NIETYPOWE ZACHOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY mgr Tomasz
advertisement
Twoi Psycholodzy www.twoipsycholodzy.pl NIETYPOWE ZACHOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY mgr Tomasz Bednarowicz PROBELMY EMOCJONALNE – DEPRESJA Depresja u młodych ludzi jest zjawiskiem coraz częściej rozpoznawanym. Według danych WHO w Polsce depresję obecnie rozpoznaje się już nawet w przedziale wiekowym od 5 roku życia. Nie są jeszcze znane czynniki, które spowodowały wzrost rozpoznań depresji w Polsce w ostatnich latach. Jednak według danych WHO Polska jest jednym z krajów UE gdzie odsetek samobójstw jest znacznie wyższy niż w pozostałych krajach europejskich. Z kolei liczba rozpoznań depresji rośnie, jednak w porównaniu z innymi krajami UE nie jest najwyższa. O czym to świadczy? Możliwości jest wiele a jedną z odpowiedzi na to pytanie jest słaba profilaktyka i zaplecze leczenia zdrowia psychicznego w Polsce oraz przekonanie, że do psychologa czy psychiatry idzie się „w ostateczności”. Biorąc pod uwagę wiele czynników w tym te, które zostały wymienione. Należy zadać sobie pytanie. Czy depresja jest najpoważniejszym problemem emocjonalnym dla młodych ludzi? Z pewnością jest bardzo poważnym problemem, ze względu na konsekwencje jaką jest np. utrata zdrowia lub nawet życia przez osobę dotkniętą tym schorzeniem. Dlatego na osoby dotknięte depresją należy zwrócić szczególną uwagę, gdyż to właśnie głównie otoczenie, rodzina i "szkoła" są w stanie najwcześniej wykryć czynniki depresji i zadbać by osoba potrzebująca specjalistycznej pomocy psychologicznej i leczenia otrzymała wsparcie psychologiczne a w razie potrzeby rozpoczęła farmakoterapię zanim dojdzie do prób samobójczych. Osobom w depresji bardzo ciężko jest pomóc sobie samemu. Najczęściej nie interesuje ich nic. Bardzo często występuje także przekonanie, że wizyta u specjalisty i tak im nie pomoże. W Polsce nie ma jeszcze żadnego programu profilaktyki zwalczania zarówno depresji jak i innych przykrych stanów psychicznych. Dlatego też, jeśli zauważysz problem depresji w twoim najbliższym otoczeniu, należy jak najszybciej udać się do specjalisty i w żadnym wypadku nie pozostawiać tego jako wybór i decyzję osobie cierpiącej na depresję. ZACHOWANIA SEKSUALNE Domeną młodych osób w wieku dojrzewania jest chęć eksploracji i pozyskiwania nowych doświadczeń w tym seksualnych. Jest to zachowanie typowe dla wieku jednak nie oznacza to, że pozostaje bez negatywnych konsekwencji. Samo uprawianie seksu nie jest niczym nietypowym. Jednak niewłaściwe podejście do uprawiania seksu, np. seks przygodny, prowadzić może do bardzo poważnych konsekwencji. W Polsce jedną z przyczyn nietypowych zachowań seksualnych dzieci i młodzieży jest prosexual marketing. Media a w tym internet tworzą rzeczywistość, której młode osoby bardzo łatwo ulegają. Jest to nieodłączny element życia w obecnych czasach. Jednak, gdy zauważymy jak bardzo sprzeczne informacje otrzymują młodzi ludzie od dorosłych wtedy dostrzeżemy jak bardzo jest to niebezpieczne. W szkołach brakuje rzetelnej wiedzy dotyczącej edukacji seksualnej. Dojrzewająca młodzież otrzymuje zdawkowe informację o wartościach, wierności, abstynencji seksualnej i możliwościach antykoncepcji. Brakuje kompetentnych specjalistów, którzy w odpowiedni sposób wyedukują młodych ludzi w zakresie edukacji seksualnej. We wszechobecnych mediach z kolei te same osoby otrzymują komunikat o tym jak bardzo kontakty seksualne są "cool", fajne i popularne. W takiej sytuacji trudno się dziwić narastającemu problemowi nietypowych zachowań seksualnych. Twoi