Prawidłowe żywienie w cukrzycy

Prawidłowe żywienie
w cukrzycy
Dr n. med. Magdalena Kujawska-Łuczak
Klinika Chorób Wewnętrznych,
Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
Celem leczenia dietetycznego chorych na
cukrzycę jest utrzymywanie:
 Prawidłowego stężenia glukozy w surowicy
 Optymalnego stężenia lipidów w surowicy
 Optymalnych wartości ciśnienia tętniczego
 Uzyskanie i utrzymywanie właściwej masy ciała
 Zapobieganie powikłaniom cukrzycy
Wszyscy pacjenci z cukrzycą powinni być
edukowani w zakresie diety przez
uprawnionych pracowników ochrony zdrowia
(lekarza, pielęgniarkę, dietetyka)
Założenia ogólne
 Dieta chorego na cukrzycę powinna być:
– zgodna z założeniami diety zdrowego człowieka, czyli powinna
spełniać zalecenia dietetyczne zdrowego żywienia
– kontrolować ilości spożywanych węglowodanów w całej diecie
i poszczególnych posiłkach; ograniczać węglowodany proste
– większość pacjentów powinna spożywać 5-6 posiłków
(nie dotyczy to pacjentów cukrzycą typu 2 leczonych stałymi
dawkami analogów i mieszanek analogowymi, którzy powinni
spożywać 3 główne posiłki – preparaty Novorapid, Humalog,
Apidra, NovoMix, Humalog Mix)
Założenia ogólne
 Chorzy stosujący intensywną insulinoterapię powinni dostosowywać
dawki insuliny do liczby spożytych węglowodanów
 Pozostałe osoby, w tym szczególnie pacjenci stosujący stałe dawki
insuliny, każdego dnia powinny spożywać podobną liczbę
węglowodanów
 Przy opracowaniu założeń diety można korzystać z:
– systemu wymienników węglowodanowych (WW)
– wymienników białkowo-tłuszczowych (WBT)
– indeksu glikemicznego (IG)
– ładunku glikemicznego (ŁG) produktów
Wymiennik Węglowodanowy
Jeden wymiennik węglowodanowy (1 WW) to ilość produktu wyrażona
w gramach, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych przez
organizm (co odpowiada 10 g czystego cukru)





Posługiwanie się WW pozwala na zastąpienie określonej ilości
jednego produktu odpowiednią ilością innego produktu,
który dostarcza tę samą liczbę węglowodanów
(gotowe tablice WW, zawierające także produkty typu fast-food)
Należy pamiętać, aby wymieniać produkty z tej samej grupy
produktowej, np. warzywa na inne warzywa, produkty mleczne
na inne produkty mleczne
W początkowym etapie stosowania WW należy korzystać z tabel
oraz mierzyć i ważyć produkty, warto kupić wagę kuchenną
Ilość WW najczęściej zjadanych produktów szybko się zapamiętuje!
Ważne jest, by zjadać produkty o znanej ilości WW
W jaki sposób wymieniać WW w ciągu tygodnia?
Przykład
Śniadanie:
Poniedziałek – sałatka z ogórków
Wtorek – brokuły z sosem jogurtowym
Środa – sałatka z kiszonej kapusty
Czwartek – papryka z cebulą
Piątek – sałata z jogurtem
Sobota – kapusta pekińska
Niedziela – pomidor
Dla kogo WW?
 Stosowanie WW jest konieczne u pacjentów z cukrzycą (głownie t. 1)
samodzielnie obliczających dawki insuliny – czyli stosujący
funkcjonalną insulinoterapię
 Inni: pacjenci z cukrzycą t. 1 na „sztywnych dawkach” insuliny,
z cukrzycą t. 2 – WW pomocne, ale niekonieczne
Ustalona liczba węglowodanów na dany posiłek
może ulegać modyfikacji w zależności od




