Góry Świętokrzyskie
advertisement
4 – DNIOWA WYCIECZKA OPIS TRASY Opracowanie : Mgr Violetta Motyka Gimnazjum nr 2 Zakopane 28 - 31 MAJA 2003 r. Góry Świętokrzyskie – (nazwa ich pochodzi od relikwii Krzyża Świętego przechowywanych w klasztorze na Łyścu) zaczynają się pod Jóźwikowem k. Łopuszna, a kończą w okolicy Gołoszyc k. Opatowa. Stanowią one najwyższą część Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej i należą do najstarszych w Europie. Wypiętrzone zostały podczas kaledońskich (520-400 mln lat temu) i hercyńskich (300 mln lat temu) ruchów górotwórczych. Zbudowane są w znacznej części ze skał osadowych powstałych w wyniku kilkakrotnego zalewania tego terenu przez morze. Krajobraz Gór Świętokrzyskich charakteryzuje się długimi i równoległymi pasmami, o falistej, spokojnej linii grzbietowej, a płaskich szerokich dnach, którymi płyną bystre rzeki. Rzeki te tworzą liczne przełomy o wysokich walorach turystycznych. Spośród 26 pasm górskich najbardziej znane ciekawe są: Łysogóry (długości ok. 15 km z najwyższymi szczytami: Łysicą – 612 m n.p.m. i Łyścem, zwanym też Łysą Górą – 590 m n.p.m.); Kraiński Grzbiet z Radostową (451 m n.p.m.); Pasmo Masłowskie z Klocówką (473 m n.p.m.): Pasmo Jeleniowskie ze Szczytniakiem (554 m n.p.m.) i Pasmo Chęcińskie z Górą Zamkową (360 m n.p.m.). Klimat Gór Świętokrzyskich jest ostrzejszy niż otaczającego je rejonu; średnia temperatura niższa o 1-2 st. C; opady natomiast wyższe i dochodzą do 800 mm; okres wegetacyjny krótszy o 1-3 tygodnie. Niegdyś znaczną część tego regionu porastała Puszcza Świętokrzyska (Jodłowa) – obecnie zajmuje ona obszar tylko 32 tys. Ha. Dominują w niej lasy jodłowe z domieszką świerka, sosny, buka, dębu, brzozy, modrzewia, olszy. Spośród roślin na uwagę zasługują: liczydło górskie, paprotnik, zanokcica, turzyca, zawilec, dzwonek syberyjski i gatunki atlantyckie (np. widłak, gniadosz). Ze zwierząt pospolitych spotkać tu można: zające, sarny, dziki, lisy, borsuki, daniele, kuny leśne, chomiki. Ptaków jest blisko 150 gatunków (wraz z czarnymi bocianami, żurawiami, sokołami, krogulcami). Bogaty jest również świat owadów i chrząszczy. W szczytowych partiach Gór Świętokrzyskich występują słynne gołoborza. Rumowiska są przede wszystkim na północnych stokach Łysogór: na Łysińcu i Łysicy, oraz na stokach Białej Skały i Księżej Skale. Mniej znane są gołoborza na Szczytniaku w Paśmie Jeleniowskim. Najciekawsze obszary przyrodnicze objęte są Świętokrzyskim Parkiem Narodowym utworzonym w 1950r. na obszarze 6064 ha. Najstarsze ślady pobytu w tym regionie człowieka odkryto w jaskini Raj i w Lipniku k. Ostrowca Świętokrzyskiego. Pochodzą one z epoki paleolitu (ok. 60 000 - 50 000 lat temu). Naturalne bogactwa tych gór eksploatowane były od bardzo dawna. Już w neolicie (ok. 4200-1700 lat p.n.e.) istniały kopalnie krzemu (ich ślady, unikalne w skali światowej, najlepiej zachowały się w Krzemionkach Opatowskich), a od początku naszej ery, w tzw. Okresie Rzymskim, nastąpił rozwój górnictwa i hutnictwa rud żelaza, miedzi i ołowiu. Lasy i znacznie pofałdowana powierzchni sprzyjały prowadzeniu walk narodowowyzwoleńczych (Insurekcja Kościuszkowska, produkcja broni podczas Powstania Listopadowego, walki Langiewicza, Czachowskiego i Hauke-Bossaka podczas Powstania Styczniowego, boje legionistów Piłsudskiego, zmagania oddziałów partyzanckich „Hubala”, „Jędrusiów”, „Ponurego”, „Barabasza”. Bogata przeszłość i urozmaicenie terenu sprzyjały również powstawaniu legend i ludowych opowieści. Z górami Świętokrzyskimi związali swoją twórczość m.in. pisarze: Adolf Dygasiński, Jan Kochanowski, Wespazjan Kochowski, Kazimierz