Społeczność terapeutyczna w Centrum Placówek Opiekuńczo
advertisement
Społeczność terapeutyczna w Centrum Placówek Opiekuńczo -Wychowawczych „Parkowa" Jedną z form pracy z wychowankami stosowaną w Centrum Placówek OpiekuńczoWychowawczych „Parkowa” są zebrania społeczności „terapeutycznej”. Korzeni społeczności terapeutycznej należy szukać w Stanach Zjednoczonych, gdzie w 1958r. w Santa Monica w Kaliforni powstała pierwsza grupa samopomocowa, a jej założycielem był biznesmen i członek ruchu AA Charles Dederich. Właśnie ten człowiek przekształcił spotkania AA w sesje grupowe mające charakter bezpośredniej i emocjonalnej konfrontacji. Uczestnicy tych spotkań potrafili powstrzymać się od alkoholu i narkotyków, a w konsekwencji założyli społeczność, o nazwie Synanon, w której mogli razem żyć. Synanon stał się fascynującym społecznym eksperymentem, mimo że ostatecznie poniósł porażkę na skutek braku wystarczającej kontroli ze strony przywódcy to jednak stał się początkiem rozwoju społeczności terapeutycznych. Zasadniczym celem społeczności terapeutycznej jest wspieranie osobistego rozwoju wychowanka. Możliwe jest to przez zmianę indywidualnego stylu życia przy pomocy połączonej wspólnym problemem grupy młodzieży pracującej tak, aby pomóc sobie i innym mieszkańcom placówki. Zebrania społeczności prowadzone są zwykle przez dwie osoby - 2 wychowawców. Podczas społeczności rozwiązywane są konflikty, do których doszło na terenie ośrodka, kryzysy, omawiane są ważne dla wychowanków i wychowawców sprawy. Jednym z elementów pracy ze społecznością jest przyznawanie wyższego statusu i przywilejów dla wychowanków. Poszczególne stopnie awansu dają wychowankowi więcej przywilejów i pozwalają na większą samodzielność na terenie Placówki i poza nią. Równocześnie nagradzają jego pracę nad zmianą własnego zachowania, odpowiedzialność i postępy w nauce szkolnej. W ośrodku rozróżniamy 3 takie stopnie: stażysta, domownik i rezydent. Różnią się one zasadniczo liczbą przywilejów. I. II. III. Stażysta – to osoba, która została przyjęta do CPOW „Parkowa”. Domownik – to osoba, która jest pod opieką naszej placówki dłużej niż 2 miesiące, stara się sprostać wymogom Regulaminu wychowanka, oraz nie łamie norm społecznych. Rezydent – to osoba, która przechodząc przez etap stażysty i domownika spełniła określone Regulaminem wychowanka wymagania, oraz uznaje, szanuje i stosuje przyjęte w placówce normy społeczne. Zadaniem Stażysty jest zaadaptowanie się w nowych warunkach, poznanie zasad obowiązujących w grupie, Regulaminu wychowanka i dążenie do przestrzegania go. Stażysta może liczyć na pomoc w wypełnianiu zadań ze strony starszych kolegów. Każdy Stażysta ma wyznaczonego przez wychowawcę opiekuna spośród wychowanków będących Domownikami. Od Stażysty, który pragnie awansować na domownika wymaga się: 1) pełnej frekwencji szkolnej, 2) przestrzegania podstawowych zasad Regulaminu wychowanka 3) stosownego zachowania wobec dorosłych, 4) wykonywania wyznaczonych zadań, 5) braku wulgarności. Zadaniem Domownika jest uaktywnienie się w grupie kolegów i koleżanek oraz pełnienie roli gospodarza w ośrodku. Od Domownika, który chce zostać Rezydentem oczekuje się: 1) pełnej frekwencji szkolnej, 2) przestrzegania regulaminu wychowanka i zachęcania innych do stosowania się do niego, 