Warsztaty Geograficzne

Warsztaty Geograficzne „Madera 2015”
Środowiskowe i społeczno-ekonomiczne
uwarunkowania rozwoju Madery
24.04-2.05.2015
P R O G R A M
Madera, określana jako „rajski ogród pływający po wodach oceanu”,
jest jedną z większych wysp położonych w strefie gorącej Oceanu
Atlantyckiego, 650 km na północny zachód od miasta Tarfaya (Sahara
Zachodnia) w Maroku. Budowa geologiczna i tektonika sprawiły, że wyspa
ma wyjątkowo urozmaiconą rzeźbę, a najwyższe szczyty sięgają
1861 m n.p.m. Wulkaniczne masywy górskie oddzielone są od siebie
głębokimi dolinami, co jeszcze bardziej podkreśla specyfikę rzeźby tej wyspy.
Klifowe wybrzeża, silnie erodowane przez fale oceanu, utrudniają
komunikację pomiędzy wnętrzem wyspy a obszarami nadmorskimi,
wymuszając dostosowanie infrastruktury do tego typu rzeźby. Aby ułatwić
komunikację, człowiek od wieków budował tunele (dla samochodów
i pieszych, a także w celach irygacyjnych) lub koleje linowe transportujące
ludzi pomiędzy położonymi na różnej wysokości dzielnicami miast lub na
plażę. Szata roślinna, zwłaszcza lasy wawrzynowe oraz zasadzone ręką
człowieka rośliny lasów tropikalnych, dają możliwość poznania bardzo
zróżnicowanej, niespotykanej nigdzie indziej na tak niewielkiej przestrzeni,
flory. Jest to wyspa o bardzo bogatej historii, znana i opisywana już przez
Pliniusza Starszego na początku naszej Ery. Mieszkał tam również Krzysztof
Kolumb przygotowując się do podróży przez ocean. Współcześnie wyspa
należy do Portugalii, a swój rozwój zawdzięcza łagodnemu oceanicznemu
klimatowi, umożliwiającemu uprawę roślin tropikalnych, a także
zrównoważony rozwój turystyki. Walory (głównie przyrodnicze), a także
dobrze rozwinięta infrastruktura komunikacyjna i noclegowa, umożliwiają
szybki rozwój tej dziedziny gospodarki.
Podstawowe informacje:
Termin: 24.04.2015 (piątek) – 2.05.2015 (sobota) (9 dni).
Orientacyjny koszt warsztatów: 4900 zł
Termin zgłoszeń: do 30.10.2014
Organizatorzy: Komitet Nauk Geograficznych PAN
Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW
Polskie Towarzystwo Geograficzne-Oddział Katowicki
Problematyka naukowa warsztatów:
1. Wulkanizm – przeszłość i teraźniejszość.
2. Geologiczne uwarunkowania rozwoju rzeźby Madery.
3. Obszary wulkaniczne – ich zagospodarowanie
przekształcenia.
4. Współczesne przemiany strefy brzegowej Madery.
5. Piętrowość klimatyczno-roślinna Madery.
i
współczesne
6. Znaczenie "lewad" (kanałów irygacyjnych) w systemie hydrologicznym
Madery.
7. Szata roślinna Madery – świat endemitów, a skutki wielowiekowej
ingerencji człowieka.
8. Przyrodnicze skutki przemian społeczno-ekonomicznych ostatnich
kilkudziesięciu lat.
9. Historyczne i współczesne czynniki osadnictwa na Maderze.
10. Krajobraz kulturowy Madery – wybrane zagadnienia.
11. Specyfika społeczno-kulturowa Madery.
12. Transport morski i lotniczy a rozwój gospodarczy Madery.
13. Izolacja a samowystarczalność – problemy czy atuty dawnej
i współczesnej Madery?
14. Rozwój turystyki na Maderze i jego skutki środowiskowe – przykład
masywu Pico de Areiro.
15. Właściwości gleb wytworzonych na podłożu wulkanicznym a rozwój
rolnictwa.
16. Formy wulkaniczne jako walor turystyczny i ich znaczenie dla rozwoju
infrastruktury.
17. Przyrodnicze i gospodarcze skutki niewolnictwa.
Program:
1 dzień (24.04) piątek
Warszawa – Lizbona – Madeira Aeroporto do Funchal.
Przejazd z lotniska do Funchal.
Nocleg w Funchal.
2 dzień (25.04) sobota
Funchal – 250 tys. stolica wyspy, określana często jako "mała Lizbona", swoją nazwę
zawdzięcza koprowi (port: funcho)
Przed południem: Fortaleza de São João Baptista do Pico, Quinta da Cruzes – ogród
tropikalny z kilkudziesięcioma gatunkami roślin sprowadzonych ze strefy
okołorównikowej, Zona Velha (stare miasto), Adegas de São Francisco – winiarnia
z cenioną powszechnie Maderą.
