Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I gimnazjum
advertisement
Wymagania edukacyjne (kryteria oceniania) z biologii dla klasy I gimnazjum oparte na „Programie nauczania biologii Puls życia” autorstwa Anny Zdziennickiej Dział programu I. Biologia – nauka o życiu Poziom wymagań Temat konieczny ( ocena dopuszczający) podstawowy ( ocena dostateczny) rozszerzający ( ocena dobry) dopełniający ( ocena bdb) 1. Biologia jako nauka Uczeń: • określa przedmiot badań biologii jako nauki • podaje przykłady dziedzin biologii i potrafi korzystać z niektórych źródeł wiedzy • wymienia źródła wiedzy biologicznej • wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze • wymienia cechy organizmów żywych Uczeń: • potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy • wie na czym polega metoda naukowa • rozróżnia próbę kontrolną i badawczą • wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków organizmów Uczeń: • charakteryzuje wybrane dziedziny biologii • posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów Uczeń: • objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia • potrafi zaplanować sposób rozwiązania zadania problemowego 2. Komórkowa budowa organizmów • wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia • wymienia najważniejsze struktury budowy komórki roślinnej, zwierzęcej i bakterii • podaje funkcje poszczególnych organelli • posługuje się mikroskopem • przedstawia podstawowe różnice między komórką roślinną, zwierzęcą i bakteryjną • rysuje obraz widziany pod mikroskopem • wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki • porównuje budowę różnych komórek • odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne komórki i ich składniki • omawia budowę i funkcje organelli komórkowych • analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek • wykonuje proste preparaty mikroskopowe 3. Systematyczny podział organizmów • zna pojęcie systematyki • wymienia 5 królestw świata żywych organizmów i podaje odpowiednie przykłady organizmów • podaje gatunek, jako podstawową jednostkę systematyczną • podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw • posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów • wyjaśnia pojęcie gatunku • wyróżnia systemy sztuczne i naturalne • zna jednostki klasyfikacji biologicznej • ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów • omawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej, podwójne nazewnictwo II. Jedność i różnorodność organizmów 4. Sposoby odżywiania się organizmów •wyjaśnia pojęcie samożywności i cudzożywności • wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych i cudzożywnych • ocenia, czy dany organizm jest samożywny, czy cudzożywny • omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi • wymienia substraty i produkty fotosyntezy • wyjaśnia, na czym polega fotosynteza, gdzie i w jakich warunkach przebiega • zapisuje słownie przebieg fotosyntezy • podaje podział organizmów cudzożywnych z przykładami • wykazuje różnorodność sposobów odżywiania się organizmów cudzożywnych • wyjaśnia, na czym polega fotosynteza, określa warunki jej przebiegu i czynniki wpływające na jej przebieg • zna pojęcie auto i heterotrofów • wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów 5. Sposoby oddychania organizmów • określa oddychanie jako proces dostarczający energii • rozróżnia oddychanie tlenowe i beztlenowe • zna pojęcie fermentacji • wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi oddychanie komórkowe • omawia sposoby oddychania tlenowego i beztlenowego oraz ilustruje odpowiednimi przykładami organizmów • rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe • określa substraty i produkty oddychania tlenowego i warunki ich przebiegu, zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego • określa substraty i produkty fermentacji alkoholowej, warunki jej przebiegu oraz przedstawia jej zapis słowny • wykazuje zależność między środowiskiem życia a rodzajem narządów wymiany gazowej • porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe • omawia znaczenie fermentacji 6. Sposoby rozmnażania się organizmów • określa, czym jest rozmnażanie • wyróżnia rozmnażanie płciowe i bezpłciowe • rozpoznaje sposoby rozmnażania się organizmów na podstawie ilustracji • wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe • rozróżnia różne sposoby rozmnażania bezpłciowego i podaje odpowiednie przykłady • tłumaczy pojęcia: rozdzielnopłciowość, obojnactwo, zapłodnienie, rozwój prosty i złożony, jajorodność, żyworodność ilustruje odpowiednimi przykładami • tłumaczy różnice między rozmnażaniem płciowym i bezpłciowym • charakteryzuje różne sposoby rozmnażania • zna pojęcia: dymorfizm płciowy, zapłodnienie krzyżowe, samozapłodnienie, zapłodnienie zewnętrzne i wewnętrzne, jajożyworodność i podaje odpowiednie przykłady • wykazuje związek między sposobem zapłodnienia a środowiskiem życia organizmów • ocenia znaczenie samozapłodnienia • zna pojęcie przemiany pokoleń • tłumaczy, na czym polega rozmnażanie wegetatywne III. Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe 7. Bakterie a wirusy • wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów • przedstawia znaczenie bakterii i wirusów chorobotwórczych • proponuje sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym • podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii • określa, jak bakterie odżywiają się, oddychają i rozmnażają się • wymienia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka • podaje przykłady chorób wirusowych i bakteryjnych • charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii • omawia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka • wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów żywych • podaje przykłady bakterii • rozpoznaje najpospolitsze formy morfologiczne bakterii widocznych na ilustracji • określa warunki tworzenia się przetrwalników • ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów • określa budowę wirusów 8. Protisty • wymienia miejsca występowania protistów • rozpoznaje pantofelka i euglenę • omawia czynności życiowe przedstawicieli poszczególnych grup protistów • przedstawia znaczenie protistów dla człowieka i przyrody • wymienia grupy protistów wraz z przykładami organizmów należącymi do tych grup • charakteryzuje poszczególne grupy protistów • wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów i wymienia choroby wywoływane przez protisty • omawia budowę eugleny i pantofelka (budowa komórki) w oparciu o rysunek • porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów • rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów 9. Glony – przedstawiciele trzech królestw • wskazuje środowisko życia glonów • podaje przykłady organizmów należących do glonów • tłumaczy pojęcie plechy • wymienia wspólne cechy organizmów zaliczanych do glonów • omawia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka • podaje przedstawicieli glonów należących do różnych królestw • wyjaśnia, że glony to grupa ekologiczna, do której należą przedstawiciele trzech królestw • wyjaśnia zależność między głębokością a występowaniem określonych grup glonów • analizuje wpływ zakwitów glonów na inne organizmy w środowisku • ocenia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka 10. Grzyby i porosty • podaje przykłady grzybów i porostów • podaje środowiska życia grzybów i porostów • opisuje budowę grzyba kapeluszowego • określa sposoby odżywiania się, oddychania i rozmnażania grzybów • charakteryzuje budowę grzybów owocnikowych • rozpoznaje porosty jako • omawia budowę grzybów • omawia czynności życiowe grzybów • analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka • wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i glonu • proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wrażliwość IV. Świat roślin • rozpoznaje porosty wśród innych organizmów • podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka organizmy zbudowane z grzybni i glonu • wyjaśnia, co to jest grzybica • wyjaśnia znaczenie porostów, jako organizmów pionierskich • omawia zasady współżycia glonu i grzyba budującego porost • omawia znaczenie porostów • rozpoznaje i podaje nazwy różnych form morfologicznych porostów 11. Tkanki roślinne • wyjaśnia, czym jest tkanka • podaje przykłady tkanek roślinnych • dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe • podaje podział tkanek stałych wraz z przykładami • podaje przykład tkanki twórczej • przedstawia funkcje poznanych tkanek • wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą • wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją • rozpoznaje widoczne na przekrojach organów roślinnych • charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych 12. Budowa i funkcje korzenia • wymienia podstawowe funkcje korzenia • rozpoznaje systemy korzeniowe • omawia niektóre modyfikacje korzeni • wymienia i omawia strefy korzenia • rozpoznaje pod mikroskopem i na schemacie tkanki budujące korzeń • charakteryzuje przyrost korzenia na długość • charakteryzuje modyfikacje korzeni • wyjaśnia pojęcie osmozy i jej rolę w pobieraniu wody przez korzeń • wyjaśnia sposób pobierania wody przez roślinę • projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi 13. Budowa i funkcje łodygi • omawia funkcje łodygi • podaje nazwy elementów budowy zewnętrznej łodygi • rozpoznaje tkanki budujące łodygę • rozróżnia najważniejsze rodzaje i przekształcenia łodyg oraz ilustruje przykładami • omawia przekształcenia łodyg wraz z przykładami • analizuje związek budowy zmodyfikowanych łodyg z ich funkcjami • opisuje przekrój poprzeczny łodygi 14. Liść – wytwórnia pokarmu • wymienia funkcje liści • rozpoznaje elementy budowy zewn. liścia • rozpoznaje liście pojedyncze i złożone • rozpoznaje rodzaje unerwienia liści • rozpoznaje różne modyfikacje liści, podaje przykłady roślin • rozpoznaje na schemacie tkanki budujące liść • rozróżnia typy ulistnienia