Dlaczego islam potrzebuje reformacji

Dlaczego islam potrzebuje reformacji
Ayaan Hirsi Ali
Żeby na dobre poradzić sobie z ekstremistami, muzułmanie muszą odrzucić te aspekty
swojej tradycji, które pchają niektórych z jej wyznawców w objęcia przemocy i świętej wojny
„Granice islamu spływają krwią”, napisał w 1996 roku niedawno zmarły politolog Samuel
Huntington, „podobnie jak i jego tereny wewnętrzne”. Niemal 20 lat później wygląda na to, że
Huntington ma rację bardziej, niż kiedykolwiek dotąd. Według Międzynarodowego Instytutu Studiów
Strategicznych w ubiegłym roku przynajmniej 70% ofiar konfliktów zbrojnych na świecie zginęło w
wojnach z udziałem muzułmanów. W 2013 roku na świecie miało miejsce 12 000 zamachów
terrorystycznych. Lwia ich część przypada na kraje w większości muzułmańskie, a wiele innych
zostało przeprowadzonych przez muzułmanów. Zdecydowaną większość ofiar muzułmańskiej
przemocy – w tym egzekucji i linczów nieujętych w tych statystykach – stanowią sami muzułmanie.
Nie cała ta przemoc motywowana jest przez religię, jednak spora jej część owszem. Uważam, że
głupotą jest, wzorem zachodnich przywódców, twierdzić, że przemoc popełnianą w imię islamu
można jakoś oddzielić od samej religii. Przez ostatnie kilkanaście lat moje przesłanie było proste:
Islam nie jest religią pokoju.
Mówiąc to nie twierdzę wcale, że z powodu islamu wszyscy muzułmanie stosują przemoc. Oczywiście
tak nie jest: na świecie jest wiele milionów pokojowo nastawionych muzułmanów. Mówię natomiast,
że wezwanie do przemocy jak i jej usprawiedliwienie czarno na białym znaleźć można w świętych
księgach islamu. Co więcej, nietrudno sprowokować ową teologicznie usankcjonowaną przemoc
poprzez takie wykroczenia jak apostazja, cudzołóstwo, bluźnierstwo, czy nawet coś tak niejasnego
jak dobre imię rodziny czy samego islamu.
Nie tylko Al-Kaida i Państwo Islamskie pokazują brutalną stronę islamskiej doktryny i praktyki. Jest
to również Pakistan, gdzie każdą wypowiedź krytyczną w stosunku do proroka czy islamu uznaje się
za bluźnierstwo karane śmiercią. Jest to Arabia Saudyjska, gdzie kościoły i synagogi są nielegalne,
obcięcie głowy natomiast jest prawomocnym wymiarem kary. Jest to Iran, gdzie kamieniowanie jest
dopuszczalną formą kary, a homoseksualistów wiesza się za ich „przestępstwo”.
Według mnie problem polega na tym, że większość generalnie pokojowo nastawionych i
przestrzegających prawa muzułmanów nie chce przyznać (nie mówiąc już o odrzuceniu), że w ich
własnych tekstach religijnych znajduje się teologiczne uzasadnienie dla przemocy i nietolerancji. Po
prostu nie wystarczy, gdy muzułmanie stwierdzą, że ich religia została „zawłaszczona” przez
ekstremistów. Mordercy z Państwa Islamskiego czy Boko Haram cytują te same teksty, które każdy
inny muzułmanin na świecie uznaje za święte.
Zamiast usprawiedliwiać islam wyświechtanymi frazesami o religii pokoju, na Zachodzie musimy
zakwestionować i stoczyć debatę z samą treścią islamskiej doktryny i praktyki. Islam musi wziąć
odpowiedzialność za działania swych najbardziej agresywnych wyznawców i musimy zażądać, zeby
zreformował lub odrzucił kluczowe poglądy usprawiedliwiające te działania.
Okazuje się, że Zachód ma już sporo doświadczenia w podobnych reformach. Na przestrzeni stuleci
dokładnie to stało się z judaizmem i chrześcijaństwem – obie te tradycje stopniowo odstawiły
agresywne fragmenty swoich świętych tekstów do lamusa. Wiele fragmentów Biblii i Talmudu
odzwierciedla normy patriarchalne, jak i podaje wiele przykładów okrutnej zemsty ludzi czy Boga.
Jak w ubiegłym miesiącu zauważył prezydent Barack Obama podczas Porannej Modlitwy Narodowej:
„Pamiętajmy, że w czasach krucjat i inkwizycji ludzie robili straszne rzeczy w imię Chrystusa”.
Jednak dziś ich wiara przeszła przez długi i głęboki proces reformacji i oświecenia, przez co
większość żydów i chrześcijan odrzuciła pisma religijne nawołujące do nietolerancji i przemocy.
