Niebo październikowe

Niebo październikowe
Gdy październik ciepło trzyma zwykle mroźna bywa zima...
Po niezbyt ciepłym, kapryśnym okresie letnim nastała piękna złota polska
jesień, którą też nazywa się babim latem. W powietrzu unoszą się nici pajęcze, a
liście drzew i krzewów przybierają odcienie brązu, czerwieni i złota.
Październik jest czasem wyciszenia i globalnego uspokojenia się atmosfery na
półkuli północnej Ziemi i ustabilizowania się układu wyżowego z powodu
niewielkich różnic miedzy temperaturą na północ i południe od równika obszary północne Ziemi i nagrzany latem ocean nie zdążyły się jeszcze
wychłodzić. Nastrój tego wyjątkowo pięknego czasu w roku oddają obrazy
wybitnego polskiego artysty-malarza Józefa Chełmońskiego (1849-1914) Babie
lato, Odlot bocianów i Żurawie. Z tych trzech – wybraliśmy Babie lato.
Babie lato – Józefa Mariana Chełmońskiego (źródło: Wikipedia)
Październikowe rozgwieżdżone noce są dość chłodne i dłuższe przebywanie pod
gołym niebem nie jest już tak przyjemne, jak latem. Ale niebo to sowicie
wynagradza...
Na mapce przedstawiającej prawie połowę sklepienia niebieskiego 15
października o godzinie 21.01 widoczne są rysunki gwiazdozbiorów (podano
ich łacińskie nazwy zgodnie z astronomiczną tradycją) a wśród nich są cztery
gwiazdozbiory Zodiaku: Wodnik (Aquarius), Ryby (Pisces), Baran (Aries) i Byk
(Taurus). Na tle gwiazdozbioru Ryb świeci Księżyc w pełni i stosunkowo blisko
niego planeta Uran (Uranus).
Mapka podzielona jest siatką współrzędnych horyzontalnych, a także
zaznaczona jest kolorem czerwonym ekliptyka – pozorna roczna droga Słońca,
przesuwającego się na tle gwiazd, gdy jego ruch rozważamy w odniesieniu do
Ziemi.
(źródło: Stellarium)
Łatwo zauważyć, że ekliptyka przechodzi przez obszary zajmowane przez
gwiazdozbiory Zodiaku, Księżyc jest od niej oddalony o około 8°, a Uran wręcz
„usadowił” się na niej.
Systematycznymi obserwacjami nieba zajęli się Babilończycy, zamieszkujący
tereny południowej Mezopotamii, już w połowie trzeciego tysiąclecia p.n.e.
Wynikiem tych obserwacji było zdefiniowanie pojęcia ekliptyki i jej podział na
12 części, wzdłuż której ulokowali 12 znaków Zodiaku. W momencie ich
wprowadzenia (około 700-600 p.n.e.) pokrywały się z gwiazdozbiorami o takich
samych nazwach.
Akadyjskie zapiski na tabliczkach klinowych obserwacji Nin-dar-anna, czyli
Wenus, zawierają prognozy pogody, urodzajów i dziejowych wydarzeń
(kataklizmów) oraz bardziej astronomiczne informacje dotyczące jej
widoczności. Gwiazda Marduka – wschodzący Saturn miał zapowiadać obfite
plony, natomiast koniunkcja Aldebarana i Merkurego - śmierć panującego
władcy Elamu ...
Najważniejszym źródłem babilońskiej astronomii jest MUL.APIN, które w
dosłownym tłumaczeniu oznacza: Gwiazdy Pługa. Bez trudu można dziś
odnaleźć te gwiazdy na niebie, ponieważ tworzą Wielki Wóz. MUL.APIN
powstało około 1370 roku p.n.e. w regionie Assur.
Awers i rewers najstarszego zachowanego egzemplarza MUL.APIN z 686 roku p.n.e.
przechowywanego w Muzeum Brytyjskim (źródło: z artykułu Andrzeja Cedzyńskiego,
Wikipedia)
****
Ponieważ większości gwiazdozbiorów widocznych na mapce poświęciliśmy już
w poprzednich informatorach sporo naszej uwagi, więc teraz spróbujemy
zachęcić naszych Czytelników do rozpoczęcia własnych w miarę
systematycznych obserwacji nieba metodą i sprzętem zależnymi w głównej
mierze od obiektu zainteresowania.
Wiele osób decyduje się na zakupienie niedrogiej lunety, aby nawet z balkonu,
czy ogródka popatrzeć na Księżyc, jasne planety i gwiazdy. Zazwyczaj do
zakupionej lunety dołączony jest poradnik, niezwykle pomocny dla
początkującego obserwatora nieba. Z pewnością znajdzie się w nim bardzo
istotna rada – aby zacząć właśnie od oglądania Księżyca. Warto zakupić Atlas
Księżyca, aby można było z jego pomocą, zidentyfikować kratery, morza, pasma
górskie... Po zastosowaniu lunet do obserwacji nieba, wielu wybitnych
astronomów poświęciło swój czas na obserwacje Księżyca m in. gdański
astronom Jan Heweliusz. Spośród atlasów Księżyca – jego Selenografia należy
do najwybitniejszych tego rodzaju dzieł.
