Góry Świętokrzyskie

advertisement
4 – DNIOWA WYCIECZKA
OPIS TRASY




Opracowanie :
Mgr Violetta Motyka
Gimnazjum nr 2
Zakopane
28 - 31 MAJA 2003 r.
Góry Świętokrzyskie – (nazwa ich pochodzi od relikwii Krzyża Świętego
przechowywanych w klasztorze na Łyścu) zaczynają się pod Jóźwikowem k. Łopuszna, a kończą
w okolicy Gołoszyc k. Opatowa. Stanowią one najwyższą część Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej
i należą do najstarszych w Europie. Wypiętrzone zostały podczas kaledońskich (520-400 mln lat
temu) i hercyńskich (300 mln lat temu) ruchów górotwórczych. Zbudowane są w znacznej części
ze skał osadowych powstałych w wyniku kilkakrotnego zalewania tego terenu przez morze.
Krajobraz Gór Świętokrzyskich charakteryzuje się długimi i równoległymi pasmami,
o falistej, spokojnej linii grzbietowej, a płaskich szerokich dnach, którymi płyną bystre rzeki. Rzeki
te tworzą liczne przełomy o wysokich walorach turystycznych. Spośród 26 pasm górskich
najbardziej znane ciekawe są: Łysogóry (długości ok. 15 km z najwyższymi szczytami: Łysicą –
612 m n.p.m. i Łyścem, zwanym też Łysą Górą – 590 m n.p.m.); Kraiński Grzbiet z Radostową
(451 m n.p.m.); Pasmo Masłowskie z Klocówką (473 m n.p.m.): Pasmo Jeleniowskie ze
Szczytniakiem (554 m n.p.m.) i Pasmo Chęcińskie z Górą Zamkową (360 m n.p.m.).
Klimat Gór Świętokrzyskich jest ostrzejszy niż otaczającego je rejonu; średnia
temperatura niższa o 1-2 st. C; opady natomiast wyższe i dochodzą do 800 mm; okres wegetacyjny
krótszy o 1-3 tygodnie.
Niegdyś znaczną część tego regionu porastała Puszcza Świętokrzyska (Jodłowa) – obecnie
zajmuje ona obszar tylko 32 tys. Ha. Dominują w niej lasy jodłowe z domieszką świerka, sosny,
buka, dębu, brzozy, modrzewia, olszy. Spośród roślin na uwagę zasługują: liczydło górskie,
paprotnik, zanokcica, turzyca, zawilec, dzwonek syberyjski i gatunki atlantyckie (np. widłak,
gniadosz). Ze zwierząt pospolitych spotkać tu można: zające, sarny, dziki, lisy, borsuki, daniele,
kuny leśne, chomiki. Ptaków jest blisko 150 gatunków (wraz z czarnymi bocianami, żurawiami,
sokołami, krogulcami). Bogaty jest również świat owadów i chrząszczy.
W szczytowych partiach Gór Świętokrzyskich występują słynne gołoborza. Rumowiska są
przede wszystkim na północnych stokach Łysogór: na Łysińcu i Łysicy, oraz na stokach Białej
Skały i Księżej Skale. Mniej znane są gołoborza na Szczytniaku w Paśmie Jeleniowskim.
Najciekawsze obszary przyrodnicze objęte są Świętokrzyskim Parkiem Narodowym
utworzonym w 1950r. na obszarze 6064 ha.
Najstarsze ślady pobytu w tym regionie człowieka odkryto w jaskini Raj i w
Lipniku k. Ostrowca Świętokrzyskiego. Pochodzą one z epoki paleolitu (ok. 60 000 - 50 000 lat
temu).
Naturalne bogactwa tych gór eksploatowane były od bardzo dawna. Już w
neolicie (ok. 4200-1700 lat p.n.e.) istniały kopalnie krzemu (ich ślady, unikalne w skali światowej,
najlepiej zachowały się w Krzemionkach Opatowskich), a od początku naszej ery, w tzw. Okresie
Rzymskim, nastąpił rozwój górnictwa i hutnictwa rud żelaza, miedzi i ołowiu.
Lasy i znacznie pofałdowana powierzchni sprzyjały prowadzeniu walk
narodowowyzwoleńczych (Insurekcja Kościuszkowska, produkcja broni podczas Powstania
Listopadowego, walki Langiewicza, Czachowskiego i Hauke-Bossaka podczas Powstania
Styczniowego, boje legionistów Piłsudskiego, zmagania oddziałów partyzanckich „Hubala”,
„Jędrusiów”, „Ponurego”, „Barabasza”. Bogata przeszłość i urozmaicenie terenu sprzyjały również
powstawaniu legend i ludowych opowieści.
Z górami Świętokrzyskimi związali swoją twórczość m.in. pisarze: Adolf Dygasiński,
Jan Kochanowski, Wespazjan Kochowski, Kazimierz Laskowski, Walery Przyborowski,
Wincenty Ryklewski, Stanisław Ropalewski, Henryk Sienkiewicz i Stefan Żeromski; malarze:
Jacek Malczewski, Piotr Michałowski, Józef Szermentowski.
Przez Góry Świętokrzyskie prowadzą oznakowane szlaki turystyczne. Wzdłuż szlaków,
obok zaskakujących pięknem krajobrazów, spotykamy ciekawe pomniki przyrody, najstarsze
zabytki bogatej przeszłości regionu i działalności człowieka.
STAROPOLSKI OKRĘG PRZEMYSŁOWY - powstał na bazie surowców