łodygi • omawia funkcje poszczególnych modyfikacji liści • analizuje funkcje poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia • opisuje na schemacie budowę igły • wyjaśnia, dlaczego porostów na zanieczyszczenia 15. Mszaki • wymienia miejsca występowania mszaków • rozpoznaje mszaki wśród innych roślin • podaje nazwy organów mszaków • omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka • rysuje mech i podpisuje jego organy • wie, jak rozmnażają się mchy • omawia sposoby rozmnażania się mchu mszaki są najprostszymi roślinami lądowymi • przedstawia budowę i znaczenie mchu torfowca 16. Paprotniki • wymienia miejsca występowania paprotników • rozpoznaje organy paproci • rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin • wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników • wskazuje na rysunku lub w naturze i nazywa: paproć, skrzyp, widłaka • przedstawia sposób rozmnażania się paproci • omawia sposoby rozmnażania się paproci • wskazuje cechy charakterystyczne skrzypów, widłaków i paproci • rozpoznaje 5 gatunków rodzimych paprotników 17. Rośliny nagonasienne • wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych • tłumaczy pojęcie „nagonasienne” • rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin • podaje 3 przykłady roślin szpilkowych • wymienia cechy cechy charakterystyczne nagonasiennych i ich przystosowania do warunków życia • omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka • rozpoznaje niektóre rodzime gatunki nagonasiennych • charakteryzuje sosnę, jako roślinę kwiatową, nasienną, wiatropylną, wiatrosiewną • rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych • określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka i gałązka • tłumaczy, jak rozmnaża się sosna • dowodzi związku budowy roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia • analizuje cykl rozwojowy sosny 18. Rośliny okrytonasienne • wskazuje elementy budowy kwiatu • rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin • tłumaczy pojęcie „okrytonasienne” • podaje 3 przykłady roślin • omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka • rozpoznaje i nazywa podstawowe rodzaje owoców • nazywa poszczególne elementy budowy kwiatu i podaje ich rolę • rozpoznaje 3 krajowe drzewa • omawia funkcje poszczególnych elementów kwiatu • rozróżnia owoce pojedyncze i złożone, podaje przykłady • rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce • wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania • charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową • analizuje cykl rozwojowy V. Świat bezkręgowców okrytonasiennych • wymienia 2 sposoby rozsiewania nasion i owoców wraz z przykładami okrytonasienne • wie, w jakich warunkach kiełkują nasiona • wymienia różne sposoby zapylenia • przedstawia budowę nasienia • wskazuje sposoby rozsiewania nasion i owoców wraz z przykładami • rozpoznaje najważniejsze typy owoców i podaje przykłady roślin, u których występują • omawia powstawanie nasion i owoców roślin okrytonasiennych • rozpoznaje niektóre typy kwiatostanów 19. Tkanki zwierzęce • wyjaśnia, czym jest tkanka • wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych • określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych • wymienia rodzaje tkanki łącznej • podaje rozmieszczenie podstawowych tkanek zwierzęcych w organizmie • charakteryzuje budowę poznanych tkanek zwierzęcych i ich role • rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek • opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej • rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy 20. Gąbki i parzydełkowce • podaje 2 przykłady parzydełkowców i ich środowiska życia • wymienia cechy parzydełkowców takie, jak: parzydełka, jama chłonąco- trawiąca • rozpoznaje na ilustracji stułbię i chełbię • omawia role parzydełkowców w przyrodzie • rozróżnia postać polipa i meduzy u parzydełkowców • omawia znaczenie jamy chłonąco- trawiącej i parzydełek • charakteryzuje odżywianie się i rozmnażanie parzydełkowców • opisuje budowę parzydełkowców • wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców • podaje przykłady parzydełkowców żyjących pojedynczo i w koloniach oraz tworzących szkielet • wykazuje związek budowy parzydełkowców ze środowiskiem ich życia • wyjaśnia sposób działania parzydełka 21. Płazińce i nicienie • rozpoznaje na rysunku i nazywa przykłady płazińców i nicieni • porównuje kształt ciała płazińców i nicieni • charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty układu pokarmowego • omawia drogi zakażenia pasożytniczymi • wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca • wymienia przystosowania tasiemca do pasożytniczego trybu życia • podaje przykłady pasożytniczych nicieni • omawia różnice między płazińcami a nicieniami • charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców i nicieni • charakteryzuje symetrię ciała płazińców płazińcami i nicieniami • wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przez