Fraxinus excelsior L. Zamieranie jesionu

Fraxinus excelsior L.
Czesław Kozioł
Małgorzata Pałucka
Jedlnia 13-14 marzec 2013 r.
Fraxinus excelsior L.
Zasięg występowania, dane EUFGIS 23.02.2010
2
Fraxinus excelsior L.
Zasięg
 Naturalny zasięg w Europie od wybrzeży Oceanu
Atlantyckiego na zachodzie do Wołgi na wschodzie,
z wyłączeniem obszarów najbardziej
na północ
i południe.
 Granica naturalnego zasięgu to ok. 64 ° szerokości
geograficznej północnej w Norwegii, a na południu do
ok. 37 ° w północnym Iranie.
 Występowanie na obszarach górskich: w Pirenejach
na wysokości 1750-1800 m n.p.m. oraz w Alpach
szwajcarskich na 1630 metrów. W Iranie nawet na
wysokości 2200 m n.p.m.
3
Fraxinus excelsior L.
Objawy zamierania
jesionu
nekrozy kory zabliźnione
i niezabliźnione,
raki drzewne połączone z zapadaniem
kory oraz miejscową hipertrofią,
podłużne lub tafelkowate spękania kory,
wykruszanie kory prowadzące do
odsłaniania drewna
Owocniki patogenu
Hymenoscyphus pseudoalbidus
(stadium anamorficzne- Chalara
fraxinea (Kowalski 2006)
przebarwienia drewna w formie
sektorów oraz przebarwienia
w kształcie litery „T”
więdnięcie, przebarwienia
i nekrozy lokalne lub
całkowite liści oraz ich
przedwczesny opad
zamieranie całych gałęzi lub ich szczytów,
zamieranie wierzchołków,
nieregularne ulistnienie korony
4
Fraxinus excelsior L.
Zamieranie jesionu w Europie- historia
 1992 rok- pierwsze objawy nasilonego zamierania jesionu w północno-wschodniej
Polsce (Stocki 2001, Sierota i in. 1993)
 Po 1992 roku chorobę zaobserwowano w pozostałych części Polski (Kowalski
2001, Przybył 2002), na obszarze ponad 10 tysięcy hektarów (Gil i in. 2006)
 Zamieranie jesionu w Europie m.in. w Norwegii, Danii, Litwie, Austrii, Belgii,
Czechach, Finlandii, Francji, Niemczech, na Węgrzech, we Włoszech,
Holandii, Słowenii, Szwecji, Estonii, Łotwie i Szwajcarii.
 W 2012 roku stwierdzono pierwsze objawy zamierania na Wyspach Brytyjskich
(Coghlan 2012)
 Prędkość rozprzestrzeniania się choroby według EUFORGEN to 20-30 km rocznie
(EUFORGEN, News, 14.12.2012).
5
Fraxinus excelsior L.
Zamieranie jesionu w Europie- historia
 Austria – objawy choroby u jesionu wyniosłego, a także u jesionu wąskolistnego
(F. angustifolia Vahl ) i jesionu mannowego (F. ornus L.),
 Słowenia, Rumunia, Czechy, Niemcy - objawy choroby u jesionu wyniosłego oraz
jesionu wąskolistnego F. angustifolia Vahl [Schumacher i in. 2007, Jankovsky,
Holdenrieder 2009],
 Estonia- objawy choroby u jesionu wyniosłego, a także u jesionu mandżurskiego
(F. mandshurica Rupr.), u jesionów amerykańskich: F. nigra (j. czarny),
F. pennsylvanica (j. pensylwański) i F. americana L. (j. biały),
 Do końca 2012 r. nie stwierdzono zamierania jesionu powodowanego przez Chalara
fraxinea na żadnym innym kontynencie poza Europą.
6
Fraxinus excelsior L.
Forest Enterprise England and Head of Policy for the Forestry Commission in England- 30.10.2012
7
Fraxinus excelsior L.