Laskowski, Walery Przyborowski, Wincenty Ryklewski, Stanisław Ropalewski, Henryk Sienkiewicz i Stefan Żeromski; malarze: Jacek Malczewski, Piotr Michałowski, Józef Szermentowski. Przez Góry Świętokrzyskie prowadzą oznakowane szlaki turystyczne. Wzdłuż szlaków, obok zaskakujących pięknem krajobrazów, spotykamy ciekawe pomniki przyrody, najstarsze zabytki bogatej przeszłości regionu i działalności człowieka. STAROPOLSKI OKRĘG PRZEMYSŁOWY - powstał na bazie surowców mineralnych, przede wszystkim rud żelaza, miedzi i ołowiu; energii dostarczały rzeki. Górnictwo i hutnictwo kwitły tu od dawna, czego przykładem może być chociażby Nowa Słupia, lecz prawdziwy rozkwit nastąpił za czasów Staszica i Druckiego-Lubeckiego. Zbudowano wówczas Kombinat Kamiennej, wznoszono wielkie piece, walcownie i stalownie, fryszerki i pudlingarnie. Nie wszystkie planowane inwestycje udało się zrealizować, rozwój przemysłu został bowiem zahamowany m.in. wskutek wydarzeń politycznych. Okręg podupadł ostatecznie w II poł. XIX w., pokonany przez konkurencję Zagłębia Dąbrowskiego, gdzie do wytopu stosowano nie węgiel drzewny, lecz znacznie wydatniejszy koks. Pewien renesans miał miejsce w okresie międzywojennym, wraz z budową Centralnego Okręgu Przemysłowego. OPATÓW - niewielkie 7-tysięczne miasteczko nad rzeką Opatówką o typowej XIXwiecznej zabudowie. W centrum duże ograniczenie ruch kołowego z uwagi na niebezpieczeństwo osuwania się podziemi (dawne składy kupieckie pod kamienicami i ulicami). Podziemna trasa turystyczna istnieje od 1984r. i przebiega na dł. 400m. podziemiami kamieniczek. W sumie jest to 50 pomieszczeń na 3 poziomach o głębokości do 14 m. Kolegiat Św. Marcina – romańska kamienna bazylika z transeptem i dwoma wieżami była przebudowana w XVI i XVIII w., jednak zachowały się romańskie elementy: zachodni i północny portal, podwójne okna w wieży - bioforia, oraz fryzy z dekoracją roślinną i zwierzęcą. Większość wyposażenia z XVIII w. także polichromia w prezbiterium i transepcie, przedstawiająca wielkie sceny bitewne: Psie Pole, Grunwald i Odsiecz Wiedeńską. Ogólnopolską sławę zyskał słynny Lament Opatowski – bezcenny zabytek sztuki sepulkralnej. Renesansowy nagrobek właściciela miasta Krzysztofa Szydłowieckiego, pochodzący z ok. 1540r. przedstawia rozpacz 41 przedstawicieli wszystkich stanów po śmierci kanclerza. Najcenniejszym obrazem w świątyni jest wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus i Św. Janem pędzla T. Vitiego z Urbino. KRZEMIONKI OPATOWSKIE - kopalnia krzemienia pasiastego z okresu neolitu. W przeszłości było tu wiele setek szybów, które prowadziły do chodników kopalni. NIETULISKO - wieś. Dawne osiedle fabryczne z zabytkowymi urządzeniami przemysłowymi w pobliżu ujścia rzeki Świśliny do Kamiennej. Walcownia zbudowana w 1834-45 jako jeden z zakładów tzw. kombinatu metalurgicznego nad rzeką Kamienną. Zniszczona przez powódź 1903r. Bazą energetyczną zakładu była woda gromadzona w zbiorniku zasilanym przez kanały z rzek Kamiennej i Świśliny. Zachowane ruiny (fragm.. hal o arkadowych sklepieniach, kanały, tamy, przepusty, m.in. monumentalna śluza nad rzeką Świśliną), obecnie zabytek techniki. W pobliżu dawne osiedle fabryczne zbudowane w latach 1834-45. KAŁKÓW - GODÓW - to najnowsze na kielecczyźnie Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej, Królowej Polski. Inicjatorem powstania Sanktuarium był ksiądz Czesław Wala, który od 1967 r. jako wikariusz pobliskiej parafii w Krynkach prowadził katechizację dzieci w Kałkowie. W 1971 r. wybudował pierwsza kaplicę. W 1983 r. przywieziono do Kałkowa kopię cudownego obrazu Bolesnej Królowej Polski z