zakażaniem pasożytniczymi płazińcami i nicieniami 22. Pierścienice • rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt • określa środowisko życia dżdżownicy • zna wpływ dżdżownicy na strukturę i jakość gleby • wymienia charakterystyczne cechy pierścienic • rozpoznaje pijawkę i omawia jej pasożytniczy tryb życia • charakteryzuje wskazane czynności życiowe pierścienic • wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia • projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby • charakteryzuje układ krwionośny pierścienic 23. Stawonogi • rozpoznaje stawonogi (raka, owada, pająka) wśród innych zwierząt • podaje przykłady skorupiaka, owada i pajęczaka • zna najważniejsze cechy charakterystyczne stawonogów • rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów • rozpoznaje i wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków • przedstawia rozmnażanie się i rozwój owadów • podaje przykłady znaczenia stawonogów w przyrodzie i dla człowieka • charakteryzuje wskazane czynności życiowe stawonogów • omawia znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka • dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej • dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym 24. Mięczaki • rozpoznaje i nazywa przykłady mięczaków wśród innych zwierząt oraz wskazuje ich środowiska życia • wymienia charakterystyczne cechy mięczaków (miękkie ciało niepodzielone na segmenty) • podaje przykład ślimaka, małża i głowonoga • wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów • wymienia narządy oddechowe mięczaków • wskazuje małże jako organizmy produkujące perły • charakteryzuje sposoby odżywiania się mięczaków • porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów • charakteryzuje sposoby poruszania się poszczególnych grup mięczaków • wykazuje związek budowy mięczaków ze środowiskiem ich życia • wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego VI. Świat kręgowców 25. Porównanie bezkręgowców i kręgowców • określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców • określa, jaki szkielet posiadają bezkręgowce, jaki kręgowce oraz jakie pełni role • wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców i kręgowców • podaje przykłady szkieletów bezkręgowców • wie, jaki układ krwionośny posiadają kręgowce, a jaki przeważa u bezkręgowców • lokalizuje położenie układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców • wymienia główne elementy szkieletu kręgowców • porównuje układ krwionośny bezkręgowców i kręgowców 26. Ryby – kręgowce wodne • podaje po 2 przykłady ryb słodkowodnych i morskich • określa środowisko życia ryb i sposób poruszania • wskazuje i nazywa płetwy ryby • przedstawia pokrycie ciała ryby • rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany gazowej • wie, ze ryby są kręgowcami zmiennocieplnymi • wymienia główne przystosowania ryb do życia w wodzie • wyjaśnia pojęcia: tarło, ikra, jajorodność • określa rodzaj zapłodnienia u ryb • podaje przykład ryby kostnoszkieletowej i chrzęstnoszkieletowej • przedstawia znaczenie ryb w przyrodzie i dla człowieka • omawia sposób odżywiania i oddychania ryb • przedstawia narządy zmysłów ryb • określa charakterystyczne cechy rozmnażania ryb i przyczyny wędrówek ryb • przedstawia rolę pęcherza pławnego ryb • charakteryzuje wymianę gazową u ryb • przedstawia przykłady wędrówek ryb • tłumaczy obecność pęcherza pławnego ryb 27. Płazy – zwierzęta dwuśrodowiskowe • określa środowisko życia płazów, pokrycie ciała i sposób oddychania • wymienia stadia rozwojowe żaby • podaje przykład płaza ogoniastego i bezogonowego • określa płazy jako kręgowce zmiennocieplne • wymienia główne przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie • przedstawia znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka • omawia rozmnażanie i rozwój żaby • omawia sposób odżywiania i oddychanie płazów • charakteryzuje płazy ogoniaste i bezogonowe • rozpoznaje przedstawicieli płazów i wskazuje ich specyficzne cechy • wyjaśnia, na czym polega hibernacja • wykazuje związek trybu życia płazów z ich zmiennocieplnością • wykazuje związek budowy płazów ze środowiskami ich życia 28. Świat gadów • określa środowisko życia gadów, ich pokrycie ciała i sposób oddychania • podaje przykłady gadów występujących w Polsce (węża, jaszczurki i żółwia) • określa gady jako kręgowce zmiennocieplne • wymienia główne przystosowania gadów do życia na lądzie w pokryciu ciała i oddychaniu • omawia odżywianie się gadów • wyjaśnia pojęcie owodniowce • wymienia narządy zmysłów gadów • przedstawia znaczenie gadów w przyrodzie i gospodarce człowieka 29. Ptaki – kręgowce latające • wymienia najważniejsze cechy charakterystyczne ptaków • wymienia ptaki różnych środowisk • wymienia elementy budowy jaja • określa ptaki jako kręgowce stałocieplne • zna przykłady ptaków wykorzystywanych przez człowieka • wymienia główne przystosowania ptaków do lotu (w budowie ciała i oddychaniu) • omawia różnice pomiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady • przedstawia znaczenie ptaków w przyrodzie i dla człowieka • określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba 30. Świat ssaków • tłumaczy, skąd nazwa ssaki • podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki • rozróżnia ssaki wśród innych zwierząt • rozróżnia ssaki wodne i lądowe oraz podaje ich przykłady • określa ssaki jako kręgowce stałocieplne i w większości żyworodne • zna przykłady ssaków • wymienia charakterystyczne cechy ssaków różniące je od innych kręgowców • określa warstwy skóry ssaka i podaje przykłady wytworów naskórka • rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy • wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk • podaje przykład stekowców, jako ssaków jajorodnych • analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody • tłumaczy znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów • charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych • rozpoznaje przedstawicieli gadów i wskazuje ich specyficzne cechy • wykazuje związek budowy gadów oraz sposobem rozmnażania i typem rozwoju ze środowiskiem ich życia • określa środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn • rozpoznaje rodzaje piór ptaków • omawia oddychanie oraz rozmnażanie i rozwój ptaków • rozpoznaje przedstawicieli ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy • wyjaśnia konieczność migracji ptaków • charakteryzuje poszczególne elementy budowy jaja • wykazuje związek między przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu • wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji • omawia zalety pęcherzykowej budowy płuc • porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych • wymienia przedstawicieli najważniejszych rzędów ssaków • wykazuje związek między funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia • wyjaśnia podstawowe różnice w rozwoju torbaczy i łożyskowców wykorzystywanych przez człowieka • wymienia przykłady torbacza i łożyskowców • przedstawia znaczenie ssaków w przyrodzie i gospodarce człowieka • wymienia narządy zmysłów ssaków NAUKA O CZŁOWIEKU Dział Poziom wymagań Lp. Temat I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający 1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość Uczeń: • wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka • wylicza układy narządów człowieka Uczeń: • opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów • wymienia najważniejsze cechy specyficzne tylko dla człowieka Uczeń: • opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt Uczeń: • opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka • wyjaśnia, na czym polega homeostaza 2. Budowa i funkcje skóry • wymienia podstawowe funkcje skóry • wymienia wytwory naskórka • wskazuje i nazywa warstwy skóry • omawia funkcje skóry i warstwy podskórnej • wskazuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka • opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka • opisuje budowę poszczególnych warstw skóry 3. Higiena i choroby skóry • wymienia choroby i przykłady dolegliwości skóry • omawia zasady pielęgnacji skóry • podaje sposób postępowania w przypadku oparzenia i odmrożenia • wskazuje przyczyny poznanych chorób skóry • klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń • omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń • ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę • omawia objawy dolegliwości skóry • wyjaśnia, czym są alergie skórne • demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń • planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu • wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy • proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej II. Aparat ruchu 4. Budowa szkieletu 5. Budowa i rola szkieletu osiowego 6. Szkielet kończyn oraz ich obręczy 7. Kości – elementy składowe szkieletu 8. Budowa i znaczenie mięśni • wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu • podaje główne role szkieletu • wskazuje na schemacie, rysunku, modelu szkielet osiowy i kończyn • wskazuje i nazywa elementy szkieletu osiowego • podaje nazwy odcinków kręgosłupa i liczbę budujących ich kręgów oraz ich naturalne krzywizny • wymienia i wskazuje na modelu (schemacie) elementy budowy obręczy i kończyn wolnych • wymienia rodzaje połączeń kości • opisuje budowę fizyczną kości • wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego • wie, że kość zbudowana jest z białka i soli mineralnych • wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe • wymienia rodzaje tkanki mięśniowej • wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej • rozpoznaje i nazywa różne kształty kości • omawia role szkieletu • wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu • wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej • porównuje kości o różnych kształtach • wskazuje na modelu lub ilustracji mózgoi trzewioczaszkę • charakteryzuje funkcje