ROZLICZENIE KOŃCOWE

Załącznik nr 3
do umowy nr HORhn 061/1/2009
z dnia 01 września 2009 roku
ROZLICZENIE KOŃCOWE
z wykonania zadania Programu Wieloletniego pod nazwą „Rozwój zrównoważonych
metod produkcji ogrodniczej w celu zapewnienia wysokiej jakości biologicznej i
odżywczej produktów ogrodniczych oraz zachowania bioróżnorodności środowiska i
ochrony jego zasobów” 2008-2014
Nr 7.2 z obszaru 7. Bioróżnorodność „Ochrona zasobów genowych roślin warzywnych
i spokrewnionych dzikich gatunków przed zaginięciem
i zabezpieczenie ich w banku genów”
w okresie od 1 stycznia 2009 roku do 31 grudnia 2009 roku
określonego w umowie nr HORhn 061/1/2009
zawartej w dniu 01 września 2009 roku pomiędzy:
Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a Instytutem Warzywnictwa
im. Emila Chroboczka w Skierniewicach
Data złożenia rozliczenia: 15 stycznia 2010 r.
Część I. Rozliczenie w zakresie rzeczowym
1. W jakim stopniu planowane cele zostały zrealizowane
Zadanie 7.2. „Ochrona zasobów genowych roślin warzywnych i spokrewnionych dzikich
gatunków przed zaginięciem i zabezpieczenie ich w banku genów”.
W okresie sprawozdawczym w 2009 roku zakres rzeczowy zadania i przyjęte cele
zostały w pełni zrealizowane zgodnie z przyjętym harmonogramem:
- Gromadzenie, dokumentacje i zabezpieczanie w banku genów zasobów genowych roślin
warzywnych (stare, miejscowe odmiany, dzikie spokrewnione gatunki, materiały hodowlane,
odmiany skreślane z rejestru),
- Prowadzenie, uzupełnianie i udostępnianie baz danych zawierających cechy paszportowe
i waloryzacyjne w języku polskim dla Banku Genów i odbiorców krajowych oraz w języku
angielskim dla Europejskiej Bazy Danych i Grup Roboczych ECP/GR,
- Zorganizowanie 3 – 4 ekspedycji na terenie Polski i krajów sąsiadujących w celu
poszukiwania, inwentaryzacji i zbierania ginących roślinnych zasobów genowych,
- Utrzymywanie gatunków rozmnażanych wegetatywnie w kolekcjach polowych ex situ
(szparag, czosnek, szalotka, dzikie gatunki z rodzaju Allium) oraz waloryzacja cech
morfologicznych i użytkowych, ocena odporności na patogeny, warunki stresowe,
przydatności dla hodowli itp.,
- Utworzenie kolekcji podstawowej czosnku oraz opracowanie dokumentacji zgodnie z
europejskimi standardami,
- Prowadzenie kolekcji roboczych marchwi, pietruszki, kopru, pomidora oraz
charakterystyka cech morfologicznych i użytkowych,
- Rozmnażanie i sukcesywne odnawianie gromadzonych i przechowywanych zasobów
genowych (pasternak, cebula, fasola, groch, dyniowate, kalarepa, rzodkiewka),
- Identyfikacja taksonomiczna, waloryzacja botaniczna, rolnicza nowo włączonych obiektów
do kolekcji,
- Przygotowanie kultur in vitro i krioprezerwacja metodą witryfikacji obiektów czosnku
tworzącego i nie tworzącego pędów kwiatostanowych,
-Utrzymywanie bezpiecznych duplikatów zasobów genowych w zagranicznych bankach
genów zgodnie z międzynarodowymi przepisami (czosnek, szalotka, cebula),
- Wymiana prób i informacji z innymi bankami genów i instytucjami w kraju i za granicą,
- Kontynuacja współpracy z placówkami naukowo-badawczymi w kraju i za granicą,
realizacja wspólnotowego projektu badawczego, uczestnictwo w pracach międzynarodowych
grup roboczych, prelekcje, szkolenia, itp.
- Realizacja zadań wynikających z uczestnictwa w międzynarodowych grupach roboczych
roślin cebulowych, selerowatych, psiankowatych, dyniowatych, liściowych,
- Identyfikacja duplikatów, określenie podobieństwa i wyróżnienie grup jednorodnych wśród
zasobów genowych czosnku i szalotki w oparciu o analizę cech morfologicznych i markerów
molekularnych,
- Organizacja posiedzenia międzynarodowej grupy roboczej dotyczącego utworzenia
trójstronnego krio - banku genów do długoterminowego przechowywania zasobów
genowych rozmnażanych wegetatywnie w ciekłym azocie.
2. Opis wykonania zadania
Zadanie 7.2. „Ochrona zasobów genowych roślin warzywnych i spokrewnionych dzikich
gatunków przed zaginięciem i zabezpieczenie ich w banku genów”.
