Zasady postępowania w przypadku wystąpienia chorób zakaźnych

Zasady postępowania w przypadku wystąpienia chorób zakaźnych reguluje ustawa o
chorobach zakaźnych i zakażeniach z dnia 6 września 2001 (Dz. U. 2001, Nr 126, poz.
13849), która określa obowiązki w zakresie zapobiegania i leczenia chorób zakaźnych i
zakażeń osób przebywających na terytorium Polski.
Ustawa w rozdziale 3 reguluje postępowanie w przypadku podejrzenia lub
rozpoznania choroby zakaźnej lub zakażenia oraz w przypadku stwierdzenia zgonu z powodu
choroby zakaźnej:
Art. 6
1. Badaniom do celów sanitarno-epidemiologicznych podlegają:
1) kobiety w ciąży, które były narażone na zakażenie HIV, oraz noworodki urodzone
przez matki zakażone HIV lub krętkiem bladym - badaniom w kierunku tych zakażeń,
2) osoby, które były narażone na zakażenie poprzez kontakt z osobami zakażonymi,
chorymi lub materiałem zakaźnym - badaniom w kierunku błonicy, cholery,
czerwonki, duru brzusznego, durów rzekomych A, B i C, nagminnego porażenia
dziecięcego,
3) nosiciele i ozdrowieńcy po błonicy, cholerze, durze brzusznym, durach rzekomych A,
B, C, salmonellozach i czerwonce wywołanej pałeczkami Shigella - badaniom na
nosicielstwo,
4) osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje
możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby - badaniom w celu identyfikacji
zakażenia prątkami gruźlicy, pałeczkami duru brzusznego, durów rzekomych A, B i C,
innymi pałeczkami z rodzaju Salmonella i Shigella, a także badaniom w celu
identyfikacji zakażenia innymi czynnikami chorobotwórczymi określonymi w wykazie,
o którym mowa w ust. 3a,
5) uczniowie szkół oraz studenci szkół wyższych kształcących się do wykonywania prac,
o których mowa w pkt 4 - badaniom w celu identyfikacji zakażenia prątkami gruźlicy,
pałeczkami duru brzusznego, durów rzekomych A, B i C, innymi pałeczkami z rodzaju
Salmonella i Shigella, a także badaniom w celu identyfikacji zakażenia innymi
czynnikami chorobotwórczymi określonymi w wykazie, o którym mowa w ust. 3a.
Art. 20
1. Lekarz lub felczer, który podejrzewa lub rozpoznaje chorobę zakaźną lub zakażenie, jest
obowiązany pouczyć pacjenta, jego ustawowego przedstawiciela lub osobę sprawującą nad
pacjentem faktyczną opiekę o środkach ostrożności zapobiegających przeniesieniu
zakażenia na inne osoby oraz o obowiązku wynikającym z art. 7 ust. 2.
3. W przypadku podejrzenia zakażenia lub zachorowania na chorobę zakaźną, określoną w
wykazie, o którym mowa w art. 3 ust. 1, lub rozpoznania takiej choroby lekarz lub felczer
ma obowiązek zgłoszenia tego faktu, w ciągu 24 godzin, właściwemu ze względu na miejsce
zachorowania powiatowemu (portowemu) inspektorowi sanitarnemu, z zastrzeżeniem ust. 46.
459. W zgłoszeniach, o których mowa w ust. 3-6, należy zamieścić imię, nazwisko, adres i
numer telefonu lekarza dokonującego zgłoszenia.
10. Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, wzory formularzy
zgłoszeń, o których mowa w ust. 3-6, oraz sposób ich przekazywania, uwzględniając w
szczególności wymogi zabezpieczenia ochrony danych osobowych.
Art. 25
1. W przypadku stwierdzenia lub podejrzenia choroby zakaźnej lub zakażenia właściwy
inspektor sanitarny, w przypadkach określonych w ustawie, w drodze decyzji
administracyjnej, może nakazać poddanie się chorego lub podejrzanego o zachorowanie lub
zakażenie badaniom, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, obowiązkowemu leczeniu,
obowiązkowej hospitalizacji, izolacji, kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu.
2. W celu zapobieżenia szerzeniu się choroby zakaźnej powiatowy (portowy) inspektor
sanitarny, w drodze decyzji administracyjnej, może:
1) nakazać podejrzanemu o chorobę zakaźną lub podejrzanemu o zakażenie wstrzymanie