3) odpowiedniego zachowania wobec dorosłych, kolegów i koleżanek, 4) wywiązywania się z opieki nad stażystą przyznanej przez wychowawcę, 5) braku arogancji i wulgarność. Zadaniem Rezydenta jest przygotowanie się do samodzielności, wspieranie młodszych kolegów i koleżanek w pracy nad swoim zachowaniem, okazywanie pomocy wychowawcom. Od Rezydenta, który pragnie utrzymać swoją pozycję oczekuje się, że będzie: 1) przykładem dla kolegów i koleżanek w pełnieniu roli ucznia oraz wychowanka 2) wspierał pracę wychowawców, 3) stanowił wsparcie dla innych wychowanków, 4) zachowywał się wzorowo zarówno w szkole jak i w ośrodku, przestrzegając regulaminów oraz zasad obowiązujących w obu placówkach. Nie spełnianie warunków określonego poziomu może w konsekwencji przynieść zdegradowanie Rezydenta do Domownika lub Domownika do Stażysty i przez to odebranie wcześniej zdobytych przywilejów. Przewiduje się również czasową degradacje o poziom niżej w sytuacjach naruszenia zasad lub Regulaminu wychowanka. Każdy wychowanek może ubiegać się o przejście na wyższy poziom. W sytuacjach kiedy wychowanek nie wypełnia zadań powierzonych mu może spodziewać się, że zostanie cofnięty na niższy stopień awansu. Odbywa się to jak i w przypadku nominacji na zebraniach społeczności decyzją grupy oraz zespołu pedagogicznego pracowników. W przypadku rażącego zachowania się wobec osób dorosłych, kolegów i koleżanek, a także w przypadku łamanie zasad i norm przyjętych w Placówce oraz niestosowania się do Regulaminu wychowanka taki podopieczny może (decyzją pracownika merytorycznego) zostać usunięty „poza grupę”, gdzie pozostaje do czasu naprawy wyrządzonej przykrości lub krzywdy i poprawy swojego zachowania. Wychowanek pozostający „poza grupą” winien starać się o jak najszybszy powrót do grupy, by zwiększyć tym samym liczbę przywilejów. Dla każdego wychowanka Placówki przynależność do społeczności jest szczególnie ważnym czynnikiem wspomagającym proces pozytywnego rozwoju. Presja rówieśnicza działa często motywująco na wychowanków rozwijając krytycyzm i wgląd w samego siebie. Wsparciem dla zmiany są wysokie oczekiwania i zaangażowanie, tak ze strony członków grupy, wychowawców oraz pozostałej kadry merytorycznej. Największy wpływ na osiągnięcie trwałej zmiany u danego wychowanka przynosi uczenie się poprzez doświadczenie, doznawanie porażek, osiąganie sukcesów i ponoszenie konsekwencji swoich działań. Ważną rolę odgrywa tu integracja jednostki z grupą. W Placówce przy ul. Parkowej spotkania społeczności terapeutycznej odbywają się raz w tygodniu. Społeczność to spotkanie na którym : 1. Określa się cel pobytu każdego wychowanka w placówce 2. Omawia się problemy indywidualnych wychowanków i określa pomoc jakiej może im udzielić grupa 3. Omawia się konflikty między członkami grupy – prowadzi mediacje 4. Planuje się wspólne działania na rzecz grupy 5. Określa się pozycje poszczególnych wychowanków w grupie – istnieją trzy stopnie awansu w grupie, stażysta, domownik, rezydent, wartościowane według wymienionej kolejności stopni 6. Planuje się konsekwencje jakie powinny ponieść osoby, które łamią wewnętrzne zasady grupy 7. Nagradza się zasłużonych – za osiągnięcia szkolne, sukcesy w pracy nad swoimi słabościami, radzenie sobie w sytuacjach trudnych, itp. Spotkania mają na celu: a) pracę