Zamieranie jesionu wyniosłego w Wielkiej Brytanii- podejmowane działania
1. Podjęcie szeroko zakrojonych działań dla rozpoznania problemu zamierania jesionu
wyniosłego (Js jest trzecim najczęściej występującym gatunkiem drzewa liściastego
i drugim najczęściej hodowanym w UK),
2. Powstanie dokumentu pn. ”Rapid assessment of the need for a detailed Pest Risk
Analysis for Chalara fraxinea” Version no: 1.3, revised 09/08/2012.
Dokument zawiera:
 Opis taksonomiczny Chalara fraxinea oraz status patogenu zgodnie z dyrektywą
UE 2000/29/EC,
 Wpis Chalara fraxinea na listę alertową European and Mediterranean Plant Protection
Organization (EPPO),
 Ocenę ryzyka przenoszenia się patogenu na obszarze UK (zaklasyfikowanie zagrożenia jako
trwałego),
8
Fraxinus excelsior L.
Zamieranie jesionu wyniosłego w Wielkiej Brytanii- podejmowane działania
 Ocena ryzyka zagrożenia innych poza F. excelsior gatunków jesionów, które
mają znaczenie gospodarcze/ ekologiczne w UK, a które mogą być
potencjalnymi gospodarzami patogenu,
 Analizę przenoszenia się patogenu w UK- nie stwierdzono obecności tzw.
wektorów (np. owadów),
 Analizę potencjalnego kierunki i prędkości zagrożenia przeniesienia się
Chalara fraxinea na teren UK ze strony Europy kontynentalnej,
 Oszacowanie
skutków
ekonomicznych,
społecznych
rozprzestrzeniania się choroby zamierania jesionów w UK.
9
i
środowiskowych
Fraxinus excelsior L.
Zamieranie jesionu wyniosłego w Wielkiej Brytanii- podejmowane działania
10
Fraxinus excelsior L.
Zamieranie jesionu wyniosłego w Danii
1. W Danii jesion wyniosły to mityczne „drzewo życia”
("The tree of life" ), „ gdy umiera jesion- następuje
schyłek świata…”,
2. Od 2002 r. zamieranie jesionów w Danii,
3. W 2005 r. 95% jesionów jest zarażonych przez
Chalara fraxinea,
4. Milionowe straty duńskiego przemysłu meblarskiego
i drzewnego w wyniku zamierania jesionów,
11
„The tree of life”
Fraxinus excelsior L.
Zamieranie jesionu wyniosłego w Danii- podejmowane działania
5. Projekt ratowania jesionu
(autor- prof. Erik Kjaer, Uniwersytet w Kopenhadze)
 Pozyskanie nasion z drzew nieporażonych infekcją
(w Danii to zaledwie 2% populacji jesionu),
 Pozyskanie nasion z drzewa stojącego, z wysokości co
najmniej 20 m nad gruntem,
 Hodowla sadzonek z nasion- jedyny rezerwuar jesionu
w przyszłości,
 Konieczność wytypowania drzew o genotypie odpornym
na niszczące działanie Ch.fraxinea - jedynym
rozwiązaniem problemu zamierania jesionu w Europie.
12
Fraxinus excelsior L.
Potencjalne zagrożenie przedostania się choroby na teren USA
Sullivan M., 2011. CPHST Pest Datasheet for Chalara fraxinea, USDA- APHIS – PPQ - CPHST
1. Do 2011 r. nie odnotowano przypadków zamierania jesionów w USA,
2. Przyjmuje się, że 16 gatunków jesionów występujących w USA może być
podatnych na zakażenie Chalara fraxinea,
3. Najbardziej narażone na pojawienie się choroby zamierania jesionu sa
tereny najliczniejszego występowania F. excelsior tj. w powiatach
Connecticut, Kentucky, Massachusetts, New York, i Ohio, oraz New
Brunswick, Nowa Szkocja, Ontario a także w Quebeku w Kanadzie,
4. Opracowano klucz do oceny symptomów zamierania jesionu (ocena
symptomów zewnętrznych, identyfikacja mikrobiologiczna w hodowli
laboratoryjnej, identyfikacji molekularnej.
