Buk

SPIS























Ogólne informacje
Rodzaje buczyn
Buczyna kwaśna
Buczyna kwaśna niżowa
Buczyna kwaśna górska
Buczyna żyzna
Buczyna żyzna niżowa
Buczyna żyzna górska
Buczyna górska karpacka
Buczyna górska sudecka
Buczyna żyzna storczykowa
Warstwowa budowa lasu
Buk
Świerk
Jodła
Klon
Dąb
Grab
Lepiężnik biały
Parzydło leśne
Mchy
Porosty
Koniec
Buczyna (las bukowy) to rodzaj lasu liściastego lub mieszanego, którego
drzewostan stanowi głównie buk (w Polsce niziny) lub buk z domieszką
jodły i świerka (tereny górskie). Fitosocjologicznie buczyny zgrupowane są
w związku Fagion sylvaticae.
SPIS
Rodzaje buczyn występujących w Polsce:
1. buczyna kwaśna:
-niżowa
-górska
2. buczyna żyzna :
-niżowa (buczyna pomorska)
-górska
A. buczyna sudecka
B. buczyna karpacka
- storczykowa
SPIS
Buczyna kwaśna - (acydofilna), typ lasu bukowego.
Zaliczana jest do związku Fagion sylvaticae,
dominującym gatunkiem drzewa jest buk zwyczajny,
domieszkowo występować mogą: klon, dąb, grab, jodła
lub świerk. Występuje na siedliskach ubogich i glebach
kwaśnych, na niżu i w obszarach podgórskich i górskich.
Zbiorowisko dosyć ubogie florystycznie, runo zwykle
dość luźne (niewielkie pokrycie), trawiasto-mszyste.
W Polsce dwa zespoły roślinne, wikaryzujące ze sobą
regionalnie i piętrowo:
kwaśna buczyna górska Luzulo luzuloidis-Fagetum głownie i w typowej postaci w piętrze regla dolnego, ale
także na pogórzu. Występuje w Sudetach i Karpatach,
jednak bardziej rozpowszechniona jest na obszarze
sudeckim,
kwaśna buczyna niżowa Luzulo pilosae-Fagetum - tereny
nizinne.
SPIS
SPIS
Typowa postać tego zespołu jest zbudowana z drzewostanu buka
Fagus silvatica - drzewa o szarej i gładkiej korze; buk znajdziemy
też w warstwie krzewów. Obserwacje wykazały, że runo jest
znikome i składa się z roślin ogólnoleśnych, takich jak: konwalijka
dwulistna Maianthemum biofolium czy szczawik zajęczy Oxalis
acetosella.Na "Kępie Redłowskiej" występują mszyste postaci
zespołu kwaśnej buczyny, które pojawiają się na zboczach gdzie
ma miejsce intensywne zwiewanie ściółki stoku. Takie warunki
sprzyjają rozwojowi różnych gatunków mchów i tworzą malownicze
strome zbocza .Kwaśna buczyna niżowa, jak i inne fitocenozy
przybierają w rezerwacie "Kępa Redłowska" najczęściej formy
mniej lub bardziej zdegenerowane. W omawianym zbiorowisku
nasadzono niegdyś gatunki siedliskowo obce - modrzew Larix sp. i
sosnę Pinus sp.. W niektórych miejscach spowodowało to zmiany w
charakterze podłoża, gdyż do dna lasu docierało więcej światła.
Tam pojawiał się niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora
(Fot. 3) oraz jeżyny Rubus fruticosus. Różnorodność runa stawała
się bogatsza, co dla naturalnej kwaśnej buczyny niżowej jest
zjawiskiem niekorzystnym.
Innym charakterystycznym dla "Kępy Redłowskiej" zjawiskiem jest
występowanie kilku gatunków grzybów, między innymi sromotnika
bezwstydnego Phallus impudicuc (Fot. 4). Można go poznać po
przykrym charakterystycznym zapachu. Zapach ten zwabiać ma
owady, które na odnóżach przenoszą zarodniki tego grzyba.