się od wykonywania pracy lub uczęszczania do przedszkoli, szkół i placówek
działających w systemie oświaty oraz szkół wyższych,
2) zakazać korzystania z wody do picia i na potrzeby gospodarcze pochodzącej z ujęć,
co do których istnieje podejrzenie skażenia,
3) nakazać przeprowadzenie niezbędnych zabiegów z zakresu dezynfekcji, dezynsekcji i
deratyzacji,
4) wprowadzić czasowy zakaz wstępu do pomieszczeń skażonych,
5) wprowadzić zakaz spożywania żywności podejrzanej o skażenie, a w razie potrzeby
zarządzić jej odkażenie, zniszczenie lub przeznaczenie do innych celów niż spożywcze,
z wyjątkiem przeznaczenia do żywienia zwierząt,
6) nakazać sekcję zwłok osoby zmarłej na chorobę zakaźną lub podejrzanej o taką
chorobę,
7) zakazać wykonywania sekcji zwłok, gdy sekcja zwłok mogłaby prowadzić do
zakażenia osób lub skażenia środowiska, chyba że zachodzi podejrzenie, że zgon
nastąpił w wyniku popełnienia przestępstwa.
Art. 35
1. Kto:
1) wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, o którym mowa w art. 20 ust. 3-6, oraz art. 21
ust. 1-3, nie zgłasza przypadków zakażenia, zachorowania, podejrzenia o zakażenie,
zachorowanie lub zgonu na chorobę zakaźną,
2) nie stosuje się do obowiązków wynikających z art. 5 i 13, nakazów lub zakazów
określonych w art. 25
- podlega grzywnie.
2. Postępowanie w sprawach o czyny określone w ust. 1 jest prowadzone na podstawie
przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia
Obowiązek zgłaszania choroby zakaźnej lub zakażenia spoczywa na lekarzu lub felczerze.
Sposób zgłaszania reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 września 2005r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie wzorów formularzy zgłoszeń podejrzenia zakażenia
lub zachorowania na chorobę zakaźną, rozpoznania zachorowania na chorobę zakaźną oraz
podejrzenia lub stwierdzenia zgonu z powodu choroby zakaźnej oraz sposobu ich
przekazywania (Dz. U. 2005, Nr 186, poz. 1564).
W przypadku otrzymania informacji o zachorowaniu na chorobę zakaźną dyrektor
placówki może zgłosić problem we właściwej terenowo PSSE i uzyskać informacje dotyczące
zapobiegania dalszemu szerzeniu się zakażenia. Powiatowe i wojewódzkie stacje sanitarnoepidemiologiczne umieszczają materiały informacyjne na swoich stonach internetowych i
udostępniają zainteresowanym osobom. Dyrektor szkoły lub placówki zgodnie z
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U.
2003, Nr 6, poz. 69) odpowiada za bezpieczeństwo podopiecznych i może wprowadzić zasady
reżimu sanitarnego. Zadania Państwowych Inspektorów Sanitarnych reguluje ustawa z dnia
14 marca 1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej:
Art. 5. Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie zapobiegania i
zwalczania chorób, o których mowa w art. 2, należy:
1) dokonywanie analiz i ocen epidemiologicznych,
2) opracowywanie programów i planów działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej,
przekazywanie ich do realizacji zakładom opieki zdrowotnej oraz kontrola realizacji tych
programów i planów,
4) wydawanie zarządzeń i decyzji lub występowanie do innych organów o ich wydanie - w
wypadkach określonych w przepisach o zwalczaniu chorób zakaźnych,
Art. 6. Państwowa Inspekcja Sanitarna inicjuje, organizuje, prowadzi, koordynuje i nadzoruje
działalność oświatowo-zdrowotną w celu ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań
zdrowotnych, a w szczególności:
1) inicjuje i wytycza kierunki przedsięwzięć zmierzających do zaznajamiania społeczeństwa z
czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, popularyzowania zasad higieny i racjonalnego żywienia,
metod zapobiegania chorobom oraz umiejętności udzielania pierwszej pomocy,