13
Fraxinus excelsior L.
Zmiany powierzchni lasów z Js jako gatunkiem panującym [ha] w latach 2001-2011
(dane z DGLP, Wydział Urządzania Lasu i Geoinformatyki, luty 2013 r.)
Zmiany powierzchni lasów z Js jako gatunkiem panującym [ha] w latach 2001-2011
lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
BIAŁYSTOK
KATOWICE
KRAKÓW
KROSNO
LUBLIN
ŁÓDŹ
OLSZTYN
PIŁA
POZNAŃ
SZCZECIN
SZCZECINEK
TORUŃ
WROCŁAW
2 001
3 184,85
2 907,93
840,47
2 589,12
1 892,67
463,02
2 042,20
684,69
3 828,28
1 964,14
854,69
1 497,33
6 009,06
14
ZIELONA GÓRA
1 165,45
1 112,32
1 190,01
1 143,98
15
16
17
GDAŃSK
RADOM
WARSZAWA
667,84
502,77
288,67
674,46
504,94
288,67
682,03
589,71
315,01
589,83
580,55
331,69
98,2
88,3
115,5
114,9
31 383,18
31 761,18
33 444,28
31 744,11
101,2
LP
14
2 002
3 184,76
2 953,21
840,47
2 619,33
1 947,85
463,02
2 106,38
681,35
3 837,92
2 193,94
845,26
1 498,24
6 009,06
2 004
3 240,93
3 176,55
954,16
2 657,32
2 022,95
497,84
2 113,35
763,78
4 114,45
2 256,28
847,90
1 625,36
6 396,65
2 011
2 529,61
3 230,35
985,59
2 879,20
1 821,69
565,06
1 128,15
785,67
4 052,26
2 122,24
586,02
1 591,00
6 821,22
[%]
79,4
111,1
117,3
111,2
96,2
122,0
55,2
114,7
105,9
108,0
68,6
106,3
113,5
Fraxinus excelsior L.
Zmiany powierzchni lasów z Js jako gatunkiem panującym [ha] w latach 2001-2011
Zmiany powierzchni lasów z Js jako gatunkiem panującym [ha]
34,000.00
33,500.00
33,000.00
32,500.00
32,000.00
KRAJ
31,500.00
31,000.00
30,500.00
30,000.00
2,001
2,002
2,004
Kolejne lata
15
2,011
Fraxinus excelsior L.
Zmiany miąższości jesionu jako gatunku panującego [m3] w latach 2001-2012
(dane z DGLP, Wydział Urządzania Lasu i Geoinformatyki, luty 2013 r.)
Zmiany miąższości jesionu jako gatunku panującego [m3] w latach 2001-2012
lp.
2 001
2 002
2 004
2 011
2012
[%]
1
BIAŁYSTOK
347553,00
347549,00
357610,00
284776,00
168442,04
48,47
2
KATOWICE
305661,00
310671,00
323966,00
390523,00
379846,10
124,27
3
4
5
6
7
8
9
KRAKÓW
KROSNO
LUBLIN
ŁÓDŹ
OLSZTYN
PIŁA
POZNAŃ
73172,00
194171,00
173601,00
46432,00
221645,00
81499,00
400812,00
73172,00
196908,00
178069,00
46432,00
243163,00
81457,00
404016,00
99525,00
205339,00
184265,00
47965,00
247395,00
93848,00
433871,00
110178,00
271791,00
216081,00
63012,00
155866,00
99633,00
492992,00
112719,56
261834,75
191665,71
60236,16
144343,82
96385,52
480538,31
154,05
134,85
110,41
129,73
65,12
118,27
119,89
10
SZCZECIN
301132,00
366828,00
375948,00
345124,00
324584,47
107,79
11
SZCZECINEK
116658,00
118314,00
118985,00
94074,00
88565,01
75,92
12
TORUŃ
154117,00
153782,00
169097,00
186651,00
182187,38
118,21
13
WROCŁAW
729282,00
729282,00
843115,00
929021,00
928855,06
127,37
14
ZIELONA GÓRA
128253,00
125934,00
132220,00
140179,00
135050,47
105,30
15
16
17
GDAŃSK
RADOM
WARSZAWA
LP
89814,00
42889,00
42990,00
3449681,00
89934,00
43064,00
42990,00
3551565,00
93500,00
56773,00
42280,00
3825702,00
93423,00
75490,00
48303,00
3997117,00
91531,73
64201,40
46780,36
3757767,85
101,91
149,69
108,82
16
108,93
Fraxinus excelsior L.
