Trybunał Stanu - Magisterskie24.pl
advertisement
Trybunał Stanu (odpowiedzialność przed TS) Materię obejmującą zagadnienia związane z Trybunałem Stanu, jego strukturą, kompetencjami oraz odpowiedzialnością przed nim, reguluje ogólnie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku, jednak szczegółowe zagadnienia są zawarte w ustawie z dnia 26 marca 1982 roku o Trybunale Stanu. 1 W konstytucji o Trybunale Stanu stanowią art. 198 – 201. I tak poczynając od Konstytucji RP artykuł 198 ust 1 stanowi, że za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 2. Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów 3. Prezes narodowego banku Polskiego 4. Prezes Najwyższej Izby Kontroli 5. członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji 6. osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem 7. Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. 8. posłowie i senatorowie w zakresie określonym w art. 107 Konstytucji Dalej Konstytucja podkreśla, że o rodzajach kar orzekanych przez Trybunał Stanu względem osób wyżej wymienionych określa ustawa. Skład trybunału: Przewodniczący, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Natomiast Konstytucja stawia pewien wymóg co do zastępcy oraz co najmniej połowy członków Trybunału Stanu – muszą oni posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest równocześnie Przewodniczącym Trybunału Stanu. 2 W sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu, członkowie są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Konstytucja stanowi dalej, iż bez wcześniejszej zgodny Trybunału Stanu, członek TS nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności, za wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie informuje się przewodniczącego TS, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Ustawa o Trybunale Stanu reguluje kwestię organizacji oraz postępowania przed Trybunałem. Odpowiedzialność karna według Trybunału Stanu we wszystkich fazach postępowania należy co do zasady do domeny wymiaru sprawiedliwości. Sprawowany jest on przez sądy. Do sądów które sprawują wymiar sprawiedliwości Konstytucja zalicza: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Systematyka VII rozdziału Konstytucji nie pozostawia wątpliwości że do tej kategorii sądów nie zalicza się ani Trybunału Konstytucyjnego ani Trybunału Stanu. Co do zasady o czym wcześniej, wymiar sprawiedliwości sprawowany jest przez sądy a w szczególności sądy powszechne. Jednak od tej reguły Konstytucja, zdaniem Trybunału wprowadziła dwa wyjątki. Pierwszy zawarty w art. 145 ust 1, który stanowi, że Prezydent RP za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Alternatywa wyrażona zwrotem „lub” oznacza że Prezydent odpowiada przed Trybunałem Stanu bądź konstytucyjnie i za przestępstwo 3 łącznie, bądź też konstytucyjnie albo tylko za przestępstwo. Oznacza to, iż Prezydent nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za przestępstwo przed sądami powszechnymi. Trybunał odnotował, że w nauce formułowany jest dla tego przypadku pogląd o wyłącznej i zupełnej właściwości Trybunału Stanu w odniesieniu do Prezydenta. Odpowiedzialność Prezydenta przed Trybunałem Stanu jest zupełna, obejmuje wszystkie przestępstwa, których dopuścił się w okresie sprawowania urzędu, nie dotyczy ona jednak tylko tych przestępstw, które zostały popełnione w związku ze sprawowaniem tego urzędu. Odpowiedzialność Głowy Państwa jest również wyłączna, ponieważ za popełnienie przestępstwa może on być również pociągnięty do odpowiedzialności wyłącznie przed Trybunałem Stanu. Szczególna pozycja ustrojowa Prezydenta wpływa na szczególną kognicję Trybunału Stanu do osoby Prezydenta. Prezydenta, który jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i tym samym pierwszą osobą w państwie. Stąd przysługuje mu formalny immunitet całkowity. W okresie sprawowania urzędu Prezydenta nie biegnie przedawnienie karalności przestępstw lub przestępstw skarbowych, za które osoba sprawująca ten urząd nie została postawiona w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. O drugim wyjątku stanowi art. 156 Konstytucji któremu ustawodawca przypisuje następujące brzmienie: "Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem". Zwrot „a także”, prowadzi do wniosku że 4 pociągnięcie do odpowiedzialności za przestępstwo przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów warunkowane jest uprzednim bądź jednoczesnym postawieniem mu zarzutu popełnienia deliktu konstytucyjnego. W odniesieniu do tej kategorii osób przyjęło się mówić o częściowej i konkurencyjnej właściwości Trybunału Stanu w