SPIS
SPIS
„Kwaśna" buczyna górska (Luzulo
nemorosae-Fagetum) - ubogie
florystycznie zbiorowisko leśne, w
typie siedliskowym lasu mieszanego
świeżego lub wilgotnego, z dominacją
buka w drzewostanie, z domieszką:
jawora, świerka, czasem jodły.
Występuje w piętrze regla dolnego, na
glebach w typie rankeru lub
oligotroficznej gleby brunatnej. Runo
ma fizjonomię trawiasto-mszystą,
charakterystyczną cechą jest obfite
występowanie kosmatki gajowej
Luzula luzuloides oraz udział
gatunków górskich, takich jak np.:
starzec Fuchsa Senecio Fuchsii,
przenęt purpurowy Prenanthes
purpurea.
SPIS
SPIS
Buczyna żyzna wykształciła się w partiach o żyźniejszych glebach (z dużym udziałem
glin). W jej runie występują, głównie trawy – perłówki (Melica sp.) i turzyce (Carex
sp.) oraz łanowo rosnące, kwitnące w czerwcu żywce cebulkowe (Dentaria bulbifera).
Gatunkiem charakterystycznym jest marzanka wonna (Galium odoratum). Dość
często wraz z bukiem w drzewostanie występuje dąb. Żyzne buczyny są najbardziej
okazałymi lasami na Wolinie, wysokość buków sięga często ponad 30 m, a ilość
masy na 1ha przekracza nawet 700m3. Jest to las bardzo stabilny i trwały, o dużej
dynamice odnowień naturalnych.
SPIS
Żyzna buczyna niżowa (Melico-Fagetum) –
najuboższa postać żyznej buczyny, która
wykształca się na glebach świeżych,
brunatnych wyługowanych lub płowych. .
W drzewostanie dominuje buk, w nieznacznej
domieszce może występować jawor. W runie
brak jest gatunków górskich .
SPIS
SPIS
Żyzna buczyna górska z bukiem i jodłą w
drzewostanie. Wykształca się na
eutroficznych glebach brunatnych.
Charakterystyczny jest zwarty,
wysokopienny drzewostan, bardzo słabo
rozwinięta warstwa krzewów, dość niskie
i zwarte runo z żywcem gruczołowatym
Dentaria glandulosa. Występuje w
województwie w odmianie
zachodniokarpackiej, w dwóch
jednostkach: w formie podgórskiej i
reglowej.
SPIS
SPIS
Buczyna karpacka występująca
już w niedużych fragmentach
głównie na Wyżynie Olkuskiej i
Garbie Tenczyńskim stanowi
pozostałość lasów bukowych
zniszczonych wskutek
powszechnego dawniej
stosowania drewna bukowego dla
potrzeb hutnictwa. Buczyna ta
charakteryzuje się domieszką
jodły, rzadziej świerka i jaworu. W
jej runie rosną żywiec
gruczołowaty, lepiężnik biały,
przetacznik górski, parzydło leśne,
paprotnik kolczasty i tojad
mołdowski.
SPIS
SPIS
Żyzna buczyna sudecka (Dentario enneaphylliFagetum); forma podgórska - żyzny las bukowy,
zajmujący siedliska w typie lasu świeżego i
wilgotnego, wykształcający się na glebach
wapniowcowych, z obecnością żywca
dziewięciolistnego Dentaria enneaphyllos w runie.
SPIS
SPIS
Buczyna storczykowa - żyzny i ciepłolubny las
buczynowy o charakterystycznej kombinacji
gatunków, w której znamienny jest udział gatunków
światłolubnych i ciepłolubnych, w tym niektórych
storczyków (stąd nazwa). Fitosocjologiczne lasy te
zgrupowane są w podzwiązku CephalantheroFagenion, w Polsce zbiorowiska te występują na
kresach zasięgu i mają charakter reliktowy. W
naszym kraju wyróżnia się 5 odrębnych typów
takich buczyn. Gatunki charakterystyczne
(storczyki): buławnik wielkokwiatowy, buławnik
mieczolistny, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk
szerokolistny. Gatunki wyróżniające: dzwonek
brzoskwiniolistny, dzwonek jednostronny, czyścica
storzyszek, kokoryczka wonna. W buczynie
storczykowej można znaleźć bardzo rzadkiego
grzyba - borowika szatańskiego. Buczyna
storczykowa występuje w Polsce m.in. w rezerwacie
leśnym "Bukowa góra" koło Dobromierza na
południowym stoku Bukowej Góry. Jest to jedyne
odkryte stanowisko w Górach Świętokrzyskich.