Zmiany miąższości jesionu wyniosłego jako gatunku panującego [m3]
Miąższość jesionu wyniosłego w latach 2001-2012 [m3]
4100000.00
4000000.00
3900000.00
3800000.00
3700000.00
3600000.00
KRAJ
3500000.00
3400000.00
3300000.00
3200000.00
3100000.00
2,001
2,002
2,004
Kolejne lata
17
2,011
2012
Fraxinus excelsior L.
Zmiany miąższości jesionu jako gatunku rzeczywistego [m3] w latach 2001-2012
(dane z DGLP, Wydział Urządzania Lasu i Geoinformatyki, luty 2013 r.)
Zmiany miąższości jesionu jako gatunku rzeczywistego [m3] w latach 2001-2012
lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
BIAŁYSTOK
KATOWICE
KRAKÓW
KROSNO
LUBLIN
ŁÓDŹ
OLSZTYN
PIŁA
POZNAŃ
SZCZECIN
SZCZECINEK
TORUŃ
WROCŁAW
ZIELONA GÓRA
GDAŃSK
RADOM
WARSZAWA
LP
18
2 001
2 002
2 004
2 011
2012
[%]
1 155 492,00
657 961,00
202 434,00
582 900,00
360 569,00
84 418,00
610 512,00
142 776,00
682 919,00
586 377,00
256 592,00
304 419,00
1 476 936,00
253 873,00
189 565,00
109 949,00
102 938,00
7 760 630,00
1 155 473,00
663 320,00
202 434,00
588 351,00
365 910,00
84 418,00
653 273,00
148 850,00
688 874,00
693 843,00
259 030,00
304 243,00
1 476 936,00
264 986,00
190 388,00
110 718,00
102 938,00
7 953 985,00
1 244 215,00
702 317,00
258 904,00
606 806,00
385 200,00
87 315,00
666 981,00
173 970,00
736 940,00
717 388,00
260 594,00
330 578,00
1 637 061,00
274 864,00
198 379,00
141 298,00
105 450,00
8 528 260,00
1 094 919,00
855 959,00
319 944,00
808 238,00
472 177,00
113 100,00
529 987,00
176 816,00
831 728,00
693 999,00
252 932,00
368 135,00
1 860 304,00
275 093,00
216 674,00
144 879,00
116 849,00
9 131 733,00
728 588,56
847 658,66
323 723,78
792 730,82
450 591,86
110 310,12
509 686,82
174 648,71
814 554,49
645 813,47
234 786,85
357 594,12
1 854 412,43
279 525,67
211 739,49
140 732,44
114 194,14
8 591 292,43
63,05
128,83
159,92
136,00
124,97
130,67
83,49
122,32
119,28
110,14
91,50
117,47
125,56
110,10
111,70
128,00
110,93
110,70
Fraxinus excelsior L.
Zmiany miąższości jesionu wyniosłego jako gatunku rzeczywistego [m3]
Miąższość jesionu wyniosłego w latach 2001-2012 [m3]
9,500,000.00
9,000,000.00
8,500,000.00
KRAJ
8,000,000.00
7,500,000.00
7,000,000.00
2,001
2,002
2,004
Kolejne lata
19
2,011
2012
Fraxinus excelsior L.