mineralnych, przede wszystkim rud żelaza, miedzi i ołowiu; energii dostarczały rzeki. Górnictwo i
hutnictwo kwitły tu od dawna, czego przykładem może być chociażby Nowa Słupia, lecz
prawdziwy rozkwit nastąpił za czasów Staszica i Druckiego-Lubeckiego. Zbudowano wówczas
Kombinat Kamiennej, wznoszono wielkie piece, walcownie i stalownie, fryszerki i pudlingarnie.
Nie wszystkie planowane inwestycje udało się zrealizować, rozwój przemysłu został bowiem
zahamowany m.in. wskutek wydarzeń politycznych. Okręg podupadł ostatecznie w II poł. XIX w.,
pokonany przez konkurencję Zagłębia Dąbrowskiego, gdzie do wytopu stosowano nie węgiel
drzewny, lecz znacznie wydatniejszy koks. Pewien renesans miał miejsce w okresie
międzywojennym, wraz z budową Centralnego Okręgu Przemysłowego.
OPATÓW - niewielkie 7-tysięczne miasteczko nad rzeką Opatówką o typowej XIXwiecznej zabudowie. W centrum duże ograniczenie ruch kołowego z uwagi na niebezpieczeństwo
osuwania się podziemi (dawne składy kupieckie pod kamienicami i ulicami). Podziemna trasa
turystyczna istnieje od 1984r. i przebiega na dł. 400m. podziemiami kamieniczek. W sumie jest to
50 pomieszczeń na 3 poziomach o głębokości do 14 m. Kolegiat Św. Marcina – romańska
kamienna bazylika z transeptem i dwoma wieżami była przebudowana w XVI i XVIII w., jednak
zachowały się romańskie elementy: zachodni i północny portal, podwójne okna w wieży - bioforia,
oraz fryzy z dekoracją roślinną i zwierzęcą. Większość wyposażenia z XVIII w. także polichromia
w prezbiterium i transepcie, przedstawiająca wielkie sceny bitewne: Psie Pole, Grunwald i Odsiecz
Wiedeńską. Ogólnopolską sławę zyskał słynny Lament Opatowski – bezcenny zabytek sztuki
sepulkralnej. Renesansowy nagrobek właściciela miasta Krzysztofa Szydłowieckiego, pochodzący
z ok. 1540r. przedstawia rozpacz 41 przedstawicieli wszystkich stanów po śmierci kanclerza.
Najcenniejszym obrazem w świątyni jest wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus i Św.
Janem pędzla T. Vitiego z Urbino.
KRZEMIONKI OPATOWSKIE - kopalnia krzemienia pasiastego z okresu
neolitu. W przeszłości było tu wiele setek szybów, które prowadziły do chodników kopalni.
NIETULISKO - wieś. Dawne osiedle fabryczne z zabytkowymi urządzeniami
przemysłowymi w pobliżu ujścia rzeki Świśliny do Kamiennej. Walcownia zbudowana w 1834-45
jako jeden z zakładów tzw. kombinatu metalurgicznego nad rzeką Kamienną. Zniszczona przez
powódź 1903r. Bazą energetyczną zakładu była woda gromadzona w zbiorniku zasilanym przez
kanały z rzek Kamiennej i Świśliny. Zachowane ruiny (fragm.. hal o arkadowych sklepieniach,
kanały, tamy, przepusty, m.in. monumentalna śluza nad rzeką Świśliną), obecnie zabytek techniki.
W pobliżu dawne osiedle fabryczne zbudowane w latach 1834-45.
KAŁKÓW - GODÓW - to najnowsze na kielecczyźnie Sanktuarium Matki Bożej
Bolesnej, Królowej Polski. Inicjatorem powstania Sanktuarium był ksiądz Czesław Wala, który od
1967 r. jako wikariusz pobliskiej parafii w Krynkach prowadził katechizację dzieci w Kałkowie. W
1971 r. wybudował pierwsza kaplicę. W 1983 r. przywieziono do Kałkowa kopię cudownego
obrazu Bolesnej Królowej Polski z Lichenia. Aktualnie na powierzchni 9 ha znajdują się: kościół,
stacje Drogi Krzyżowej, Golgota, Kaplice Różańcowe, figura Matki Bożej, kapliczka „Piety”,
Droga Betlejemska, Panorama Świętokrzyska, Dom Jana Pawła II, Dom Pielgrzyma.
BODZENTYN - Miasto na skraju Świętokrzyskiego Parku Narodowego, u stóp
Miejskiej Góry nad rzeką Psarką. Miejscowość założona w XIV w. przez biskupa krakowskiego
Bodzantę. W końcu tego samego wieku zostały zbudowane mury miejskie i zamek, w połowie
następnego stulecia kardynał Zbigniew Oleśnicki ufundował gotycką kolegiatę. Największy
rozkwit Bodzentyna datuje się na wiek XVI, kiedy to miasto otrzymało drugi rynek, powstały
wodociągi i łaźnia. Pod koniec XVIII wieku miasto podupadło i w 1870 r. utraciło prawa miejskie.
Odzyskało je ponownie w 1996 r. W roku 1833 urodził się jeden z najwybitniejszych malarzy Gór
Świętokrzyskich – Józef Szermentowski.
Do najciekawszych zabytków należą:
 układ urbanistyczny - zachowany bez istotnych zmian, a złożony z dwóch