Lichenia. Aktualnie na powierzchni 9 ha znajdują się: kościół, stacje Drogi Krzyżowej, Golgota, Kaplice Różańcowe, figura Matki Bożej, kapliczka „Piety”, Droga Betlejemska, Panorama Świętokrzyska, Dom Jana Pawła II, Dom Pielgrzyma. BODZENTYN - Miasto na skraju Świętokrzyskiego Parku Narodowego, u stóp Miejskiej Góry nad rzeką Psarką. Miejscowość założona w XIV w. przez biskupa krakowskiego Bodzantę. W końcu tego samego wieku zostały zbudowane mury miejskie i zamek, w połowie następnego stulecia kardynał Zbigniew Oleśnicki ufundował gotycką kolegiatę. Największy rozkwit Bodzentyna datuje się na wiek XVI, kiedy to miasto otrzymało drugi rynek, powstały wodociągi i łaźnia. Pod koniec XVIII wieku miasto podupadło i w 1870 r. utraciło prawa miejskie. Odzyskało je ponownie w 1996 r. W roku 1833 urodził się jeden z najwybitniejszych malarzy Gór Świętokrzyskich – Józef Szermentowski. Do najciekawszych zabytków należą: układ urbanistyczny - zachowany bez istotnych zmian, a złożony z dwóch zespołów : XIV-wiecznego rynku (plac 22 lipca) z wychodzącymi z niego ulicami (rozplanowanymi niesymetrycznie ze względu na konieczność dostosowania się do warunków terenowych) i rynku XVI-wiecznego dostosowanego do traktów wylotowych wcześniejszej części miasta, zamek - zbudowany na stromym cyplu nad rzeką Psarką przez bpa Floriana z Morska w II połowie XIV w. Biskupi krakowscy użytkowali go do 1788 r. Po rozbiorach zamieniony na spichlerz, potem na szpital wojskowy (do 1814 r.). Opuszczony, popadł w ruinę i w 1900 r. został przeznaczony do rozbiórki. Od całkowitego zniszczenia uratowali go warszawscy patrioci, kościół parafialny - wystawiony przez kardynała Zbigniewa Oleśnickiego w latach 1440-52. Ma charakter gotycki, ruiny kościoła Św. Ducha - kościół wystawiony został jako szpitalny w I połowie XVII w. w miejscu wcześniejszego z 1474 r. W 1917 r. uległ całkowitemu spaleniu i pozostał ruiną, mury miejskie - wzniesione w II połowie XIV w. z miejscowego łupanego kamienia. Posiadały bramy i baszty obronne i otaczały najstarszą część miasta. Nikłe ich ślady widoczne są przy kościele parafialnym i ulicy Kieleckiej, zabytkowa zagroda - stanowi przykład XIX-wiecznego budownictwa wiejskiego Gór Świętokrzyskich dostosowanego do warunków miejskich. Brama wjazdowa usytuowana jest w obrębie budynku mieszkalnego (którą wraz z budynkami gospodarczymi wzniósł Jan Czernikiewicz w 1809 r.). SANDOMIERZ - Miasto powiatowe położone nad Wisłą. 27 tyś. mieszkańców. Żyzne, lessowe okolice obecnego Sandomierza były zamieszkane już w neolicie. Z VII wieku pochodzi wznoszący się na skarpie nad Wisłą kurhan Salve Regina. W X wieku gród leżący na szlaku handlowym z Pragi przez Kraków do Kijowa gwałtownie się rozwijał i stał się jednym z największych miast w Polsce obok Krakowa i Wrocławia. W XIII w. najazdy Tatarów zniszczyły gród, który został odbudowany. W 1286 r. Sandomierz uzyskał prawa miejskie, będąc stolicą księstwa. Upadek miasta nastąpił w XVIII wieku. Większość zabytków miasta znajduje się wewnątrz murów miejskich. Poza murami wznosi się zamek i kościół Św. Jakuba. Warto zobaczyć: centrum miasta, które stanowi rynek z ratuszem z XIV w., gdzie znajduje się obecnie Muzeum Okręgowe Historii Sandomierza, kamienica Oleśnickich, kościół Św. Ducha, gotycka brama Opatowska z tarasem, który jest wspaniałym punktem widokowym na Góry Pieprzowe i panoramę miasta. Ważnym zabytkiem jest Katedra. Pierwszy kościół stał w tym miejscu już w 1148 r. Obecna budowla powstała ok. 1360 r. z fundacji Kazimierza Wielkiego. Obok niej stoi dom , w którym mieszkał Jarosław Iwaszkiewicz – obecnie Muzeum Literatury. Również