Nadleśnictwo Miękinia, pozyskanie jesionu w latach 2004-2011
Nadleśnictwo Miękinia_pozyskanie Js 2004-2012
20
ROK
POZYSKANIE OGÓŁEM [m3]
W TYM POSUSZ, WYWROTY, ZŁOMY
[%]
2004
3117
730
23
2005
3904
1598
41
2006
3119
793
25
2007
2915
611
21
2008
4702
530
11
2009
3818
626
16
2010
4285
1258
29
2011
5242
1544
29
2012
4861
1650
34
RAZEM
35963
9340
26
Fraxinus excelsior L.
Nadleśnictwo Miękinia – POZYSKANIE OGÓŁEM [m3] w latach 2004-2011
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
2004
2005
2006
2007
2008
Kolejne lata
21
2009
2010
2011
2012
Fraxinus excelsior L.
Nadleśnictwo Miękinia – Js POSUSZ, WYWROTY, ZŁOMY [m3] w latach 2004-2011
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
2004
2005
2006
2007
2008
Kolejne lata
22
2009
2010
2011
2012
Fraxinus excelsior L.
Ochrona jesionu wyniosłego w Polsce
Zalecenia ochronne GIOŚ dotyczące typu siedliska: Łęgowe lasy dębowo- wiązowo- jesionowe (Kod siedliska 91F0 ),
po badaniach monitoringowych w latach 2009- 2011
(Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000)
1. Poprawienie sytuacji hydrologicznej lasów łęgowych (np. przebudowa systemów wałów
przeciwpowodziowych- przywrócenia wpływu zalewów),
2. Działania
hodowlano-leśne,
np.
sztuczne
uzupełnianie
gatunków
drzew
trudno
odnawiających się naturalnie (np. nad Bugiem –dębu, w uzupełnieniu dynamicznych tam
odnowień jesionu i wiązu),
3. Propozycja modyfikacji postępowania w drzewostanach z dominacją jesionu w przypadku
masowego zamierania tego gatunku (usuwanie jesionów zrębem zupełnym i sztuczne
odnowienie olszą, co bywa stosowane w praktyce, ale jest destrukcyjne dla siedliska
91F0),
23
Fraxinus excelsior L.
Ochrona jesionu wyniosłego w Polsce
Zalecenia ochronne GIOŚ dotyczące typu siedliska: Łęgowe lasy dębowo- wiązowo- jesionowe (Kod siedliska 91F0 ),
po badaniach monitoringowych w latach 2009- 2011
(Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000)
Dla zachowania siedliska 91F0 konieczne jest:
a.
Ograniczenie usuwania jesionów, nawet kosztem pozostawienia części z nich do naturalnego rozkładu
w lesie,
b.
Szerokie zróżnicowanie składu gatunkowego odnowień, z pełnym wykorzystaniem warunków
mikrosiedliskowych i z szerokim wykorzystaniem np. wiązu,
c.
W obszarach, w których dominująca formą łęgów są jednolite wiekowo lasy dębowe, sugeruje się by,
oprócz wyłączenia części z nich z gospodarki leśnej i oddania naturalnym procesom, gospodarka
leśna była ukierunkowana na różnicowanie struktury przestrzennej i wzbogacenie gatunkowej
(z pozostawieniem dużych części starego drzewostanu!).
24
Fraxinus excelsior L.
Ochrona jesionu wyniosłego w Polsce
Wskazówki do formułowania zaleceń ochronnych na obszarach Natura 2000
Poradnik metodyczny „Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe” Paweł Pawlaczyk.
1.
Najcenniejsze i najlepiej zachowane przykłady siedliska
wyłączyć z użytkowania i chronić jako
„powierzchnie referencyjne”, ew. objąć ochroną rezerwatową tak, żeby na każdym z obszarów Natura
2000 istniał przykład „łęgów rozwijających się w naturalny sposób”,
2.
Wykluczyć użytkowanie rębnią zupełną (!), chyba że zastosowanie takiej rębni jest uwarunkowane
specyficznymi uwarunkowaniami ekologicznymi i wynika z konieczności ochrony siedliska
przyrodniczego,
3.