kręgosłupa, czaszki i klatki piersiowej • opisuje odcinki kręgosłupa • podaje znaczenie wygięć kręgosłupa • rozpoznaje i nazywa główne kości czaszki • rozpoznaje rodzaje stawów, podaje przykłady • wymienia przykłady poszczególnych połączeń kości • wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami • omawia budowę czaszki • omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej i kręgosłupa • wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją • wyróżnia różne rodzaje żeber • porównuje budowę kończyny górnej i dolnej • charakteryzuje połączenia kości • opisuje budowę stawu • omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości • przedstawia budowę chemiczną kości • charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem • omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości • opisuje rolę szpiku kostnego • wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny • podaje i tłumaczy różnicę w budowie miednicy męskiej i żeńskiej • planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości • opisuje budowę mięśnia szkieletowego • dzieli mięśnie na grupy ze względu na położenie i rodzaj wykonywanych ruchów • opisuje działanie mięśni antagonistycznych na przykładzie działania stawu • rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji opisuje ich czynność • rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej i je charakteryzuje • wyjaśnia warunki prawidłowej pracy mięśni • wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej • określa proces oddychania komórkowego jako proces dostarczający energii do pracy mięśni III. Układ pokarmowy i oddechowy szkieletowej • podaje korzyści zdrowotne regularnej aktywności fizycznej łokciowego • podaje najważniejsze cechy mięśni poprzecznie prążkowanych i gładkich • przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka • wymienia skrzywienia kręgosłupa • omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu • opisuje urazy kości i stawów • omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn • zna pojęcia krzywicy i osteoporozy • przedstawia znaczenie ruchu dla prawidłowej gęstości masy kostnej • klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe, energetyczne i regulacyjne • porównuje białka pełnowartościowe i niepełnowartościowe • wskazuje główne funkcje poszczególnych składników pokarmowych • określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek 9. Choroby aparatu ruchu • opisuje przyczyny powstawania wad postawy i skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała • rozpoznaje na ilustracji i nazywa wady postawy • wskazuje ślad stopy z płaskostopiem • przedstawia znaczenie ruchu dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu 10. Pokarm – budulec i źródło energii • wymienia podstawowe składniki pokarmowe • wymienia produkty spożywcze zawierające białko • podaje źródła węglowodanów • wylicza pokarmy zawierające tłuszcze • uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw • określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała • omawia przyczyny chorób i wad aparatu ruchu • omawia takie choroby kości, jak krzywicę i osteoporozę • proponuje działania zapobiegające płaskostopiu • planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn • omawia rolę składników pokarmowych w organizmie • określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego • wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem ciała • identyfikuje podstawowe składniki pokarmowe z podstawowymi grupami związków chemicznych występujących w organizmach • porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów 11. Witaminy, sole mineralne, woda • omawia rolę wit. A, C, D • podaje rolę Ca, P, Fe • podaje przykłady pokarmów bogatych w witaminy i sole mineralne • rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach • przedstawia rolę wody w organizmie • przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B12, kwasu foliowego, wit. D • przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych skł. mineralnych ( Fe, Ca) 12. Budowa i rola układu pokarmowego • wyjaśnia, na czym polega trawienie • wskazuje i nazywa kolejne odcinki układu pokarmowego • podaje najważniejsze funkcje kolejnych odcinków układu pokarmowego • opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów • lokalizuje wątrobę i trzustkę na schemacie i własnym ciele • podaje najważniejsze funkcje wątroby i trzustki • omawia funkcje kolejnych odcinków układu pokarmowego 13. Higiena i choroby układu pokarmowego • wymienia czynniki, od których zależą potrzeby pokarmowe człowieka • określa najważniejsze zasady zdrowego żywienia • przedstawia skutki nadmiaru pokarmu i niedożywienia • wymienia przykłady chorób układu pokarmowego • wymienia przykłady pasożytów układu pokarmowego • określa, jak należy zapobiegać chorobom „brudnych rąk” • charakteryzuje rodzaje witamin • przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin B6, K • przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych skł. mineralnych (Mg, I) • omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie człowieka • omawia działanie poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego • lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując odpowiednie miejsca na powierzchni ciała • przedstawia miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych • wskazuje grupy pokarmów w • objaśnia pojęcie „wartość piramidzie żywieniowej energetyczna pokarmu” • wyjaśnia, dlaczego należy • wykazuje zależność między stosować dietę zróżnicowaną dietą a czynnikami, które ją i dostosowaną do potrzeb warunkują organizmu (wiek, stan zdrowia, • charakteryzuje wybrane tryb życia, aktywność fizyczna, choroby układu pokarmowego pora roku itp.) • potrafi obliczyć indeks masy • określa przyczyny chorób ciała układu pokarmowego • omawia zasady udzielania • przedstawia sposoby pierwszej pomocy zapobiegania chorobom w przypadku zakrztuszenia układu pokarmowego • tłumaczy, na czym polega • tłumaczy, na czym polega bulimia anoreksja • analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów • opisuje procesy przeróbki pokarmu we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego • przedstawia związek budowy odcinka z pełnioną funkcją • omawia znaczenie procesu trawienia • wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego • demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia • omawia zasady higieny żywienia i żywności 14. Budowa i rola układu oddechowego • wymienia odcinki układu oddechowego i wskazuje je na schemacie • definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej • omawia funkcje głównych elementów układu oddechowego • opisuje pęcherzykową budowę płuc • wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej • wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami • opisuje rolę nagłośni • odróżnia głośnię i nagłośnię • omawia budowę krtani i jej związek z procesem powstawania głosu. 15. Mechanizm wymiany gazowej • wie, że w organizmie człowieka zachodzi wymiana gazowa • omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym • demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu • oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku • porównuje skład powietrza wdychanego i wydychanego • rozróżnia wymianę gazowa zewnętrzną i wewnętrzną i je opisuje • wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu • przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych • wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem • przedstawia przebieg wymiany gazowej zewnętrznej i wewnętrznej • opisuje mechanizm wdechu i wydechu • przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym • interpretuje i tłumaczy wyniki doświadczenia na wykrywanie dwutlenku węgla w powietrzu wydychanym • rozróżnia mechanizm wentylacji i oddychania komórkowego 16. Oddychanie wewnątrzkomórkowe • przedstawia proces oddychania wewnątrzkomórkowego, jako proces dostarczający energii niezbędnej do życia • zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy • definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego • przedstawia wykorzystanie energii w organizmie • wskazuje ATP jako nośnik energii • opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię • omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego • zapisuje utlenianie glukozy równaniem reakcji chemicznej 17. Higiena i choroby układu oddechowego • wymienia przykłady chorób układu oddechowego • wyjaśnia pojęcie zakażenia kropelkowego • wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg układu oddechowego • omawia sposoby zapobiegania • podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego • opisuje przyczyny astmy • definiuje kichanie i kaszel • wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę • demonstruje zasady udzielania • podaje najważniejsze sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego • przedstawia czynniki pozytywnie wpływające na funkcjonowanie układu oddechowego (ruch, niepalenie tytoniu) chorobom układu oddechowego • omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu • wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego jako reakcje obronne organizmu pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu ocena celujący - uczeń jest finalistą lub laureatem konkursu biologicznego - biegle posługuje się korelacjami między różnymi poziomami wiedzy biologicznej, jak i korelacjami międzyprzedmiotowymi - swobodnie posługuje się językiem biologicznym - korzysta z pozapodręcznikowych źródeł wiedzy - samodzielnie tworzy modele sytuacji problemowej, stosuje zintegrowaną wiedzę do rozwiązywania problemów, formułuje i sprawdza hipotezy, interpretuje wyniki Wymagania na poszczególne oceny: - celujący – K+P+R+D+W - bardzo dobry - K+P+R+D - dobry - K+P+R - dostateczny - K+P - dopuszczający – K K- wymagania konieczne P- wymagania podstawowe R- wymagania rozszerzające D- wymagania dopełniające W – wymagania wykraczające