zespołów : XIV-wiecznego rynku (plac 22 lipca) z wychodzącymi z niego ulicami
(rozplanowanymi niesymetrycznie ze względu na konieczność dostosowania się do
warunków terenowych) i rynku XVI-wiecznego dostosowanego do traktów
wylotowych wcześniejszej części miasta,
zamek
- zbudowany na stromym cyplu
nad rzeką Psarką przez bpa Floriana z Morska
w II połowie XIV w. Biskupi krakowscy
użytkowali go do 1788 r. Po rozbiorach
zamieniony na spichlerz, potem na szpital
wojskowy (do 1814 r.). Opuszczony, popadł
w ruinę i w 1900 r. został przeznaczony do
rozbiórki. Od całkowitego zniszczenia
uratowali go warszawscy patrioci,
kościół parafialny - wystawiony przez kardynała Zbigniewa Oleśnickiego w
latach 1440-52. Ma charakter gotycki,
ruiny kościoła Św. Ducha - kościół wystawiony został jako szpitalny w I połowie
XVII w. w miejscu wcześniejszego z 1474 r. W 1917 r. uległ całkowitemu spaleniu
i pozostał ruiną,
mury miejskie - wzniesione w II połowie XIV w. z miejscowego łupanego
kamienia. Posiadały bramy i baszty obronne i otaczały najstarszą część miasta.
Nikłe ich ślady widoczne są przy kościele parafialnym i ulicy Kieleckiej,
zabytkowa zagroda - stanowi przykład XIX-wiecznego budownictwa wiejskiego
Gór Świętokrzyskich dostosowanego do warunków miejskich. Brama wjazdowa
usytuowana jest w obrębie budynku mieszkalnego (którą wraz z budynkami
gospodarczymi wzniósł Jan Czernikiewicz w 1809 r.).
SANDOMIERZ - Miasto powiatowe położone nad Wisłą. 27 tyś. mieszkańców. Żyzne,
lessowe okolice obecnego Sandomierza były zamieszkane już w neolicie. Z VII wieku pochodzi
wznoszący się na skarpie nad Wisłą kurhan Salve Regina. W X wieku gród leżący na szlaku
handlowym z Pragi przez Kraków do Kijowa gwałtownie się rozwijał i stał się jednym z
największych miast w Polsce obok Krakowa i Wrocławia. W XIII w. najazdy Tatarów zniszczyły
gród, który został odbudowany. W 1286 r. Sandomierz uzyskał prawa miejskie, będąc stolicą
księstwa. Upadek miasta nastąpił w XVIII wieku.
Większość zabytków miasta znajduje się wewnątrz murów miejskich. Poza murami wznosi
się zamek i kościół Św. Jakuba.
Warto zobaczyć:




centrum miasta, które stanowi rynek z ratuszem z XIV w., gdzie znajduje się
obecnie Muzeum Okręgowe Historii Sandomierza,
kamienica Oleśnickich, kościół Św. Ducha, gotycka brama Opatowska z tarasem,
który jest wspaniałym
punktem widokowym
na Góry Pieprzowe i
panoramę miasta.
Ważnym zabytkiem jest
Katedra.
Pierwszy
kościół stał w tym
miejscu już w 1148 r.
Obecna budowla
powstała ok. 1360 r. z
fundacji Kazimierza
Wielkiego. Obok niej
stoi dom , w którym
mieszkał Jarosław
Iwaszkiewicz – obecnie Muzeum Literatury. Również w pobliżu katedry znajduje
się dom Długosza – Muzeum Diecezjalne Sztuki Kościelnej i późnorenesansowy
budynek kolegium Jezuickiego.
na wzgórzu poza murami miasta stoi zamek. W tym miejscu od co najmniej XI w.
istniał gród . Obecna budowla gotycka powstała w XIV w. W latach 1795-1959
znajdowało się tu więzienie. Po długim remoncie jest obecnie siedzibą muzeum, w
którym eksponowane są dawne wnętrza zamkowe, kolekcja sreber, wyrobów z
cyny, numizmatów i zbiory etnograficzne. Niedaleko zamku na sąsiednim,
lessowym wzgórzu wznosi się późnoromański kościół Św. Jakuba (jeden z
najstarszych ceglanych kościołów w Polsce). Pod starym miastem znajduje się
olbrzymi system piwnic, z których część stanowi podziemną trasę turystyczną,
na terenie Sandomierza i najbliższej okolicy znajduje się szereg malowniczych
lessowych wąwozów z bogatą florą – najpiękniejszy to Wąwóz Królowej Jadwigi.
Sandomierz to z pewnością jedno z najpiękniejszych miast Polski.