w pobliżu katedry znajduje się dom Długosza – Muzeum Diecezjalne Sztuki Kościelnej i późnorenesansowy budynek kolegium Jezuickiego. na wzgórzu poza murami miasta stoi zamek. W tym miejscu od co najmniej XI w. istniał gród . Obecna budowla gotycka powstała w XIV w. W latach 1795-1959 znajdowało się tu więzienie. Po długim remoncie jest obecnie siedzibą muzeum, w którym eksponowane są dawne wnętrza zamkowe, kolekcja sreber, wyrobów z cyny, numizmatów i zbiory etnograficzne. Niedaleko zamku na sąsiednim, lessowym wzgórzu wznosi się późnoromański kościół Św. Jakuba (jeden z najstarszych ceglanych kościołów w Polsce). Pod starym miastem znajduje się olbrzymi system piwnic, z których część stanowi podziemną trasę turystyczną, na terenie Sandomierza i najbliższej okolicy znajduje się szereg malowniczych lessowych wąwozów z bogatą florą – najpiękniejszy to Wąwóz Królowej Jadwigi. Sandomierz to z pewnością jedno z najpiękniejszych miast Polski. ŚWIĘTA KATARZYNA - niewielka miejscowość u stóp Łysicy. Pierwszymi mieszkańcami byli pustelnicy, potem Bernardyni będący gospodarzami klasztoru. W 1815 r. klasztor oddano siostrom Bernardynkom, których wcześniejsza siedziba w Drzewicy spłonęła. Warto zobaczyć: kościół i klasztor Św. Katarzyny, kapliczka Św. Franciszka - z XIX wieku usytuowana w Puszczy Jodłowej nad źródełkiem o tej samej nazwie. Woda ze źródełka jest lekko mineralizowana, a przez miejscową ludność uważana za leczniczą. W przeszłości cała miejscowość zaopatrywana była w wodę właśnie z tego źródełka. Kapliczka Janikowskich - bardziej znana jako kapliczka Żeromskiego, ponieważ 2.VIII.1882 r. na wewnętrznej, południowej ścianie obiektu podpisali się: Stefan Żeromski i Jan Stróżecki. Nieco zniszczony napis obecnie za szybą. ŚWIĘTY KRZYŻ ( ŁYSA GÓRA, ŁYSIEC ) - 595 m n.p.m. W czasach pogańskich miejsce obrzędów religijnych, po których zachowały się kultowe wały kamienne (ok. 1,5 km dł.) datowane na VII – X wiek. Prawdopodobnie czczono tu bożków: Ładę, Bodę i Leilę. Za czasów Bolesława Chrobrego w 1006 r. powstał tu pierwszy klasztor. Ufundował go Bolesław Krzywousty w 1103 r. dla bernardynów. Klasztor był wielokrotnie palony i rabowany przez Litwinów i Tatarów. Systematycznie odwiedzał go Władysław Jagiełło. Od średniowiecza miejsce było ośrodkiem kultu związanego z przechowywaniem tu relikwii Krzyża Świętego, stąd nazwa Święty Krzyż, a całe góry zaczęto określać świętokrzyskimi. Ze zbiorów biblioteki klasztornej pochodzą najstarsze zabytki piśmiennictwa polskiego tzw. „Kazania Świętokrzyskie”. Opactwo benedyktyńskie skasowano w 1818 r. Od 1884 r. do II Wojny Światowej istniało tu ciężkie więzienie. Czasie wojny Niemcy urządzili tu obóz jeniecki dla żołnierzy radzieckich. Od 1936 r. gospodarzami klasztoru jest zakon Misjonarzy Oblatów NMP. W części poklasztornych budynków znajduje się Muzeum Świętokrzyskiego Parku Narodowego i placówki naukowo-badawcze Parku. W 1966 r. oddano do użytku telewizyjną stację przekaźnikową o wys. 151 m. Warto zobaczyć: panoramę ze wschodniego stoku Łysej Góry, skąd widać Pasmo Jeleniowskie, Gołoborza - rumowiska skalne powstałe na skutek wietrzenia kamienia, na północnym stoku, dojście ścieżką za stacją przekaźnikową, Kaplicę Oleśnickich - w kościele klasztornym zwaną Kaplicą Świętego Krzyża od relikwii tu przechowywanych. Zbudowana w latach 1614-20 przez Mikołaja Oleśnickiego. Przykryta kopułą z latarnią. W podziemiach kaplicy oprócz Mikołaja i Zofii (przedstawionych na nagrobku) spoczywają: zakonnik, powstaniec z 1863 r. i prawdopodobnie książę Jeremi Wiśniowiecki (ojciec króla Michała Korybuta). Ze Świętego Krzyża zejście Drogą