BAC tarczycy

Biopsja cienkoigłowa narządów i jej rola w rozpoznawaniu chorób
Biopsja to rodzaj specjalistycznego zabiegu medycznego, mającego na celu pobranie
materiału biologicznego ze zmienionej chorobowo tkanki. Badanie to polega na pobraniu
wycinka tkanki bądź płynu za pomocą specjalnej igły do szczegółowej oceny
histopatologicznej lub cytologicznej. Określa charakter i stopień zaawansowania procesu
chorobowego, najczęściej podczas diagnostyki nowotworów, ale także zapaleń czy zaburzeń
hormonalnych. Za pomocą specjalistycznej igły wprowadzonej do badanego narządu pobiera
się materiał biologiczny, który następnie jest poddawany dalszym analizom w mikroskopie
świetlnym. Biopsji poddawane mogą być takie narządy jak np.: pierś, tarczyca, wątroba,
jelita, zrosty skórne, nerki, prostata. Istnieją następujące rodzaje badań biopsyjnych:
a) Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC)
b) Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa celowana (BACC)
c) Biopsja gruboigłowa
d) Biopsja wycinkowa
e) Biopsja wiertarkowa
f) Biopsja rysowa i wyskrobiny
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa polega na pobraniu komórek za pomocą cienkiej igły
wprowadzonej do tkanki i przyłożeniu podciśnienia. W ten sposób uzyskujemy materiał
cytologiczny. Stosowana jest do rozpoznania wyczuwalnych i niewyczuwalnych guzów. W
przypadku tych drugich badanie należy przeprowadzić pod kontrolą badań obrazowych, tj.
tomografii komputerowej, mammografii, scyntygrafii, ultrasonografii. Badanie takie
nazywamy biopsją celowaną. Zaletami biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej są:
o Krótki czas badania
o Mała inwazyjność badania
o Możliwość kilkakrotnego powtarzania
o Niewielkie koszty materiałowe
o Brak konieczności hospitalizacji pacjenta
o Dobre uwidocznienie szczegółów komórkowych
o Nie wymaga znieczulenia ogólnego
o Minimalne ryzyko powikłań
o Możliwość wykonania dodatkowych barwień
o Bezoperacyjne rozpoznanie zmian łagodnych
o Szybkie rozpoznanie przerzutów do węzłów chłonnych
o Obecność struktur charakterystycznych dla danego typu raka
Wady natomiast są następujące:
o Niedokładność
o Niemożność oceny topografii tkankowej, podścieliska
o Trudność w ocenie obrazu mikroskopowego
o Uzyskany materiał umożliwia jedynie wykonanie rozmazu cytologicznego o
ograniczonej wartości diagnostycznej
Wskazaniami do wykonania BAC może być każda zmiana stwierdzona badaniem
palpacyjnym, radiologicznym bądź scyntygraficznym. Przeciwskazaniami natomiast są skazy
krwotoczne, tętniaki, guzy nerek przekraczające torebkę oraz guzy jąder ze względu na ból.
Po pobraniu materiału i wykonaniu rozmazu na szkiełku podstawowym ocenia się
liczebność komórek, ich układy przestrzenne, wielkość, stosunek jądra do cytoplazmy oraz
tło rozmazu. Można także przeprowadzić badania immunocytochemiczne w celu dokładnej
identyfikacji nowotworów i określenia kierunku różnicowania się komórek nowotworowych.
Przykładowym
antygenem
odgrywającym
istotną
rolę
w
rozpoznawaniu
zmian
patologicznych jest Ki-67, który jest wskaźnikiem indeksu mitotycznego komórek raka
prostaty i raka sutka. Kolejnym przykładem może być HER2/neu, którego nadekspresję
obserwuje się w raku gruczołu piersiowego, jajnika czy żołądka.
BAC Piersi
W przypadku guzów piersi wykonanie biopsji jest konieczne w każdym przypadku
klinicznego lub mammograficznego ujawnienia podejrzanych zmian w sutku. Stosowane są
obecnie 3 metody:
1. Biopsja cienkoigłowa (BAC)
2. Biopsja gruboigłowa
3. Biopsja mammotomowa
Ad.1 Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC) - Ocenia się, że ok. 20% biopsji cienkoigłowych
zawiera fałszywe wyniki. Celem biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej jest ustalenie rozpoznania
na podstawie rozmazu z materiału komórkowego, uzyskanego ze zmiany w sutku przez
aspirację. Zabieg uważany jest za mało obciążający i wykonywany jest najczęściej w
warunkach ambulatoryjnych w znieczuleniu miejscowym. Badanie to polega na nakłuciu
guzka niewyczuwalnego pod kontrolą mammograficzną lub ultrasonograficzną cienką igłą i
pobraniu materiału do strzykawki. Jeśli w strzykawce pojawia się płyn potwierdza to
rozpoznanie torbieli i umożliwia skutecznie opróżnienie jej. W przypadku gdy w strzykawce
pojawi się krew istnieje małe (1:2000) prawdopodobieństwo, że w torbieli powstał rak i
wtedy należy wykonać zabieg operacyjny. W przypadku nakłucia guzków litych pobiera się
niewielką liczbę komórek do igły, a następnie przeprowadza się badanie cytologiczne (pod
mikroskopem), które może potwierdzić obecność komórek nowotworowych.