Zaplanowanego wysiłku fizycznego
Dawek insuliny
Wyników poziomu cukru we krwi
Dodatkowych chorób
Wymiennik Białkowo-Tłuszczowy
Jeden wymiennik białkowo-tłuszczowy (1 WBT) – ilość produktu
wyrażona w gramach, zawierająca 100 kcal, pochodzących z białek
i tłuszczów.
 Obliczając WBT w leczeniu kierujemy się nie tylko ilością
spożywanych węglowodanów, lecz precyzyjniej – także białek
i tłuszczów
 WBT stosują pacjenci, leczeni pompą insulinową, która ma
możliwość podawania przedłużonych wstrzyknięć, czyli bolusów
 Ilość WBT obliczamy, korzystając najczęściej z tabelek zawartości,
umieszczonych na produkcie
 Zakładamy, że 1 g tłuszczu dostarcza 9 kcal energii,
a 1 g białka 4 kcal
Przykład
 Ser smażony (Top Tomyśl), pudełko ma 200 g
 100 g zawiera:
– białko 20,5 g
– węglowodany 4,2 g
– tłuszcz 7,5 g
 Ilość WW i WBT w ¼ pudełka = 50 g?
 WW – ok. 0,2 - możemy pominąć
 WBT
Białko dostarcza w zaokrągleniu 10 (1/2 z 20) x 4 = 40 kcal
Tłuszcz dostarcza w zaokrągleniu 4 (1/2 z 7,5) x 9 = 36 kcal
W sumie 50 g sera dostarcza 76 kcal = ok. ¾ WBT
Indeks glikemiczny (IG)
stężenie glukozy we krwi po spożyciu danego
produktu
IG =
stężenie glukozy we krwi
po przeprowadzeniu próby obciążenia
z udziałem 50 g glukozy (przez 2 godziny co 15
min)
Indeks glikemiczny (IG)
Niski Indeks Glikemiczny = 50 lub mniej
Średni Indeks Glikemiczny = 51-69
Wysoki Indeks Glikemiczny = 70 lub więcej
Indeks glikemiczny glukozy = 100
Poposiłkowy wzrost glikemii
100%
90-100%
70-90%
50-70%
30-50%
do 30%
Artykuły spożywcze
glukoza
coca-cola, pepsi, płatki ryżowe
i kukurydziane, ziemniaki puree, miód, ryż
preparowany
pieczywo pszenne, pszenno-żytnie, żytnie,
chleb chrupki, mąka pszenna, proszek
budyniowy, ryż gotowany, babka piaskowa,
herbatniki, biszkopty
płatki owsiane, kukurydza, sacharoza,
banany, niesłodzone soki owocowe, chleb
gruboziarnisty
mleko, jogurt naturalny, owoce np.: jabłka,
brzoskwinie, makaron, lody, rośliny
strączkowe
surowa marchew, warzywa zielone, fasola,
bób
Dieta o małym indeksie glikemicznym
 Dieta o niskim indeksie glikemicznym nie powoduje gwałtownych
wzrostów stężenia insuliny produkowanej przez trzustkę we krwi
po jedzeniu, nie „nakręca” więc apetytu w okresie międzyposiłkowym
 Brak jednoznacznych danych z badań klinicznych odnośnie
szybszego spadku masy ciała
Ładunek glikemiczny
 Ładunek glikemiczny dla pojedynczej porcji pożywienia można
obliczyć wg wzoru:
ŁG = (IG x ilość węglowodanów w gramach) / 100
gdzie:
W – ilość węglowodanów w danej porcji (w gramach)
IG – indeks glikemiczny
LG (ŁG) – ładunek glikemiczny
 Produkty o wysokim IG spożywane w małych ilościach dają taki
same efekt w wyrzucie insuliny do krwi, jak produkty o niskim IG,
za to spożywane w dużych ilościach.
Dieta cukrzycowa u większości
 Jedz często, ale małe porcje
 3 główne posiłki: śniadanie, obiad, kolacja
 2-3 lekkie posiłki: II śniadanie, podwieczorek, czasami II kolacja
Kaloryczność diety
 Dla osób leżących lub odchudzających się 20 kcal/kg n.m.c.
 Dla osób pracujących umysłowo/wykonujących lekką pracę fizyczną
30 kcal/kg n.m.c.
 Dla osób codziennie ćwiczących 35 kcal/kg n.m.c.
 Dla wykonujących ciężką pracę fizyczną 40 kcal/kg n.m.c.
Zalecenia – węglowodany
 Węglowodany – 40-50% zapotrzebowania energetycznego,
 Ograniczenie spożycia węglowodanów prostych,
 Substancje słodzące mogą być spożywane w dawkach zalecanych
przez producentów;
 Nie zaleca się stosowania fruktozy jako zamiennika cukru
(uwaga na soki, słodzone fruktozą!!!)
– informacja na opakowaniu „zawiera cukry, naturalnie występujące
w owocach”, oznacza, że sok jest słodzony fruktozą!!!
Zalecenia – węglowodany
 Zawartość błonnika pokarmowego w diecie powinna wynosić
około 25-40 g/d.
 Źródło: produkty zbożowe z pełnego ziarna zbóż, mleko z małą
zawartością tłuszczu, owoce i warzywa
Cukry szybko wchłaniające się – biegnące
 Cukier
 Słodycze
NIE!
 Ciasto
 Czekolada
 Lody
 Dżem
 Miód
 Słodkie napoje (typu Cola)
Wyjątek –
niedocukrzenie
(zalecane niektóre)
Cukry średnio szybko wchłaniające się
– maszerujące
 Pieczywo białe
 Ryż
 Ziemniaki
 Płatki
 Owoce - jabłka, gruszki, śliwki,
poziomki, truskawki,
 Mleko, kefir, jogurt
Można, ale nie za dużo
Cukry wolno wchłaniające się – czołgające
 Warzywa (wszystkie ich części:
korzeń, łodyga, liście, kwiaty)
 Pieczywo gruboziarniste
 Niełuskany ryż
 Grube kasze
