Rola ziół w leczeniu cukrzycy typu 2
advertisement
Farmakoterapia Farmakoterapia Rola ziół w leczeniu cukrzycy typu 2 Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której podstawowym objawem jest podwyższony poziom glukozy we krwi (tzw. hiperglikemia). Charakteryzuje ją nieprawidłowa przemiana węglowodanów, białek i tłuszczów. Zaburzenia te wynikają z niewłaściwego wydzielania i (lub) działania insuliny. Ważna rola diety w cukrzycy Stwierdzono, że w przypadku cukrzycy często dochodzi do niedoborów witamin i składników mineralnych w organizmie. Konieczność zachowania ścisłej, cukrzycowej diety może dodatkowo sprzyjać takim niedoborom. Ponieważ niektóre witaminy i sole mineralne mają istotny wpływ na utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi oraz profilaktykę powikłań cukrzycowych, zalecane jest uzupełnianie diety cukrzycowej o te składniki odżywcze: Cukrzyca typu 2 jest najczęściej występującą postacią cukrzycy i stanowi ok. 80–90% wszystkich jej przypadków. Celem leczenia cukrzycy jest uwolnienie chorego od objawów choroby, zapobieganie powikłaniom narządowym oraz przedłużenie życia i poprawa jego komfortu. W trakcie leczenia dążymy do tzw. wyrównania cukrzycy, czyli osiągnięcia jak najlepszych wartości wielu parametrów. Wartości docelowe parametrów metabolicznego wyrównania cukrzycy ustala lekarz prowadzący leczenie, indywidualnie dla każdego chorego, zależnie od czasu trwania cukrzycy, powikłań narządowych, wieku chorego, schorzeń współistniejących i innych czynników. Należy podkreślić, iż nie zawsze spełnienie optymalnych (najlepszych) kryteriów wyrównania cukrzycy jest możliwe. Jednak zawsze należy dążyć do uzyskania wyników leczenia jak najbardziej zbliżonych do wartości pożądanych. W tab. 1 i 2 podano proponowane przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne kryteria wyrównania cukrzycy. •w itaminy z grupy B: B1, B2, B5, B 6, B12, PP, biotyna, kwas foliowy – istotne dla prawidłowego metabolizmu węglowodanów w organizmie; chronią przed ryzykiem miażdżycy, zwiększonym w przypadku cukrzycy, •składniki mineralne: magnez, cynk, chrom i selen – odgrywają rolę w prawidłowej gospodarce węglowodanowej organizmu, m.in. w syntezie, uwalnianiu i skuteczności działania insuliny; zapobiegają powstawaniu typowego dla cukrzycy niedoboru magnezu, związanego z jego zwiększonym wydalaniem z organizmu, •przeciwutleniacze: witaminy C i E – zabezpieczają komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. U osób chorych na cukrzycę obserwuje się wzmożone tworzenie wolnych rodników, dlatego należy zadbać o dostarczenie organizmowi odpowiedniej dawki antyoksydantów, np. witaminy C, E i selenu. Zioła a cukrzyca Zioła mają w leczeniu (zwłaszcza w przypadkach cukrzycy typu 2) ważne znaczenie pomocnicze. Obniżają łagodnie poziom cukru we krwi, ale przede wszystkim zapobiegają konsekwencjom cukrzycy: miażdżycy, infekcjom dróg moczowych i nerek, zaburzeniom metabolicznym, otyłości. Wymagają jednak regularnego stosowania. Wśród wielu surowców zielarskich stosowanych w leczeniu cukrzycy kilka od lat zajmuje ugruntowaną pozycję. Liść borówki czernicy (Vaccinium myrtillus) – Myrtilli folium Liść borówki zawiera garbniki katechinowe, flawonoidy, irydoidy, związki mineralne, w tym związki chromu, oraz glukokininę – neomyrtylinę, która jest glikozydem kwasu galusowego. Surowiec jest od dawna wykorzystywany w medycynie ludowej do leczenia KRYTERIA KONTROLI GLIKEMII (badania laboratoryjne) Kontrola gospodarki węglowodanowej Hemoglobina glikowana KRYTERIA KONTROLI LIPIDÓW WE KRWI (badania laboratoryjne) Cholesterol całkowity < 4,5 mmol/l < 175 mg/dl Cholesterol LDL < 2,6 mmol/l < 100 mg/dl Cholesterol HDL (kobiety) > 1,0 mmol/l > 40 mg/dl Cholesterol HDL (mężczyźni) > 0,275 mmol/l > 10 mg/dl Cholesterol nie HDL < 3,4 mmol/l < 130 mg/dl Triglicerydy < 1,7 mmol/l < 150 mg/dl cukrzycy. U diabetyków obserwuje się zwiększoną przepuszczalność ścian kapilar i różnego rodzaju zaburzenia