Badania naukowe i pomoc terapeutyczna osobom prześladowanym

Badania naukowe i pomoc terapeutyczna
osobom prześladowanym z przyczyn politycznych.
Badania PTSD.
Katedra Psychoterapii, ul. Lenartowicza 14, 31-324 Kraków
Poglądy na przełomie XIX i XX wieku – nerwica urazowa
Od chwili powstania nowoczesnej psychiatrii, problematyka następstw urazów
psychicznych i fizycznych, ich wpływu na rozwój objawów i określonych zespołów
zaburzeń psychicznych stanowiła przedmiot badań i dyskusji.
Przez długi czas w medycynie istniało przekonanie, że wiele spośród, jak to wówczas
określano „chorób umysłowych” ma swe przyczyny w dramatycznych przeżyciach,
doznaniu intensywnego strachu, bodźców o ponadprzeciętnej sile, czy niespotykanego
cierpienia.
Następstwa zespołu KZ-syndrom – wzorce adaptacji (Orwid M., 1962)
• Typ I – upośledzone funkcjonowanie społeczne – skargi na osłabienie fizyczne,
męczliwość, apatię, niechęć do nawiązywania relacji
• Typ II – hiperkompensacja – zaburzenie pełnienia ról przejawiające się
w nadmiernej aktywności społecznej
• Typ III – zachowana zdolność do funkcjonowania społecznego przy licznych
skargach na subiektywne trudności w dostosowaniu się do konwencji społecznych
i obowiązujących norm.
W pracach uczestniczyło kilkadziesiąt osób m. in.:
zespół Da Costy
(serce żołnierskie)
1864
„nerwica urazowa”
(„Traumatic
Neurosis”)
1884
(Oppenheim
i Charcot)
lata 1893-95
publikacje Janeta, Breuera, Freuda
Les nevroses
traumatiques
Zur Psychoanalyse
der Kriegneurosen
1896
Crocq
1919
dzieło Freuda
oraz
Ferencziego,
Abrahama,
Simmela
i Jonesa
jeden z pierwszych opisów pobudzenia
autonomicznego układu nerwowego pod
wpływem stresu
• Antoni Kępiński
tzw. wstrząsy moralne lub emocjonalne
przyczyną histerii, zaburzeń dysocjacyjnych
i konwersyjnych
• Wanda Półtawska
przyczyny objawów w przeżyciach
psychicznych
popularyzacja terminu nerwicy urazowej we
Francji
pierwszy tom Międzynarodowej Biblioteki
Psychoanalizy
Nerwica urazowa wg Freuda i in. (1919):
•
przyczyna – uraz psychiczny, forsowne przełamanie obron
•
silne objawy dezorganizacji psychicznej (odtwarzanie objawów poza świadomą
kontrolą)
•
objawy wszechstronnego ogólnego osłabienia
•
nawracający lęk służący wzmocnieniu mechanizmów obronnych
Ówcześnie w opisach dominowały objawy astazji (niemożności utrzymania pozycji
stojącej) oraz abazji (zaburzenia koordynacji ruchów uniemożliwiającego chodzenie)
obecnie praktycznie nieobserwowane. Niewątpliwie „teatralny” obraz zaburzenia
przyczynił się do rozpowszechnienia podglądów m.in. Kretschmera, iż zasadniczą rolę w
powstawaniu nerwicy urazowej odgrywa „brak woli do wyzdrowienia” oraz czynnik
roszczeniowy.
Na ziemiach polskich już na początku XX wieku poświęcono wiele uwagi opisowi
i leczeniu zaburzeń histerycznych.
• Stanisław Kłodziński
• Maria Orwid
• Adam Szymusik
• Antoni Teutsch
• Roman Leśniak
Powstało łącznie ponad 200 publikacji w czasopismach krajowych i zagranicznych.
Zespół stresu pourazowego (PTSD) - aktualne kryteria rozpoznania
Obecnie do rozpoznania zaburzenia stresowego pourazowego wg klasyfikacji ICD-10
niezbędne jest stwierdzenie:
a) narażenia na sytuację lub wydarzenie (oddziałujące krótko lub długotrwale)
o cechach wyjątkowo zagrażających lub katastroficznych, które mogłoby
spowodować przenikliwie odczuwane cierpienie u niemal każdego,
b) występowania u osoby uporczywego przypominania sobie lub „odżywanie”
stresora w postaci zakłócających „przebłysków” (ang. flashbacks), żywych
wspomnień lub powracających snów albo w postaci gorszego samopoczucia
w sytuacji zetknięcia się z okolicznościami przypominającymi stresor lub
związanymi z nimi,
c) unikanie przez osobę lub preferowanie unikania okoliczności przypominających
stresor lub związanych z nimi,
d) częściowej lub całkowitej niezdolności do odtworzenia pewnych ważnych
okoliczności zetknięcia ze stresorem,
e) uporczywie utrzymujących się objawów zwiększonej psychologicznej wrażliwości
i stanu wzbudzenia (trudności w zasypianiu lub podtrzymywaniu snu, drażliwość
lub wybuchy gniewu, trudności koncentracji, nadmierna czujność).
Od lat 80 Katedra Psychiatrii, obecnie Katedra Psychoterapii Collegium Medicum
Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie prowadzi konsultacje Osób Prześladowanych ze
Względów Politycznych. Dało to podstawę do opracowania wielu projektów
terapeutycznych i programów badawczych.
600
500
400
300
200
100
0
1989-1995
1996-2002
2003-2010*
liczba przyjęć pierwszorazowych
* dane szacunkowe
„Każdy żołnierz na froncie zdolny jest do objawów, co też można uogólnić celem
wyciągnięcia wniosków i dla celów powojennych.” (Artwiński, 1918).
Poglądy po II wojnie światowej – badania europejskie
W latach 1998 – 2010 realizowano m.in. następujące projekty:
1. Zaburzenia snu w przebiegu zespołu stresu pourazowego
projekt Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
2. Medical Rehabilitation Centers for Torture Survivors in Central Europe
KZ – syndrom
W latach 50. rozpoczęto w Krakowie badania byłych więźniów hitlerowskich obozów
koncentracyjnych.
Efektem prac było usystematyzowanie rozpoznania KZ-syndromu, opisanie jego dynamiki,
mechanizmów adaptacyjnych oraz innych specyficznych problemów klinicznych.
Objawy KZ-syndromu:
•
hipermnezja, przypomnienia urazu (Półtawska W., 1967),
•
unikanie, hiperkompensacja, adaptacja (Orwid M.,1962),
•
pobudzenie autonomicznego układu nerwowego.
projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej.
3. Diagnostics and treatment of posttraumatic disorders in survivors of political
persecution in Poland
projekt finansowany przez Organizację Narodów Zjednoczonych
(Voluntary Fund for Victims of Torture).
4. Joining strategies for the rehabilitation of torture victims in accession countries
projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej.
5. Zaburzenia osobowości u osób narażonych na uraz we wczesnym dzieciństwie
projekt Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Opracowanie: dr hab. med. Krzysztof Rutkowski; lek. Michał Mielimąka; [email protected]