Pozostałe płaty zagospodarować rębniami złożonymi (zachować i odtworzyć zasoby rozkładającego
się drewna i fragmenty starych drzewostanów),
4.
Nie zmniejszać udziału drzewostanów w wieku ponad 100 lat,
25
Fraxinus excelsior L.
Ochrona jesionu wyniosłego w Polsce
Wskazówki do formułowania zaleceń ochronnych na obszarach Natura 2000
Poradnik metodyczny „Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe” Paweł Pawlaczyk.
5.
Eliminować gatunki obcego pochodzenia (np. topola kanadyjska, klon jesionolistny),
6.
Zachować udział jesionów, wiązów, dębów w odnowieniach, nie odnawiać olszą czarną,
7. W przypadku zamierania i usuwania drzewostanów jesionowych w maksymalnym stopniu
pozostawić fragmenty starego, nawet martwego drzewostanu, maksymalnie zróżnicować strukturę
wiekową i przestrzenną tworzonego drzewostanu.
26
Fraxinus excelsior L.
Hymenoscyphus pseudoalbidus- tzw. stadium telomorficzne patogenu.
Miseczki patogenu tworzą się (VII-IX) na ubiegłorocznych nerwach liściowych
jesionu, produkują zarodniki rozprzestrzeniane przez wiatr. Zarodniki infekują
drzewa, rozpoczynając proces zamierania, w tym opadania liści.
Chalafa fraxinea- tzw. stadium wegetatywne (anamorficzne) patogenu.
Wyrasta na opadłych zainfekowanych liściach jesionu, jesienią. Wytwarza
formę przetrwaną patogenu, z której następnego roku w lecie wytworzą się
miseczki Hymenoscyphus pseudoalbidus.
27
Fraxinus excelsior L.
Hymenoscyphus pseudoalbidus
28
Fraxinus excelsior L.
Chalara fraxinea T. Kowalski (Kowalski 2006)
29
Fraxinus excelsior L.
Baza nasienna jesionu wyniosłego w Polsce (KRLMP stan na dzień 01.02.2013 r.)
Baza nasienna jesionu wyniosłego w Polsce- na podstawie danych z KRLMP_01.02.2013 r.
RDLP
Białystok
Katowice
Kraków
Krosno
Lublin
Łódź
Olsztyn
Piła
Poznań
Szczecin
Szczecinek
Toruń
Wrocław
Zielona Góra
Gdańsk
Radom
Warszawa
RAZEM
30
DM
Źródło
nasion
26
1
17
0
8
0
0
0
12
1
16
0
3
0
0
0
0
84
7
14
6
3
5
3
12
0
10
19
7
14
14
6
6
4
6
136
Drzewostan
nasienny
gospodarczy
2
24
6
2
13
1
7
1
15
4
0
7
38
4
7
3
2
136
Plantacja
Drzewostan
zachowawczy
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
3
Drzewostan
nasienny
wyłączony
0
0
1
2
0
0
0
0
2
0
1
0
1
0
0
0
0
7
RAZEM
38
39
30
7
26
4
19
1
39
24
24
21
56
11
13
7
8
367
Fraxinus excelsior L.
Zasoby genowe jesionu wyniosłego w LBG Kostrzyca
(stan na dzień 01.03.2013 r.).
Jesion wyniosły- zasoby genowe w LBG Kostrzyca (stan na dzień 01.03.2013 r.)
Kod
gatunku
Nadleśnictwo
Szczecinek
JS
Szczecinek
Rodzaj i nr bazy
nasiennej
Masa [kg]
UWAGI
D 3143
0,56
skrzydlaki
D 3135
0,7508
skrzydlaki
D 3139
0,1578
skrzydlaki
D 4784
NAS WYŁ
MP/2/31570/05
NAS WYŁ
MP/2/31254/05
0,6662
skrzydlaki
2,31
nasiona
8,136
skrzydlaki
9,89
22,4708
nasiona/ kriogenika
(drzewostan skreślony)
Mircze
Opole
JS Suma
31
NAS GOSP
MP/1/5343/05
Fraxinus excelsior L.