TAK
Zalecenia – tłuszcze
 Tłuszcze – 30-35% zapotrzebowania energetycznego
 Kwasy tłuszczowe nasycone (zawarte w produktach pochodzenia
zwierzęcego) – mniej niż 10% ogólnej puli tłuszczu – ZŁY
 Tłuszcze jednonienasycone (oliwa z oliwek, olej rzepakowy)
– 10% ogólnej puli tłuszczu – DOBRY
 Tłuszcze wielonienasycone (m.in. tłuste ryby morskie,
olej słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, z pestek winogron)
- 6-10% ogólnej puli tłuszczu – DOBRY
 Cholesterol < 300 mg/dobę
Tłuszcze
 Nie smaż potraw, a jeżeli musisz, użyj oleju rzepakowego
lub oliwy z oliwek
 Ograniczaj: podroby (wątróbka), makaron czterojajeczny, sardynki,
sery żółte, tłuste mleko, śmietankę, gotowe wyroby cukiernicze
(zawierają bardzo niezdrowe tłuszcze typu trans), jajka (do 2-3/tydz.)
Tłuszcze
 Nie zalecane: słonina, boczek, smalec, tłuszcze mięso
(wieprzowina, gęś, drób ze skórą), masło w nadmiarze
 Zalecane: oleje słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, oliwa z oliwek,
ryby morskie, orzechy, awokado
Zalecenia – białko
 Białka – ok. 15% zapotrzebowania energetycznego
 1mg / kg masy ciała należnej (70-90 mg)
 Stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego wynosić
powinien co najmniej 50% / 50%
 Źródło: produkty białkowe pochodzenia roślinnego i zwierzęcego
 U chorych z niewyrównaną cukrzycą zapotrzebowanie na białko
może być nieco wyższe, o tym powinien decydować lekarz
 U chorych z białkomoczem zapotrzebowanie na białko może być
nieco niższe, o tym powinien decydować lekarz
Źródła białka
Białko zwierzęce
 Chude mięso: cielęcina,
chuda wołowina, jagnięcina
 Chude ryby: filety z dorsza
 Chudy drób bez skóry:
kurczak, kura, białe mięso z indyka
 Chude wędliny: drobiowe, szynka
bez tłuszczu, polędwica
 Mleko i przetwory: chudy twaróg,
kefir, jogurt
Białko roślinne
 Nasiona soi, grochu i fasoli
 Migdały i orzechy
 Suchy makaron
 Suche kasze i ryż
 Warzywa
 Pieczywo
Alkohol
 Spożycie do 20g/dobę u kobiet i do 30g u mężczyzn
– nie musi prowadzić do pogorszenia wyrównania
 Najlepsze jest wytrawne wino 1 kieliszek
 W celu zmniejszenia ryzyka niedocukrzenia –
alkohol zawsze razem z posiłkiem
Alkohol – jeśli musisz
 Pij alkohol z umiarem
 Nigdy nie pij alkoholu bez jedzenia
 Podaj mniej insuliny niż zwykle
 Często badaj stężenie glukozy we krwi
 Nigdy nie idź spać bez uprzedniego zjedzenia dodatkowej porcji
węglowodanów
Inne
 Brak wskazań do podawania witamin i minerałów u osób, u których
nie stwierdzono ich niedoborów (w tym cynku, chromu, witamin)
 Wyjątek – kwas foliowy w okresie prokreacji u kobiet
Cukrzyca typu 2 a otyłość
Procent dorosłych z otyłością lub rozpoznaną cukrzycą
w populacji USA
2000
1994
O
T
Y
Ł
O
Ś
Ć
C
U
K
R
Z
Y
C
A
No Data
>26.0%
<14.0%
1994
No Data
>9.0%
14.0-17.9%
2009
18.0-21.9%
2000
<4.5%
4.5-5.9%
22.0-25.9%
2009
6.0-7.4%
7.5-8.9%
CDC’s Division of Diabetes Translation. National Diabetes Surveillance System available at
http://www.cdc.gov/diabetes/statistics
Cukrzycy typu 2 przeważnie towarzyszy otyłość
 W cukrzycy typu 2 ważnym celem jest redukcja i utrzymanie masy
ciała
 Istotne znaczenie ma całkowita kaloryczność diety
 Zmniejszenie kaloryczności o 500-1000 kcal/d prowadzi do powolnej
redukcji masy ciała (2-4 kg na miesiąc)
 Można stosować dietę z ograniczeniem tłuszczów
lub z ograniczeniem węglowodanów
Dieta o małej zawartości tłuszczu
 Tradycyjne podejście do odchudzania zakłada ograniczenie tłuszczu
do < 30% zawartości energetycznej pożywienia
 Dieta o bardzo małej zawartości tłuszczu < 15%
 Skutecznie obniża cholesterol, zmniejsza ryzyko miażdżycy
 Dieta < 15 % tłuszczu trudna do przestrzegania w długim czasie
Dieta o małej zawartości węglowodanów
 < 60 g dziennie
 Dieta Atkinsa, dieta Plaż Południowych < 20 g dziennie,
potem stopniowo zwiększane
 Wiąże się z większym spadkiem masy ciała, ale ta różnica traciła
na istotności po 12 mcach
 Znaczniejsza poprawa glukozy i gospodarki lipidowej, oprócz LDL
Ile kilogramów powinno się chudnąć i w jakim czasie?
CHUDNĄĆ ½-1 KG NA TYDZIEŃ = JEŚĆ MNIEJ 500-1000 KCAL NA DZIEŃ
Spalenie 7000 kcal oznacza redukcję 1 kg masy ciała
(tkanki tłuszczowej lub mięsni)
Odchudzanie
 Nie stosuj sztucznych diet
 Stosuj dietę cukrzycową, ale o mniejszej liczbie kalorii
 Wysiłek fizyczny jest konieczny!!!
Najczęściej popełniane błędy żywieniowe