ŚWIĘTA KATARZYNA - niewielka miejscowość u stóp Łysicy. Pierwszymi
mieszkańcami byli pustelnicy, potem Bernardyni będący gospodarzami klasztoru. W 1815 r.
klasztor oddano siostrom Bernardynkom, których wcześniejsza siedziba w Drzewicy spłonęła.
Warto zobaczyć:



kościół i klasztor Św. Katarzyny,
kapliczka Św. Franciszka - z XIX wieku usytuowana w Puszczy Jodłowej nad
źródełkiem o tej samej nazwie. Woda ze źródełka jest lekko mineralizowana, a
przez miejscową ludność uważana za leczniczą. W przeszłości cała miejscowość
zaopatrywana była w wodę właśnie z tego źródełka.
Kapliczka Janikowskich - bardziej znana jako kapliczka Żeromskiego,
ponieważ 2.VIII.1882 r. na wewnętrznej, południowej ścianie obiektu podpisali się:
Stefan Żeromski i Jan Stróżecki. Nieco zniszczony napis obecnie za szybą.
ŚWIĘTY KRZYŻ ( ŁYSA GÓRA, ŁYSIEC ) - 595 m n.p.m. W czasach
pogańskich miejsce obrzędów religijnych, po których zachowały się kultowe wały kamienne (ok.
1,5 km dł.) datowane na VII – X wiek. Prawdopodobnie czczono tu bożków: Ładę, Bodę i Leilę.
Za czasów Bolesława Chrobrego w 1006 r. powstał tu pierwszy klasztor.
Ufundował go
Bolesław Krzywousty w 1103 r. dla bernardynów.
Klasztor był wielokrotnie palony i rabowany przez
Litwinów i Tatarów. Systematycznie odwiedzał go
Władysław Jagiełło. Od średniowiecza miejsce było
ośrodkiem kultu związanego z przechowywaniem tu
relikwii Krzyża Świętego, stąd nazwa Święty Krzyż, a
całe góry zaczęto określać świętokrzyskimi. Ze
zbiorów biblioteki klasztornej pochodzą najstarsze
zabytki piśmiennictwa polskiego tzw. „Kazania
Świętokrzyskie”. Opactwo benedyktyńskie
skasowano w 1818 r. Od 1884 r. do II Wojny
Światowej istniało tu ciężkie więzienie. Czasie wojny
Niemcy urządzili tu obóz jeniecki dla żołnierzy
radzieckich. Od 1936 r. gospodarzami klasztoru jest
zakon Misjonarzy Oblatów NMP. W części
poklasztornych budynków znajduje się Muzeum
Świętokrzyskiego Parku Narodowego i placówki
naukowo-badawcze Parku. W 1966 r. oddano do użytku telewizyjną stację przekaźnikową o wys.
151 m.
Warto zobaczyć:



panoramę ze wschodniego stoku Łysej Góry, skąd widać Pasmo Jeleniowskie,
Gołoborza - rumowiska skalne powstałe na skutek wietrzenia kamienia, na
północnym stoku, dojście ścieżką za stacją przekaźnikową,
Kaplicę Oleśnickich - w kościele klasztornym zwaną Kaplicą Świętego Krzyża
od relikwii tu przechowywanych. Zbudowana w latach 1614-20 przez Mikołaja
Oleśnickiego. Przykryta kopułą z latarnią. W podziemiach kaplicy oprócz Mikołaja i
Zofii (przedstawionych na nagrobku) spoczywają: zakonnik, powstaniec z 1863 r. i
prawdopodobnie książę Jeremi Wiśniowiecki (ojciec króla Michała Korybuta). Ze
Świętego Krzyża zejście Drogą Królewską do Nowej Słupi.
NOWA SŁUPIA - miejscowość u stóp Łysej Góry. Jej rozwój związany był z
rozwijającym się w pierwszych wiekach naszej ery hutnictwem żelaza. Pozostałością po dawnych
piecach hutniczych, tzw. dymarkach, są kloce żużla licznie występujące w okolicy. Drugim
czynnikiem rozwoju była obsługa pielgrzymek udających się na Święty Krzyż.
Warto zobaczyć:
 Kamienna figura - stoi na skraju Świętokrzyskiego Parku Narodowego,
przedstawia klęczącego człowieka. Nazywana Amerykiem lub Pielgrzymem,
który w czasie wędrówki na Święty Krzyż za swoją pychę został zamieniony w
kamienną postać. Legenda mówi, że pątnik w dalszym ciągu kieruje się do celu,
przesuwając się tylko o jedno ziarnko piasku rocznie. A kiedy osiągnie swój cel
nastąpi koniec świata. Starając się uniemożliwić mu dalsza wędrówkę, wzniesiono
drewniane ogrodzenie.
CHĘCINY - niegdyś były siedzibą starostwa i ośrodkiem górniczym. Podłożem rozwoju
gospodarczego były złoża rud ołowiu, srebra i miedzi wydobywane w okolicy. Okolicznymi
marmurami dekorowano Wawel i rezydencje magnackie. Świetność miasta zakończyła się wraz z
wojnami szwedzkimi. Po przemarszu wojsk Rakoczego z 385 domów zostało zaledwie 34. Po
kolejnym najeździe szwedzkim w 1707 r. starosta Chęciński opuścił zrujnowany już zamek i
przeniósł się do pobliskiego Podzamcza.
Warto zobaczyć:
 Zamek