nad integracją grupy, celowością pobytów młodzieży w placówce, b) przedstawianie wzorów zachowań, ukazywanie społecznie akceptowanych zachowań, c) wzmocnienie samooceny wychowanków, d) wdrażanie do pełnienia ról społecznych itd. Możliwość awansu w grupie daje młodemu człowiekowi motywacje do poprawy swojego zachowania i pracy nad sobą, wyższa pozycja w grupie to nie tylko określone przywileje ale też prestiż wśród wychowanków, wychowawców i pozostałych pracowników merytorycznych. Stopnie awansu zostały opracowane przez kadrę pedagogiczną, która wzięła pod uwagę potrzeby naszych wychowanków. Zdobycie kolejnego poziomu odbywa się poprzez głosowanie Społeczności, wcześniej osoba ubiegająca się przedstawia swoje ostatnie osiągnięcia (uzasadnia dlaczego zasługuje na awans), następnie grupa potwierdza lub zaprzecza osiągnięciom podając konkretne przykłady i odbywa się głosowanie, większość głosów decyduje. Ważnym elementem pracy w tej formie jest fakt, iż do Społeczności należą wychowankowie, wychowawcy oraz pozostała kadra merytoryczna. Dzięki temu mamy równe prawa w wypowiadaniu się, głosowaniu, a dodatkowo łatwiej jest się porozumiewać pomiędzy wychowankami a kadrą. Osobą prowadzącą spotkania jest Lider grupy. Lider grupy musi być postrzegany jako osoba sprawiedliwa, pilnująca aby wszyscy podlegali tym samym zasadom, słuchająca zawsze obu stron sporu, pilnująca porządku i przestrzegania zasad spotkania Społeczności. Ważna jest też umiejętność panowania nad wzburzeniem członków grupy oraz zdolność wyciszenia emocji wychowanków do końca zajęć, każda rozpoczęta sprawa musi być zamknięta. W trakcie zebrania Społeczności przestrzegane są następujące zasady: 1. Tu i teraz mamy czas dla każdego z Was, 2. Masz prawo nie wypowiadać się na jakiś temat, 3. Gdy jedna osoba mówi, pozostali słuchają, 4. Nie zniechęcaj, nie oceniaj, nie osądzaj, nie przerywaj, 5. Doceniaj i wspieraj innych członków grupy, 6. Bądź dyskretny (to co zostało tu powiedziane, nie powinno wyjść poza grupę), 7. Na nasze spotkania przychodź punktualnie, 8. Dbaj o to by każdy miał czas na swoją wypowiedź, 9. Mówimy do siebie, a nie o sobie, 10. Mówimy o swoich odczuciach zamiast o swoich sądach i opiniach, 11. Mówimy sobie po imieniu, 12. Wypowiadamy się w swoim imieniu, 13. Zachowanie i wypowiedzi członków grupy powinny być szczere, 14. Szanujemy się nawzajem, nie używamy określeń, które mogą innych urazić, 15. Nie przerywamy i nie oceniamy wypowiedzi innych członków grupy, nawet jeśli nie zgadzamy się z daną wypowiedzią, 16. Każdy ma prawo do swojego zdania i własnej opinii. Społeczność może być zwołana w każdym czasie, wówczas gdy nastąpiło poważne złamanie zasad przyjętych w Placówce, bądź regulaminu Placówki przez jednego lub więcej wychowanków. Aby nadać odpowiednią rangę takiemu spotkaniu często inicjuje je i prowadzi dyrektor. Wypowiada on w stronę tych, którzy zawinili swoją opinię na temat tego co się stało, winni mają prawo do składania wyjaśnień, do swojej obrony. Do oceny zachowań czy incydentu zachęcani są pozostali wychowankowie Takie nadzwyczajne spotkania społeczności zazwyczaj kończą się wyznaczeniem konsekwencji dla osób, którym poświęcona była społeczność. Wychowankowie trafiający do naszej Placówki z reguły mają niską samoocenę, nie ufają sobie i