Wykonanie BAC: Pacjentka siedzi lub leży.
Używana jest strzykawka 10 lub 20 ml.
Czasami można użyć pistoletu „CAMECO” ,
w którym jest umocowana strzykawka.
Igła powinna być 22 lub 23G (0,6 lub 0,7
mm średnicy i 3-4 cm długości). Przy
pobieraniu stereotaktycznym- igły dłuższe
i grubsze ( dł. 8-9 cm). Zaleca się
wykonanie od 1-5 aspiracji.
Przy stosowaniu standardowej BAC nie znieczula się skóry. Przy kilkakrotnym nakłuwaniu lub
gdy potrzebna jest kontrola USG znieczula się powierzchniowo skórę.
Postępowanie z pobranym materiałem: z pobranego materiału sporządza się najczęściej 2-4
rozmazów na szkiełkach podstawowych, a większą ich liczbę w przypadku:
 zmian trudnych do unieruchomienia lub umiejscowionych głęboko,
 uzyskania skąpej ilości materiału w pierwszych aspiratach,
 zmian o średnicy >4 cm,
 planowanego zastosowania dodatkowych technik diagnostyki morfologicznej;
Drugim szkiełkiem podstawowym lub szkiełkiem nakrywkowym należy materiał delikatnie
rozprowadzić po powierzchni, unikając jego zgniecenia lub rozmieszczenia na brzegach
szkiełka. Natychmiast po sporządzeniu preparatu należy go umieścić w płynie utrwalającym
(>=70% alkoholu) na 15-20 minut. Utrwalone preparaty barwi się hematoksyliną i eozyną lub
metodą Papanicolaou.
Gotowe preparaty są oceniane w mikroskopie świetlnym przez
wykwalifikowanych specjalistów.
Wiarygodny jest tylko wynik dodatni, ujemny natomiast nie wyklucza procesu złośliwego.
W przypadku wykrycia raka w rutynowo zabarwionych rozmazach cytologicznych można, na
podstawie dodatkowych rozmazów, wykonać badania, które pomogą uściślić rozpoznanie
oraz ustalenie czynników rokowniczych i predykcyjnych. Obecnie za takie uważa się badania:
a) immunocytochemiczne, w szczególności na zawartość receptorów estrogenowych i
progesteronowych oraz produktu białkowego onkogenu c-erbB/2, a w wybranych
przypadkach także antygenu proliferacyjnego Ki-67 (MIB-1) i produktu białkowego genu
supresorowego P53,
b) cytometryczne
c) molekularne (FISH, PCR).
Ad.2. Biopsja gruboigłowa- pozwala na dokładniejszą diagnostykę. Cechy biopsji
gruboigłowej:
o Bardziej kłopotliwa dla pacjentek
o Wykonywana w znieczuleniu miejscowym
o Grubsza igła niż w BAC
o Pobranie wycinków ze zmiany w piersi
o Znacznie droższa
o Pozwala na dokładniejszą diagnostykę, umożliwiającą orientacyjne określenie stopnia
zaawansowania
procesu
nowotworowego,
stopnia
zróżnicowania
i
typu
histologicznego, a także ocenę receptorów estrogenowych i progesteronowych
Na podstawie powyższych technik diagnostycznych można wykryć następujące nowotwory
piersi:
•
Gruczolakowłókniak
•
Guz liściasty
•
Brodawczak wewnątrzprzewodowy
•
Rak brodawkowaty
•
Rak gruczołu sutkowego
Główne postacie raka piersi można sklasyfikować jak niżej:
Nieinwazyjne
Inwazyjne (naciekające):
Rak przewodowy in situ (DCIS)
Rak przewodowy inwazyjny
Rak zrazikowy in situ (LCIS)
Rak zrazikowy inwazyjny
Rak rdzeniasty
Rak śluzowy
Rak tubularny
BAC tarczycy
Biopsja
aspiracyjna
cienkoigłowa
tarczycy
jest
podstawowym,
powszechnie
akceptowanym i najważniejszym sposobem oceny ryzyka złośliwości w guzach tarczycy.