- zbudowany w
końcu XIII w., na początku XIV
w. w posiadaniu Władysława
Łokietka był na owe czasy
fortecą nie do zdobycia.
Odbywały się w nim zjazdy
rycerstwa, tu było miejsce
koncentracji wojsk
wyruszających na wojnę z
Krzyżakami. Z uwagi na
usytuowanie na niedostępnym
wzgórzu gościł skarb królewski.
Kazimierz Wielki przeznaczył zamek na siedzibę wdów królewskich. Przebywały
tu: Adelajda, druga żona Kazimierza Wielkiego, siostra Kazimierza Wielkiego –
Elżbieta, sprawująca rządy w imieniu swego syna Ludwika Węgierskiego i jako
ostatnia Królowa Bona, która złożyła tu słynne sumy neapolitańskie. Zamek był
także więzieniem stanu, po bitwie grunwaldzkiej przebywali tu znaczniejsi jeńcy
krzyżaccy. Po Potopie Szwedzkim i III rozbiorze Polski popadł w całkowitą ruinę.
Obecnie zabezpieczony jako trwała ruina.
Niemczówka - kamienica zbudowana w 1570 r. w stylu renesansowym. Dawna
karczma,


Zespół Franciszkański - klasztor ufundował Kazimierz Wielki w 1368 r. Kościół
gotycki, orientowany, zbudowany z łamanego kamienia. Zniszczony przez
innowierców na przełomie XVI i XVII w. Po kasacie klasztoru w 1817 r.
zabudowania wykorzystywane były między innymi na rzeźnię, łaźnię, więzienie,
fabrykę obróbki marmuru. W latach 1966-70 wykonano remont i zaadaptowano
kościół i budynki poklasztorne na cele hotelarskie. Od 1991 r. obiekt jest ponownie
w rękach Franciszkanów.
Dawna synagoga - przy Długiej. Wzniesiona w 1638 r., obecnie kino i
biblioteka. We wnętrzu późnorenesansowy ołtarz na rodały z czarnego marmuru, z
intarsją z marmuru Chęcińskiego, Chęcińskiego kartuszem i koroną.
OBLĘGOREK - Muzeum Henryka
Sienkiewicza mieści się w pałacyku
ofiarowanym pisarzowi w 1900 r. przez polskie
społeczeństwo z okazji 25-lecia pracy
pisarskiej. W latach 1902-1914 było to miejsce
letniego wypoczynku pisarza, który na stałe
mieszkał w Warszawie. W muzeum znajdują
się eksponaty związane z życiem pisarza, jego
działalnością i dorobkiem oraz epoką, w której
żył i tworzył.
UJAZD - Znajdują się tu
romantyczne ruiny jednego z najwspanialszych
pałaców w Polsce. Powstał zapewne w latach 16211644 z fundacji wojewody sandomierskiego
Krzysztofa Ossolińskiego. Autorem projektu był
Wawrzyniec Senes, który wzorował się na
architektonicznym dziele Vignoli, pałacu kardynała
A. Farnese, wzniesionym we włoskiej miejscowości
Caprarola. Oczywiście Krzyżtopór
nie jest
dosłowną jego kopią. Manierystyczna budowla, w
Ujeździe składa się z pałacu o niezwykłej fasadzie
przypominającej klasyczną architekturę rzymską
oraz systemu fortyfikacyjnego tworzącego
pięcioramienną gwiazdę. Krzyżtopór (nazwa
powstała od połączenia słów krzyż – Ossoliński był
zagorzałym katolikiem i topór – herb rodowy tegoż)
miał krótki okres świetności. Splądrowany zaczął się
po „Potopie” chylić ku upadkowi. W zasadzie
zamieszkiwano go do 1770 r. Ostatecznie popadł w
ruinę podczas Konfederacji Barskiej. Głównym jednak
CIEKAWOSTKI O KRZYŻTOPORZE

Krzyżtopór to swoisty kalendarz.
Cztery wieże to cztery pory roku,
dwanaście
dużych sal to dwanaście
miesięcy, pięćdziesiąt dwa pokoje to suma
tygodni w roku.