innym, boją się odrzucenia, mają tendencję do manipulowania innymi. Te cechy sprawiają, że często terapia indywidualna nie jest możliwa do prowadzenia lub też nie przynosi spodziewanych efektów, natomiast społeczność ma tą zaletę, że zaufanie do grupy można budować stopniowo. Na początku wychowanek ufa zaledwie jedynie kilku osobom, powoli jednak zaczyna obdarzać zaufaniem pozostałych. W tym procesie pomocna staje się identyfikacja z członkami grupy, ponieważ łączą ich podobne problemy oraz to, że przebywają w tym samym miejscu. Identyfikacja pomaga w budowaniu zaufania. Społeczność terapeutyczna ma w swojej formie następujące funkcje: 1. Wzbudzanie nadziei W momencie przybycia do Placówki wychowanek ma poczucie beznadziejności, małe poczucie własnej wartości. Dotąd doznawał porażek na każdym polu (rodzina, szkoła, przyjaciele) Na spotkaniach społeczności dowiaduje się, że może się to wszystko zmienić. 2. Poczucie wspólnoty W konfrontacji z problemami innych wychowanków własne problemy przestają być wyjątkowe. Poznanie sytuacji innych rodzi zaufanie. 3. Altruizm Większość wychowanków uważa, że nie stanowią oni żadnej wartości. Jednakże pomagając innym, wzmacniają samoocenę. 4. Socjalizacja Ma na celu poznanie nowych umiejętności porozumiewania się w miejsce częstego manipulacyjnego zachowania, jakie wychowankowie stosują do innych w celu zaspokojenia własnych potrzeb. W tym wypadku wychowanek uczy się prosić o pomoc w sposób bezpośredni. 5. Rozwój umiejętności interpersonalnych Wychowankowie uczą się wyrażać i przyjmować krytykę. Poprzez wymianę doświadczeń nabywają potrzebnego wglądu we własne zachowanie. W ten sposób usprawniane jest postrzeganie rzeczywistości. 6. Spójność grupy Nowi wychowankowie często postrzegają społeczność terapeutyczną jako zagrożenie, w rezultacie czego izolują się w obawie przed odrzuceniem. Aby wyeliminować poczucie braku akceptacji, należy rozwinąć poczucie przynależności do grupy. 7. Ponowne przeżywanie sytuacji z domu rodzinnego Społeczność terapeutyczna dość często spełnia rolę nowej rodziny, w której mogą się spełniać pozytywne oczekiwania. 8. Identyfikacja Kiedy rozwinie się już pozytywny związek z kolegami i koleżankami z Ośrodka, pojawia się identyfikacja zupełnie inna od tej, jaką wychowanek miał przed umieszczeniem w placówce. Stara tożsamość zostaje odrzucona, a jej miejsce zajmuje pozytywna, niosąca ze sobą wzrost samooceny, wgląd w siebie oraz zaufanie do innych. Lęk przed odrzuceniem ulega redukcji. W Społeczności terapeutycznej wychowanek uczy się reagowania na stres w pozytywny sposób. Społeczność w Placówce jest środowiskiem funkcjonującym całą dobę, dzięki czemu można w nim wyróżnić kilka czynników terapeutycznych takich jak: 1. "Rodzina zastępcza" Społeczność terapeutyczna pełni poniekąd rolę "rodziny zastępczej", wychowankowi możliwość przebywania w miarę w bezpiecznym środowisku. oferując 2. Struktura terapeutyczna Środowisko Placówki posiada jasną strukturę, w której nie ma miejsca na niejednoznaczne komunikaty. Stwarza ono warunki do nauki, opieki, różnorakiej pomocy, rozwijania swoich zainteresowań. Wychowanek placówki będąc jednocześnie częścią społeczności przemieszcza się w jej strukturze, przyjmując na siebie coraz więcej obowiązków, w miarę jak osiąga kolejne etapy własnego rozwoju. 