Celem badań jest poszukiwanie, gromadzenie, dokumentacja i zabezpieczenie w banku
genów zasobów genetycznych przed zaginięciem w stanie zapewniającym im żywotność
i tożsamość genetyczną, a także ich udostępnianie. W banku genów gromadzone są odmiany
miejscowe, odmiany skreślone z rejestru, wartościowe linie hodowlane, komponenty do
mieszańców, gatunki spokrewnione z uprawnymi i dzikie gatunki, które są cennym źródłem
zmienności genetycznej dla potrzeb hodowli twórczej i innych badań. Aktualnie w banku
genów znajduje się 11 215 obiektów z 67 gatunków roślin warzywnych (w tym 602 obiekty
z dzikich gatunków). W formie nasion przechowywane jest 9473 obiekty, a w kolekcjach
polowych utrzymuje się 1664 obiekty rozmnażane wegetatywnie (czosnek, szalotka, Allium
sp. szparag). W 2009 roku powiększono zbiory o 516 nowych obiektów. Do przechowalni
banku genów przekazano 256 prób nasion z 20 gatunków roślin warzywnych. Za granicę
wysłano 20 prób czosnku. Na życzenie hodowców sprowadzono z zagranicy 8 prób czosnku.
Z różnych placówek w kraju otrzymano 186 prób nasion obejmujących 18 gatunków. Do
odbiorców krajowych (firmy hodowlano-nasienne, uczelnie rolnicze, uniwersytety, odbiorcy
indywidualni) wysłano 185 prób z 17 gatunków. Podczas ekspedycji zebrano 123 obiekty,
w tym 109 obiektów z 14 gatunków roślin warzywnych i 14 obiektów z innych gatunków.
W 2009 roku prowadzono 10 następujących kolekcji polowych podlegających Pracowni
Zasobów Genowych I.W., w których przeprowadzono ocenę cech morfologicznych,
użytkowych, wartości odżywczej oraz reprodukcję nasion lub części wegetatywnych:
- Kolekcje: wieloletnich gatunków z rodzaju Allium, cebuli zwyczajnej (A. cepa L), populacji
miejscowych szalotki (A. cepa var. aggregatum), klonów czosnku Allium sativum i dzikiego
przodka czosnku Allium longicuspis – Instytut Warzywnictwa, Skierniewice,
- Kolekcja odmian miejscowych czosnku pospolitego (A. sativum) - Janowice,
- Kolekcje zasobów genetycznych z rodzajów: Lycopersicon (pomidory gruntowe),
Petroselinum (pietruszka), Anethum (koper) - „I.Warz. - PNOS" Sp. z o.o. w Reguły,
- Kolekcja zasobów genetycznych z rodzaju Daucus (marchew) – PHRO, Krzeszowice,
- Kolekcja szparaga Asparagus officinalis (szparag) - Uniwersytet Przyrodniczy, Poznań.
W 2009 roku Pracownia Zasobów Genowych IW zorganizowała 3 ekspedycje (teren woj.
kujawsko-pomorskiego, okolice Bielska Podlaskiego i Białegostoku oraz okolice Suwałk),
podczas których zebrano 123 obiekty.
Przeprowadzono waloryzację 1594 obiektów z 13 gatunków roślin warzywnych. Odnowiono
1943 obiekty z 16 gatunków, w tym wysadki 1687 obiektów z 5 gatunków i nasiona 256
obiektów z 12 gatunków.
W komputerowej bazie danych znajdują się cechy paszportowe dla wszystkich zebranych
obiektów roślin warzywnych i gatunków spokrewnionych. Do Europejskiej Bazy Danych
przekazano dane paszportowe wg standardów EURISCO dla 7372 obiektów (Umbelliferae,
Allium, Lactuca, Brassica, Cucurbitaceae, Solanaceae).W Wageningen w Holandii znajdują
się bezpieczne duplikaty 57 obiektów cebuli i 10 szalotki, w Olomouc, Czechy - 25 czosnku,
w Gatersleben, Niemcy – 14 czosnku. Waloryzację cech i rozmnażanie materiałów z banku
genów prowadzono w: IWARZ - PNOS Reguły, SGGW Warszawa, PHRO Krzeszowice,
CNOS PNO Stacja Hodowlano-Nasienna, Iłówiec, Uniwersytet Przyrodniczy, Poznań oraz
u prywatnych hodowców. Wykonano krioprezerwację 26 klonów czosnku tworzącego pędy
kwiatostanowe i 16 klonów czosnku nie tworzącego pędów kwiatostanowych metodą
witryfikacji. Ponadto umieszczono w kulturach in vitro 10 obiektów czosnku nie tworzącego
pędów kwiatostanowych. Przeprowadzono aklimatyzację w szklarni i następnie wysadzono
w polu 350 roślin z kultur in vitro czosnku (z 9 obiektów) i 120 roślin szalotki (z 2
obiektów), odtworzonych z eksplantatów przechowywanych w ciekłym azocie.