Sala jadalna w wieży miała ponoć
szklany strop, tak iż wydawało się, że jest
to duże akwarium. Pływały w nim
oczywiście egzotyczne rybki.

W prawej stajni panują znakomite
warunki akustyczne – zachwycają się nimi
wytrawni znawcy muzyki, sugerując
użytkownikom
obiektu
organizację
koncertów.

Nad marmurowymi żłobami w
stajniach ulokowanych w przyziemiu
skrzydeł pałacu zainstalowane były
zwierciadła. Chodziło o lepsze oświetlenie
powodem jego krótkiego okresu użytkowania była
dużo słabsza kondycja finansowa następnych, po K.
Ossolińskim, właścicieli Krzyżtoporu. Budowla ta
przerosła po prostu ludzi. Dzisiaj możemy podziwiać
nadal architektoniczny kunszt twórców pałacufortecy w Ujeździe, gdyż ruiny mimo wszystko
dobrze się trzymają. Można wędrować podziemnym
labiryntem oraz przez częściowo zrekonstruowane
pomieszczenia pałacu i skrzydeł gospodarczych
Krzyżtopór
SAMSONÓW - wioska znana
z bogatych tradycji hutniczych (od 1584 r.). W 1594
r. Łukasz Samson herbu Topór, łowczy królewski (od
niego pochodzi nazwa miejscowości) przejął
istniejącą tu kuźnię. W XVI i XVII wieku włoscy
dzierżawcy przekształcili kuźnię w nowoczesną hutę
(wybudowano wielki piec, drugi piec wybudował bp
Kajetan Sołtys). W 1817 r. z inicjatywy Stanisława
Staszica rozpoczęto budowę nowej huty (wielki piec,
odlewnia, modelarnia, suszarnia), która czynna była
do 1886 r. (czasu wielkiego pożaru spowodowanego
przez Rosjan jako zemstę za produkcję broni dla
powstańców). Ruiny jej wielkiego pieca zachowały
się do dzisiaj. Obok ruin stoi XVIII-wieczna
kapliczka kolumnowa z czerwonego piaskowca.
mrocznych pomieszczeń. Przez specjalny
układ otworów okiennych snop światła
padał na lustro i odbijając się od niego
rozjaśniał stajnie.

Skłonności
Krzysztofa
Ossolińskiego do astrologii i magii
ujawniały się również w Krzyżtoporze.
Nad wejściem w wieży bramnej
umieszczono hieroglif przypominający
stylizowaną literę W. Symbolizuje on
(zgodnie z aramejską księgą kabały Zohar)
wieczne trwanie tego miejsca. Inni zaś
upatrują w tym znaku herbu Habdank.

Krzyżtopór ma ponoć podziemne
połączenie z Ossolinem. Ongiś właściciele
obu zamków tym lochem jeździli do siebie
w gościnę saniami po specjalnym torze z
cukru, który dawniej miał podobną do
lodu postać.

Kubatura budynku wynosi 70
tysięcy
metrów
sześciennych,
powierzchnia ok. 1.3 ha, długość murów
fortyfikacji około 600 metrów, średnia
wysokość wałów 5-7 metrów, a skrajnych
miejscach około 15 metrów.

Jak w każdym szanującym się
zamku i tu można spotkać w murach
fortyfikacji ducha. Oczywiście tylko w
księżycową noc. jest nim ponoć syn
Krzysztofa
Ossolińskiego
Baldwin,
ukazujący się w husarskiej zbroi. W
ruinach można też spotkać Białą Damę.

Za Gomółki chcieli kupić ten
zabytek Szwedzi i po jego całkowitym
odnowieniu przeznaczyć na studio
filmowe.

Krzyżtopór
miał
znakomicie
rozwiązany
system
wentylacyjny
i
grzewczy. Układ kanałów w ścianach
murów powodował, że ciepło i świeże
powietrze
docierały
do
wielu
pomieszczeń. Równocześnie osuszały się
samoczynnie grube ściany kamienne. Na
użytek gospodarczy zainstalowano szereg
wind w specjalnych sztolniach.
BARTKÓW - to wieś w której rośnie dąb
BARTEK.
Drzewo liczy ponad 650 lat (niektórzy
uważają, że 1200). Należy do dębów szypułkowatych,
posiada ok. 25 m wysokości, a obwód jego pnia sięga 9 m,
rozpiętość korony ponad 40 m. Otaczają go liczne legendy,
min., że pod nim odpoczywał Bolesław Krzywousty, a
Kazimierz Wielki sprawował pod nim sądy, natomiast Jan II
Sobieski, wracając spod Wiednia, włożył do jego dziupli
butelkę wina, szablę turecką i rusznicę. Dąb został mocno
okaleczony w 1906 r. podczas pożaru sąsiedniego
gospodarstwa.
Opracowano na podstawie:
1.
2.
3.
4.
M. Paszkowski „Góry Świętokrzyskie. Przewodnik”, wyd. Glob – Tour, Kielce 1997
S. Rogala
„Góry Świętokrzyskie. Przewodnik”, wyd. Elipsa, Kielce 1997
„Polska na weekend”, wyd. Pascal
folder „Zamek Krzyżtopór w Ujeździe” 1997.






























