie byłaby przekonana, że p [~(C2)□→ ~(C1)] –  [C4] gdyby (także w nieco innych warunkach) prawdą byłoby, że p to A byłaby przekonana, że p [(C2) □→ (C1)] (S4) Niewyrażalność czym
jest wiedza
•  Wielu filozofów twierdzi, że próby definiowania wiedzy są bezcelowe lub beznadziejne. –  Pojęcia za pomocą których wyjaśnia się wiedzę, takie jak „przekonanie”, „prawda”, „uzasadnienie”, „przyczyna” są równie lub nawet bardziej problematyczne –  Zdaniem niektórych to czy coś w danej chwili jest wiedzą zależne jest od kontekstu/okoliczności –  Zdaniem innych wiedza to pojęcie pierwotne (nie definiuje się go) lub pojęcie potoczne, a próby jego definiowania prowadzą tylko do kłopotów