Drzewostan stanowią głównie buk pospolity, jawor i
lipa szerokolistna, które mają tu północny zasięg.
SPIS
SPIS
Drzewa
wysokie
Podszyt
Runo leśne
Mchy
Jodła
Młode
Drzewa:
Świerk
Buk
Żywiec
gruczołowaty
Klon
Świerk
Lepiężnik biały
Dąb
Grab
Parzydło leśne
Grab
Dąb
Buk
Porosty
SPIS
Buk - rodzaj drzew z rodziny bukowatych obejmujący 40 gatunków. Występuje głównie w strefie
umiarkowanej na półkuli północnej, w Polsce na Pomorzu i na południu kraju (powiązanie z
większą wilgotnością powietrza tych rejonów). W Polsce występuje w stanie naturalnym tylko
buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.). Uprawiane są także liczne odmiany ozdobne.
Charakterystyka
Pokrój
Osiągają wysokość do 40 metrów.
Kora
Jasnoszara, cienka i lekko połyskująca.
Drewno
Twarde, o odcieniu różowym.
Liście
Sezonowe, faliście karbowane, mogą być ząbkowane lub całobrzegie, położone
naprzemianlegle.
Kwiaty
W kątach liści, męskie - w główkach na wiotkich, zwisłych osiach, żeńskie - 2 lub 4 kwiatowe
wierzchotki, na krótszych osiach.
Owoce
- 2 trójgraniaste orzeszki, zamknięte w pokrywę pokrytej kolczastymi lub listkowatymi
wyrostkami.
Zastosowanie
Drewno : wykorzystywane do produkcji instrumentów muzycznych, parkietu, mebli giętych itp.
Z nasion produkuje się olej.
Systematyka
W strefie umiarkowanej półkuli południowej występuje zastępczy rodzaj (Nothofagus) nazywany
bukiem południowym lub bukanem.
SPIS
SPIS
Świerk - rodzaj wiecznie zielonych drzew z rodziny sosnowatych
(Pinaceae), który obejmuje około 35 gatunków. Występuje na obszarach
chłodnych i umiarkowanych półkuli północnej.
Charakterystyka
Pokrój
Drzewa są wysokie i przeważnie mają regularną, stożkową koronę.
Liście
Świerk posiada spiralnie osadzone, kłujące szpilki.
Szyszki
Cylindryczne, zwisające do dołu.
W Polsce występuje świerk pospolity (Picea abies), głównie w górach na
południu kraju oraz w północono-wschodniej części kraju. W górach bory
świerkowe tworzą piętro regla górnego (piętro górskie wyższe). Świerk
silnie zacienia dno lasu. Ma tendencję do zakwaszania gleb, na których
rośnie. Wyróżnia się wyjątkowo płytkim i rozległym systemem korzeniowym,
wskutek czego jest podatny na wiatrołomy.
SPIS
SPIS
Jodła (Abies Miller 1756) - rodzaj zimozielonych drzew z rodziny
sosnowatych obejmujący blisko 50 gatunków, które występują na
półkuli północnej.
Charakterystyka
Drewno
Bezżywiczne, jasne i lekkie.
Liście
Posiada szpilki płaskie z dwoma paskami na spodzie.
Kwiaty
Charakterystyczne dla jodły są wzniesione pionowo szyszki
żeńskie, które są osadzone na górnych gałęziach. Rozsypują się
one po dojrzeniu.
Zastosowanie
Drewno znajduje zastosowanie w stolarstwie oraz budownictwie.
SPIS
SPIS
Klon - rodzaj roślin z rodziny klonowatych (Aceraceae Juss.). Około 120
gatunków w strefie umiarkowanej (kilka w górach tropikalnych). Występują
głównie w Azji, poza tym w Ameryce Północnej i Środkowej, Europie,
północnej Afryce.