krążenia. Skuteczność wyciągu z tego surowca w hamowaniu rozwoju wczesnych stadiów retinopatii (słabszą wprawdzie niż trokserutyny) wykazano w badaniach na zwierzętach. W innej pracy stwierdzono, że antocyjany borówki czernicy zmniejszały przenikanie albumin przez ściany kapilar i zapobiegały uszkodzeniu śródmiąższowych naczyń limfatycznych u szczurów z doświadczalnie wywołaną cukrzycą. Długoterminowe podawanie preparatu antocyjanowego cofało już istniejące spowodowane przez cukrzycę zmiany w przepuszczalności kapilar. Ziele rutwicy lekarskiej (Galega officinalis) – Herba Galegae Rutwica lekarska zawiera pochodne guanidyny – galeginę i hydroksy-4galeginę, pochodne chinazolidyny – preaganinę, gorycze, garbniki oraz sole mineralne – głównie związki chromu. Rutwica obniża poziom glukozy we krwi nawet o ok. 30%. Za działanie to odpowiedzialne są głównie pochodne guanidyny, które są inhibitorami glukago- Czy: • musisz dbać o poziom cukru we krwi? • chcesz utrzymać prawid∏ową wagę? • odchudzasz się? Pomoże Ci regularne stosowanie preparatu Doppelherz® aktiv Dla diabetyków + Morwa, którego składniki: • zmniejszają przyswajanie cukrów z pokarmu Tab. 1. Wyniki samokontroli glikemii Tab. 2. stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo ≤ 5,6 mmol/l ≤ 110 mg/dl glikemia na czczo 3,9–5,0 mmol/l 70–90 mg/dl glikemia po posiłkach 3,9–7,5 mmol/l 70–135 mg/dl • zawierają witaminy i substancje mineralne zalecane w diecie cukrzycowej i odchudzającej • zmniejszają łaknienie na słodycze. Preparat dostępny w aptece HbA1C ≤ 6,1–6,5% KRYTERIA KONTROLI CIŚNIENIA TĘTNICZEGO RR < 130/80 mmHg 20 Z morwą – cukier Ci nie podskoczy! 21 Farmakoterapia nu, wpływającego na rozpad glikogenu do glukozy, co z kolei zmniejsza stężenie glukozy we krwi – blokują nośniki glukozy, która jest transportowana do wnętrza komórki na zasadzie transportu aktywnego w ścianie jelita cienkiego. Zmniejsza to znacznie ilość glukozy, jaką organizm absorbuje z pokarmu. Istotna w działaniu hipoglikemicznym ziela rutwicy jest także obecność soli chromu, których brak lub niedobór w organizmie może sprzyjać powstawaniu cukrzycy. Związki te są składnikami wielu enzymów uczestniczących w przemianach cukrów i lipidów, wobec czego regulują poziom cukru we krwi do prawidłowego – w przypadku zbyt wysokiego poziomu (jak w cukrzycy) zmniejszają go, a gdy poziom cukru jest zbyt niski, podwyższają. Poza tym chrom hamuje enzym, który inaktywuje receptor insulinowy, zwiększa utylizację glukozy i wrażliwość komórek ß trzustki – poprzez pobudzanie aktywności tych komórek wpływa na produkcję insuliny, a przez to aktywnie uczestniczy w przemianach węglowodanów. Stymuluje także przemiany energetyczne i syntezę kwasów tłuszczowych oraz pobudza transport aminokwasów do komórek, co przeciwdziała powstawaniu otyłości, gdyż ogranicza odkładanie tłuszczów oraz zapobiega powstawaniu miażdżycy przez regulację poziomu lipidów w krwi. Owocnia fasoli zwyczajnej (Phaseolus vulgaris) – Pericarpium Phaseoli W owocni znajdziemy pochodne guanidyny (kwas amino-ß-guanidynoizowalerianowy), kwas indolilooctowy (IAA), triterpeny – np. fazeolozyd D, kwasy organiczne – pipekolinowy, traumatynowy, ponadto aminokwasy, sole organiczne (w tym pożądane związki chromu) oraz „organiczną krzemionkę”. Wyciągi z rośliny redukują hiperglikemię i przywracają równowagę węglowodanową. Jako związki działające hipoglikemicznie wymienia się pochodną guanidyny, fazeolan, sole chromu oraz 22 Farmakoterapia IAA, który zmniejsza rozpad insuliny. „Krzemionka organiczna” ma korzystny wpływ na błony śluzowe, skórę oraz tkankę łączną. Jest także czynnikiem stabilizującym membrany komórkowe. Surowiec działa również moczopędnie – tym silniej, im bardziej upośledzona jest funkcja nerek. Owoc jałowca pospolitego (Juniperus communis) – Juniperi fructus Wśród związków obecnych w owocach jałowca wymienić należy olejek eteryczny, w którym obecne są monoi seskwiterpeny, garbniki katechinowe, flawonoidy, leukoantocyjany