Po południu: okolice Funchal – Monte, jeden z najbardziej różnorodnych ogrodów
tropikalny na świecie – gratka dla przyrodników. Miraduoro de Cristo Rei (pomnik
Chrystusa Króla wzniesiony na wzór pomnika w Rio de Janeiro na klifie
południowego wybrzeża), Ponta do Garaju – Reserva Natural Parcial do Garajau –
plaże z materiału wulkanicznego.
Nocleg w Funchal
3 dzień (26.04) niedziela
Funchal – Machico – Canical – Ponta de Sao Lourenco – Funchal
Machico – pierwsza stolica Madery i miejsce lądowania pierwszych odkrywców
wyspy w 1418 r. Szczyci się piaszczystą plażą, na którą piasek przywieziono aż
z Tan-Tan w Maroku.
Canical – dawne centrum wielorybnicze, a obecnie centrum ochrony fauny morskiej,
w tym wielorybów.
Ponta de Sao Lourenco (Przylądek Św. Wawrzyńca) – spacer w kierunku najbardziej
na wschód wysuniętego punktu Madery – rezerwat przyrody z wybrzeżami klifowymi
i przepięknym widokiem na Ocean Atlantycki w każdą stronę oraz… licznymi tafoni.
Nocleg w Funchal
4 dzień (27.04) poniedziałek
Funchal – Parque Florestal do Ribeiro Frio – Eira do Serrado – Curral
de Freiras – Cabo Girão – Câmara de Lobos – Funchal
Parque Florestal do Ribeiro Frio (Park Leśny Zimnej Rzeki) – miejscowość położona
na stokach górskich, która słynie z hodowli pstrąga tęczowego. Krótki spacer przez
lasy wawrzynowe do punktu widokowego Balcões wzdłuż levad, czyli kanałów
nawadniających. Ich budowę rozpoczęli w XV wieku, w czasach pierwszych
portugalskich kolonizatorów, sprowadzeni z Afryki niewolnicy, ręcznie wykuwając
kanały w miękkich tufach, z których w większości zbudowana jest Madera. System
levad zbierających wodę z położonych w górach źródeł liczy obecnie około 2500km.
Eira do Serrado (1095 m n.p.m.), widok na położoną w „zamkniętej” dolinie,
otoczoną przez góry miejscowość Curral de Freiras (Zagroda Zakonnic). Dolina słynie
z przetwórstwa i eksportu (m.in. do Paryża) jadalnych kasztanów. Wytwarzane
z nich produkty, przede wszystkim likiery (castanha), są znane na całym świecie.
Cabo Girão – położony na południowym wybrzeżu klif o wysokości 580m jest
podobno najwyższy w Europie (nie licząc fiordów Norwegii), jeśli zaliczyć Maderę do
Europy, a nie do Afryki.
Câmara de Lobos (Focza Kryjówka) – ulubione miejsce wypoczynku Winstona
Churchilla, który uwiecznił je na wielu malowanych przez siebie obrazach.
Miejscowość jest głównym ośrodkiem połowu espady (pałasza czarnego) –
tradycyjnego przysmaku na Maderze. Słynie też z produkcji wina i poncza, gdyż
okoliczne stoki porośnięte są przez różne odmiany winorośli.
Nocleg w Funchal
5 dzień (28.04) wtorek
Funchal – Pico de Areiro (1818 m n.p.m.) – Pico das Torres
(1853 m n.p.m.) – Pico Ruivo (1861 m n.p.m., najwyższy szczyt Madery)
– Achada do Teixeira (1581 m n.p.m.) – Faial – Santana – Boaventura
Spacer przez najwyższe, wulkaniczne pasma górskie Madery.
Faial – seminaturalne kąpielisko na północnym wybrzeżu Madery szczycące się
dobrze wykształconymi słupami bazaltowymi.
Santana – sterasowane zbocza nad brzegiem Oceanu Atlantyckiego służą uprawie
warzyw. Rolnicy do swoich pól dowożeni są…kolejką linową.
Nocleg w Boaventura
6 dzień (29.04) środa
Boaventura – Ponta Delgada – Sao Vicente – Seixal – Ribeira da Janela
– Porto Moniz
Boaventura i Ponta Delgada to miejscowości położone na północno-zachodnim
wybrzeżu z ładnymi widokami na aktywne klify. Ich abrazja spowodowała
zniszczenie nadmorskiej drogi, zmuszając do jej przeniesienia w głąb lądu i budowy
kilkunastokilometrowego ciągu tuneli.