Oczywiście w obu tych religiach znaleźć można margines, który bierze te teksty dosłownie, ale jest to
naprawdę margines. Niestety w przypadku islamu jest odwrotnie: to reformatorzy religijni są
marginesem.
Każda poważna dyskusja z islamem musi zacząć się od analizy ich wypływającego z Koranu wyznania
wiary (słów uważanych za objawione przez archanioła Gabriela prorokowi Mahometowi) oraz
hadisów (opowieści z życia i powiedzeń Mahometa). Poza drobnymi różnicami, islamskie credo
wyznają wszyscy muzułmanie. Wszyscy, bez wyjątku, znają na pamięć słowa: „Nie ma boga prócz
Allacha, a Mahomet jest jego Prorokiem”. Tak brzmi szahada, muzułmańskie wyznanie wiary.
Szahada może wyglądać na wyznanie wiary jak każde inne. Prawda jest jednak taka, że szahada jest
symbolem zarówno religijnym jak politycznym.
We wczesnym okresie islamu, gdy Mahomet chodził w Mekce od domu do domu i próbował namówić
politeistów, żeby porzucili swe bożki, zapraszał ich do przyjęcia, że nie ma boga prócz Allacha a on
jest jego posłańcem.
Jednak po dziesięciu latach tej uprzejmej perswazji udał się z niewielką grupką wyznawców do
Medyny i od tej pory jego misja nabrała politycznego wymiaru. Niewierni nadal byli namawiani do
poddania się Allachowi, jednakże teraz w razie odmowy byli atakowani zbrojnie. W przypadku
przegranej mieli do wyboru: przejść na islam lub umrzeć (żydzi i chrześcijanie mogli zachować swą
wiarę, jeśli zgadali się uiszczać specjalny podatek, dżizja).
Żaden symbol nie reprezentuje duszy islamu bardziej niż szahada. W łonie islamu rozgrywa się dziś
walka o prawa do tego symbolu. Do kogo należy szahada? Do muzułmanów podkreślających
aktywność Mahometa w Mekce, czy do tych, których inspirują jego medyńskie podboje? Na tym
podłożu wyróżnić można trzy różne grupy muzułmanów.
Pierwsza z nich jest jednocześnie najbardziej problematyczną. Są to fundamentaliści, którzy
powtarzając szahadę mówią: „Musimy ściśle trzymać się litery naszego credo”. Wyobrażają sobie
rządy oparte na szariacie, islamskim prawie religijnym. Chcą islamu zmienionego w niewielkim
stopniu lub całkowicie identycznego z pierwotną jego wersją z VII wieku. Co więcej, ich zdaniem
wiara obliguje ich do narzucania swojej wersji wszystkim innym ludziom.
Nazwę ich muzułmanami medyńskimi, ponieważ za swój religijny obowiązek uważają narzucanie
szariatu innym siłą. Nie chodzi im jedynie o posłuszeństwo naukom Mahometa, chcą naśladować
jego wojownicze zachowanie po przeprowadzce do Medyny. Nawet jeśli sami nie angażują się w
przemoc, chętnie przymykają na nią oko.
To medyńscy muzułmanie nazywają żydów i chrześcijan „świniami i małpami”. To medyńscy
muzułmanie karzą śmiercią za apostazję, kamienują za cudzołóstwo i wieszają za homoseksualizm.
To medyńscy muzułmanie pakują kobiety do burek i biją je, jeśli te wyjdą same z domu lub
niewystarczająco skrzętnie się okryją.
Druga grupa – zdecydowana większość muzułmanów na świecie – to muzułmanie wierni swojemu
wyznaniu wiary i praktykujący z oddaniem, nieskorzy jednak do przemocy. Nazywam ich
muzułmanami mekkańskimi. Podobnie jak gorliwi chrześcijanie czy żydzi, którzy codziennie się
modlą i zgodnie z wymogami wiary dobierają ubrania i pożywienie, mekkańscy muzułmanie
koncentrują się na praktyce religijnej. Sama urodziłam się w Somalii i wychowana zostałam na
mekkańską muzułmankę. Podobnie zresztą jak większość muzułmanów od Casablanki do Dżakarty.
Mekkańscy muzułmanie mają jednak pewien problem: ich poglądy religijne stoją w niewygodnym
konflikcie z nowoczesnością – zespołem gospodarczych, kulturalnych i politycznych innowacji, które
nie tylko przekształciły Zachód, lecz jako zachodni towar eksportowy również dramatycznie
transformowały świat rozwijający się. Racjonalne, świeckie i indywidualistyczne wartości
współczesnego świata są zasadniczo zgubne dla tradycyjnych społeczeństw, a szczególnie ich
hierarchii opartych na płci, wieku czy dziedzicznym statusie.