3. Wymierne rezultaty realizacji zadania
Ogólnopolski program ochrony zasobów genetycznych roślin warzywnych stanowi
element zobowiązań Polski wynikających z ratyfikowanej Konwencji o różnorodności
biologicznej. Zabezpieczenie i zrównoważone wykorzystywanie zmienności genetycznej
starych
i nowych odmian, prymitywnych populacji miejscowych oraz spokrewnionych dzikich
gatunków jest niezbędne dla zwiększania produkcji roślinnej i zapewnienia bogatego źródła
materiałów do hodowli i różnorodnych badań naukowych w chwili obecnej i dla przyszłych
pokoleń. Zmienność genetyczna roślin warzywnych i spokrewnionych dzikich gatunków
stanowi niezbędny materiał wyjściowy do genetycznego udoskonalania roślin warzywnych
zarówno w procesie hodowli twórczej, selekcji prowadzonej przez rolników oraz we
współczesnej biotechnologii, służących zaspokajaniu potrzeb człowieka.
Wykonana charakterystyka zasobów genowych pod względem cech botanicznych,
genetycznych, użytkowych i i komputerowa baza danych ułatwia odbiorcom korzystanie z
materiałów zgromadzonych w banku genów i wydatnie skraca okres wyszukiwania
materiałów o pożądanych parametrach. Materiały zgromadzone w banku genów są
wykorzystywane w projektach badawczych, w programach promujących zrównoważone
rolnictwo, rolnictwo ekologiczne oraz służą do reintrodukcji w rejony pierwotnego ich
występowania. Bank genów, zwłaszcza w dobie szybko następujących przemian
gospodarczych służy, jako forma zabezpieczania na bieżąco dorobku polskich hodowców:
wartościowych materiałów hodowlanych i polskich odmian warzyw wyhodowanych w
ostatnich 40 latach, które po skreśleniu z rejestru bardzo szybko znikają z rynku. W banku
genów są również przechowywane materiały hodowlane aktualnie wykorzystywane w
programach badawczych lub po ich zakończeniu. Materiały te służą, jako rezerwa do
dalszych badań lub do ponownego wykorzystania w innych badaniach. Materiały z banku
genów są wykorzystywane w różnorodnych badaniach, do celów dydaktycznych i
popularyzatorskich na uniwersytetach, w szkołach średnich, Ośrodkach Doradztwa
Rolniczego, itp. Prowadzona jest aktywna współpraca z placówkami naukowo-badawczymi
w kraju i za granicą, realizowane są wspólne programy badawcze, uczestniczymy w pracach
międzynarodowych grup roboczych, prowadzona jest wymiana prób i informacji z innymi
bankami genów i instytucjami w kraju i za granicą.
4. Rola partnerów w realizacji zadania (ze szczególnym uwzględnieniem organów
administracji publicznej)
Realizacja omawianego zadania o zasięgu ogólnopolskim w dużym stopniu uzależniona
jest od współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, firmami hodowlano
nasiennymi, organizacjami pozarządowymi działającymi w zakresie ochrony
bioróżnorodności, organami administracji lokalnej.
W 2009 roku przy realizacji zadania korzystano z pomocy: „I. Warz. - PNOS" Sp. z o.o.
w Regułach, PHRO w Krzeszowicach, CNOS PNO Stacji Hodowlano-Nasienna w Iłówcu,
Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie,
Uniwersytetu Warszawskiego i Wrocławskiego, Leśnego Banku Genów w Kostrzycy,
Instytutu Dendrologii w Kórniku, Instytutu Genetyki Roślin w Poznaniu, SGGW w
Warszawie, COBORU Słupia Wielka, IHAR Radzików, EKOLAND, Polskiego Klubu
Ekologicznego w Krakowie, Małopolskim Urzędem Wojewódzkim w Krakowie, Wigierskim
Parkiem Narodowym, Centrum Doradztwa Rolniczego w Radomiu, Stowarzyszenia Dla
Dawnych Odmian i Ras, rolników indywidualnych. Współpraca ta dotyczyła: prowadzenia
kolekcji polowych na zlecenie banku genów; rozmnażania i oceny wartości gospodarczej;
przydatności zasobów genetycznych; oceny poziomu odporności na choroby i szkodniki oraz
warunki stresowe; korzystanie z doświadczeń wykwalifikowanych specjalistów; pomoc w
organizowaniu ekspedycji; prowadzenie inwentaryzacji zasobów genetycznych w terenie;
praktycznej znajomości uprawy odmian miejscowych warzyw, itp.