Charakterystyka
Pokrój
Drzewa osiągające duże rozmiary oraz niewielkie krzewy.
Liście
Opadające na zimę, ustawione naprzeciwlegle o różnorodnej blaszce, od
pojedynczej poprzez różnie klapowaną aż do złożonych z 3-7 listków .
Kwiaty
Najczęściej obupłciowe, (poligamiczne), ale również na tej samej roślinie
męskie kwiaty pręcikowe, rzadko rośliny dwupienne. Kwiaty zebrane w
grona, baldachogrona lub wiązki. Okwiat 5 -, rzadziej 4 - krotny.
Owoce
Charakterystyczne, dwuskrzydlaki orzechy) rozpadające się po dojrzeniu.
SPIS
SPIS
Dąb (Quercus L. Sp.Pl.2 1753) - rodzaj drzew, rzadziej wysokich krzewów zaliczony
do rodziny bukowatych (Fagaceae Dumort.). Należy do niego ok. 600 gatunków
występujących prawie wyłącznie na półkuli północnej.
Charakterystyka
Pąki
Wielołuskowe, skupione po kilka na końcowych częściach pędów.
Liście
Ułożone skrętolegle, u niektórych gatunków nie opadające na zimę (utrzymują się na
roślinie zaschnięte), podczas gdy niektóre są wręcz zimozielone (dąb korkowy, dąb
ostrolistny). Całobrzegie (Quercus imbricaria), piłkowane lub ząbkowane (Quercus
acutissima, Q. libani, Q. prinus), poprzez wrębne i klapowane (dąb szypułkowy, dąb
czerwony), po pierzastosieczne (dąb szypułkowy 'Pectinata').
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe lecz same rośliny są jednopienne, wiatropylne. Kwiaty męskie
zebrane w kotkowate kwiatostany, podczas gdy żeńskie są pojedyncze. U gatunków
klimatu umiarkowanego kwiaty męskie zwisają luźno spomiędzy rozchylonych łusek
pąków ubiegłorocznych, żeńskie zaś są wyprostowane i znajdują się w kątach
górnych liści rozwijających się pędów.
Owoce
Orzechy zwane żołędziami osadzone pojedynczo w miseczkach, gęsto pokryte
drobnymi łuskami. Osiągają dojrzałość w pierwszym lub drugim roku.
SPIS
SPIS
Grab - rodzaj drzew z rodziny Stylocerataceae Takht. W Polsce jeden gatunek
rodzimy i kilka introdukowanych, ale rzadko uprawianych (prawie wyłącznie w
kolekcjach). Na świecie 25 gatunków, przede wszystkim w Azji Wsch. i Ameryce
Pół.
Charakterystyka
Pokrój
Drzewa lub wysokie krzewy o gładkiej, nieznacznie spękanej, popielatej korze.
Pąki
Ostrokończyste, pokryte licznymi łuskami zachodzącymi na siebie dachówkowato.
Liście
Opadające na zimę, skrętoległe, eliptyczne do jajowatych, o wyraźnie
zaznaczonych nerwach bocznych ("harmonijkowate").
Kwiaty
Rośliny jednopienne, kwiaty męskie 6 - 12 pręcikowe, bez okwiatu z jedną łuską.
Kwiaty żeńskie podparte przysadkami, które po przekwitnieniu silnie się rozrastają
tworząc trójklapowe okrywy, do nich przyrośnięte są orzeszki.
Owoc
Spłaszczony, żeberkowany orzeszek, po dojrzeniu opadający razem z okrywami.
SPIS
SPIS
Lepiężnik biały Petasites albus – roślina z rodziny astrowate. Występuje w całej Polsce, ale na
niżu roślina ta jest rzadka, w górach natomiast jest bardzo pospolita.
Charakterystyka
Pokrój
Duża roślina wieloletnia, posiadająca długie, gładkie kłącze. Jest rośliną rozdzielnopłciową i
dwupienną, tzn. że na jednych łodygach kwiatowych wyrastają tylko kwiaty męskie, a na innych
tylko kwiaty żeńskie.