i sole mineralne. W badaniach stwierdzono, że surowiec ten powoduje spadek stężenia cukru o 35% – zarówno u zwierząt zdrowych, jak i chorych na cukrzycę. Efekt ten jest prawdopodobnie wynikiem zwiększonej resorpcji glukozy do tkanek obwodowych, przy braku wpływu na wydzielanie insuliny. Inne pozytywne wpływy obserwowane podczas badań farmakologicznych nad tym surowcem dotyczyły zmniejszenia nadmiernego pragnienia i zredukowania zbyt dużego ubytku masy ciała u chorych zwierząt. Ze zbyt długim stosowaniem surowca wiąże się niebezpieczeństwo uszkodzenia nerek przez zawarty w olejku ß-pinen. Nasienie kozieradki pospolitej (Trigonella foenum graecum L.) – Semen Foenum graecie Zawiera m.in. substancje śluzowe w ilości 20–30% (m.in. galaktomannany), saponiny o charakterze steroidowym, trygonelinę (betaina kwasu nikotynowego), cholinę, lecytyny, fitynę, flawonoidy oraz olej tłusty. U pacjentów z cukrzycą nieinsulinozależną oraz w grupie zdrowych ochotników zaobserwowano polepszenie obwodowej tolerancji glukozy, spadek stężenia insuliny w surowicy oraz glukozy w wydalanym moczu po podaniu nasion sproszkowanych, a także nasion pozbawionych goryczki (z jednoczesną utratą frakcji tłuszczowej i saponinowej). Nasiona kozieradki mogą stanowić dodatek do żywności dla osób z cukrzycą typu 2 o umiarkowanym nasileniu, ze współistniejącą hipercholesterolemią. Liść morwy białej (Morus alba) – Folium Mori Liście morwy białej zawierają substancje hamujące działanie enzymów odpowiedzialnych za rozkład węglowodanów w organizmie (ograniczające metabolizm cukrów złożonych w glukozę). Dzięki temu część węglowodanów, przechodząc przez jelita, pozostaje niestrawiona i wydalona z organizmu, co w efekcie prowadzi do ograniczenia wchłaniania glukozy przez organizm i uzyskania niższego poziomu cukru we krwi po posiłkach. Liść oliwny – Oleae folium Dzięki zawartej w liściu oliwnym oleuropeinie, związkowi z grupy polifenoli, wykazuje on działanie: antybakteryjne, przeciwgrzybicze oraz antywirusowe. Wzmacnia organizm, zapobiega chorobom. Z uwagi na właściwości składników liść oliwny zwany jest naturalnym antybiotykiem, który działa bezpiecznie na organizm. W każdym przypadku, gdy samopoczuciu towarzyszą zmęczenie, brak energii i częste infekcje, liść oliwny może pomóc w odzyskaniu siły i zdrowia. Działanie tego surowca to uzupełnienie codziennej diety w polifenole, które wykazują działanie antyoksydacyjne i wzmacniają ogólną odporność organizmu, a także normalizują ciśnienie tętnicze oraz poziom cukru we krwi i wspomagają funkcje systemu sercowo-naczyniowego poprzez zwiększenie przepływu krwi w naczyniach wieńcowych. Gorzki melon (Momordica charantia) – Momordicae fructus Owoc ten, o wdzięcznej polskiej nazwie przepękla ogórkowata, balsamka ogórkowa albo po prostu gorzki melon, jest rośliną jednoroczną. Owocem jest jadalna jagoda o długości do 20 cm i kształcie podobnym do ogórka. Spożywa się je jako warzywo lub jako przyprawę, ma nieco gorzki, przypominający curry smak. W lecznictwie ludowym gorzki melon stosowany był od wieków w leczeniu cukrzycy, trudno gojących się ran, malarii, zaparć, lecz także jako środek poronny. Roślina zawiera saponiny, glikozydy, triterpeny, proteiny, sterole oraz olej tłusty. Niedojrzałe owoce okazały się dobrym źródłem witaminy C, prowitaminy A, fosforu i żelaza. Badania wykazały, że za aktywność hipoglikemiczną odpowiada mieszanina saponin steroidowych, znana pod nazwą charantyny, peptyd o działaniu zbliżonym do insuliny oraz alkaloidy – wszystkie te składniki w największym stężeniu występują w owocach melona. Stwierdzono również, że działanie hipoglikemiczne owoców przepękli ogórkowatej jest porównywalne z siłą działania glibenklamidu, znanego leku przeciwcukrzycowego. Aktywność przeciwcukrzycową, oprócz ekstraktów z różnych części rośliny, wykazały także wyizolowane z melona gorzkiego związki charantyny, polipeptyd-p, kwas oleanolowy i 3-o-monodesmozyd. Dalsze badania wyjaśniły