Królewską do Nowej Słupi. NOWA SŁUPIA - miejscowość u stóp Łysej Góry. Jej rozwój związany był z rozwijającym się w pierwszych wiekach naszej ery hutnictwem żelaza. Pozostałością po dawnych piecach hutniczych, tzw. dymarkach, są kloce żużla licznie występujące w okolicy. Drugim czynnikiem rozwoju była obsługa pielgrzymek udających się na Święty Krzyż. Warto zobaczyć: Kamienna figura - stoi na skraju Świętokrzyskiego Parku Narodowego, przedstawia klęczącego człowieka. Nazywana Amerykiem lub Pielgrzymem, który w czasie wędrówki na Święty Krzyż za swoją pychę został zamieniony w kamienną postać. Legenda mówi, że pątnik w dalszym ciągu kieruje się do celu, przesuwając się tylko o jedno ziarnko piasku rocznie. A kiedy osiągnie swój cel nastąpi koniec świata. Starając się uniemożliwić mu dalsza wędrówkę, wzniesiono drewniane ogrodzenie. CHĘCINY - niegdyś były siedzibą starostwa i ośrodkiem górniczym. Podłożem rozwoju gospodarczego były złoża rud ołowiu, srebra i miedzi wydobywane w okolicy. Okolicznymi marmurami dekorowano Wawel i rezydencje magnackie. Świetność miasta zakończyła się wraz z wojnami szwedzkimi. Po przemarszu wojsk Rakoczego z 385 domów zostało zaledwie 34. Po kolejnym najeździe szwedzkim w 1707 r. starosta Chęciński opuścił zrujnowany już zamek i przeniósł się do pobliskiego Podzamcza. Warto zobaczyć: Zamek - zbudowany w końcu XIII w., na początku XIV w. w posiadaniu Władysława Łokietka był na owe czasy fortecą nie do zdobycia. Odbywały się w nim zjazdy rycerstwa, tu było miejsce koncentracji wojsk wyruszających na wojnę z Krzyżakami. Z uwagi na usytuowanie na niedostępnym wzgórzu gościł skarb królewski. Kazimierz Wielki przeznaczył zamek na siedzibę wdów królewskich. Przebywały tu: Adelajda, druga żona Kazimierza Wielkiego, siostra Kazimierza Wielkiego – Elżbieta, sprawująca rządy w imieniu swego syna Ludwika Węgierskiego i jako ostatnia Królowa Bona, która złożyła tu słynne sumy neapolitańskie. Zamek był także więzieniem stanu, po bitwie grunwaldzkiej przebywali tu znaczniejsi jeńcy krzyżaccy. Po Potopie Szwedzkim i III rozbiorze Polski popadł w całkowitą ruinę. Obecnie zabezpieczony jako trwała ruina. Niemczówka - kamienica zbudowana w 1570 r. w stylu renesansowym. Dawna karczma, Zespół Franciszkański - klasztor ufundował Kazimierz Wielki w 1368 r. Kościół gotycki, orientowany, zbudowany z łamanego kamienia. Zniszczony przez innowierców na przełomie XVI i XVII w. Po kasacie klasztoru w 1817 r. zabudowania wykorzystywane były między innymi na rzeźnię, łaźnię, więzienie, fabrykę obróbki marmuru. W latach 1966-70 wykonano remont i zaadaptowano kościół i budynki poklasztorne na cele hotelarskie. Od 1991 r. obiekt jest ponownie w rękach Franciszkanów. Dawna synagoga - przy Długiej. Wzniesiona w 1638 r., obecnie kino i biblioteka. We wnętrzu późnorenesansowy ołtarz na rodały z czarnego marmuru, z intarsją z marmuru Chęcińskiego, Chęcińskiego kartuszem i koroną. OBLĘGOREK - Muzeum Henryka Sienkiewicza mieści się w pałacyku ofiarowanym pisarzowi w 1900 r. przez polskie społeczeństwo z okazji 25-lecia pracy pisarskiej. W latach 1902-1914 było to miejsce letniego wypoczynku pisarza, który na stałe mieszkał w Warszawie. W muzeum znajdują się eksponaty związane z życiem pisarza, jego działalnością i dorobkiem oraz epoką, w której żył i tworzył. UJAZD - Znajdują się tu romantyczne ruiny jednego z najwspanialszych pałaców w Polsce. Powstał zapewne w latach 16211644 z fundacji wojewody sandomierskiego Krzysztofa Ossolińskiego. Autorem projektu był Wawrzyniec Senes, który wzorował się na architektonicznym dziele Vignoli, pałacu kardynała A. Farnese, wzniesionym