Zbiory nasion a obecność Ch.fraxinea
Natural infection of Fraxinus excelsior seeds by Chalara fraxinea
M. R. Cleary et al., Forest Pathology, vol. 43, issue 1, pages 83–85, February 2013
1.
Badaniami objęto drzewostany w Szwecji i Łotwie.
2.
Zebrano nasiona w 2011 i 2012 r. Wykonano analizę molekularna na obecność Chalara
fraxinea na nasionach.
3.
Wykazano obecność 30 różnych taksonów grzybów bytujących na nasionach (ekstrakcja DNA,
ITS-PCR, sekwencjonowanie Sanger).
4.
Chalara fraxinea wykryto u 8,3% badanych nasion z 2012 r., pochodzących z Łotwy (rok
wcześniej nie wykazano obecności patogenu).
32
Fraxinus excelsior L.
Krioterapia i termoterapia w zwalczaniu patogenów roślinnych
Zarówno krioterapia, jak i termoterapia znalazły zastosowanie w zwalczaniu
patogenów roślin (Wang Q. et al, 2008, Wang Q. et al, 2009, Suszka J., 2002,
Sutherland J.R., Diekmann M., Berjak P., 2002).
1. Krioterapia polega (w ogólnym rozumieniu) na zamrożeniu w ultraniskiej
temperaturze tkanki porażonej patogenem. Temperatura kriogeniczna niweluje
patogen, natomiast tkanka roślinna zostaje nienaruszona. Warunkiem jest
odpowiednie przygotowanie tkanki przed wykonaniem takiego zabiegu
(w zależności od rodzaju tkanki, czy organu rośliny- podsuszenie, zastosowanie
krioprotektantów).
2. Termoterapia polega (w ogólnym rozumieniu) na wykorzystaniu wysokiej
temperatury np. ogrzanego i nawilżonego powietrza lub ogrzanej wody w celu
zabicia patogenów znajdujących się na powierzchni nasion. Przykładem może być
termoterapia żołędzi w nagrzanej wodzie (41°C/2,5h) w celu eliminacji
Ciboria batschiana .
33
Fraxinus excelsior L.
Zalecenia dla gospodarki leśnej
1. Zaprzestanie wycinania zdrowych lub bez znacznych objawów chorobowych drzew
jesionu.
2. Pozyskanie nasion do przechowania w LBG Kostrzyca, w latach urodzaju
z maksymalnej liczby drzew zdrowych i z drzew bez znacznych objawów
chorobowych, w celu zabezpieczenia zróżnicowania genetycznego.
3. Konieczność mocnego zaakcentowania sprawy wymierania jesionu oraz choroby
wiązów w MŚ oraz NFOŚiGW w celu pilnego ujęcia tych gatunków na listach
priorytetowych w propozycjach tematów do finansowania (badania naukowe,
ochrona zasobów genowych).
4. Rozpoczęcie badań nad krioterapią i termoterapią nasion jesionu w LBG Kostrzyca,
w celu eliminacji patogenu- Chalara fraxinea (współpraca z UR w Krakowie oraz ID
PAN w Kórniku).
34
Fraxinus excelsior L.
Działania wspierające opracowanie strategii ochrony gatunku F. excelsior w Polsce.
1. Przeprowadzenie szeroko zakrojonych analiz zmienności genetycznej jesionu
wyniosłego w Polsce stanie się dodatkowym działaniem wspomagającym przyszłą
strategię ochrony tego gatunku.
2. Wiedza na temat zróżnicowania genetycznego wewnątrz- i pomiędzy populacjami ułatwi
zrozumienie zdolności adaptacyjnych gatunku.
3. Analizy molekularne pomogą wskazać osobniki odporne na działanie patogenu.
Przykłady z literatury:

McKinney L V., Nielsen L R.Hansen J K.Kjær E D.2012. Presence of natural genetic resistance in
Fraxinus excelsior (Oleraceae) to Chalara fraxinea (Ascomycota): an emerging infectious
disease. Heredity (2011) 106, 788–797.