4 – DNIOWA WYCIECZKA
INFORMATOR




Opracowanie :
Mgr Violetta Motyka
Gimnazjum nr 2
Zakopane
28 - 31 MAJA 2003 r.


1. TERMIN:
28 – 31 maja 2003 (środa – sobota)
2. UCZESTNICY: uczniowie Gimnazjum nr 2 w Zakopanem
3. OPIEKUNOWIE: Motyka Violetta
Pejko Barbara
- kierownik wycieczki
- opiekun (wych. fizyczne)
ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNE
1. NOCLEGI:
-
-
28/29.05.2003 r. (śr./czw.)
- Sandomierz - schronisko PTTK
29/30.05.2003 r. (czw./piątek) - Dom Pielgrzyma w Sanktuarium
Matki Boskiej Królowej Gór Świętokrzyskich w Kałkowie – Gdowie,
27-225 Pawłów, tel. (0-41) 272-17-30
30/31.05.2003 r. (piątek/sob.) - Dom Pielgrzyma, Klasztor O.O. Franciszkanów w Chęcinach, tel. (0-41) 31-51-069
2. WYŻYWIENIE: śniadania i obiadokolacje w miejscu zakwaterowania.
3. ŚRODEK LOKOMOCJI: autobus PKS w Zakopanem.
4. PRZED WYCIECZKĄ:

5.
Odbędą się spotkania uczestników i rodziców w celu przedstawienia założeń
organizacyjnych i programowych wycieczki.

Przez cały rok na gazetce turystycznej będą pojawiać się informacje o
miejscach i obiektach zwiedzanych w trakcie wycieczki.
Z chwilą rozpoczęcia wycieczki uczestnicy otrzymają opis trasy uwzględniający
miejscowości pobytu i zwiedzane obiekty.
ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE
1. Poznanie zabytków i historii Sandomierza.
2. Poznanie walorów krajobrazowych Gór Świętokrzyskich
3.
4.
5.
6.