Łodyga
Ma grubą, mięsistą łodygę , na której skrętolegle wyrastają na wiosnę bezogonkowe,
lancetowate, kremowo-zielone liście, które podczas rozwoju rośliny stopniowo zielenieją i
wydłużają się. Łodygi okazów męskich osiągają wysokość 40 cm, żeńskich 80 cm.
Liście
Oprócz niewielkich liści łodygowych, lepiężnik wytwarza też liście odziomkowe wyrastające
bezpośrednio z kłącza. Olbrzymie te liście rozwijają się dopiero po przekwitnięciu kwiatów.
Osiągają średnicę kilkadziesiąt centymetrów. Liście te, podobnie jak liście lepiężnika różowego,
są największymi liśćmi wśród roślin dziko rosnących w Polsce. Mają długie ogonki, wyrastające z
kłącza pionowo lub ukośnie do góry. Ich blaszka liściowa o sercowato-nerkowatym kształcie jest
nierówno ząbkowana i na dolnej powierzchni pokryta gęstym, krótkim kutnerem. Wydzielają
charakterystyczny, nieprzyjemny zapach.
Kwiaty
Jest to jedna z najwcześniej kwitnących wiosną roślin. Już w marcu można dostrzec wyłaniające
się z gruntu grube pąki tej rośliny. Zakwita jeszcze przed rozwojem liści. Drobne kwiaty zebrane
są w koszyczki, a te w grona na szczycie łodygi. Kwiaty żeńskie składają się tylko ze słupka o
długiej szyjce i dwudzielnym znamieniu, oraz z puchu (powstałego z przekształconego okwiatu).
Kwiaty męskie mają koronę z 5 płatkami, zrośniętymi dołem w rurkę, pręciki zrośnięte w rurkę,
oraz niepłodny słupek. Czasami w koszyczkach męskich występuje kilka kwiatów żeńskich.
Kwiaty, podobnie jak liście, wydzielają słabą woń.
Owoc
Niełupki wyposażone w puch, umożliwiający przenoszenie ich przez wiatr, nieraz na dalekie
odległości.
SPIS
SPIS
Liście podwójnie lub potrójni
trójsieczniepierzaste. Listki
szeroko-jajowate, zaostrzone.
Kwiaty w kwiatostanach
wiechowatych.
SPIS
SPIS
Mchy (Bryopsida, Musci) - klasa roślin lądowych należacych
do typu (gromady) mszaków. Obejmuje ok. 14 tysięcy
gatunków, w Polsce tylko ok. 650. Większość mchów (95%)
należy do prątników (Bryidae).
Charakterystyka
Mchy posiadają rhizoid zamiast korzeni. Poza brakiem
systemu przewodzącego cechują się cyklem życiowym w
którym dominującą formą jest haploidalny gametofit. Sporofity
(forma diploidalna) są krótko żyjącą formą.
SPIS
SPIS
Porosty (Lichenes) – typ (gromada) zaliczana do grzybów. Są to organizmy
plechowate utworzone przez powiązanie komórki glonu (zielenice lub sinice) i
strzępki grzyba (workowce lub podstawczaki). Uznawane za grzyby
lichenizowane (zdolne do symbiozy z glonami).
Nauka zajmująca się porostami to lichenologia.
Znaczenie porostów
Porosty jako organizmy pionierskie mają bardzo ważną funkcję glebotwórczą.
Są ważnym składnikiem pokarmowym (dla reniferów i piżmowołów) oraz
schronieniem bezkręgowców. Niektóre ptaki wykorzystują porosty do budowy
gniazd. Porosty wykorzystywane są w lecznictwie (płucnica lekarska, brodaczka,
tarczownica), inne są cenione w kuchni (krusznica jadalna - "manna z nieba").
Porosty są bardzo czułym biowskaźnikiem (bioindykatorem) czystości atmosfery.
Specjalna skala porostowa pozwala na podstawie składu gatunkowego porostów
określić stopień zanieczyszczenia atmosfery.
SPIS
SPIS
SPIS