3. Uczenie się życia przez społeczną interakcję Uczenie się przybiera postać społecznej interakcji. W społeczności terapeutycznej wychowanek nie może się odizolować. Musi być aktywny, zaangażowany i "otwarty" na sprawy innych, nieustannie odbierać informacje zwrotne na temat własnego zachowania i postaw, które reprezentuje. Dzięki tym informacjom uzyskuje lepszy wgląd "w siebie", uczy się dokonywania wyborów i ponoszenia związanych z tym konsekwencji. 4. Terapeutyczny efekt działania społeczności Wszystko, co dzieje się w społeczności terapeutycznej, jest elementem terapii. Wychowankowie muszą wypełniać swoje obowiązki, wykonywać dyżury porządkowe, pełnić role ucznia, wychowanka, kolegi lub koleżanki. Członek społeczności terapeutycznej jeśli potrzebuje pomocy w wypełnianiu swoich obowiązków czy w pełnieniu określonych ról społecznych - musi się nauczyć o nią prosić. Powinien również pomóc innym kolegom lub koleżankom jeśli o taką pomoc zostanie poproszony. 5. Wzrost samooceny za pomocą osiągnięć Przezwyciężanie strachu przed wyznaczaniem i osiąganiem określonych celów powoduje u wychowanków wzrost samooceny. Wzrastająca samoocena automatycznie obniża uczucie strachu przed porażką i odrzuceniem. W społeczności wychowanek uczy się szczerości i wychodzenia naprzeciw negatywnemu autodestrukcyjnemu zachowaniu. Uczy się również postawy samokrytycznej i postrzegania każdego problemu jako wyzwania. 6. Konfrontacja Wychowanek uczy się, że jeśli jest krytykowany przez członków społeczności to krytyka nie jest wymierzona w niego, ale jego zachowanie. Uczy się, że aby być kochanym i akceptowanym, wcale nie trzeba być doskonałym. 7. Uczenie się rozumienia i wyrażania emocji W czasie trwania spotkań społeczności wychowankowie zachęcani są do wyrażania własnych emocji, nie tak jak ma to często miejsce poprzez agresywne zachowania lub niszczenie sprzętów lecz poprzez opowiedzenie o nich, wyrażenie ich na piśmie, w rysunku czy mimiką. Wychowankowie uczą się tego, że gniew, złość można wyrazić zupełnie inaczej niż przez wulgarne słownictwo. Służą temu też zajęcia pn. Trening Zastępowania Agresji (TZA) prowadzone dla wybranych wychowanków przez odpowiednio przeszkolonych specjalistów ośrodka. Udział wychowanków w spotkaniach Społeczności terapeutycznej ma na celu: 1) Wyeliminowanie destrukcyjnego zachowania, tak w stosunku do samego siebie jak i otoczenia; 2) Złagodzenie symptomów negatywnego zachowania, ale także wzmocnienie pozytywnego stylu życia i nauczenie konstruktywnego radzenia sobie ze stresem, 3) Zmianę negatywnego wizerunku siebie na pozytywny, 4) Wyrobienie gotowości do tworzenia na "normalnych" zasadach związków z innymi ludźmi, 5) Zdobycie umiejętności cieszenia się życiem, 6) Zdobycie umiejętności uświadomienia sobie radości z osiąganych zmian czy odnoszonych sukcesów, 7) Doskonalenie komunikacji interpersonalnej, 8) Nauczenie różnych sposobów rozwiązywania problemów, 9) Wyrobienie nawyku wykorzystania i wyciągania wniosków z doświadczeń innych, 10) Nabycie umiejętności współdecydowania, współodpowiedzialności za innych, nie tylko za siebie; Efekty realizacji zajęć grupowych poprzez Społeczność: 1. Zintegrowana grupa wychowanków, wzajemnie wspierająca się w sytuacjach trudnych 2. Eliminowanie „drugiego życia w placówce” – wszystko odbywa