Głównym zadaniem BAC tarczycy jest zmniejszenie liczby niepotrzebnych zabiegów
operacyjnych, obserwacja i rozpoznanie zapaleń subklinicznych oraz wczesne rozpoznanie
nowotworu. Około 90% zmian w tarczycy to zmiany łagodne. Raki tarczycy zdarzają się
stosunkowo rzadko. Wyróżniamy wśród nich: raka brodawkowatego (najczęstszy), raka
pęcherzykowego, raka rdzeniastego oraz raka anaplastycznego. W toku badania możemy
uzyskać następujące wyniki biopsji:
 GUZEK ŁAGODNY. Ten wynik jest uzyskiwany w 60% do 70% biopsji i zwykle wskazuje
na guzek wypełniony płynem. Ryzyko przeoczenia raka, kiedy wynik biopsji jest
łagodny to zwykle 3 na 100 i jest nawet niższy, gdy biopsja jest oceniana przez
doświadczonego patomorfologa.
 GUZEK ZŁOŚLIWY. Ten wynik zdarza się u około 5% pacjentów mających biopsję i
często wskazuje na raka brodawkowatego. Wszystkie guzki z takim wynikiem
powinny zostać usunięte chirurgicznie.
 GUZEK PODEJRZANY. Ten wynik uzyskiwany jest w około 10% biopsji i wskazuje na
gruczolaka pęcherzykowego (niezłośliwy) lub na raka pęcherzykowego.
 BIOPSJA JEST NIEDIAGNOSTYCZNA- W części przypadków pobrany materiał nie
zawiera komórek tarczycy, lub zawiera ich za mało, aby wypowiedzieć się, czy jest
nowotwór złośliwy, czy go nie ma. W literaturze jest opisane to w 20% do 30%
przypadków biopsji. Na biopsje niediagnostyczną wskazuje, np. trafienie we
fragment guzka bez komórek tarczycy lub naciągnięcie do igły krwi z jakiegoś
pobliskiego naczynia bądź też obecność guzka koloidowego czy torbielowatego czyli
zmianę niezłośliwą. W takiej
sytuacji
biopsję.
należy
powtórzyć
BAC wątroby
BAC wątroby odgrywa pomocną lub decydującą rolę u pacjentów z przebytym ostrym
wirusowym zapaleniem wątroby, kiedy utrzymują się nieprawidłowe wyniki badań
laboratoryjnych. Przyczyną powiększenia wątroby może być stłuszczenie, skrobiawica,
glikogenoza bądź też nowotwór pierwotny lub przerzut. Wskazaniami do wykonania BAC
wątroby są ogniskowe lub rozlane zmiany guzowate wątroby. Powikłaniami tego badania
mogą być krwotoki, zapalenie otrzewnej lub dróg żółciowych, wstrząs anafilaktyczny bądź
siew nowotworu. Cytologiczna diagnostyka wątroby nie nadaje się do różnicowania:
gruczolaka wątroby, ogniskowego rozrostu guzkowego i guzków regeneracyjnych w
marskości.
BAC ślinianek
BAC zmian guzowatych ślinianek pomaga w klinicznej diagnostyce różnicowej i
ułatwia ukierunkowanie leczenia. Niestety na podstawie obrazu cytologicznego nie zawsze
jesteśmy ustalić rodzaj nowotworu ślinianek. Czułości biopsji ślinianek wynosi ok.90%, a
swoistość ok.95%.
1. Nowotwory ślinianek pochodzenia nabłonkowego:
-niezłośliwe: guz mieszany, guz Warthina i gruczolaki
-złośliwe: rak gruczołowato- torbielowaty, guz zrazikowy, guz śluzowo- naskórkowy oraz
raki typu gruczołowego, płaskonabłonkowego i niezróżnicowane
2. Nowotwory pochodzenia mezenchymalnego spotyka się w obrębie ślinianek rzadko.
3. Zapalenie ślinianek : ostre, przewlekłe, przewlekłe szkliwiejące/ twardniejące
4. Torbiele: torbiel ślinianki, torbiel limfocytowo- nabłonkowa
Przeważnie udaje się rozpoznać cytologicznie następujące nowotwory ślinianek: guza
mieszanego, guza Warthina, raka gruczołowato-torbielowatego oraz raki: gruczołowy,
płaskonabłonkowy i niezróżnicowany.
Rozpoznanie cytologiczne guza Warthina, które udaje się ustalić w 95% przypadków, jest
wskazaniem do jego usunięcia.
1) Cytodiagnostyka aspiracyjna nowotworów, W. Olszewski, PZWL, 1982 Warszawa
2) Atlas cytopatologii układu oddechowego, W. Olszewski, J. Domagała-Kulawik, αmedia press, 2009
3) www.biobpsja.medserwis.pl
4) pl.wikipedia.org
5) Badanie ultrasonograficzne oraz biopsja aspiracyjna cienkoigłowa tarczycy pod
kontrolą ultrasonograficzną, J.H. Baskin, D.S. Duick, R.A. Levine, Medipage, 2009