we włoskiej miejscowości Caprarola. Oczywiście Krzyżtopór nie jest dosłowną jego kopią. Manierystyczna budowla, w Ujeździe składa się z pałacu o niezwykłej fasadzie przypominającej klasyczną architekturę rzymską oraz systemu fortyfikacyjnego tworzącego pięcioramienną gwiazdę. Krzyżtopór (nazwa powstała od połączenia słów krzyż – Ossoliński był zagorzałym katolikiem i topór – herb rodowy tegoż) miał krótki okres świetności. Splądrowany zaczął się po „Potopie” chylić ku upadkowi. W zasadzie zamieszkiwano go do 1770 r. Ostatecznie popadł w ruinę podczas Konfederacji Barskiej. Głównym jednak CIEKAWOSTKI O KRZYŻTOPORZE Krzyżtopór to swoisty kalendarz. Cztery wieże to cztery pory roku, dwanaście dużych sal to dwanaście miesięcy, pięćdziesiąt dwa pokoje to suma tygodni w roku. Sala jadalna w wieży miała ponoć szklany strop, tak iż wydawało się, że jest to duże akwarium. Pływały w nim oczywiście egzotyczne rybki. W prawej stajni panują znakomite warunki akustyczne – zachwycają się nimi wytrawni znawcy muzyki, sugerując użytkownikom obiektu organizację koncertów. Nad marmurowymi żłobami w stajniach ulokowanych w przyziemiu skrzydeł pałacu zainstalowane były zwierciadła. Chodziło o lepsze oświetlenie powodem jego krótkiego okresu użytkowania była dużo słabsza kondycja finansowa następnych, po K. Ossolińskim, właścicieli Krzyżtoporu. Budowla ta przerosła po prostu ludzi. Dzisiaj możemy podziwiać nadal architektoniczny kunszt twórców pałacufortecy w Ujeździe, gdyż ruiny mimo wszystko dobrze się trzymają. Można wędrować podziemnym labiryntem oraz przez częściowo zrekonstruowane pomieszczenia pałacu i skrzydeł gospodarczych Krzyżtopór SAMSONÓW - wioska znana z bogatych tradycji hutniczych (od 1584 r.). W 1594 r. Łukasz Samson herbu Topór, łowczy królewski (od niego pochodzi nazwa miejscowości) przejął istniejącą tu kuźnię. W XVI i XVII wieku włoscy dzierżawcy przekształcili kuźnię w nowoczesną hutę (wybudowano wielki piec, drugi piec wybudował bp Kajetan Sołtys). W 1817 r. z inicjatywy Stanisława Staszica rozpoczęto budowę nowej huty (wielki piec, odlewnia, modelarnia, suszarnia), która czynna była do 1886 r. (czasu wielkiego pożaru spowodowanego przez Rosjan jako zemstę za produkcję broni dla powstańców). Ruiny jej wielkiego pieca zachowały się do dzisiaj. Obok ruin stoi XVIII-wieczna kapliczka kolumnowa z czerwonego piaskowca. mrocznych pomieszczeń. Przez specjalny układ otworów okiennych snop światła padał na lustro i odbijając się od niego rozjaśniał stajnie. Skłonności Krzysztofa Ossolińskiego do astrologii i magii ujawniały się również w Krzyżtoporze. Nad wejściem w wieży bramnej umieszczono hieroglif przypominający stylizowaną literę W. Symbolizuje on (zgodnie z aramejską księgą kabały Zohar) wieczne trwanie tego miejsca. Inni zaś upatrują w tym znaku herbu Habdank. Krzyżtopór ma ponoć podziemne połączenie z Ossolinem. Ongiś właściciele obu zamków tym lochem jeździli do siebie w gościnę saniami po specjalnym torze z cukru, który dawniej miał podobną do lodu postać. Kubatura budynku wynosi 70 tysięcy metrów sześciennych, powierzchnia ok. 1.3 ha, długość murów fortyfikacji około 600 metrów, średnia wysokość wałów 5-7 metrów, a skrajnych miejscach około 15 metrów. Jak w każdym szanującym się zamku i tu można spotkać w murach fortyfikacji ducha. Oczywiście tylko w księżycową noc. jest nim ponoć syn Krzysztofa Ossolińskiego Baldwin, ukazujący się w husarskiej zbroi. W ruinach można też spotkać Białą Damę. Za Gomółki chcieli kupić ten zabytek Szwedzi i po jego całkowitym odnowieniu przeznaczyć na studio filmowe. Krzyżtopór miał znakomicie rozwiązany system wentylacyjny