Rozdarci między światem wiary a doświadczenia, muzułmanie ci codziennie zmagają się z kwestią
przynależnością do islamu w społeczeństwie, które co krok kwestionuje ich wartości i wiarę. Wielu
jest w stanie rozwiązać ten konflikt jedynie wycofując się do samo-zamkniętych (i coraz bardziej
samowładczych) enklaw. Nazywamy to zaszyciem się w kokon – muzułmańscy imigranci próbują
odgrodzić się od zewnętrznych wpływów i pozwalają jedynie na islamskie wykształcenie dla swych
dzieci, jednocześnie odgradzając się od niemuzułmańskiego społeczeństwa.
Mam nadzieję, że uda się zaangażować tę drugą grupę muzułmanów – tych, którym Mekka bliższa
jest od Medyny – w dialog na temat znaczenia i praktyki ich religii. Jestem świadoma, że muzułmanie
ci nie będą skorzy słuchać nawoływań do reformy doktrynalnej z ust kogoś, kogo uważają za
apostatkę i niewierną. Być może jednak zmienią zdanie, gdy przekonam ich, że nie jestem apostatką,
lecz jedynie heretyczką: głosem coraz większej grupy ludzi urodzonych w islamskich rodzinach,
które spróbowały krytycznie spojrzeć na religię swego dzieciństwa. Jedynie z tą trzecią grupą –
spośród których tylko niewielu całkowicie porzuciło islam – mogę sama się dziś utożsamić.
Są nią muzułmańscy dysydenci. Niektórych z nas doświadczenie zmusiło do przyznania, że nie
możemy nadal uważać się za wiernych; mimo tego jesteśmy głęboko zaangażowani w debatę na
temat przyszłości islamu. Większość dysydentów to jednak wierzący reformatorzy – w tym nawet
duchowni, którzy uświadomili sobie, że ich religia musi się zmienić, żeby jej wyznawcy w
nieskończoność nie padali ofiarami zaklętego kręgu przemocy politycznej.
Ilu muzułmanów należy do poszczególnych grup? Ed Husain z Rady Relacji Zagranicznych szacuje,
że tylko 3% muzułmanów na świecie postrzega islam w kategoriach wojennych, który ja wiążę z
aktywnością Mahometa w Medynie. Jednak w relacji do ponad 1.6 miliarda wiernych, lub też 23%
ludności świata, tych 48 milionów brzmi aż zanadto dobrze (osobiście podałabym znacznie wyższy
odsetek, biorąc pod uwagę wyniki badań stosunku muzułmanów w krajach muzułmańskich do prawa
szariatu).
Tak czy owak, bez względu na liczby to właśnie medyńscy muzułmanie przykuwają uwagę świata w
mediach, Internecie, w zdecydowanie zbyt wielu meczetach i oczywiście na placu boju.
Medyńscy muzułmanie nie stanowią zagrożenia wyłącznie dla niemuzułmanów. Utrudniają również
życie mekkańskim muzułmanom próbującym prowadzić spokojne życie w swych kulturowych
kokonach na Zachodzie. Jednak najbardziej zagrożeni są dysydenci i reformatorzy islamu, którzy
zmierzyć muszą się z ostracyzmem i odrzuceniem, znieść wszelkie możliwe obelgi, żyć w cieniu
gróźb śmierci – lub nierzadko zginąć.
Z globalnej perspektywy jedyną realną strategią zażegnania zagrożenia ze strony medyńskich
muzułmanów jest stanięcie po stronie dysydentów i reformatorów, by mogli zrobić dwie rzeczy: po
pierwsze wskazać i odrzucić te fragmenty mahometańskiej spuścizny, które wzywają muzułmanów
do nietolerancji i wojny; po drugie przekonać zdecydowaną większość wiernych – mekkańskich
muzułmanów – żeby zaakceptowali tę zmianę.
Islam jest na rozdrożu. Muzułmanie muszą zdobyć się na świadomą konfrontację, debatę i ostateczne
odrzucenie agresywnych elementów swej religii. Do pewnego stopnia – w pewnej mierze z powodu
szerokiej odrazy do okrucieństw Państwa Islamskiego, Al-Kaidy i im podobnych – proces ten już się
rozpoczął. Potrzebuje jednak przywództwa ze strony dysydentów, oni zaś nie mają szans bez pomocy
Zachodu.
Co musi się więc stać, byśmy mogli na dobre pokonać ekstremistów? Proponuje się tu narzędzia
gospodarcze, polityczne, sądowe i militarne, niektóre z nich są nawet wdrażane w życie. Uważam
jednak, że nie odniosą one większego skutku, jeśli sam islam się nie zreformuje.
O reformacji tej mówi się przynajmniej od czasów Imperium Osmańskiego i zniesienia kalifatu.
