Przemoc w rodzinie

PRZEMOC W RODZINIE
mgr Kinga Sadowska
pedagog szkolny
Izabelów, 2005
SPIS TREŚCI
WSTĘP……………………………………………………………3
POJĘCIE PRZEMOCY…………………………………………..4
RODZAJE PRZEMOCY…………………………………………6
PRZYCZYNY I SKUTKI PRZEMOCY…………………………8
PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY…………………………12
ZAKOŃCZENIE………………………………………………..14
BIBLIOGRAFIA………………………………………………..16
2
WSTĘP
We współczesnym świecie przemoc stała się zjawiskiem wszechobecnym. Coraz
częściej dowiadujemy się o aktach przemocy w domach, w szkołach, na ulicy i wielu innych
miejscach. Coraz głośniej mówi się o przemocy wśród nieletnich, o przemocy w rodzinach, o
przemocy wobec dzieci. Niniejsza praca poświęcona jest przede wszystkim przemocy w
rodzinie. Jest to najgorszy rodzaj przemocy i najbardziej szkodliwy, bowiem przemoc ta
doświadczana jest od najbliższych osób, od których powinno dostawać się miłość, dobro i
zrozumienie. Rodzina winna być przecież opoką, schronieniem i wzorem. Zwłaszcza dla jej
najmłodszych członków, którzy z własnego domu rodzinnego wynoszą wzorce na swoje
dalsze życie. Dzieci w takich sytuacjach cierpią najbardziej. Nie tylko, dlatego, że same są
często ofiarami przemocy, ale także dlatego, że przemoc której doświadczyły lub widziały,
zostawia w ich psychice trwałe ślady. Najczęściej dzieje się tak, że osoby, które w
dzieciństwie były ofiarami przemocy, w swym dorosłym życiu są jej sprawcami. Nierzadko
bardziej bezwzględnymi od swych poprzedników. Wiadomo, bowiem nie od dziś, że przemoc
rodzi przemoc. I ktoś, kto doznał przemocy, będzie chciał ją kiedyś zwrócić. Dlatego przemoc
jest w życiu człowieka bardzo negatywnym zjawiskiem. Należy ją zwalczać w zarodku i
zapobiegać jej rozprzestrzenianiu się, bo może przybrać rozmiary epidemii, z którą
społeczeństwo będzie mieć duże problemy. Takim zarodkiem jest właśnie rodzina. Pierwsze
środowisko, w jakim dziecko przebywa, w którym zdobywa pierwsze umiejętności, i z
którego wynosi najważniejsze wzory i wartości. Z tego też powodu autorka pracy uważa, iż
przemoc w rodzinie jest najgorszą formą przemocy i należy ją zwalczać w pierwszej
kolejności. Zwłaszcza, że w ostatnich latach przemoc w rodzinie zatacza coraz szersze kręgi.
Przemoc w czterech ścianach domu przestała być też tematem tabu, zaczęto o niej głośno
mówić, co jest pierwszym krokiem ku temu, by podjąć z nią walkę. Nie można przecież
walczyć z wrogiem, którego nie widać. Wróg ten jednak istnieje, o czym przekonują nas
coraz częściej publikowane raporty, które ukazują przerażający ogrom tego zjawiska.
Przemoc w rodzinach jest obecna i należy ją zwalczać nie tylko dla dobra ofiar tej przemocy,
ale także dla dobra całego społeczeństwa.
3
POJĘCIE PRZEMOCY
W różnych publikacjach występują różne pojęcia przemocy, wszystkie są jednak do
siebie podobne, mówią bowiem o tym samym zjawisku. Autorzy tych definicji twierdzą
zgodnie, że „przemoc” jest trudna do zdefiniowania.
Irena Pospiszyl twierdzi, że problem zdefiniowania zjawiska przemocy polega na tym,
że jeśli definicja obejmuje swoim zasięgiem wszystkie przejawy przemocy, staje się zbyt
ogólna, by mogła być przydatna w praktyce, jeżeli natomiast stara się być precyzyjna,
obejmuje tylko przypadki skrajne.1
Ewa Jarosz w swym opracowaniu, pt. „Przemoc wewnątrzrodzinna” przedstawia
bardzo ogólną definicję przemocy, pisząc, że: „przemoc oznacza fizyczną przewagę
wykorzystywaną do bezprawnych czynów dokonywanych na kimś.”2 Zaraz za tą ogólną
definicją przytacza definicję A. Zielińskiej, która określa przemoc z perspektywy
socjologicznej.
Jest
ona
następująca:
przemoc
to
relacja,
którą
charakteryzuje
nierównorzędność stosunku społecznego, relacja dominacji podporządkowania, w której
zachodzi nadużycie władzy, autorytetu, zależności lub siły fizycznej bądź psychicznej albo
zadanie cierpienia.3
Definicja przemocy według J. Kądzieli, którą przytacza w swoim artykule Iwona
Tyrna-Łoj głosi, że: „przemoc to wywieranie wpływu na innych ludzi, w wyniku, którego ich
aktualny poziom rozwoju somatycznego i duchowego jest mniejszy niż potencjalny poziom
tego rozwoju.”4
Natomiast I. Pospiszyl przemocą nazywa „wszystkie nieprzypadkowe akty naruszające
osobistą wolność jednostki, które przyczyniają się do fizycznej albo psychicznej szkody
drugiego człowieka, i które wykraczają poza społeczne normy wzajemnych kontaktów
międzyludzkich.”5
Powyższe definicje odnoszą się do ogólnego pojęcia przemocy. Ale istnieją także
definicje odnoszące się tylko do przemocy w rodzinie lub do przemocy wobec dzieci. Takie
definicje przedstawiła w swych opracowaniach E. Jarosz. Według niej „termin przemoc w
rodzinie jest wykorzystywany dla określenia działań i zaniechań występujących w różnych
związkach międzyludzkich. Obejmuje on każdą formę przemocy w sytuacji, gdy ofiarę i
I. Pospiszyl „Razem przeciw przemocy” W-wa 1999r.
„Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej” pod. red. D. Lalak, T. Pilch W-wa 1999r., s.220
3
Tamże
4
„Nowe w szkole” 3/2000-2001 W-wa 2001r., art. Pt. „Przemoc i agresja między uczniami”
5
I. Pospiszyl „Razem przeciw przemocy” W-wa 1999r., s.16
1
2
4
sprawcę łączy pewna forma związku osobistego lub, gdy pozostawali oni w takim związku w
przeszłości. Przemoc wewnątrzrodzinną należy określić jako: wszelkie formy złego
traktowania członków rodziny, zwłaszcza w sytuacji, kiedy nie są oni w stanie skutecznie się
bronić, wszelkie działania aktywne jak i pasywne, które godzą w osobistą wolność jednostki i
przyczyniają się do jej szkody psychicznej lub fizycznej, niezgodne ze społecznymi normami
i standardami wzajemnych relacji w rodzinie.”6
E. Jarosz zaznacza także konieczność podkreślenia cech przemocy rodzinnej, które są
następujące:

przemoc dotyczy relacji o nierównym układzie sił pomiędzy członkami rodziny;

dochodzi do wykorzystywania władzy i siły fizycznej silniejszego wobec słabszego;

występuje przedmiotowy stosunek pomiędzy stronami;

tłem związku staje się lęk ofiary i manipulowanie nim przez sprawcę w celu
sprawowania kontroli;

najczęściej ofiarami przemocy w rodzinie są dzieci, kobiety, osoby trwale lub
okresowo niedołężne, rzadziej mężczyźni.7
Z uwagi na to, że najczęstszymi ofiarami przemocy są dzieci, E. Jarosz przedstawiła również
swe poglądy na temat definicji przemocy wobec dzieci. Twierdzi, iż definicji tych jest wiele
ponieważ każda z nich mówi o innych czynnikach bądź zakresie zachowań uznawanych za
przemoc wobec dziecka. W swym opracowaniu przytacza szersze i węższe pojęcia przemocy
stosowanej wobec dzieci. Jednym z takich określeń jest definicja przyjęta przez Światową
Organizację Zdrowia, która za przemoc wobec dziecka uznaje „każde zamierzone i
niezamierzone działanie osoby dorosłej, społeczeństwa lub państwa, które ujemnie wpływa na
zdrowie, rozwój fizyczny lub psychospołeczny dziecka.”8
Definicji przemocy jest wiele, różnią się między sobą bardziej lub mniej, w zależności
od punktu widzenia jej autora. Określają jednak jedno negatywne zjawisko, które jest źródłem
krzywdy, upokorzenia i cierpienia słabszego.
„Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i prac socjalnej” pod. red. D. Lalak, T. Pilch W-wa 1999r., s.220
Tamże
8
Tamże, s.217
6
7
5
RODZAJE PRZEMOCY
O ile w zakresie określania pojęcia przemocy wszyscy wyżej wymienieni autorzy
mieli własne, odrębne definicje tego pojęcia, o tyle w zakresie określania rodzai przemocy,
wszyscy są zgodni. W większości publikacji o przemocy wymieniane są 4 jej rodzaje:
przemoc fizyczna, przemoc psychiczna, przemoc seksualna oraz przemoc przez
zaniedbywanie.
Przemoc fizyczna określana jest jako każde nieprzypadkowe użycie siły fizycznej, są
to zachowania, które wywołują u ofiary znaczny ból fizyczny bez względu na to, czy
pozostają ślady na jej ciele czy nie. Obejmuje ona działania takie jak: popychanie,
policzkowanie, uderzanie pięścią lub przedmiotami, rzucanie przedmiotami w ofiarę, kopanie,
duszenie, ciągnięcie za włosy, drapanie, plucie, wykręcanie rąk , używanie broni lub noża,
krępowanie, uwięzienie, uderzanie ofiarą o ściany, o podłogę, przypalanie, oparzenia
wrzątkiem, itp.
Przemoc psychiczna, określana także jako emocjonalna, to wszelkie zachowania
sprawcy bądź powstrzymywanie się od określonych zachowań, które prowadzą do
zniszczenia u ofiary pozytywnego, konstruktywnego obrazu własnej osoby. Do takich
zachowań należą: różnorodne formy werbalnej agresji i wrogości (obrażanie, wyzywanie,
poniżanie, wyśmiewanie, lżenie), straszenie, szantażowanie, terroryzowanie, upokarzanie,
wzbudzanie poczucia winy, wymuszanie lojalności, oskarżanie, ciągłe krytykowanie,
ignorowanie, narzucanie własnych sądów, ograniczanie snu, pożywienia, zaspokajanie innych
podstawowych potrzeb, nadmierne wymagania, nieposzanowanie prywatności, itp.
Przemoc seksualna (wykorzystywanie seksualne), najczęściej spotykane określenie
tego rodzaju przemocy jest następujące: wymuszenie pod presją fizyczną lub psychiczną do
aktów seksualnych wbrew woli. Zachowania w obrębie nadużyć seksualnych obejmują formy
z kontaktem fizycznym – stosunki seksualne, masturbacja przy użyciu ofiary, dotykanie,
całowanie, lizanie intymnych miejsc ofiary, itp. oraz formy bez kontaktu fizycznego –
obsceniczne rozmowy, ekshibicjonizm, oglądactwo, ekspozycja pornografii, jak też seksualny
wyzysk dzieci (dziecięca pornografia, prostytucja).
Zaniedbywanie – pomijanie, niezaspokajanie podstawowych potrzeb egzystencjalnych
ofiary, która nie jest w stanie sama o siebie zadbać oraz świadome nieudzielanie pomocy w
sytuacjach trudnych, w potrzebie. Przejawia się w niedostarczaniu odpowiedniej ilości
pożywienia, braku dbałości o higienę, niezapewnieniu odpowiedniego ubioru, w braku
dbałości o zdrowie, itp.
6
Te 4 podstawowe rodzaje przemocy są najczęściej wymieniane w literaturze
przedmiotu. Jednak niektórzy autorzy oprócz przedstawienia najbardziej popularnego
rozróżnienia rodzajów przemocy, przedstawiają także dodatkowe rzadziej występujące.
E. Jarosz opierając się na literaturze wymienia następujące formy przemocy: „zespół
Munchausena (wymyślanie, wmawianie, a czasami prowokowanie u dziecka choroby i jej
objawów wraz z konsekwencjami takiej sytuacji), zatruwanie (np. solą, pieprzem,
substancjami chemicznymi, itp.), przemoc instytucjonalna, przemoc strukturalna, wyzysk
ekonomiczny, życie w niestabilnych lub niebezpiecznych warunkach środowiskowych,
podawanie i zachęcanie do używania środków odurzających, modelowanie negatywnymi lub
ograniczonymi wzorami, kulturowa nieprzychylność i uprzedzenia kulturowe, rasowe czy
tzw. przemoc pośrednia.”9
W rodzajach przemocy znajduje się szeroka gama zachowań, które w jakimś stopniu
krzywdzą ofiarę. Zachowania te są bardzo różne począwszy od wyzwisk i popychanek,
kończąc na okrutnym pobiciu czy gwałcie. Stopień nasilenia tych zachowań jest różny, ale
żadne z nich nie mija bez echa i pozostawia określone skutki, z którymi borykać musi się
ofiara.
9
„Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej” pod. red. D. Lalak, T. Pilch W-wa 1999r., s.219
7
PRZYCZYNY I SKUTKI PRZEMOCY
W codziennym życiu mówimy często, że: „nic nie dzieje się bez przyczyny”, również
w świecie naukowym badacze zawsze dociekają przyczyny badanego zjawiska. Tak, jak w
całym naszym życiu każde zachowanie ma swoją przyczynę i skutek, tak i swoje przyczyny i
skutki mają wszystkie rodzaje przemocy.
Zbigniew Lew – Starowicz wśród przyczyn przemocy wymienia 3 główne czynniki:
biologiczne, psychologiczne i kulturowe.
Czynniki biologiczne, które mogą mieć wpływ na agresję sprawcy to m.in.: wysoki
poziom hormonu testosteronu, zaburzenia hormonalne (np. podwyższony poziom kortyzonu,
a obniżony protaktyny), zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym, zaburzenia
chromosomowe, a także zmiany w układzie limnicznym i w płatach skroniowych. 10
Do czynników psychologicznych, które sprzyjają rozwojowi przemocy, najczęściej
zaliczane są: negatywne doświadczenia z okresu dzieciństwa, cechy osobowości agresywno –
impulsywnej, stresy, jak, np. przeżywanie agresji między rodzicami, odrzucanie w roli
partnera seksualnego, nieudane relacje małżeńskie, alkohol, cechy dewiacyjne, cechy
wrogości, lęki, zagrożenia.11
Omawiając czynniki kulturowe Z. Lew-Starowicz odnosi się do wielu badań. W tych
czynnikach wskazuje, np. na fakt, że przemoc najbardziej rozpowszechniona jest w kulturach
zdominowanych przez mężczyzn. Bardzo istotne znaczenie ma także negatywne
oddziaływanie telewizji. Autor twierdzi, iż „przemoc płynąca z ekranów TV rodzi przemoc,
potęguje też wyuczone wzorce zachowań agresywnych, powiela tradycyjne stereotypy płci.” 12
Oprócz tych trzech głównych czynników, przyczyniających się do aktów przemocy, Z.
Lew-Starowicz wymienia także czynniki rozwojowe oraz czynniki indywidualne i rodzinne.
„Z czynników rozwojowych do najważniejszych zalicza się poziom ekonomiczny i społeczną
izolację.”13 Czynniki indywidualne i rodzinne, zwane również osobowościowymi, zawierają
w sobie m.in.: różne zaburzenia osobowości, narkomanię, alkoholizm, trudności w
zaspokajaniu potrzeb seksualnych, a także niedojrzałość, patologię postaw rodzicielskich,
konflikty małżeńskie, itp.14
Z. Lew-Starowicz „Przemoc seksualna” W-wa 1992r.
Tamże
12
Tamże, s.51,52
13
Tamże, s.52
14
Z. Lew-Starowicz „Przemoc seksualna” W-wa 1992r.
10
11
8
Cloe Madanes w książce, pt. ”Przemoc w rodzinie” pisze, że: „celem używania
przemocy może być również chęć pozyskania miłości. Chłopiec może uderzyć brata, by
zostać ukaranym przez ojca, który inaczej nie zwraca na niego uwagi…Nastolatek może
zacząć stosować przemoc wobec swych rodziców, gdy pojawia się groźba rozwodu. Jego
gwałtowność może zjednoczyć rodziców przeciw synowi, który wyraża swą miłość do nich,
ratując ich małżeństwo nawet wtedy, gdy oni nie chcą go ratować.” 15 Przedstawia ona nieco
inne spojrzenie nie tylko na przyczyny przemocy, ale także na samo jej zjawisko. Patrzy na
przemoc nie z punktu widzenia agresji, ale uzależnia ją od miłości. Twierdzi, że „w naturze
miłości tkwi wkraczanie na czyjś teren, dominacja, kontrolowanie innej osoby i przemoc.
Przemocy można się dopuszczać w imię miłości, chęci otaczania opieką i ofiarowania
pomocy drugiej osobie. Im miłość bardziej intensywna, tym bliższa jest przemocy rozumianej
jako inwazyjna zaborczość. Zaborczość podobnie: im bliżej jesteśmy obiektu swej przemocy i
im bardziej jesteśmy od niego uzależnieni, tym większą przemoc jesteśmy skłonni wobec
niego stosować.”16
Przyczyny przemocy są zatem bardzo różne, tkwią nie tylko w samym człowieku,
mogą też zależeć od środowiska, w którym żyje bądź od jego relacji z innymi ludźmi.
Wszelkie przyczyny przemocy są ściśle powiązane z jej skutkami. Bez przyczyny nie byłoby
bowiem skutków, które przemoc powoduje.
Bezpośrednimi sutkami przemocy, które I. Pospiszyl nazywa objawami przemocy, są
skutki najszybciej zauważalne, choć niekoniecznie łatwe do zauważenia. Każdy rodzaj
przemocy pozostawia po sobie inny rodzaj objawów.
Objawy fizyczne to m.in.: „sińce i obrzęki na twarzy, ramionach, klatce piersiowej, plecach,
pod pachami, po wewnętrznej stronie ud i ramion; otarcia naskórka po wewnętrznych
stronach kończyn, pod pachami, na żebrach i plecach; krwawe pręgi i regularne przebarwienia
skóry na plecach, pośladkach, nogach, stopach, dłoniach, krwawe plamy na bieliźnie;
nietypowe ślady po oparzeniach; rany cięte i kłute szczególnie w okolicach innych niż stopy i
dłonie; blizny na ciele; widoczna trudność w chodzeniu lub siadaniu; otwarte rany w
nietypowych miejscach; częste złamania kości; ospałość, apatia, brak koncentracji; reakcje
regresyjne; reakcje kompulsywne; skarżenie się na częste bóle głowy lub brzucha;
konieczność częstego korzystania z ubikacji.”17
C. Madanes „Przemoc w rodzinie” Gdańsk 2003r., s.19
C. Madanes „Seks, miłość, przemoc.” Gdańsk 1999r., s.19
17
I. Pospiszyl „Razem przeciw przemocy” W-wa 1999r., s.40
15
16
9
Do objawów emocjonalnych zaliczane są: „wzrost napięcia emocjonalnego; wzmożona
czujność, niezdolność do rozluźnienia; wzrost lęku, niepokoju; brak żywej reakcji w
sytuacjach emotogennych (skaleczenie, bolesny zabieg medyczny); niska samoocena;
poczucie odrzucenia; wycofanie, skłonność do izolacji; chroniczny smutek, depresja; wzrost
natręctw, tików, przyruchów, itp.; zmienność nastroju; problemy w rozwoju poczucia własnej
tożsamości.”18
Objawy społeczne według I. Pospiszyl są następujące: „nieufność wobec innych;
nieumiejętność nawiązywania kontaktu, podtrzymania więzi, pozyskania przyjaciół; wrogość;
wzrost irytacji w przypadku różnych trudności, niekontrolowane wybuchy złości; wyuczona
bezradność, nieumiejętność radzenia sobie z codziennymi zadaniami; spadek poczucia
kompetencji…W przypadku dzieci objawami takimi są m.in.: bójki z innymi dziećmi;
zobojętnienie na karę; brak dystansu wobec dorosłych; uzależnienie od agresora; ucieczki z
domu; bezinteresowne niszczenie przedmiotów, itp.”19 I. Pospiszyl dodaje także, że
krzywdzone dziecko bardzo często, kiedy zacznie dorastać, sięga po alkohol lub dokonuje
kradzieży.
Przedstawiła ona również objawy sugerujące wykorzystywanie seksualne, należą do nich,
m.in.: „częste lub szczegółowe poruszanie spraw seksu w rozmowie lub zabawie;
seksualizacja kontaktów międzyludzkich; przesadne unikanie mężczyzn; nadmierna
masturbacja; dawanie do zrozumienia, że ma się jakąś tajemnicę; ucieczki z domu; próby
samobójcze, itp.”20
O skutkach przemocy seksualnej mówi także Z. Lew-Starowicz. Przedstawił on w
swej książce, opracowany przez wielu badaczy, rejestr możliwych zachowań dziecka
wiążących się z przemocą seksualną. „Należą do nich: zaburzenia snu, koszmary i lęki nocne;
niezrozumiałe pojawianie się dolegliwości somatycznych; lęki, strach, fobie; izolowanie się
dziecka; zachowania regresywne; problemy z nauką; konflikty w szkole; depresja,
przygnębienie, smutek; nieoczekiwane, nagłe zainteresowanie się seksem.”21 Przemoc
seksualna w późniejszym życiu ofiar może według Z. Lew-Starowicza wiązać się patologią
rodzinną, problemami w życiu uczuciowym, seksualnym, rodzinnym i społecznym. 22
Wśród skutków przemocy I. Pospiszyl wymienia także skutki długotrwałe, które są o
wiele trudniejsze do zaleczenia, czasami pozostające na bardzo długo w psychice ofiary.
Tamże, s.42
Tamże, s.43
20
Tamże, s.44
21
Z. Lew-Starowicz „Przemoc seksualna” W-wa 1992r., s.49
22
Tamże
18
19
10
Należą do nich: mechanizm błędnego koła, uraz psychiczny, psychologiczna reakcja na uraz,
stres pourazowy, bezradność wyuczona, efekt „psychologicznej pułapki”, i tzw. „syndrom
sztokholmski”.23
Skutki długotrwałe powodują największe spustoszenie w psychice człowieka, dlatego
należą do najgorszych sutków przemocy. Nie oznacza to jednak, że skutki wymienione
wcześniej, nazywane też objawami, są mniej ważne. Są one bardzo istotne, zwłaszcza w
rozpoznawaniu, że dzieje się coś złego. Dzięki znajomości tych objawów można zapobiegać
kolejnemu złu. Rozpoznane skutki przemocy mogą doprowadzić do zlokalizowania jej
przyczyn i dzięki temu, przyczynić się do przerwania błędnego koła.
23
I. Pospiszyl „Razem przeciw przemocy” W-wa 1999r.
11
PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY
O tym, że należy zapobiegać przemocy świadczą nie tylko wymienione w poprzednim
rozdziale jej okrutne skutki. Ale również fakt, że w ostatnich latach coraz częściej ukazują się
publikacje, mówiące o przerażających rozmiarach przemocy w domach. Nie wiadomo czy
przemoc wewnątrzrodzinna nagle zaczęła się rozszerzać, czy istniała zawsze, tylko mało o
niej mówiono. Jedno jest jednak pewne przemoc istnieje, jest zjawiskiem negatywnym i
należy jej zapobiegać.
Przerażające rozmiary przemocy przedstawiono w marcu 2003r. na konferencji
poświęconej przemocy w rodzinie. Dane te są następujące: Fundacja na Rzecz Ochrony
Dzieci przed Okrucieństwem szacuje, ze przemocy ulega w Polsce ok. 200 tys. Dzieci.
Przypadki krzywdzenia dzieci są jednak rzadko rozpoznawalne. Zespoły dziecka
maltretowanego diagnozują najczęściej chirurdzy dziecięcy. Rocznie rejestrują oni ok. 500
przypadków dzieci do lat 15. Mniej widoczne objawy przemocy fizycznej, objawy
zaniedbania,,
krzywdzenia
psychicznego
i
seksualnego
są
często
przez
lekarzy
niezauważalne. Z pierwszych wiarygodnych danych dotyczących przemocy seksualnej
przeprowadzonych z inspiracji Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego w 1991r. wynika,
że 35% kobiet i 29% mężczyzn było w dzieciństwie wykorzystywanych seksualnie. Prawie
17% kobiet i 9% mężczyzn przeżyło w dzieciństwie gwałt. Prawie żadna z tych ofiar nie
ujawniła nikomu tego, co się stało i nie korzystała z żadnej pomocy. Z badań
przeprowadzonych przez Fundację Dzieci Niczyje wynika, że w 1992r. wśród 123 tys.
Przebadanych uczniów szkół warszawskich było ponad 1 tys. dzieci okrutnie i systematycznie
bitych, 2 tys.
krzywdzonych emocjonalnie,
4 tys.
zaniedbanych i
ponad 100
wykorzystywanych seksualnie. Te szokujące dane przytoczyła w swoim artykule, pt.
„Przemoc w rodzinie – publiczna tajemnica czy publiczny problem” Jolanta Makowska.
Takie i wiele podobnych informacji pokazują jak ogromna jest konieczność
zapobiegania i przeciwdziałania przemocy. Ewa Bilska przedstawia sposoby pomagania
ofiarom przemocy, a także placówki i organizacje, które takiej pomocy udzielają. Pierwszej
pomocy można szukać pod ogólnopolskim, bezpłatnym numerem telefonu 0-800-120-002
zwanym „NIEBIESKĄ LINIĄ”. Telefony dla ofiar przemocy zapewniają m.in.: wsparcie
psychiczne; informacje na temat realnych możliwości rozwiązania konkretnych problemów
związanych z przemocą; porady prawne; adresy placówek specjalistycznych i pomoc w
12
zorganizowaniu kontaktu w ramach lokalnej sieci wsparcia.24 Pomocy udzielają także Ośrodki
Interwencji Kryzysowej, Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy „Niebieska Linia”,
Schroniska dla ofiar przemocy, Punkty konsultacyjne, Policja, Ośrodki pomocy społecznej,
Placówki służby zdrowia, Gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, a także
Prokuratura. Wszystkie wymienione instytucje są stworzone m.in. po to, by pomagać ofiarom
przemocy, by je chronić, a także by przeciwdziałać rozszerzaniu się przemocy. W
propagowaniu różnego rodzaju akcji przeciw przemocy, bardzo duże znaczenie odgrywają
środki masowego przekazu (prasa, radio, telewizja, Internet). Jedną z głośniejszych ostatnio
kampanii była akcja „ZŁY DOTYK” głosząca hasła: „Boli przez całe życie” i „Razem
przeciw przemocy”, a także informująca gdzie szukać pomocy. W czasie trwania tej kampanii
w prasie pojawiały się plakaty, na ulicach bilbordy, a w telewizji krótkie filmy reklamujące tą
akcję. Nie była to pierwsza tego typu kampania, w którą bardzo zaangażowały się media i
chyba nie ostatnia. Pomoc ofiarom przemocy oraz wszelkie akcje przeciw przemocy są
bardzo potrzebne. Być może wspólnymi siłami uda się kiedyś zwyciężyć nad złem, jakim jest
przemoc.
24
I. Pospiszyl „Razem przeciw przemocy” W-wa 1999r.
13
ZAKOŃCZENIE
Przemoc stała się w ostatnich latach przedmiotem zainteresowania wielu badaczy.
Nieustannie wydawane są nowe książki i inne publikacje o tematyce przemocy. Przerażające
statystyki powodują, iż przybywa instytucji pomagających ofiarom przemocy. Jednak mimo
tego, że przemoc, zwłaszcza w rodzinach, przestaje być tematem tabu, to tysiące ofiar
pozostaje nadal w ukryciu. Lęk, wstyd, a czasem nawet poczucie, że „tak musi być”, nie
pozwalają ofierze mówić głośno o swojej krzywdzie. Przemoc jest przecież okropnym
cierpieniem, nie tylko fizycznym, ale przede wszystkim psychicznym. Każdy rodzaj
przemocy wywołuje u ofiary szereg negatywnych skutków, które nierzadko pozostają w jej
psychice do końca życia. Sprawca często nie zdaje sobie nawet sprawy z tego, jak ogromną
krzywdę wyrządza swej ofierze. Jedyne, co można zauważyć to tylko (lub aż) sińce, krwawe
plamy i blizny na ciele. Jednak te skutki przemocy szybko można zaleczyć i znikają bez
śladu. Ślad, który pozostaje na bardzo długo, jest ukryty we wnętrzu ofiary, z którym często
ona sama musi sobie radzić. Określone przez I. Pospiszyl objawy emocjonalne i społeczne to
skutki przemocy, które ofiara może odczuwać przez całe życie. Przemoc, której doświadczyła
i urazy, jakie po niej zostały, mogą spowodować, że nie będzie w stanie poradzić sobie w
codziennym życiu. Często dzieje się też tak, że ofiary przemocy pochłania patologia i świat
przestępczy.
Przemoc jest zjawiskiem bardzo negatywnym, którego skutki są bardzo przerażające.
Dlatego też coraz częściej organizowane są różnego rodzaju akcje przeciw przemocy i
powstaje mnóstwo ośrodków pomagających ofiarom przemocy. Nie brakuje ludzi, którzy
pragną pomagać i wspierać pokrzywdzonych. Ale jednocześnie nie brakuje też osób
szerzących przemoc i powodujących krzywdę i cierpienie innych ludzi, zadających ból, często
na całe życie.
Zastanawiając się czasem nad tym, skąd biorą się tak strasznie okrutni i bezlitośni
ludzie, warto byłoby pomyśleć, czy przypadkiem w przeszłości nie byli oni ofiarami
podobnego traktowania. Przykre jest stwierdzenie, że „przemoc rodzi przemoc”, ale jest ono
niezwykle prawdziwe. A co najgorsze, agresję może powodować nie tylko bezpośrednio
doświadczona przemoc, ale również przemoc, która była tylko zaobserwowana. Zdaniem
autorki niniejszej pracy negatywnego stosunku do przemocy należy uczyć od najmłodszych
lat, zwłaszcza w pracy wychowawczej. Nie tylko po to, by dzieci wiedziały, że przemoc jest
zła i nie wolno jej stosować, ale także, by miały świadomość, że bycie ofiarą nie jest
wstydem, wstydem i upokorzeniem jest bycie sprawcą. Również dlatego, by wiedziały, ze
14
doznanej przemocy nie można ukrywać, by się nie powielała. Dzieci powinny także wynosić
podobne wiadomości z domu rodzinnego, jednak nie zawsze jest to możliwe, gdyż często
dom ten jest źródłem okrutnej przemocy. Gdyby jednak udało się uświadomić młode
społeczeństwo, być może w przyszłości zjawisko przemocy nie byłoby aż tak przerażające.
15
BIBLIOGRAFIA
ZBIGNIEW LEW-STAROWICZ „PRZEMOC SEKSUALNA” W-wa 1992r. Jacek Santorski
& CO Agencja Wydawnicza
CLOE MADANES „PRZEMOC W RODZINIE” Gdańsk 2003r. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne
CLOE MADANES „SEKS, MIŁOŚĆ, PRZEMOC” Gdańsk 1999r. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne
IRENA POSPISZYL „RAZEM PRZECIW PRZEMOCY” W-wa 1999r. Wydawnictwo
Akademickie „ŻAK”
RED. NAUKOWA DANUTA LALAK, TADEUSZ PILCH „ELEMENTARNE POJĘCIA
PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ I PRACY SOCJALNEJ” W-wa 1999r. Wydawnictwo
Akademickie „ŻAK”
CZASOPISMA:
„NOWE W SZKOLE” Nr 3/2000-2001 W-wa 2001r.
„EDUKACJA I DIALOG” Nr 7/2003 W-wa 2003r.
16