się na forum grupy i każdy ma prawo wypowiedzieć swoje zdanie na dany temat 3. Intensywniejsza i celowa praca wychowanków nad zmianą swojego zachowania 4. Zrozumienie zasad życia w grupie (społeczeństwie) 5. Poznanie zasad podejmowania wyborów i przyjmowania ich konsekwencji 6. Wdrożenie wychowanków do umiejętności wypowiadania się na forum grupy 7. Podniesienie samooceny wychowanków i zapoznanie ich z rolami społecznymi. Społeczność terapeutyczna ma już wieloletnią tradycję, wpisała się na stałe w system pracy Placówki, daje odczuwalne efekty terapeutyczne i wychowawcze, a także – co jest bardzo ważne – została zaakceptowane przez wychowanków, którzy wręcz domagają się spotkań prowadzonych tą metodą. ………………………………………………….. Etapy nagradzające postępy wychowanków w pracy nad sobą Stażysta Domownik Wyjścia na potrzeby własne Wyjścia na potrzeby własne poza teren Placówki poza teren Placówki (ogrodu) samodzielne, za zgodą tylko z osobą dorosłą wychowawcy Ma prawo do odwiedzin ze Ma prawo do odwiedzin strony kolegów z poza rodziny w dniach i godzinach Placówki w dniach i ustalonych z wychowawcą godzinach ustalonych z indywidualnym lub dyrekcją wychowawcą Placówki indywidualnym Nie może posiadać przy sobie telefonu komórkowego Może uczestniczyć w wybranych zajęciach poza terenem ośrodka po wcześniejszych ustaleniach z wychowawcą (np. treningi, kurs tańca towarzyskiego, kurs języka) Dyżury porządkowe przydzielane są wg kolejności /bez prawa wyboru dyżuru/ Może posiadać telefon komórkowy w uzgodnionych z wychowawcą porach dnia. Może uczestniczyć w wybranych zajęciach poza terenem ośrodka po wcześniejszych ustaleniach z wychowawcą (np. treningi, kurs tańca towarzyskiego, kurs języka) Może prosić o konkretny dyżur porządkowy Bez prawa do nagrodowych atrakcyjnych wyjść i wyjazdów organizowanych przez Placówkę Ma prawo do nagrodowych atrakcyjnych wyjść grupowych kino, teatr, basen, lodowisko, rajd, biwak, itp. ----------------------------------- ----------------------------------- Wyjście weekendowe tylko na dzień sobota – niedziela (bez noclegu w domu rodzinnym) Wyjścia weekendowe do domu rodzinnego tylko sobota – niedziela Nie ma prawa głosu na temat wysokości kieszonkowego Ma prawo głosu o wysokości kieszonkowego dla siebie ----------------------------------- ----------------------------------- Rezydent Wyjścia na potrzeby własne poza teren Placówki samodzielne, za zgodą wychowawcy Ma prawo do odwiedzin kolegów bez ograniczeń, jednak po wcześniejszym ustaleniu terminu i czasu odwiedzin z wychowawcą indywidualnym. Może posiadać telefon komórkowy w uzgodnionych z wychowawcą porach dnia. Może uczestniczyć w wybranych zajęciach poza terenem ośrodka po wcześniejszych ustaleniach z wychowawcą (np. treningi, kurs tańca towarzyskiego, kurs języka) Może prosić o wybrany dyżur lub wyjątkowo „tydzień bez dyżuru” (1 x w m-cu) Ma prawo do nagrodowych atrakcyjnych wyjść, samodzielnych finansowanych przez Placówkę Może uczestniczyć jako obserwator w części zebrań pracowników merytorycznych Może starać się o wydłużone wyjścia weekendowe do domu rodzinnego (piątek po południu – poniedziałek rano) Ma prawo współdecydować o wysokości kieszonkowego dla kolegów Może być zaproszony do pomocy w rozwiązywaniu konfliktów, do negocjacji lub mediacji rówieśniczych.