Nomogram faz Księżyca – powinien także znaleźć się w biblioteczce
obserwatora nieba. Wspomniany już kiedyś przez nas program komputerowy
Stellarium, jest jakby domowym planetarium. Gdy zapowiada się pogodna noc –
można posłużyć się tym programem, aby zobaczyć, jak wygląda niebo danej
nocy i czy warto się wybrać z teleskopem na obserwacje nieba na przykład poza
miasto...
W obrębie zainteresowań miłośników astronomii jest też fotografowanie
Księżyca, Słońca (z odpowiednim filtrem), planet oraz obiektów tzw głębokiego
nieba (Deep Sky, Space). I tu znowu nie należy od razu podejmować się zadań
zbyt trudnych – na początek wystarczą zdjęcia Księżyca, które można wykonać
aparatem fotograficznym tzw lustrzanką przyczepioną do okularu teleskopu lub
nawet kamerką internetową, którą pozbawiamy delikatnie jej obiektywu i
umieszczamy zamiast okularu w teleskopie, podłączając ją do komputera
(laptopa). Aby były efekty takiego zestawu musimy jeszcze wybrać z licznych
programów komputerowych jeden lub dwa – np. FireCapture2.2 i SharpCap
(oba są bezpłatne). A to, co oprócz sprzętu jest równie ważne – to praktyka i
wiedza zdobywana nie tylko przez praktykę ale i przez korzystanie z porad,
których jest sporo w Internecie oraz w różnego rodzaju poradnikach.
Astrofotografia może z czasem stać się pasją, a o to przecież chyba chodzi...
Wielką pomocą początkującemu obserwatorowi nieba służyć może również
wydawnictwo Urania - Postępy Astronomii – nie tylko jego aktualne numery
ale i archiwalne.
****
KSIĘŻYC – 1 października jest w nowiu, 9 – w pierwszej kwadrze, 16 – w
pełni, a 22 – w trzeciej kwadrze, 30 znowu w nowiu.
3 października, o godzinie 22:57 Księżyc spotka się z Wenus, a w 16 dni
później, między godziną 1:27 a 2:38 wystąpi zjawisko zakrycia przez Księżyc
gwiazdy γ Tau (z gwiazdozbioru Byka).
Znaczenie naukowe obserwacji zakryć gwiazd przez Księżyc jest nadal duże
ponieważ umożliwiają one dokładne określenie jego pozycji na niebie wśród
gwiazd, a tym samym są podstawą do badania jego ruchu. Od początków
zeszłego stulecia prowadzone są systematyczne obserwacje zakryciowe, w
których niebagatelny udział mają miłośnicy astronomii. W ramach Polskiego
Towarzystwa Miłośników Astronomii działa Sekcja Obserwacji Pozycji i
Zakryć z siedzibą w Łodzi.
31 października Księżyc znajdzie się w tym roku w największej odległości od
Ziemi – 406 661,3 km.
30 października o godzinie 3:00 następuje zmiana czasu z letniego na zimowy:
cofamy wskazówki zegara (tradycyjnego) o godzinę. Komputery wykonują tę
czynność za nas.
SATURN w Wodniku – świeci krótko po zachodzie Słońca nad południowozachodnim widnokręgiem.
MARS w Strzelcu, samotny pośród gwiazd, zachodzi krótko przed godziną
21:00.
JOWISZ w Pannie – pojawia się na krótko przed wschodem Słońca nad
południowo-wschodnim widnokręgiem.
Dla Merkurego i Wenus – nadal panują niekorzystne warunki obserwacyjne.
ISS – Międzynarodowa Stacja Kosmiczna – stale okrąża Ziemię, a jej załoga
wykonuje różnorodne badania naukowe.
W październiku będzie ją można kilkakrotnie zobaczyć na nocnym niebie. Pełną
informację o liczbie i rodzaju zjawiska – można znaleźć korzystając z programu
internetowego Transit Finder.com. Ciekawy, dzienny przelot stacji, na tle
Księżyca, czyli tranzyt, nastąpi 8 października o godzinie 16:44. Pas
widoczności zjawiska zaznaczono na mapie. (źródło: program Transit-Finder)
Jak będzie przebiegało to krótkotrwałe zjawisko ukazuje poniższy
obrazek. Jest tylko jeden poważny szkopuł: przebiega ono w dzień i
bez lunety (teleskopu) nie da się je zaobserwować.
Dzienny przelot ISS na tle tarczy Księżyca 8 października. (źródło: Transit Finder)