Psycholodzy www.twoipsycholodzy.pl Bez konsekwencji miedzy systemem edukacji a mediami, młodym ludziom przekazywane są często sprzeczne informacje, które nie bezpośrednio a pośrednio, rozwijać mogą różnego rodzaju nietypowe zachowania czy zaburzenia seksualne u dzieci i młodzieży. NADUŻYWANIE I UZALEŻNIENIE Temat ten jest bardzo szeroki i obszerny ze względu na wiele możliwości uzależnień. Używać czegoś w nadmiarze lub uzależnić się można od wszystkiego; zaczynając od narkotyków, komputera a kończąc na czekoladzie. Psychologiczny mechanizm uzależnień działa podobnie. We wszystkich przypadkach powoduje, że uzależnienie zaczyna stawać się uciążliwe dla osoby uzależnionej i jej otoczenia. Uzależnienie staje się nieodłącznym aspektem życia, nad którym bez pomocy specjalistów i osób trzecich osoby uzależnione nie są w stanie zapanować. Jednak zmiany psychologiczne nie są jedyną konsekwencją uzależnień. Uzależnienia często powodują skutki neurologiczne oraz są czynnikiem wysokiego ryzyka, np. w przypadku zażywania narkotyków dożylnie zwiększają ryzyko zakażania wirusem HIV. KONSEKWENCJE NIEWŁAŚCIWYCH ZACHOWAŃ KONSEKWENCJE ZWIĄZANE Z PROBELEMAMI EMOCJONALNYMI Problemy emocjonalne, czy to impulsywność, czy obniżony nastrój i depresja zdarzają się bardzo często. Bardzo często są też bagatelizowane a ich znaczenie pomniejszane zarówno przez rodziców jak i pedagogów, np. "uspokój się, poradzisz sobie, wierze w Ciebie". W zależności od czynników np. problemu, wieku i działań podjętych przez otoczenie, prowadzić to może do bardzo przykrych konsekwencji. W przypadku np. depresji konsekwencje mogą być następujące: – brak podejmowania działań wspierających rozwój co opóźnia lub uniemożliwia nabywanie wiedzy i odpowiednich kompetencji – obniżenie zdolności i możliwości poznawczych takich jak np. myślenie, co prowadzi do pogorszenia wyników w nauce – pogorszenie lub utrata kontaktu z otoczeniem i najbliższymi – zimno i chłód emocjonalny – rozregulowanie gospodarki hormonalnej organizmu oraz snu, co negatywnie wpływa na całościowe funkcjonowanie organizmu – nadużywanie środków psychoaktywnych – podejmowanie ryzykownych, często bardzo niebezpiecznych działań prowadzących do poważnych uszkodzeń ciała, inwalidztwa a nawet śmierci – samookaleczenia, myśli i próby samobójcze Zarówno depresja jak i zły nastrój bardzo często stają się przyczyną do powstania innych zaburzeń i nieprawidłowości psychicznych, np. uzależnienie. Twoi Psycholodzy www.twoipsycholodzy.pl KONSEKWENCJE ZWIĄZANE Z NIEWŁAŚCIWYMI ZACHOWANIAMI SEKSUALNYMI Konsekwencji niewłaściwych zachowań seksualnych w tym przygodnego uprawiania seksu jest wiele. Pod względem konsekwencji podzielić można je przynajmniej na dwie, ściśle powiązane ze sobą sfery: organiczną i psychiczną. Rys. 1 Uproszczony podział na sfery funkcjonowania człowieka Sfera organiczna Sfera psychiczna W sferze organicznej zawiera się ryzyko zakażenia się np: kiłą (syfilisem), rzeżączką, opryszczką, HPV. Najpoważniejszym jednak skutkiem jest możliwość zakażania się wirusem HIV i HCV . W sferze organiczno-psychicznej zawierają się: zaburzenia erekcji, dyspareunia (odczuwanie bólu w trakcie stosunku), pochwica, przedwczesny wytrysk, kompulsywne redukowanie napięcia za pomocą różnych zachowań seksualnych W sferze psychicznej wyróżnić można np. zanik potrzeby seksualnej lub jej nadmierny wzrost, trudności z podjęciem współżycia, zmiany osobowościowe, parafilie (np. sadomasochizm, ekshibicjonizm, fetyszyzm) , uzależnienie czy przejście z podmiotowego do przedmiotowego traktowania towarzyszy seksualnych przez co powstają trudności w utrzymaniu stałych, trwałych związków. KONSEKWENCJE ZWIĄZANE Z NADUŻYWANIEM / UZALEŻNIENIEM W przypadku konsekwencji związanych z uzależnieniem, najpoważniejszą z nich jest podobnie jak w przypadku kontaktów seksualnych ryzyko zakażenia się wirusem HIV lub HCV w przypadku przyjmowania narkotyków drogą dożylną. Częstość zakażenia jest większa niż w przypadku zakażeń drogą płciową. Zarówno uzależnienie od alkoholu jak i od narkotyków powoduje różnego rodzaju trwałe zmiany neurologiczne w mózgu, uszkodzenia organów a w szczególności wątroby, przyspiesza starzenie się skóry. Obok uzależnień od substancji psychoaktywnych wyróżnić możemy także inne uzależnienia takie jak np. uzależnienie od hazardu, komputera czy internetu. W przypadku tych uzależnień nie następują tak drastyczne zmiany organiczne jednak w przypadku wszystkich uzależnień występują zmiany psychologiczne. Zmiany te ograniczają w znacznym stopniu życie osoby uzależnionej do wykonywania czynności zmierzających ku zaspokojeniu potrzeb "swojego uzależnienia". W konsekwencji bardzo często następuje utrata pracy, pogorszenie wyników w nauce. U osób uzależnionych pojawia się patologia środowiskowa. Kradzieże, pobicia czy samobójstwa także mogą mieć ścisły związek z uzależnieniem. Podobnie jak zmiany osobowości a także i utrata więzi rodzinnych. Twoi Psycholodzy www.twoipsycholodzy.pl PROFILAKTYKA , ZAPOBIEGANIE I REDUKCJA RYZYKA PROFILAKTYKA I ZAPOBIEGANIE KONSEKWENCJOM PROBLEMÓW EMOCJONALNYCH Profilaktyka i zaangażowanie w pomoc osobie z problemem emocjonalnym pozwolą jej uchronić się od bardzo przykrych konsekwencji. Odpowiednio wcześnie udzielona pomoc, może zapobiec samookaleczeniom, konieczności prowadzenia długoterminowego i kosztownego leczenia czy śmierci. Co więc robić by zapobiegać? Ponieważ osoba o znacznie obniżonym nastroju nie jest sama w stanie sobie do końca pomóc, należało by wprowadzić program profilaktyki realizowany w szkołach. Uczulić otoczenie na pierwsze oznaki depresji i nauczyć rozróżniać obniżenie nastroju od depresji, tak aby to otoczenie mogło zareagować zanim dojdzie do poważnych konsekwencji. Należy także pamiętać, że depresja może przebiegać w różny sposób, dlatego nie da się jednoznacznie określić jej symptomów i przebiegu. Najczęstsze symptomy depresji: – niechęć do wykonywania czynności, które wcześniej wykonywało się z przyjemnością – smutek – poczucie bezradności i niechęć by coś zmieniać – niechęć do przebywania z rówieśnikami i otoczeniem – problemy ze snem, zmęczenie – niezdecydowanie i zagubienie, obojętność – pesymizm Poniżej załączam kilka pytań, które pomogą w odpowiedzi na to, kiedy udać się do specjalisty i co dalej: 1. Jak odróżniać depresję od obniżonego nastroju? Obniżony nastrój przejawiać może się poprzez te same symptomy co depresja. Jednak w stopniu łagodniejszym, a czas ich trwania jest nie dłuższy niż dwa tygodnie. Jeśli więc po dwóch tygodniach nie dostrzegasz poprawy lub symptomy się nasilają to zadbaj o konsultację ze specjalistą. 2. Do jakiego specjalisty się wybrać? W przypadku, gdy podejrzewasz, że np. twoje dziecko ma depresję udaj się do psychologa, poradni psychologicznej lub do psychiatry w celu zdiagnozowania oraz leczenia, jeśli to będzie konieczne. 3. W jaki sposób zaprowadzić do psychologa? W celach diagnostycznych nie powinien to być problem. Diagnoza służy do odpowiedzi na pytania czy komuś coś dolega, co i dlaczego oraz co należy zrobić by stan uległ poprawie. Diagnoza psychologiczna jest nieinwazyjna, nie sprawia fizycznego bólu. Dzięki niej psycholog może wykluczyć lub potwierdzić chorobę/ zaburzenie/ problem oraz analizować przyczyny i zaproponować właściwy sposób leczenia. Co do terapii sprawa wygląda inaczej. Do psychologa idą osoby, które same chcą coś zmieniać a nie są zmuszane do tego. Dlatego nie należy nikogo zmuszać by poddał się terapii. Jednak depresja jest chorobą, w której należy przez cały czas wspierać pacjenta by udał się na wizytę a nawet postarać się mu towarzyszyć. W ostateczności pozostaje wizyta w szpitalu psychiatrycznym. 4. Jak wygląda leczenie depresji? Najskuteczniejszą metodą leczenia depresji jest psychoterapia odpowiednio połączona z leczeniem farmakologicznym. 4. Ile czasu trwa leczenie? Leczenie depresji jest długotrwałym i kosztowny procesem. Nie można dokładnie stwierdzić ani Twoi Psycholodzy www.twoipsycholodzy.pl przewidzieć procesu leczenia bez bezpośredniego kontaktu z pacjentem. Jednak im szybciej podejmie się odpowiednie kroki zmierzające ku poprawie, tym szybciej widoczny jest efekt. 5. Ile to kosztuje i jakie daje rezultaty? W Polsce system opieki zdrowia psychicznego dofinansowany jest z Państwa w bardzo niewielkim stopniu. Leczenie Szpitalne jest całkowicie bezpłatne. Natomiast jest to tylko epizod w leczeniu depresji. Aby zapobiec nawrotom, depresję leczy się długoterminowo poprzez terapię indywidualną lub grupową, w zależności od potrzeb. Dalsze leczenie jest także w części dofinansowane jednak w znacznej części przypadków Pacjenci decydują się na leczenie prywatne. Koszt leczenia depresji dla jednej osoby jest nie do oszacowania. Związane jest to z wieloma czynnikami, a między innymi specyficznymi uwarunkowaniami pacjenta oraz jego aktualnym stanem psychicznym. ZAPOBIEGANIE KONSEKWENCJOM NIEWŁAŚCIWYCH ZACHOWAŃ SEKSUALNYCH W każdym przypadku niewłaściwych zachowań seksualnych nie należy zakazywać młodym osobom uprawiania seksu a przekazywać odpowiednie wartości, wspomagać i motywować w podejmowaniu odpowiednich decyzji oraz uświadamiać o "niepożądanych" skutkach jakie mogą ponieść, podając jednocześnie możliwości zabezpieczeń przed szczególnie niebezpiecznymi dla nich konsekwencjami. 1. Jednym z wielu konsekwencji niewłaściwych zachowań seksualnych może być niechciana ciąża, jednak najgroźniejszą dla zdrowia jest zakażenie wirusem HIV lub inną chorobą zakaźną. Czynnik ryzyka: – niski wiek inicjacji seksualnej – duża liczba partnerów – częste zmiany partnerów oraz posiadanie partnerów równoległych – niekorzystanie lub niewłaściwe korzystanie z prezerwatyw – brak świadomości możliwości wykonywania bezpłatnych badań Zapobieganie i zmniejszanie ryzyka: a) stosować prezerwatywy jako środek wspierający i zmniejszający ryzyko Skuteczność prezerwatywy w redukcji przekazywania choroby w praktyce wynosi 80-90% o ile jest ona zawsze stosowana. W przypadku gdy prezerwatywa jest stosowana jedynie czasami, ochrona wynosi poniżej 50%. W przypadku innych chorób zakaźnych jak np. rzeżączka, która jest bardziej zakaźna skuteczność prezerwatywy jest mniejsza a prawdopodobieństwo zakażenia się bez używania prezerwatywy wynosi aż 50% (Hearst, 2006). Z powyższego wynika, iż samo stosowanie prezerwatyw nie jest wystarczające. b) ograniczyć odbywanie stosunków seksualnych z przypadkowymi osobami (najlepiej do jednego stałego partnera). Badania przeprowadzone w Afryce, gdzie odsetek stosowania prezerwatyw w stosunku do krajów europejskich jest nadal niższy wykazują, że ograniczenie odbywania stosunków z przypadkowymi osobami ogranicza ryzyko zakażenia a wzrost przypadkowych kontaktów seksualnych zwiększa ryzyko zakażenia mimo stosowania prezerwatyw (Hearst, 2006). c) stosowanie strategii ABC Strategia