Nieregularne spożywanie posiłków

Niejedzenie śniadania

Jedzenie głównego posiłku wieczorem

Dieta źle zbilansowana (mało warzyw)

Dojadanie między posiłkami

Dokładanie na talerz w trakcie posiłku

Jedzenie w chwili stresu
Najczęściej popełniane błędy żywieniowe

Codzienne jedzenie słodyczy

Jedzenie resztek

Spożywanie zbyt małej ilości warzyw i płynów

Zaniżanie ilości spożywanych pokarmów

Brak umiejętności odmawiania poczęstunku
w sytuacjach towarzyskich

Robienie zakupów wtedy, kiedy jest się głodnym
Co wybrać?
1 kostka czekolady
1 herbatnik
=
1 średnia mandarynka
=
1 owoc kiwi
=
250 g truskawek
=
600 g ogórków kwaszonych
100 g solonych orzeszków
=
1,5 kg mandarynek
100 g panierowanego schabu
=
200 g pieczonego schabu
z dodatkiem warzyw
=
300 g pieczonego dorsza
Podsumowanie
 Jedz często, lecz małe porcje
 Staraj się przestrzegać harmonogramu posiłków
 Nie przejadaj się
 Jedz pełnoziarnisty lub razowy chleb, makaron z pełnej mąki
i niełuskany (ciemny) ryż
 Codziennie jedz warzywa i owoce
 Ogranicz spożycie tłuszczów, cukru i alkoholu