krajobraz gór niskich (cechy krajobrazu),

procesy geologiczne (rezerwaty: Kadzielnia, skalny im. J. Czarnockiego).
Poznanie historii Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego (kopalnia krzemienia,
dymarki świętokrzyskie, piece hutnicze w Nietulisku i Samsonowie).
Poznanie miejsc związanych z pobytem H. Sienkiewicza (Oblęgorek) i S. Żeromskiego
(Strawczyn). Związki pisarzy z Podhalem i Zakopanem.
Poznanie kultury, stylu budownictwa, tradycji dawnych mieszkańców Gór
Świętokrzyskich (Bodzentyn – chałupa Czernikiewiczów).
Poznanie zabytków Kielc – największego miasta w Górach Świętokrzyskich.
TRASA WYCIECZKI
I. Dzień:
Zakopane - 110 km / 2h20min. – Kraków – 20 km / 30min. – Igołomia –
50 km / 1h – Koszyce – 40km / 40 min. – Nowy Korczyn – 50 km / 1 h – Połaniec 60 km / 1h 10 min – Sandomierz (ok. 330 km.).
II. Dzień:
Sandomierz – 25 km / 25 min – Ujazd – 30 km / 30 min – Opatów – 26 km /
30 min – Krzemionki Opatowskie – 23 km / 30 min – Nietulisku – 10 km / 10 min –
Kałków-Godów (ok. 110 km).
III. Dzień: Kałków-Godów – 15 km / 20 min – Bodzentyn – 6 km / 10 min – Święta
IV.
Katarzyna – 31 km / 40 min – Święty Krzyż – 10 km / 10 min – Nowa Słupia – 50 km /
1 h – Chęciny (ok. 120 km).
Dzień: Chęciny – 5 km /10min – Jaskinia „Raj” – 10 km / 15 min – Kielce – 15 km /
20 min – Oblęgorek – 13 km / 15 min – Samsonów – 2 km / 5 min – Bartków – 10 km /
15 min – Kielce – 15 km / 20 min – Chęciny – 30 km / 40 min – Jędrzejów – 70 km /
1 h 30 min – Miechów – 50 km / 1 h – Kraków – 20 km / 30 min – Myślenice – 85 km /
2 h – Zakopane (ok. 300 km)
Razem przejazdy ok. 860 km.
PRZEBIEG WYCIECZKI
Wyjazd – 28.05.2003 r. o godz.. 6.30 sprzed szkoły
Powrót – 31.05.2003 r. ok. godz.. 22.30 przed szkołę.
I dzień – 28.05.2003 r. (środa)
6.30 -13.30
13.30 – 16.30
16.30 – 17.00
17.00 – 17.30
19.00 – 20.00
- Przejazd Zakopane – Sandomierz (przez: Kraków, Igołomię, Koszyce,
Nowy Korczyn, Połaniec).
- Zwiedzanie Sandomierza:
1. Zespół urbanistyczno-architektoniczny rynku miasta (Brama Opatowska,
dom Długosza, kościół Św. Jakuba).
2. Panorama doliny Wisły i Gór Pieprzowych ze skarpy.
- Obiadokolacje.
- Zakwaterowanie w schronisku młodzieżowym.
- Wieczorny spacer po Sandomierzu.
II dzień – 29.05.2003 r. (czwartek)
8.00 – 8.30
8.30 – 10.00
10.00 – 10.45
11.00 – 12.30
-
12.30 – 13.00
13.00 – 14.00
14.00 – 15.00
15.00 – 15.30
15.30 – 16.10
16.10 – 16.30
17.00 – 19.00
-
19.00 – 20.00 20.00
-
Śniadanie w Sandomierzu.
Przejazd do Ujazdu.
Zwiedzanie ruin zamku Krzyżtopór zwanego „rocznym” zamkiem.
Przejazd do Opatowa i zwiedzanie:
1. Podziemna trasa turystyczna.
2. Kolegiata Św. Marcina.
3. Brama Warszawska.
Przejazd do Krzemionek Opatowskich.
Zwiedzanie kopalni – muzeum krzemienia pasiastego z okresu neolitu.
Obiad.
Przejazd do Nietuliska.
Zwiedzanie ruin XIX wiecznej walcowni żelaza (1824-42).
Przejazd do Kałkowa-Godowa.
Zwiedzanie Sanktuarium Matki Boskiej Królowej Gór Świętokrzyskich:
1. „Panorama Świętokrzyska”
2. „Golgota”
Obiadokolacja.
Zakwaterowanie w Kałkowie-Godowie.
III dzień 30.05.2003 r. (piątek)
8.00 – 8.30 - Śniadanie – Kałków-Godów.
8.30 – 8.45 - Przejazd do Bodzentyna.
8.45 – 10.00 - Zwiedzanie Bodzentyna:
1. Zabytkowa zagroda Czernikiewiczów (bardzo ciekawy przykład XIXwiecznego świętokrzyskiego budownictwa wiejskiego).
10.00 – 10.15 - Przejazd do Św. Katarzyny:
1. Kościół i klasztor bernardynek.
2. Kapliczka Janikowskich (Żeromskiego).
3. Kapliczka i źródełko Św. Franciszka.
11.30 – 13.30 - Wejście na Łysicę (zależy od pogody)
13.30 – 16.00 - Wejście na Św. Krzyż od strony przekaźnika RTV.
1. Zwiedzanie klasztoru na Św. Krzyżu.
2. Gołoborza.
3. Zejście „Drogą Królewską” do Nowej Słupi.
16.00 – 17.30 - Zwiedzanie Nowej Słupi:
1. Muzeum Starożytnego Górnictwa Świętokrzyskiego.
2. „Kamienny Pielgrzym” – legendy.
17.30 – 18.30 - Przejazd do Chęcin.
18.30 – 19.00 - Obiadokolacja.
19.00
- Zakwaterowanie, nocleg
IV dzień – 31.05.2003 r. (sobota)
7.00 – 7.30 - Śniadanie
7.30 – 9.00 - Chęciny:
1. Ruiny zamku Kazimierza Wielkiego, zw. „wdowim zamkiem”.
2. Panorama Gór Świętokrzyskich z wieży zamkowej.
9.00 – 9.15 - Przejazd do Jaskini „Raj”.
9.15 – 10.30 - Zwiedzanie Jaskini „Raj”
10.30 – 12.00 - Kielce – Muzeum zabawkarstwa (największe w Polsce).
12.00 – 12.15 - Przejazd do Oblęgorka.
12.15 – 13.30 - Zwiedzanie muzeum H. Sienkiewicza w Oblęgorku.
13.30 – 13.45 - Przejazd do Samsonowa.
13.45 – 14.15 - Samsonów – ruiny zakładu wielkopiecowego „Józefa” z 1817 r.
14.15 – 14.45 - Bartków – legendarny dąb „Bartek”.
14.45 – 16.30 - Zwiedzanie Kielc (c.d.):
1. Rezerwat „Kadzielnia”
2. Pałac Biskupi i bazylika katedralna.
3. Rezerwat skalny im. Jana Czarnockiego (doskonały przykład fałdowań
górskich).
16.30 – 17.00 - Wyjazd z Kielc do Zakopanego.
17.30 – 18.00 - Obiadokolacja po drodze do domu.
22.00 – 22.30 - Powrót do Zakopanego przez Kraków i Myślenice.















Download