Grutas de Sao Vicente – spacer podziemnymi tunelami, którymi płynęła lawa
w czasie kształtowania się wyspy. Można zobaczyć „od środka” różne typy skał
wulkanicznych. W multimedialnym Centrum Wulkanicznym (Centro do Vulcanismo)
obejrzymy film o procesach wulkanicznych, które doprowadziły do powstania
Madery. Położone w pobliżu miejscowości, jedyne na Maderze skały wapienne,
wykorzystywano od wieków do wyrobu wapna. Tradycyjny sposób jego produkcji
i transportu przedstawiony został w jedynym tego typu muzeum.
Seixal, Ribeira da Janela – nadmorskie miejscowości położone u wylotu głęboko
wciętych dolin, których sterasowane stoki umożliwiają wykorzystanie niemal każdej
powierzchni nadającej się do uprawy. Liczne, funkcjonujące od kilkuset lat systemy
irygacyjne umożliwiają nawadnianie upraw. Dzięki nowym rozwiązaniom
komunikacyjnym i publicznym inwestycjom infrastrukturalnym (m. in.
w nadmorskie półnaturalne baseny) w miejscowościach tych rozwija się również
turystyka.
Nocleg w Porto Moniz
7 dzień (30.04) czwartek
Porto Moniz – Levada da Ribeira de Janela – Płaskowyż Paul da Sierra
(Bica da Cana) – Ribeira da Janela – Porto Moniz
Porto Moniz – nowy, niewielki, nadmorski kurort z seminaturalnym kompleksem
skalnych basenów kąpielowych (piscinas naturais) położony na północnozachodnim krańcu wyspy.
Levada da Ribeira de Janela – spacer wzdłuż jednej z najpiękniejszych lewad
poprowadzonych wśród lasów wawrzynowych (Laurisilva), które stanowią unikatowy
relikt w 90% pierwotnego lasu występującego powszechnie w południowej Europie
15-40 mln lat temu. W 1999 r. wpisano je na Listę Światowego Dziedzictwa
Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Odgrywają one istotną rolę w gospodarce
Madery, gdyż dzięki kondensacji pary wodnej stanowią jedno z podstawowych źródeł
słodkiej wody na wyspie. Dawniej takie zielone, gęste, podzwrotnikowe lasy
pokrywały całą wyspę, dlatego odkrywcy, którzy po raz pierwszy zobaczyli Maderę,
nazwali ją Ilha da Madeira, czyli Wyspa Drewna.
Płaskowyż Paul da Sierra – położony na wysokości około 1400 m n.p.m.
wykorzystywany jest jako naturalne pastwisko. Stoki płaskowyżu porośnięte są
lasami wawrzynowymi, a cały obszar wchodzi w skład, utworzonego w 1982 r.,
Parku Krajobrazowego Madery, który obejmuje aż 2/3 wyspy. Obejrzymy stożek
wulkaniczny, z którego miała miejsce jedna z ostatnich erupcji na Maderze.
Nocleg w Porto Moniz
8 dzień (1.05) piątek
Porto Moniz – Achadas da Cruz – Ponta do Pargo – Calheta – Ribeira
Brava – Funchal
Achadas da Cruz – wysokie wybrzeże w zachodniej części wyspy,
z wykorzystywanymi pod uprawę warzyw terasami morskimi. Współcześnie rolnicy
dostają się do swoich pól „oczywiście” kolejką linową.
Ponta do Pargo – najdalej na zachód wysunięty punkt Madery, z jedną
z najstarszych latarni morskich położoną na 150. metrowym klifie.
Calheta – miejscowość znana z wielowiekowej produkcji cukru z trzciny cukrowej.
Jest tu zachowany jeden z ostatnich młynów, który nadal umożliwia wytwarzanie
rumu i likieru. Znajduje się tam również nowy kompleks wypoczynkowy z dużym
portem jachtowym oraz falochronami wymuszającymi akumulację materiału, który
w niedalekiej przyszłości ma tam w sposób naturalny utworzyć, osłonięte przed
wysokimi oceanicznymi falami, piaszczyste plaże.
Ribeira Brava – typowa miejscowość rybacka na południowo-zachodnim wybrzeżu
wyspy. Nazwa nawiązuje do rzeki, w której w czasie ekstremalnych opadów
natężenie przepływu szybko wzrasta. W lutym 2010 roku rzeka pochłonęła 45
mieszkańców tej miejscowości niszcząc 1/5 domów.
Nocleg w Funchal
9 dzień (2.05) sobota
Funchal – Madeira Aeroporto do Funchal – Lizbona – Warszawa
Przejazd na lotnisko.
Przelot do Warszawy.