2) pobudza aktywność społeczną do działań na rzecz własnego zdrowia,
3) udziela porad i informacji w zakresie zapobiegania i eliminowania negatywnego wpływu
czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi,
Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny nie ma podstaw do zamknięcia placówki
z powodu występowania u dzieci wszawicy. Przekazuje dyrektorom szkół lub innych
placówek materiały dotyczące postępowania w przypadku stwierdzenia wszawicy:
czyszczenie przedmiotów, z którymi stykają się dzieci, instruktaż rodziców o podejmowanych
działaniach i o sposobach leczenia wszawicy. Obowiązek informowania rodziców o
przypadkach zachorowań wynika z podstawowych praw do informacji. Rodzice
poinformowani o wystąpieniu choroby zakaźnej powinni otrzymać również informację
postępowaniu w przypadku wystąpienia niepokojących objawów. Należy przy tym pamiętać,
aby nie ujawniać danych osób, które stały się źródłem zakażenia ( w załączeniu materiały
informacyjne).
Pielęgniarka szkolna może przeprowadzić indywidualne kontrole wśród uczniów i
wychowanków oraz poinformować o wynikach kontroli ich rodziców lub opiekunów (w
załączeniu stanowisko Instytutu Matki i Dziecka).
W placówkach przedszkolnych i żłobkach dyrektorzy mogą zażądać od rodziców
zaświadczenia lekarskiego o nie występowaniu wszawicy. Przeprowadzone w przedszkolach i
żłobkach kontrole stanu higienicznego włosów u dzieci mogą skutkować nie przyjęciem
dziecka w danym dniu do placówki i odesłaniem do domów dzieci zarażonych wszawicą w
celu przeprowadzenia kuracji.
Stanowisko Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie
w sprawie kontroli czystości uczniów przez pielęgniarki i higienistki szkolne.
z dnia 29.11.2004r.
Zgodnie z obecnie obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 22 grudnia 2004 r. w
sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz.U. Nr 130,
poz. 1196) oraz zaleceniami Instytutu Matki i Dziecka zawartymi w publikacji "Standardy i metodyka
pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej" odstąpiono od procedury kontroli czystości uczniów.
Procedura ta była w latach ubiegłych przeprowadzana dwukrotnie w ciągu roku szkolnego
i obejmowała wszystkich uczniów szkoły. Sposób jej realizacji budził wiele kontrowersji i naruszał
poczucie godności uczniów, a ponadto nie prowadził do poprawy czystości uczniów, gdyż możliwości
naprawcze były znikome. Dlatego obecnie nie wolno ani pielęgniarce ani nauczycielowi
przeprowadzać publicznie kontroli czystości uczniów.
Zgodnie z obowiązującymi standardami pielęgniarka i higienistka szkolna w ramach profilaktycznej
opieki pielęgniarskiej rozpoznaje problemy zdrowotne i społeczne uczniów i wynikające z nich
potrzeby zdrowotne, w tym w zakresie higieny osobistej. Uczniów, u których stwierdza problemy
wynikające z niewydolności opiekuńczej rodziny, obejmuje opieką czynną i podejmuje odpowiednie do
zaistniałej sytuacji działania.
Należy pamiętać, że wszelkie informacje dotyczące stanu zdrowia są informacjami objętymi tajemnicą
medyczną i szczególną ochroną. Istnieją przepisy dotyczące praw pacjenta, a w tym tajemnicy
medycznej (Dz. U. 1991, Nr 91 poz. 408, art 18 i 19). Osoby trzecie, czyli dyrektorzy szkół
i nauczyciele mogą żądać informacji tylko w takim zakresie, w jakim pozwala na to prawo. Ponadto
należy pamiętać, iż nie wolno ograniczać dostępu do nauki z powodu stanu zdrowia. Jeżeli stan
zdrowia ucznia tego wymaga, to dyrektora szkoły jest zobowiązany do stworzenia takich warunków,
aby uczeń mógł bez przeszkód kontynuować naukę (Dz. U. 1991, Nr 95, poz. 425, art 1).
Zakład Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka stoi na stanowisku, iż:

nie wolno publicznie (w obecności osób trzecich) sprawdzać czystości uczniów,

decyzję o sprawdzeniu czystości skóry i włosów u uczniów w warunkach
indywidualnego badania, podejmuje pielęgniarka,

pielęgniarka może podjąć taką decyzję na prośbę rodziców lub wychowawcy - np.
z powodu nawracającej wszawicy w danej klasie,

wynikach przeglądu informuje ucznia i jego rodziców,

dyrekcja szkoły i nauczyciele nie mają prawa do informacji o stanie czystości
danego ucznia,

pielęgniarka ma prawo podać nauczycielom informacje o skali problemu na
terenie szkoły,

pielęgniarka może w uzasadnionych przypadkach odmówić dokonania przeglądu
(np w sytuacji konieczności wykonania innych pilnych zadań w danym czasie),
powinna jednak wskazać najbliższy możliwy termin lub przeprowadzić instruktaż
dal rodziców, jak i kiedy dokonywać u dzieci przeglądów czystości.
WSZAWICA - PEDICULOSI
Wszawica jest powodowana przez małego pasożyta (długi 2-3mm ). Stawonogi pasożytujące na skórze
człowieka powodują powstawanie zmian skórnych. Po ukąszeniach stawonogów pojawiają się zwykle
niewielkie grudki obrzękowe. W miejscach tych pacjenci odczuwają znaczny świąd. Na skutek drapania
powstają liczne przeczosy, nadżerki, pokryte strupami, często dochodzi też do wtórnego nadkażenia chorobowo
zmienionej skóry
Kolor wszy, brudno-biały lub szary, może stać się jaśniejszy lub ciemniejszy zależnie od koloru włosów
człowieka, który ją „gości”. Samiczka składa od 100 do 300 jajeczek nazywanych gnidami, w rytmie 8-10
dziennie, które przylegają mocno do włosów dzięki substancji klejącej. W ciągu 6-10 dni rodzi się larwa, która
przeradza się w dorosłego pasożyta w ciągu 10 dni. Wesz przeżyje tylko 1-2 dni poza głową człowieka.
Wszawica jest rozpowszechniona we wszystkich krajach świata, nie jest oznaką braku higieny i atakuje osoby ze
wszystkich szczebli społecznych. Szczególnie podatne są dzieci i młodzież, ale również dorośli szczególnie
przebywający często w dużych skupiskach ludzi mogą być zaatakowani.
W zależności od czynnika wywołującego zmiany wszawicę dzielimy na:



głowową
odzieżową
łonową
Wszawica głowowa.
Wywoływana przez wesz głowową (wielkości ok2-3,5mm), która w ciągu jednomiesięcznego okresu życia
składa ok. 200-300 jaj (gnid) przytwierdzając je do włosów tuż nad powierzchnią skóry. Wesz głowowa
umiejscawia się najczęściej w okolicy potylicznej i skroniowej. W tych też okolicach zmiany wykazują
największe nasilenie. W wyniku drapania wytwarzają się powierzchnie sączące, pokryte strupami, z tendencją
do wtórnych infekcji zmienionej skóry.
Wszawica odzieżowa.
Wywołana jest przez wesz odzieżową (3-4,5mm), rozmnażającą się znacznie szybciej i krócej żyjącą (10dni).
Przytwierdzają się one wyłącznie do ubrań –najczęściej w szwach ubraniowych, przy zakładkach i innych
załamaniach tkaniny. W przewlekłej wszawicy odzieżowej dochodzi do powstawania charakterystycznych
brunatnych przebarwień, niewielkich blizn po przeczosach oraz wtórnych zakażeń ropnych. Wesz odzieżowa
może przenosić riketsje (dur brzuszny).
Wszawica łonowa
Wywoływana jest przez niewielką wesz (1,5-2mm), przytwierdzającą się do włosa tuż przy powierzchni skóry.
Cecha charakterystyczną jest znaczny świąd okolic łonowych i podbrzusza, a w części przypadków stwierdza się
tzw. plamy błękitne w miejscach po ukłuciach wszy (na skutek rozpadu krwinek pod wpływem wydzieliny
stawonogów).
Jak się manifestuje
Zazwyczaj zauważa się wszy, dlatego że pojawia się świąd skóry głowy, często tak intensywny, że aż występują
zadrapania i strupy. Czasami, natomiast, swędzenie nie występuje i odkrywa się przypadkowo te małe pasożyty
czesząc się lub myjąc włosy. Mogą być również obecne tylko jajeczka, które wyglądają jak malutkie (około 1
milimetra) białe lub szare „skorupki” przyklejone tak silnie do włosów, że ciężko je oderwać, w przeciwieństwie
do łupieżu, który z kolei bardzo łatwo się odrywa. Również i w tym wypadku osoba zakażona może nie czuć
swędzenia.
Miejsca, w których najczęściej gnieżdżą się wszy to kark, skroń i za uszami; żeby je zobaczyć trzeba podnieść
włosy ruchem „pod prąd” i pozwolić im bardzo powoli opadać obserwując jednocześnie bardzo dokładnie.
Jak się przenosi
Zakażenie jest wyjątkowo łatwe i następuje poprzez kontakt zdrowych włosów z chorymi lub w sposób
trudniejszy poprzez grzebienie, szczotki, czapki, bieliznę pościelową itp.
Z tego powodu zakażenie całej rodziny jest prawie regułą i również w szkołach zdarza się bardzo często.
Jak się zapobiega
Nie ma sposobów, które mogłyby generalnie zabezpieczyć przed wszami. Natomiast jest na korzyść wczesne
zauważenie obecności wszy, żeby szybko wyeliminować je; dlatego jest szczególnie ważne, żeby rodzice
kontrolowali często głowy ich dzieci.
Codzienne, częste czesanie gęstym grzebieniem lub szczotką, związywanie włosów w sytuacjach narażania się
na bliski kontakt z innymi osobami (treningi sportowe, zajęcia edukacyjne lub rekreacja grupowa) częste mycie
włosów, przestrzeganie zasad higieny (własne przyrządy do higieny osobistej- szczotki, grzebienie, spinki)
utrudniają zagnieżdżenie się pasożytów.
Częste mycie i kontrolowanie głowy dziecka (2 razy w tygodniu) z jednej strony jest dobrym nawykiem ze
względu na higienę osobistą, a z drugiej strony pozwoli szybko zauważyć zakażenie.
Szampony i inne produkty „przeciwko wszom” nie zabezpieczają przed zakażeniem i nie są używane jako
środek zapobiegawczy.
Jak się eliminuje
Jeżeli znajdziecie wszy i ich jajeczka musicie używać jeden z różnych produktów znajdujących się w sprzedaży
w aptekach (proszki, żele, szampony), które zabijają pasożyta.
Tak jak jest napisane w instrukcji na opakowaniach tych produktów (instrukcje powinny być skrupulatnie
przestrzegane) poleca się powtarzanie kuracji w odstępie kilku dni (mniej więcej 7 czy 10), żeby zabić „larwy”,
które mogą pozostać żywe w jajeczkach.
Po kuracji można użyć grzebienia o bardzo gęstych zębach (często znajdują się w opakowaniach produktów
przeciw wszom), żeby łatwiej odczepić jajeczka. Usunięcie jajeczek jest dość trudne. Poleca się usunięcie
jajeczek ściągając je lub obcinając włosy, do których są zaczepione.
Poleca się myć grzebienie i szczotki ciepłą wodą dodając, na wszelki wypadek, szampon „przeciwko wszom” ,
pozostawiając je zamoczone w wodzie na przykład przez godzinę czasu.
Chociaż wesz odzieżowa jest obecnie niezmiernie rzadka, to w przypadku stwierdzenia pasożytów należy
ubranie prać w pralce w temperaturze 60° (temperatura powyżej 53,5° C zabija wszy i ich jajka) natomiast
prześcieradła, poszewki na poduszki, ręczniki i inne rzeczy, które mogłyby być w kontakcie z pasożytem i jego
jajeczkami należy wyprasować gorącym żelazkiem. Przed wyrzuceniem odzieży zanurzyć ją we wrzątku.
Rys.1 a- jajo wszy (gnida) przyczepione do włosa, b- wesz, c- wszoł