2. Czy obowiązek przeprowadzenia dodatkowych
advertisement
Pytanie Czy obowiązek przeprowadzenia dodatkowych badań kierowców, wynikający z przepisów rozporządzenia w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami dotyczy również pracownika, któremu doraźnie wydano polecenia wyjazdu przy użyciu samochodu służbowego bądź samochodu prywatnego ? Odpowiedź Obowiązkiem pracodawcy jest wskazanie w skierowaniu na badania profilaktyczne pełnej i rzetelnej informacji o rodzaju wykonywanej przez pracownika pracy i istniejących na danym stanowisku pracy zagrożeniach, a więc poinformowanie, iż pracownik w ramach swoich obowiązków pracowniczych kieruje samochodem. Decyzja o zakresie koniecznych badań należy jednak do lekarza przeprowadzającego badanie profilaktyczne. W opinii autora niniejszego opracowania, w sytuacji gdy kierowanie pojazdem stanowi obowiązek pracowniczy, zasadnym w świetle obowiązujących przepisów prawa jest poszerzenie zakresu badań o konsultację okulistyczną oraz przeprowadzenie badania oceniającego widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia. Odbycie podróży służbowej samochodem nie stanowi samo w sobie wykonania obowiązków służbowych, ale stanowi środek transportu do miejscowości docelowej w której pracownik zobowiązany jest wykonać określone zadanie. Krótki opis stanu faktycznego Znowelizowane przepisy rozporządzenia w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami poszerzają zakres obowiązkowych badań, którym należy poddać osobę posiadającą prawo jazdy kategorii A, B, B1, B+E, T, która kieruje pojazdem w ramach obowiązków służbowych. W odniesieniu do takiej osoby obligatoryjne stanie się (przed dopuszczeniem do wykonywania obowiązków związanych z kierowaniem pojazdem) poddanie jej specjalistycznym badaniom wzroku. