1. Czym jest socjoterapia i jakie są jej cele?

www.energiaspoleczna.pl
S PIS
TREŚCI
1. CZYM JEST SOCJOTERAPIA I JAKIE SĄ JEJ CELE? ...................................................................... 3
2. ADRESACI SOCJOTERAPII ........................................................................................................ 4
3. GDZIE I DLA KOGO PROWADZI SIĘ ZAJĘCIA SOCJOTERAPEUTYCZNE ......................................... 5
4. CELE SOCJOTERAPII ................................................................................................................ 5
5. DOMINUJĄCE POTRZEBY DZIECI, MŁODZIEŻY I DOROSŁYCH .................................................... 6
6. ŹRÓDŁA URAZÓW PSYCHICZNYCH .......................................................................................... 7
7. SKUTKI URAZÓW EMOCJONALNYCH ....................................................................................... 8
8. CZYNNIKI ZMIANY WZORCÓW................................................................................................ 9
9. DIAGNOZA I PLANOWANIE ZAJĘĆ SOCJOTERAPEUTYCZNYCH ............................................... 11
10. ROZWÓJ GRUPY SOCJOTERAPEUTYCZNEJ .......................................................................... 13
11. STRUKTURA SPOTKANIA SOCJOTERAPEUTYCZNEGO ........................................................... 14
12. METODYKA PRACY Z GRUPĄ............................................................................................... 14
13. SYLWETKA OSOBY PROWADZĄCEJ GRUPOWE ZAJĘCIA SOCJOTERAPEUTYCZNE ................... 16
LITERATURA ............................................................................................................................... 16
2
www.energiaspoleczna.pl
1. Czym jest socjoterapia i jakie są jej cele?
Socjoterapia to organizowanie środowiska społecznego pacjenta w tym kierunku, by w
możliwie dużym stopniu sprzyjało wyzdrowieniu i utrzymaniu zdrowia psychicznego.
Słownik psychologiczny, red. S. Szewczuk,1979
Socjoterapia jest jednym ze sposobów łagodzenia lub eliminowania negatywnych norm i
obyczajów w zachowaniach społecznych bądź społecznie niepożądanych.
Słownik pedagogiczny, red. W. Okoń, 1984
Przez socjoterapię możemy rozumieć metodę leczenia zaburzeń zachowania i niektórych
zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży w toku spotkań grupowych.
K. Sawicka, Rozwój autokontroli emocjonalnej. Program socjoterapii dzieci
agresywnych. IPSiR, 1993 IPSiR – Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji
Socjoterapia jest jedną z form pomocy psychologiczno – pedagogicznej. Do tych form - oprócz
socjoterapii zalicza się psychoterapię, trening interpersonalny i psychoedukację. W
psychoterapii terapeuta bardziej koncentruje się na jednostce, a w socjoterapii - bardziej na
grupie. Socjoterapia wyróżnia się nastawieniem i naciskiem na zachowania społeczne. W
procesie terapii ważną rolę odgrywają cele związane z eliminowaniem zachowań społecznie
niepożądanych i kształtowaniem zdrowych, satysfakcjonujących relacji jednostki z różnymi
grupami społecznymi, w których ta jednostka funkcjonuje.
W socjoterapii stosuje się różne rodzaje zajęć, różne metody i techniki pracy z grupą. Należą
do nich:

trening inteligencji emocjonalnej

trening umiejętności społecznych

terapia przez pracę, terapia zajęciowa

grupowe zajęcia muzyczne (muzykoterapia) - śpiew, taniec, muzykowanie, słuchanie
muzyki

grupowe zajęcia plastyczne – rysowanie, malowanie, modelowanie, wykonywanie
wyklejanek, kartek świątecznych, figurek
3
www.energiaspoleczna.pl

gry i zabawy

oglądanie filmów, dyskusja
2. Adresaci socjoterapii
Socjoterapia stosowana jest w postępowaniu terapeutycznym wobec dzieci, młodzieży i
dorosłych:

z rodzin dysfunkcyjnych,

z objawami niedostosowania społecznego,

z kłopotliwymi zachowaniami.
Socjoterapia czyli terapia społeczna może być stosowana wobec jednostki lub wobec grupy –
rodziny, grupy rówieśniczej, klasy szkolnej, grupy wychowawczej w palcówce opiekuńczo wychowawczej, grupy terapeutycznej w placówce odwykowej, grupy mieszkańców jako
elementu lokalnej społeczności.
ADRESACI SOCJOTERAPII
OSOBY Z OBJAWAMI
NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO
DZIECI
MŁODZIEŻ
DOROŚLI
4
www.energiaspoleczna.pl
3. Gdzie i dla kogo prowadzi się zajęcia socjoterapeutyczne
Placówki, instytucje, grupy, w których realizuje się zajęcia socjoterapeutyczne, to:

świetlice socjoterapeutyczne

szkoły

placówki opiekuńczo-wychowawcze

placówki resocjalizacyjne

centra integracji społecznej

kluby integracji społecznej

placówki lecznicze, w tym szpitale psychiatryczne, oddziały geriatryczne, oddziały dla
długotrwale hospitalizowanych

placówki terapii odwykowej

więzienia

grupy AA, grupy współuzależnionych.
4. Cele socjoterapii
Cele socjoterapii można podzielić na cele terapeutyczne, edukacyjne i rozwojowe.
Cele terapeutyczne wiążą się z leczeniem zaburzeń zachowania, nadpobudliwości lub
zahamowań, zaburzeń emocjonalnych.
Leczenie takich zaburzeń ma prowadzić do
zwiększenia poczucia własnej wartości, kształtowania poczucia bezpieczeństwa i godności
osobistej.
Cele edukacyjne dotyczą wiedzy i umiejętności. Uczestnicy zajęć zdobywają wiedzę na temat
chorób społecznych, mechanizmów uzależnień, inteligencji emocjonalnej, norm współżycia w
rożnych grupach społecznych. Równie ważne jest tutaj kształtowanie umiejętności takich jak
rozpoznawanie emocji, postępowanie w trudnych sytuacjach, pełnienie rożnych ról
społecznych: ojca, matki, syna, córki, siostry, brata, pracownika, członka grupy formalnej lub
nieformalnej (klasy szkolnej, grupy podwórkowej, zespołu pracowników, grupy przyjaciół),
5
www.energiaspoleczna.pl
stawianie sobie celów i wyznaczanie priorytetów w każdej z odgrywanych ról, komunikowanie
się, stosowanie technik pracy umysłowej.
Cele rozwojowe zajmują miejsce najwyższe, tak, jak w hierarchii potrzeb człowieka najwyższe
miejsce zajmuje potrzeba samorealizacji, wzrostu. Te cele to rozwijanie zainteresowań i
zamiłowań, pomoc w zaspokajaniu potrzeb właściwych dla wieku uczestników, odkrywanie i
wykorzystywanie talentów.
5. Dominujące potrzeby dzieci, młodzieży i dorosłych
Celem, jaki stawia sobie każdy ambitny specjalista
zajmujący się socjoterapią jest
umiejętność samodzielnego kreowania koncepcji i tworzenia scenariuszy różnego rodzaju
zajęć socjoterapeutycznych i rozmaitych przedsięwzięć z zakresu socjoterapii.
Punktem
wyjścia do zdobycia takich umiejętności jest refleksja nad:

dominującymi potrzebami odbiorców działań socjoterapeutycznych – dzieci, młodzieży
i dorosłych,

źródłami urazów psychicznych, które stały się podstawą negatywnych zachowań
społecznych,

skutkami tych urazów, manifestującymi się w nastawieniu i zachowaniach,

czynnikami zmiany wzorców emocjonalnych.
U dzieci dominującymi są potrzeby:
 miłości rodziców
 ruchu, zabawy, twórczości
 poznawania świata, wsparcia ze strony dorosłych
 aktywności w gronie uczestników
U młodzieży - w okresie dorastania – na czoło wysuwają się potrzeby:
 miłości
 niezależności
 intymności
 aprobaty społecznej
 przynależności do grupy
6
www.energiaspoleczna.pl
 wyrażania siebie w różnych formach artystycznych
 rozumienia siebie
 odnajdywania własnej drogi
U dorosłych występują takie same potrzeby, jak u dzieci i młodzieży. Dochodzą jednak nowe
i niektóre z nich wybijają się na plan pierwszy. Są to potrzeby:
 posiadania w rodzinie autorytetu ojca / matki
 wykonywania pracy zgodnej z ambicjami, zdolnościami i zamiłowaniami
 posiadania źródeł dochodu umożliwiających utrzymanie rodziny oraz pokrycia kosztów
związanych z własną rozrywką i wypoczynkiem
 zajmowania zadowalającej pozycji w społeczności – w zakładzie pracy, grupie
przyjaciół, społeczności lokalnej
 szacunku i uznania
 ciągłego uczenia się, zdobywania wiedzy, rozwijania swoich talentów, osiągania
mistrzostwa (pozycji eksperta) w wybranej dziedzinie
 pomagania innym - słabszym, chorym i potrzebującym wsparcia
Brak zaspokojenia podstawowych potrzeb – a szczególnie potrzeb duchowych i psychicznych
- jest źródłem frustracji, wycofania, rezygnacji, a często także agresji, uzależnień i innych
społecznie niepożądanych zachowań. Dlatego istotnym elementem procesu socjoterapii jest
rozpoznanie niezaspokojonych (często zablokowanych, stłumionych) potrzeb oraz ułożenie
planu życiowego dającego szanse naprawy tego stanu rzeczy.
6. Źródła urazów psychicznych
U podstaw wadliwych wzorców funkcjonowania i niskiej samooceny leżą urazy psychiczne,
często pochodzące z dzieciństwa. Źródłami urazów mogą być zarówno jednorazowe silne
przeżycia, jak i chronicznie występujące trudne sytuacje.
Przykłady jednorazowych silnych przeżyć:

śmierć bliskiej osoby
7
www.energiaspoleczna.pl

pobicie

nieszczęśliwy wypadek
Przykłady chronicznie występujących trudnych sytuacji:

konflikty, awantury w rodzinie, w pracy, w środowisku sąsiedzkim

obowiązki i oczekiwania ponad miarę

bieda, długotrwałe braki wystarczających dochodów, nadmierne zobowiązania
finansowe, długi
 odtrącenie przez rodziców lub współmałżonka
7. Skutki urazów emocjonalnych
Pierwsza grupa negatywnych skutków urazów emocjonalnych, to takie stany emocjonalne,
jak lęk, niepokój, poczucie winy, krzywdy, osamotnienia, złość, wrogość, smutek,
zniechęcenie, przygaszenie, depresja.
Drugą grupą skutków są utrzymujące się latami przekonania i opinie o własnej niskiej
wartości i braku perspektyw na przyszłość. Są to negatywne wzorce myślowe, na przykład:
 „Ludzie z mojego otoczenia są źli.”
 „Wszyscy czyhają na mnie, chcą mnie wyśmiać, skrzywdzić, wykorzystać, oszukać.”
 „Nikt mnie nie kocha, nie lubią mnie ani moi bliscy, ani koledzy, znajomi.”
 „Jestem mało wart/warta, nic nie potrafię, mam pecha, nic mi się nie udaje.”
 „Na nic dobrego nie zasługuję.”
 „Zawsze tak już będzie.”
W pracy terapeutycznej – ćwiczeniach grupowych, scenkach, należy zwrócić uwagę na
niesłuszne uogólnienia zawarte w tych stwierdzeniach, powtarzające się słowa: wszyscy, nikt,
nic, zawsze, wszędzie, nigdy, nigdzie. Ludzie mający pozytywny wizerunek wewnętrzny
wiedzą, że raz przydarzają im się rzeczy niepomyślne, a raz pomyślne, występują w ich życiu
na przemian porażki i sukcesy; ludzie tacy koncentrują się na pozytywnych zdarzeniach i na
swoich mocnych stronach.
8
www.energiaspoleczna.pl
Ujemne przekonania i opinie występujące w myślach przekładają się na negatywne postawy i
zachowania: nieufność wobec rówieśników, członków rodziny, współpracowników, szefów,
izolowanie się od ludzi, wrogość, agresję.
8. Czynniki zmiany wzorców
Celem socjoterapii jest zmiana wzorców z negatywnych na pozytywne. Przede wszystkim
trzeba uświadomić sobie, że te wzorce ujawniają się w trzech sferach:
- w myślach,
- w emocjach,
- w zachowaniach.
Te trzy sfery są ściśle ze sobą powiązane, jednakże wiadomo, że z myśli wynikają emocje, a z
emocji - zachowania. Zachowania tworzą nawyki. Złe nawyki można zastąpić dobrymi. Należy
zatem pracować nad łańcuszkiem: myśli, emocje, działania, nawyki, charakter, los. Kto zdaje
sobie sprawę z tego, że ma wpływ na swój charakter i los, może z tego skorzystać i zmienić
swoje życie – jeśli tego chce i wierzy, że jest to możliwe. A o tym, że jest możliwe, świadczą
losy ludzi, których spotykamy w życiu i o których dowiadujemy się z książek i filmów opartych
na autentycznych historiach. Błędem popełnianym przez wielu jest zaniechanie pracy nad sobą
wynikające z braku wiary w powodzenie takiej pracy. Zadaniem socjoterapeuty jest
przekazanie uczestnikom zajęć przekonania, że taka praca ma sens i daje efekty.
Czynniki zmiany wzorców – nawyków ujawniających się w myślach, emocjach i działaniach
można podzielić
na trzy grupy: doświadczenia korekcyjne, odreagowanie wzorców
emocjonalnych, nabywanie nowych umiejętności.
Na doświadczenia korekcyjne składa się:

mówienie o sobie i swoich uczuciach

odkrywanie swoich mocnych stron

otrzymywanie wsparcia od grupy

przeżywanie doświadczeń przeciwstawnych do doświadczeń urazowych
Odreagowanie urazów emocjonalnych odbywa się poprzez:
9
www.energiaspoleczna.pl
śmiech, krzyk, płacz

słowne ujawnianie negatywnych i pozytywnych emocji

podejmowanie różnych form aktywności
ODREAGOWANIA
URAZÓW
EMOCJONALNYCH

ŚMIECH, KRZYK,
PŁACZ
SŁOWNE
UJAWNIANIE
EMOCJI
PODEJMOWANIE
RÓŻNYCH FORM
AKTYWNOŚCI
Nabywanie nowych umiejętności następuje poprzez trening w zakresie:

zachowań asertywnych

poszukiwania wsparcia i pomocy

rozwiązywania konfliktów, negocjowania i mediacji

radzenia sobie ze stresem

podejmowania decyzji
10
www.energiaspoleczna.pl
9. Diagnoza i planowanie zajęć socjoterapeutycznych
Diagnoza wstępna w socjoterapii ma na celu przede wszystkim określenie zaburzonych
zachowań potencjalnego uczestnika zajęć. Sporządza się ją na podstawie obserwacji i
wywiadów.
Przeprowadzający diagnozę sporządza opis zaburzonych zachowań w relacjach badanej osoby:
- z innymi ludźmi (ja – inni ludzie),
- z wykonywanym zadaniem (ja –zadanie),
- z samym sobą (ja – ja).
ZABURZONE ZACHOWANIA
JA – INNI
LUDZIE
JA ZADANIE
JA - JA
Kolejne elementy diagnozy to opis niezaspokojonych potrzeb i negatywnych przekonań.
Diagnoza wstępna jest podstawą planu działań korygujących. Może ona ulec zmianie w wyniku
dalszych obserwacji osoby zakwalifikowanej do udziału w zajęciach socjoterapeutycznych.
11
www.energiaspoleczna.pl
W pełnej diagnozie zachowań i potrzeb uczestnika zajęć należy uwzględnić:
 urazy, zaburzenia zachowania
 dominujące uczucia i sposoby ich wyrażania
 niezaspokojone potrzeby
 problemy do rozwiązania
Diagnoza funkcjonowania i potrzeb grupy dotyczy następujących zagadnień:
 normy obowiązujące w grupie
 role odgrywane przez członków grupy
 atmosfera panująca w grupie, poczucie bezpieczeństwa, więzy, przyjaźnie, sposoby
komunikowania się
 relacje grupy z wychowawcą i innymi osobami dorosłymi
 potrzeby grupy
 problemy w grupie (np. kradzieże, przemoc, konflikty, ważne wydarzenia)
Pierwszym krokiem w planowaniu zajęć jest ustalenie ogólnych i szczegółowych celów cyklu
zajęć. Cele dostosowujemy do potrzeb i oczekiwań grupy – do wieku, sytuacji życiowej,
problemów, poziomu intelektualnego uczestników.
W cyklu spotkań należy uwzględnić następujące etapy: powstawianie grupy, praca nad
osiąganiem przyjętych celów, przygotowanie do zakończenia cyklu zajęć.
I etap: Powstawanie grupy, budowanie poczucia bezpieczeństwa, empatii i zaufania:

wzajemne poznanie się uczestników

„przełamywanie lodów”

rozmowa o celach

wspólne wypracowanie reguł (standardów zachowania)
II etap: Praca nad osiąganiem przyjętych celów



Tę część cyklu projektuje się na podstawie diagnozy zaburzeń
zachowania i urazów.
Należy uwzględnić potrzeby danej grupy.
Podstawą jest program socjoterapeutyczny i określone w nim cele.
12
www.energiaspoleczna.pl
III etap: Przygotowanie do zakończenia cyklu

podsumowanie zdobytych umiejętności

wyrażenie pozytywnych uczuć przez uczestników wobec siebie
(wzmocnione drobnymi upominkami)

zebranie informacji zwrotnych przez prowadzącego
PRZYKŁADY REGUŁ GRUPOWYCH
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Jesteśmy punktualni.
To, co dzieje się podczas zajęć, pozostaje między nami.
Każdy ma prawo wypowiadać się.
Jesteśmy dla siebie życzliwi.
Zwracamy się do siebie bezpośrednio.
Powstrzymujemy się od oceny i krytyki.
10.
Rozwój grupy socjoterapeutycznej
W dynamice rozwoju grupy socjoterapeutycznej występują pewne etapy – od atmosfery
niepewności do integracji i dojrzałości grupy.
Pierwszym etapem jest nieufność i badanie sytuacji. Zachodzi ustalanie ról i pozycji członków
grupy oraz sprawdzanie, czy można sobie nawzajem ufać. Drugi etap to „unia personalna”. W
tym etapie następuje akceptacja prowadzącego i jego pozycji, większe zaufanie pomiędzy
członkami grupy oraz tworzenie się więzi osobistych. W trzecim etapie – etapie integracji –
dochodzi do otwartości, empatii, serdeczności, poczucia bezpieczeństwa, ujawniania emocji,
a także zaangażowania i odpowiedzialności za grupę. W ostatnim etapie grupa osiąga
dojrzałość. Polega ona na wzajemnej tolerancji i zrozumieniu, samodzielności uczestników,
opanowaniu umiejętności pracy grupowej i dochodzenia do wspólnych rozwiązań.
13
www.energiaspoleczna.pl
11.
Struktura spotkania socjoterapeutycznego
Spotkanie składa się z części wstępnej, środkowej i podsumowania.
Część wstępna obejmuje:
o powitanie
o podzielenie się informacjami: jak się czuję, co mnie ostatnio spotkało, itp.
o gry i zabawy wyciszające lub podnoszące poziom energii
W części środkowej występują:
o gry, zabawy i ćwiczenia nastawione na osiąganie założonych celów terapeutycznych,
edukacyjnych i rozwojowych,
o dzielenie się odczuciami po każdym ćwiczeniu.
W części podsumowującej prowadzący inicjuje dyskusję, stawiając pytania:
o Jak czuliśmy się podczas spotkania?
o Czego się nauczyliśmy?
o Jak zastosujemy to w codziennym życiu?
12.
Metodyka pracy z grupą
Można zastosować różne sposoby aranżacji sali: pracę przy stolikach, krąg, swobodne
poruszanie się po sali i inne (stosowane podczas inscenizacji, śpiewu, itp.).
Prowadzący w poszczególnych ćwiczeniach wybiera różne formy pracy: pracę z całą
grupą, w zespołach 3-5 osobowych, w parach. Najczęściej stosowane metody i techniki
pracy to:
rundka,
burza mózgów,
arteterapia: prace plastyczne, śpiew, taniec, muzykowanie, słuchanie muzyki,
warsztaty literackie, warsztaty teatralne - inscenizacje, scenki, psychodrama,
zabawy, gry.
14
www.energiaspoleczna.pl
METODY I TECHNIKI PRACY
Z GRUPĄ
RUNDKA
BURZA
MÓZGÓW
ARTETERAPIA
ZABAWY,
GRY
W poszczególnych ćwiczeniach powinny wystąpić następujące elementy:

wyjaśnienie,

przedstawienie celu,

podział ról

wykonanie ćwiczenia

podsumowanie

podzielenie się odczuciami.
Obowiązuje zasada, że ćwiczenia nigdy nie można zostawić bez omówienia. W
mniejszej grupie wszyscy uczestnicy podają swoje wyniki, w większych grupach
wyrywkowo wybrani uczestnicy. Prowadzący komentuje te wyniki.
15
www.energiaspoleczna.pl
13.
Sylwetka osoby prowadzącej grupowe zajęcia
socjoterapeutyczne
Zadaniem osoby prowadzącej jest organizowanie i ułatwienie uczenia się przez doświadczenie.
Realizuje ona to zadanie poprzez tworzenie atmosfery otwartości i zaufania, oraz
wspomaganie rozwoju grupy. Obserwuje, słucha, nie osądza, reaguje w razie potrzeby.
Pożądane cechy prowadzącego to:
 życzliwość
 komunikatywność (w tym umiejętność słuchania)
 wrażliwość i uważność
 elastyczność
 stanowczość
 poczucie humoru
Literatura








Diagnostyka, profilaktyka, socjoterapia w teorii i praktyce pedagogicznej, red. Maria
Deptuła, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2005
Dąbrowska M., Rozesłaniec M. , Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci
nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej, Wyd.
Adam Marszałek, Toruń 2004
Guzenda A., Diagnoza socjoterapeutyczna w szkole. W : Poradnik Pedagoga
Szkolnego, Raabe, Spółka Wydawnicza, Warszawa 2009
Jagieła J., Socjoterapia w szkole, Wydawnictwo RUBIKON, Kraków 2007
Olszak-Krzyżanowska B., Rola świetlic socjoterapeutycznych w procesie nabywania
poczucia tożsamości i własnej wartości ich uczestników. W: Ciągłość i zmiana w
obszarze profilaktyki społecznej i resocjalizacyjnej, red. Dorota Rybczyńska.
Wydawnictwo Impuls, Kraków 2003
Róg A., Świetlica socjoterapeutyczna. W: Formy opieki, wychowania i wsparcia w
zreformowanym systemie pomocy społecznej, pod red. Brągiel J. i Badory S.,
Wydawnictowo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005
Szczypińska M., Metody i techniki stosowane w socjoterapii, W : Poradnik Pedagoga
Szkolnego, Raabe, Spółka Wydawnicza, Warszawa 2009
Socjoterapia, pod red. Sawickiej K., Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno –
Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1999
16