i grzewczy. Układ kanałów w ścianach murów powodował, że ciepło i świeże powietrze docierały do wielu pomieszczeń. Równocześnie osuszały się samoczynnie grube ściany kamienne. Na użytek gospodarczy zainstalowano szereg wind w specjalnych sztolniach. BARTKÓW - to wieś w której rośnie dąb BARTEK. Drzewo liczy ponad 650 lat (niektórzy uważają, że 1200). Należy do dębów szypułkowatych, posiada ok. 25 m wysokości, a obwód jego pnia sięga 9 m, rozpiętość korony ponad 40 m. Otaczają go liczne legendy, min., że pod nim odpoczywał Bolesław Krzywousty, a Kazimierz Wielki sprawował pod nim sądy, natomiast Jan II Sobieski, wracając spod Wiednia, włożył do jego dziupli butelkę wina, szablę turecką i rusznicę. Dąb został mocno okaleczony w 1906 r. podczas pożaru sąsiedniego gospodarstwa. Opracowano na podstawie: 1. 2. 3. 4. M. Paszkowski „Góry Świętokrzyskie. Przewodnik”, wyd. Glob – Tour, Kielce 1997 S. Rogala „Góry Świętokrzyskie. Przewodnik”, wyd. Elipsa, Kielce 1997 „Polska na weekend”, wyd. Pascal folder „Zamek Krzyżtopór w Ujeździe” 1997. 4 – DNIOWA WYCIECZKA INFORMATOR Opracowanie : Mgr Violetta Motyka Gimnazjum nr 2 Zakopane 28 - 31 MAJA 2003 r. 1. TERMIN: 28 – 31 maja 2003 (środa – sobota) 2. UCZESTNICY: uczniowie Gimnazjum nr 2 w Zakopanem 3. OPIEKUNOWIE: Motyka Violetta Pejko Barbara - kierownik wycieczki - opiekun (wych. fizyczne) ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNE 1. NOCLEGI: - - 28/29.05.2003 r. (śr./czw.) - Sandomierz - schronisko PTTK 29/30.05.2003 r. (czw./piątek) - Dom Pielgrzyma w Sanktuarium Matki Boskiej Królowej Gór Świętokrzyskich w Kałkowie – Gdowie, 27-225 Pawłów, tel. (0-41) 272-17-30 30/31.05.2003 r. (piątek/sob.) - Dom Pielgrzyma, Klasztor O.O. Franciszkanów w Chęcinach, tel. (0-41) 31-51-069 2. WYŻYWIENIE: śniadania i obiadokolacje w miejscu zakwaterowania. 3. ŚRODEK LOKOMOCJI: autobus PKS w Zakopanem. 4. PRZED WYCIECZKĄ: 5. Odbędą się spotkania uczestników i rodziców w celu przedstawienia założeń organizacyjnych i programowych wycieczki. Przez cały rok na gazetce turystycznej będą pojawiać się informacje o miejscach i obiektach zwiedzanych w trakcie wycieczki. Z chwilą rozpoczęcia wycieczki uczestnicy otrzymają opis trasy uwzględniający miejscowości pobytu i zwiedzane obiekty. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE 1. Poznanie zabytków i historii Sandomierza. 2. Poznanie walorów krajobrazowych Gór Świętokrzyskich 3. 4. 5. 6. krajobraz gór niskich (cechy krajobrazu), procesy geologiczne (rezerwaty: Kadzielnia, skalny im. J. Czarnockiego). Poznanie historii Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego (kopalnia krzemienia, dymarki świętokrzyskie, piece hutnicze w Nietulisku i Samsonowie). Poznanie miejsc związanych z pobytem H. Sienkiewicza (Oblęgorek) i S. Żeromskiego (Strawczyn). Związki pisarzy z Podhalem i Zakopanem. Poznanie kultury, stylu budownictwa, tradycji dawnych mieszkańców Gór Świętokrzyskich (Bodzentyn – chałupa Czernikiewiczów). Poznanie zabytków Kielc – największego miasta w Górach Świętokrzyskich. TRASA WYCIECZKI I. Dzień: Zakopane - 110 km / 2h20min. – Kraków – 20 km / 30min. – Igołomia – 50 km / 1h – Koszyce – 40km / 40 min. – Nowy Korczyn – 50 km / 1 h – Połaniec 60 km / 1h 10 min – Sandomierz (ok. 330 km.). II. Dzień: Sandomierz – 25 km / 25 min – Ujazd – 30 km / 30 min – Opatów – 26 km / 30 min – Krzemionki Opatowskie – 23 km / 30 min – Nietulisku – 10 km / 10 min – Kałków-Godów (ok. 110 km). III. Dzień: Kałków-Godów – 15 km / 20 min – Bodzentyn – 6 km / 10 min – Święta IV. Katarzyna – 31 km / 40 min – Święty Krzyż – 10 km / 10 min – Nowa Słupia – 50 km / 1 h – Chęciny (ok. 120 km). Dzień: Chęciny – 5 km /10min – Jaskinia „Raj” – 10 km / 15 min – Kielce – 15 km / 20 min – Oblęgorek – 13 km / 15 min – Samsonów – 2 km / 5 min – Bartków – 10 km / 15 min – Kielce – 15 km / 20 min – Chęciny – 30 km / 40 min – Jędrzejów – 70 km / 1 h 30 min – Miechów – 50 km / 1 h – Kraków – 20 km / 30 min – Myślenice – 85 km / 2 h – Zakopane (ok. 300 km) Razem przejazdy ok. 860 km. PRZEBIEG WYCIECZKI Wyjazd – 28.05.2003 r. o godz.. 6.30 sprzed szkoły Powrót – 31.05.2003 r. ok. godz.. 22.30 przed szkołę. I dzień – 28.05.2003 r. (środa) 6.30 -13.30 13.30 – 16.30 16.30 – 17.00 17.00 – 17.30 19.00 – 20.00 - Przejazd Zakopane – Sandomierz (przez: Kraków, Igołomię, Koszyce, Nowy Korczyn, Połaniec). - Zwiedzanie Sandomierza: 1. Zespół urbanistyczno-architektoniczny rynku miasta (Brama Opatowska, dom Długosza, kościół Św. Jakuba). 2. Panorama doliny Wisły i Gór Pieprzowych ze skarpy. - Obiadokolacje. - Zakwaterowanie w schronisku młodzieżowym. - Wieczorny spacer po Sandomierzu. II dzień – 29.05.2003 r. (czwartek) 8.00 – 8.30 8.30 – 10.00 10.00 – 10.45 11.00 – 12.30 - 12.30 – 13.00 13.00 – 14.00 14.00 – 15.00 15.00 – 15.30 15.30 – 16.10 16.10 – 16.30 17.00 – 19.00 - 19.00 – 20.00 20.00 - Śniadanie w Sandomierzu. Przejazd do Ujazdu. Zwiedzanie ruin zamku Krzyżtopór zwanego „rocznym” zamkiem. Przejazd do Opatowa i zwiedzanie: 1. Podziemna trasa turystyczna. 2. Kolegiata Św. Marcina. 3. Brama Warszawska. Przejazd do Krzemionek Opatowskich. Zwiedzanie kopalni – muzeum krzemienia pasiastego z okresu neolitu. Obiad. Przejazd do Nietuliska. Zwiedzanie ruin XIX wiecznej walcowni żelaza (1824-42). Przejazd do Kałkowa-Godowa. Zwiedzanie Sanktuarium Matki Boskiej Królowej Gór Świętokrzyskich: 1. „Panorama Świętokrzyska” 2. „Golgota” Obiadokolacja. Zakwaterowanie w Kałkowie-Godowie. III dzień 30.05.2003 r. (piątek) 8.00 – 8.30 - Śniadanie – Kałków-Godów. 8.30 – 8.45 - Przejazd do Bodzentyna. 8.45 – 10.00 - Zwiedzanie Bodzentyna: 1. Zabytkowa zagroda Czernikiewiczów (bardzo ciekawy przykład XIXwiecznego świętokrzyskiego budownictwa wiejskiego). 10.00 – 10.15 - Przejazd do Św. Katarzyny: 1. Kościół i klasztor bernardynek. 2. Kapliczka Janikowskich (Żeromskiego). 3. Kapliczka i źródełko Św. Franciszka. 11.30 – 13.30 - Wejście na Łysicę (zależy od pogody) 13.30 – 16.00 - Wejście na Św. Krzyż od strony przekaźnika RTV. 1. Zwiedzanie klasztoru na Św. Krzyżu. 2. Gołoborza. 3. Zejście „Drogą Królewską” do Nowej Słupi. 16.00 – 17.30 - Zwiedzanie Nowej Słupi: 1. Muzeum Starożytnego Górnictwa Świętokrzyskiego. 2. „Kamienny Pielgrzym” – legendy. 17.30 – 18.30 - Przejazd do Chęcin. 18.30 – 19.00 - Obiadokolacja. 19.00 - Zakwaterowanie, nocleg IV dzień – 31.05.2003 r. (sobota) 7.00 – 7.30 - Śniadanie 7.30 – 9.00 - Chęciny: 1. Ruiny zamku Kazimierza Wielkiego, zw. „wdowim zamkiem”. 2. Panorama Gór Świętokrzyskich z wieży zamkowej. 9.00 – 9.15 - Przejazd do Jaskini „Raj”. 9.15 – 10.30 - Zwiedzanie Jaskini „Raj” 10.30 – 12.00 - Kielce – Muzeum zabawkarstwa (największe w Polsce). 12.00 – 12.15 - Przejazd do Oblęgorka. 12.15 – 13.30 - Zwiedzanie muzeum H. Sienkiewicza w Oblęgorku. 13.30 – 13.45 - Przejazd do Samsonowa. 13.45 – 14.15 - Samsonów – ruiny zakładu wielkopiecowego „Józefa” z 1817 r. 14.15 – 14.45 - Bartków – legendarny dąb „Bartek”. 14.45 – 16.30 - Zwiedzanie Kielc (c.d.): 1. Rezerwat „Kadzielnia” 2. Pałac Biskupi i bazylika katedralna. 3. Rezerwat skalny im. Jana Czarnockiego (doskonały przykład fałdowań górskich). 16.30 – 17.00 - Wyjazd z Kielc do Zakopanego. 17.30 – 18.00 - Obiadokolacja po drodze do domu. 22.00 – 22.30 - Powrót do Zakopanego przez Kraków i Myślenice.