Chciałabym jednak uszczegółowić, co należy zreformować.
Podaję pięć centralnych nauk islamu, które oparły się historycznym zmianom i adaptacji. Dopiero,
gdy dostrzeżemy szkodliwość tych idei i ostatecznie je odrzucimy, będziemy mogli mówić o
prawdziwej reformacji w islamie.
Oto pięć obszarów, które wymagają zmian:
1. Półboski status Mahometa i związana z nim dosłowna interpretacja Koranu.
Mahomet nie powinien być uważany za nieomylnego, ani tym bardziej za źródło boskich objawień.
Powinien być postrzegany jako osoba historyczna, człowiek, który zjednoczył arabskie plemiona w
przednowoczesnym kontekście, niereplikowalnym w XXI wieku. Chociaż islam uznaje Koran za
dosłowne słowa Allacha, z perspektywy historycznej jest to księga uformowana ludzkimi rękami.
Spore jej części odzwierciedlają plemienne wartości VII-wiecznej Arabii, w kontekście której
powstała. Ponadczasowe, duchowe wartości Koranu należy oddzielić od wydarzeń kulturowych
danych czasowi i miejscu jego narodzin.
2. Wyższość życia po śmierci
Atrakcyjność męczeństwa spadnie tylko wtedy, gdy muzułmanie przypiszą większą wagę radości
tego życia, niż jej pośmiertnej obietnicy.
3. Szariat, obszerna legislacja religijna
Muzułmanie muszą nauczyć się przedkładać dynamiczne, ewoluujące prawa tworzone przez ludzi
nad te aspekty szariatu, które są nietolerancyjne, okrutne i anachroniczne.
4. Prawo pojedynczych muzułmanów do egzekwowania islamskiego prawa
We współczesnym świecie nie ma miejsca na policję religijną, samozwańcze straże obywatelskie czy
klerykałów dysponujących polityczną władzą.
5. Imperatyw prowadzenia świętej wojny, dżihadu.
Islam musi naprawdę stać się religią pokoju, co oznacza odrzucenie koncepcji szerzenia religii
mieczem.
Zdaję sobie sprawę, że jest to niewygodny pomysł dla wielu muzułmanów. Wielu zapewne poczuje się
urażonych moimi propozycjami zmian. Inni stwierdzą, że nie mam kwalifikacji, by omawiać tak
skomplikowane zagadnienia islamskiej teologii i prawodawstwa. Obawiam się również – właściwie to
szczerze się boję – że wielu kolejnych muzułmanów będzie jeszcze bardziej skorych mnie uciszyć.
Nie piszę jednak o teologii. Jest to raczej interwencja publiczna w debacie na temat przyszłości
islamu. Największą przeszkodą dla zmian w muzułmańskim świecie są właśnie represje wobec
podobnych, krytycznych pomysłów, jakie tu przedstawiam. Jeśli moje propozycje zmian wywołają
poważną debatę na te tematy wśród samych muzułmanów, uznam to za swój sukces.
Pozwolę sobie dwie rzeczy powiedzieć jasno. Nie próbuję wywołać kolejnej wojny z terroryzmem czy
ekstremizmem – przemocy w imię islamu nie da się zakończyć wyłącznie metodami zbrojnymi. Nie
jestem też jakąś „islamofobką”. W życiu byłam każdym z tych trzech rodzajów muzułmanów:
fundamentalistką, wierną w kokonie i dysydentką. Moja podróż zabrała mnie z Mekki do Medyny i aż
po Manhattan.
Osobiście nie widzę możliwości pogodzenia swojej wiary z wolnościami, które znalazłam na
Zachodzie. Odeszłam od wiary pomimo kary śmierci grożącej w szariacie za apostazję. Przyszłe
pokolenia muzułmanów zasługują na lepsze, bezpieczniejsze opcje. Muzułmanie powinni być w
stanie zaprzyjaźnić się z nowoczesnością i nie być zmuszanymi do odgradzania się murem, do życia
w stanie dysonansu poznawczego czy z kolei wybuchać brutalnym tej nowoczesnoci odrzuceniem.
Nie tylko muzułmanie skorzystaliby na reformacji islamu. Na Zachodzie wiele zależy od tego, jak
potoczy się walka w łonie islamu. Nie możemy pozostać na uboczu, jakby nie miało to z nami nic
wspólnego. Jeśli wygrają medyńscy muzułmanie i zginie nadzieja na reformę islamu, reszta świata
również zapłaci za to słoną cenę – nie tylko przelanej krwi, lecz również utraconej wolności.
Esej pochodzi z nowej książki Ayaan Hirsi Ali: „Heretic. Why Islam Needs a Reformation Now”
Tłumaczenie Gekon
Źródło: www.wsj.com