Lefort,F , 1999. Identification and characterization of microsatellite loci in ash (Fraxinus
excelsior L.) and their conservation in the olive family (Oleaceae), Mol. Ecol. 8 (6).
35
Fraxinus excelsior L.
Przykłady z literatury c.d.

Heuertz M. et al., 2004 .Chloroplast DNA variation and postglacial recolonization of common
ash (Fraxinus excelsior L.) in Europe. Mol. Ecol. 13(11):3437-52.

Ferrazzini D. et al.,2007, Genetic variability and divergence among Italian populations
of common ash (Fraxinus excelsior L.) Ann. For. Sci. 64, 159-168.

Harbourne M. et al., Nuclear microsatellite variation in Irish populations of common ash
(Fraxinus excelsior L.).

Dalibor Ballian at.al, 2008. Genetic Characterization of Common ash (Fraxinus excelsior L.)
populations in Bosnia and Herzegovina. PERIODICUM BIOLOGORUM UDC 57:61, vol. 110, No
4, 323–328.
36
Fraxinus excelsior L.
Zamieranie jesionu- symptomy
37
Fraxinus excelsior L.
W związku z rozpadem
drzewostanów i częstym brakiem
100 osobników biorących udział
w reprodukcji, istnieje konieczność
tworzenia (profilaktycznie)
Źródeł Nasion
38
Fraxinus excelsior L.
Założenia do projektu, który będzie realizowany w LBG Kostrzyca
1. Weryfikacja liczby osobników oraz ich zdrowotności na wytypowanych stanowiskach.
2. Pozyskanie nasion i pędów jesionu z pąkami spoczynkowymi do przechowania
kriogenicznego.
3. Krioterapia nasion jesionu wyniosłego.
4. Termoterapia nasion jesionu wyniosłego.
5. Rozpowszechnienie wyników projektu w formie publikacji, broszury.
6. Zbiór liści do izolacji DNA, zbankowania DNA, w przyszłości do analiz molekularnych.
39
„Ustalenie przyczyn i uwarunkowań zamierania jesionów
i jaworów dla wypracowania podstaw postępowania hodowlano – ochronnego”
Autorzy części dot. jesionu Prof. dr hab. Tadeusz Kowalski i dr inż. Wojciech Kraj
Podsumowanie wyników i wnioski dla praktyki leśnej
1.
Nie ma jedynej skutecznej metody zwalczenia choroby jesionów w Europie.
2.
Wygrabianie i palenie liści jesionu- najlepsze działanie, ale jedynie lokalnie, na małą skalę.
3.
W szkółkach- chemiczna ochrona sadzonek fungicydami, ale po przeniesieniu do upraw- bez dalszej
ochrony fungicydami- zamieranie sadzonek.
4.
Wspieranie odnowień naturalnych jesionu (naturalna
podatnych na chorobę).
40
selekcja i przetrwanie osobników najmniej
„Ustalenie przyczyn i uwarunkowań zamierania jesionów
i jaworów dla wypracowania podstaw postępowania hodowlano – ochronnego”
Autorzy części dot. jesionu Prof. dr hab. Tadeusz Kowalski i dr inż. Wojciech Kraj
Podsumowanie wyników i wnioski dla praktyki leśnej c.d.
4.
Drzewa z objawami zamierania nie stanowią bezpośrednio substratu dla wykształcania rezerwuarów
materiału zakaźnego głównego sprawcy zamierania jesionu- uwaga przy wyznaczaniu osobników
jesionu do wycinki.
5.
Osobniki nie wykazujące objawów chorobowych („zdrowe”) różnią się w danym drzewostanie od
osobników zamierających cechami genetycznymi i biochemicznymi- możliwość wykorzystania tej
informacji do hodowli i nowych nasadzeń populacji jesionów genetycznie bardziej odpornych.
6.
Konieczność zaostrzenia obowiązujących w Polsce przepisów „kwarantannowych”.
41
42