ABC to strategia wypracowana na podstawie konsensusu osiągniętego przez setkę ekspertów z całego świata i opublikowana w "Lancecie". Polega na dostosowaniu odpowiednich strategii do pozostałych czynników, np. do wieku. Twoi Psycholodzy www.twoipsycholodzy.pl A – abstynencja / opóźnienie życia seksualnego (komunikat przeznaczony dla młodych osób) B – wierność (komunikat przeznaczony dla dorosłych) C – stosowanie prezerwatyw (szczególnie w sytuacjach wysokiego ryzyka) d) edukacja i znajomość konsekwencji e) profilaktyczne wizyty u lekarza specjalisty f) można z dużym sukcesem zapobiec przeniesieniu wirusa HIV u kobiet w ciąży na dziecko dzięki wykonaniu badań na obecność wirusa i podjęciu odpowiedniego leczenia. (Green,Hearst, 2006) 2. Zbyt wczesna inicjacja seksualna Czynniki ryzyka: – zanik autorytetów – rozwód rodziców/ brak ogniska domowego – brak rozmów z rodzicami o miłości i seksualności/ brak ogniska domowego – kryzys wartości – palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, korzystanie z używek – presja seksualna – korzystanie z pornografii – permisywna postawa wobec seksu przedmałżeńskiego – przekonanie o 100% skuteczności ochrony przed poczęciem dziecka i zakażeniom wirusowym – brak uświadomienia Przed zbyt wczesną inicjacją seksualną chronią takie czynniki jak: – pełna rodzina – konserwatywna (ujednolicona, twarda i jasna jednak nie rozkazująca) postawa rodziców wobec aktywności seksualnej młodzieży – dobra jakość relacji rodzinnych i odpowiednie metody wychowawcze – wartości moralne przekazywane np. przez rodziców, nauczycieli, filozofów czy etyków – dobre wyniki w nauce ZAPOBIEGANIE KONSEKWENCJOM ZWIĄZANYM Z NADUŻYWANIEM/ UZALEŻNIENIEM W przypadku uzależnień konsekwencje dosięgają nie tylko osoby uzależnione, ale także i najbliższe osoby z otoczenia. Nie da się całkowicie zapobiec konsekwencjom uzależnień. Jednak aby je zminimalizować należy podjąć leczenie. Podobnie jak w przypadku depresji, im szybciej podejmie się odpowiednie działania, tym większe prawdopodobieństwo uzyskania oczekiwanego efektu. Uzależnienia często są przejawem braku kontroli oraz chęcią jej odzyskania. W żadnym przypadku nie wolno pozostawać przy myślach, że uzależnienie jest chwilowe i prawdopodobnie minie. Osoby uzależnione należy otoczyć stałą opieką psychologiczną. Bardzo często jest też także potrzebna pomoc medyczna. Bez podjęcia odpowiedniego leczenia uzależnienie może się pogłębiać wraz z jego konsekwencjami. Długotrwałe uzależnienia mają bardzo negatywne konsekwencje nie tylko dla związku, rodziny ale także w przyszłości dla dzieci osoby uzależnionej (np. DDA). W późniejszym etapie objęcie pomocą psychologiczną osób uzależnionych jest tak samo konieczne jak objęcie pomocą psychologiczną całej najbliższej rodziny osoby uzależnionej. Twoi Psycholodzy www.twoipsycholodzy.pl W Polce jedną z bezpłatnych możliwości leczenia uzależnień i współuzależnień są dzienne odziały leczenia uzależnień oraz zamknięte odziały leczenia uzależnień. W przypadku uzależnień, które trwają przez dłuższy czas zaleca się objęciem leczenia osoby uzależnione poprzez stały pobyt na zamkniętych oddziałach leczenia uzależnień, gdzie pobyt trwa minimum trzy miesiące. Bibliografia: www.who.int (2013). World Health Organization Materiały z konferencji zorganizowanej przez Komisję Rodziny i Polityki Społecznej Senatu RP 24 kwietnia 2006 r. Warszawa: Kancelaria Senatu Szafraniec, K. (2011). Raport Młodzi 2011. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów Artykuł zatwierdzony został przez Stowarzyszenie Psychologów Polskich www.psycho-centrum.pl