dokładniej mechanizm obniżania poziomu cukru we krwi przez Momordica charantia, polegający na zwiększeniu liczby komórek ß w trzustce, zwiększeniu zużycia glukozy w wątrobie i mięśniach, inhibicję enzymów glukozo-6-fosfatazy i 6-bifosfatazy w wątrobie oraz stymulację obecnej w czerwonych krwinkach i wątrobie dehydrogenazy glukozo6-fosfatazy. Gurmar – Gymnema sylvestre Badania wykazały, że gurmar wywołuje homeostazę glukozy krwi, podnosi aktywność enzymów biorących udział w spalaniu cukrów na drodze zależnej od insuliny, koryguje zmiany metaboliczne w wątrobie, nerkach i mięśniach wywołane przez cukier, a także sprzyja regeneracji wysp Langerhansa i pod- nosi poziom krążącej we krwi insuliny. Gurmar ma właściwości znieczulające kubki smakowe na języku i powoduje brak odczucia słodkiego smaku potraw, co wiąże się ze zmniejszonym apetytem na słodycze. Słonecznik bulwiasty, topinambur – Bulbus Helianthi tuberosi Topinambur uchodzi za roślinę pastewną. Jadalne są tylko jej rosnące pod ziemią bulwy, z wyglądu przypominające guzowate ziemniaki lub korzeń imbiru. W smaku podobne są do gruszki i ziemniaka. Można je spożywać na surowo, np. w sałatkach, ale także piec i gotować Badania naukowe wykazały, że bulwy topinamburu zawierają niezwykle cenne makro- i mikroelementy. Oprócz krzemu, potasu, wapnia, fosforu, żelaza i cynku zawierają fruktozę, błonnik pektynowy i aminokwasy. Topinambur obniża poziom złego cholesterolu w organizmie, reguluje ciśnienie krwi oraz pracę przewodu pokarmowego, podnosi odporność organizmu i dodaje energii. Słonecznik bulwiasty to źródło inuliny – substancji sprzyjającej mikroflorze jelit, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu, m.in. przy wchłanianiu wielu mikroelementów (wapnia, magnezu, cynku), przy neutralizacji toksyn pochodzących z pożywienia czy w procesach metabolizmu glukozy, tłuszczów, cholesterolu. Inulina działa jak rozpuszczalny błonnik pokarmowy, obniżając kaloryczność spożywanych pokarmów, co jest bardzo korzystne dla osób chcących utrzymać prawidłową wagę ciała. Obniża również indeks glikemiczny potraw, dlatego mogą ją spożywać diabetycy. Kora cynamonowca – Cinnamonii cortex Wysuszona kora młodych pędów cynamonowca, pozbawiona korka i części kory pierwotnej, jest powszechnie znaną przyprawą, zwaną cynamonem lub cynamonem cejlońskim. W lecznictwie stosowana jest kora cynamonowca oraz olejek cynamonowy. Kora zawiera do 4% olejku, garbniki, cukry i związki śluzowe. Wyciągi z kory są stosowane w dolegliwościach trawiennych, przy braku łaknienia, uczuciu pełności, wzdęciach, stanach skurczowych żołądka. Spożywanie cynamonu redukuje poziom glukozy we krwi, poziom trójglicerydów, cholesterolu frakcji LDL i cholesterolu całkowitego u chorych z cukrzycą typu 2. Chlorella Ten maleńki, jednokomórkowy glon zawiera niemal wszystkie potrzebne organizmowi składniki odżywcze: niezbędne aminokwasy, nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy, minerały i pierwiastki śladowe. Zawiera więcej witaminy B12 niż wątroba wołowa. Pod względem zawartości chlorofilu żadna roślina zielona nie może się równać z chlorellą. Dzięki właściwościom łączenia i usuwania toksyn z organizmu glon ten jest cennym elementem diety w profilaktyce wielu cywilizacyjnych chorób. Szczególne działanie mają cztery składniki chlorelli: chlorofil, beta-karoten, czynnik wzrostu chlorelli CGF (chlorella growth factor) oraz sama ściana komórkowa. CGF pobudza produkcję makrofagów, które odpowiedzialne są za pochłanianie i niszczenie szkodliwych substancji, komórek nowotworowych, bakterii i wirusów. Chlorella jest szczególnie cenna w okresie jesienno-zimowym jako środek w profilaktyce przeciwgrypowej. Jest pomocna w takich schorzeniach jak reumatyzm, artretyzm, cukrzyca, zaburzenia ciśnienia, trawienia i wchłaniania, jak również w wirusowych i bakteryjnych infekcjach, grzybicach oraz alergiach. Chlorelli przypisuje się także właściwości odmładzające organizm. mgr farm. Tomasz Mrozowski 23