sprawach o przestępstwo. Trybunał uznał, że nie każde przestępstwo popełnione przez członka Rady Ministrów może stać się przedmiotem rozpoznania przez Trybunał Stanu, ale tylko takie, które zostało popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Prawo postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu. Co do reszty osób które mogą być pociągnięte do odpowiedzialności przed Trybunał Stanu, prawo to przysługuje Sejmowi. Wniosek złożony Marszałkowi przez Zgromadzenie Narodowe musi mieć poparcie co najmniej 140 członków Zgromadzenia. Natomiast w drugim przypadku musi być złożony przez Prezydenta lub co najmniej 115 posłów. Następnie Marszałek Sejmu kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która wszczyna postępowanie. Trybunał Konstytucyjny uznał, że Trybunał Stanu staje się organem (sądem) sprawującym wymiar sprawiedliwości w momencie podjęcia przez Sejm uchwały o pociągnięciu członka Rady Ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej z jednoczesnym pociągnięciem go do odpowiedzialności za przestępstwo. Na tle tego ujęcia kognicja Trybunału Stanu w odniesieniu do członka Rady Ministrów nie jest ani wyłączna ani automatyczna. 5 Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego gdyby ustrojodawca chciał uczynić Trybunał Stanu sądem specjalnym dla członków Rady Ministrów, redakcja art. 156 ust. 1 Konstytucji powinna mieć analogiczną konstrukcję jak w art. 145 ust. 1, który ustanawia Trybunał Stanu swego rodzaju sądem specjalnym wobec Prezydenta. Tego wniosku nie da się jednak poprawnie wyprowadzić z obecnie obowiązujących regulacji konstytucyjnych. Konfrontacja fundamentalnych zasad konstytucyjnych równości i legalności z treścią art. 156 Konstytucji oraz przepisami ustawy o Trybunale Stanu doprowadziła Trybunał Konstytucyjny do wniosku, że interpretacja wykluczająca całkowicie możliwość odpowiedzialności członków Rady Ministrów przed sądem powszechnym pozostawałaby w zasadniczej kolizji z zasadą równego traktowania i zasadą legalizmu. Trybunał odnotował też formułowany w doktrynie pogląd, że przyjęcie zasady odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członków Rady Ministrów za wszystkie przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem musiałoby być uznane za przywilej nie znajdujący wystarczającego usprawiedliwienia. Wyrazem zasady podziału i równowagi władz są, poza jednoznaczną treścią art. 10, także postanowienia Konstytucji o roli sądownictwa, a sądownictwa powszechnego w szczególności w odniesieniu do wymiaru sprawiedliwości, zawarte w art. 175 i 177 Konstytucji. Zasada podziału i równowagi władz oznacza także, jak uważa Trybunał, wzajemną kontrolę działań organów państwa w granicach ich kompetencji oraz realną zdolność wzajemnego hamowania i powściągania się. Skoro więc w art. 177 Konstytucji sformułowano generalną kompetencję sądów do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, oznacza to tym samym, że wyjątki od tak ujętej generalnej 6 kompetencji nie mogą być interpretowane rozszerzająco. Jeśli więc z jakichkolwiek przyczyn czyn objęty oskarżeniem o delikt konstytucyjny członka Rady Ministrów nie zostałby objęty w postępowaniu przed Trybunałem Stanu oskarżeniem o popełnienie przestępstwa, to obowiązkiem sądu powszechnego będzie prowadzenie nadal postępowania karnego, w ramach generalnej kompetencji do sprawowania wymiaru sprawiedliwości. W przeciwnym wypadku doszłoby do naruszenia trzech konstytucyjnych zasad: zasady legalizmu, zasady równości wszystkich wobec prawa i równego traktowania przez władze publiczne oraz zasady podziału i równoważenia się władz ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Zdaniem Trybunału dopóki Sejm nie obejmie oskarżeniem za przestępstwo członka Rady Ministrów, pociągniętego do odpowiedzialności za delikt konstytucyjny, dopóty zachowana jest właściwość sądu powszechnego do prowadzenia postępowania karnego obejmującego taki czyn. Teza ta pozwoliła Trybunałowi zdecydowanie opowiedzieć się za poglądem, że właściwość sądu powszechnego w sprawie o przestępstwo zachowana jest także wtedy, kiedy przedmiotem postępowania przed Trybunałem Stanu nie stał się delikt konstytucyjny. Po dostarczeniu wniosku do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej może przesłuchiwać świadków i biegłych, żądać od instytucji państwowych i społecznych okazywania wszelkich akt i dokumentów. Osoba której wniosek dotyczy może składać wyjaśnienia, zgłaszać wnioski oraz korzystać z obrońcy. Postępowanie wyjaśniające może być powierzone prokuratorowi generalnemu lub Najwyższej Izbie Kontroli. Komisja uchwala sprawozdanie o wystąpieniu do Zgromadzenia 7 Narodowego z wnioskiem o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia lub o umorzenie postępowania w sprawie. Wniosek o postawienie w stan oskarżenia lub o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu powinien spełniać warunki wymagane przez przepisy Kodeksu postępowania karnego w stosunku do aktu oskarżenia, a wniosek o umorzenie postępowania – zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne tego wniosku. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przedstawia Sejmowi sprawozdanie z prac nad każdą przekazaną jej sprawą wraz z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu lub o umorzenie postępowania w sprawie. Uchwała Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu powoduje zawieszenie w czynnościach osoby, której dotyczy. Jeżeli uchwała obejmuje także pociągnięcie do odpowiedzialności karnej osoby, która jest posłem lub senatorem, stanowi ona równocześnie wniosek o uchylenie immunitetu poselskiego lub senatorskiego. Jeżeli po nadaniu biegu przez Marszałka Sejmu wnioskowi wstępnemu, a przed podjęciem uchwały o postawieniu w stan oskarżenia lub o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu albo przed stwierdzeniem umorzenia postępowania w sprawie upłynie kadencja Sejmu, postępowanie w danej sprawie toczy się nadal po rozpoczęciu następnej kadencji Sejmu. W przypadku zakończenia kadencji Sejmu postępowanie w sprawie odpowiedzialności posła, który nie uzyskał ponownie mandatu, określonej w art. 107 ust. 2 Konstytucji, ulega umorzeniu, które stwierdza Marszałek Sejmu nowej kadencji. Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, z tym że zachowuje on swoje kompetencje do czasu wyboru nowego składu Trybunału Stanu. 8 W skład Trybunału Stanu zgodnie z art. 15 mogą zostać wybrani: 1. obywatele polscy: korzystający z pełni praw publicznych nie karani sądownie nie zatrudnieni w organach administracji rządowej Trybunał Stanu w drodze uchwały może zdecydować o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej członka TS. Uchwała zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 2/3 członków Trybunału Stanu. Natomiast Przewodniczący TS niezwłocznie informuje Trybunał o zatrzymaniu członka i zajętym przez siebie stanowisku. Utrata stanowiska sędziego TS następuje wskutek: zrzeczenia się funkcji trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności skazania prawomocnym wyrokiem sądu Stwierdza się to w drodze postanowienia, Marszałek Sejmu informuje o tym Sejm. W razie wygaśnięcia mandatu, dokonuje się wyboru uzupełniającego. Trybunał Stanu jest sądem pierwszej instancji oraz sądem drugiej instancji. W postępowaniach przed TS, stosuje się przepisy postępowania karnego, natomiast powództwo cywilne jest całkowicie niedopuszczalne. W postępowaniu przed Trybunałem Stanu oskarżeni, świadkowie i biegli zwolnieni są od obowiązku zachowania tajemnicy służbowej i państwowej. 9 W I instancji TS orzeka w składzie: przewodniczący i 4 członków. W II instancji TS orzeka w składzie: przewodniczący i 6 członków. Jeżeli przy rozpatrywaniu sprawy przez Trybunał Stanu wyłoni się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy Trybunał może odroczyć rozpatrywanie sprawy i przekazać zagadnienie do rozstrzygnięcia pełnemu składowi Trybunału Stanu. Trybunał Stanu orzeka jedynie w sprawach w granicach określonych w akcie oskarżenia. Oskarżyciel nie może zarzucić oskarżonemu więcej nie jest w akcie oskarżenia. Natomiast Trybunał Stanu nie może przekazać sprawy Zgromadzeniu Narodowemu, Sejmowi albo Senatowi w celu uzupełnienia lub rozszerzenia przeprowadzonego postępowania. Jawność w TS może być wyłączona ze względu na bezpieczeństwo państwa lub tajemnicę państwową. Jak już wcześniej wspomniane było, odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny, którymi osoby w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania chociażby nieumyślnie, naruszyły Konstytucję i ustawę, podlegają karom, wymierzanym łącznie lub osobno przez Trybunał Stanu: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach Prezydenta, do Sejmu i Senatu, do Parlamentu Europejskiego, w wyborach organów samorządu terytorialnego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych. 1 0 Utratę wszystkich albo niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych. Za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe Trybunał Stanu orzeka kary lub środki karne przewidziane w ustawie. Bibliografia Dziennik Ustaw 1982 nr 11 poz. 84 Ustawa o Trybunale Stanu www.sejm.gov Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego 1 1 1 2
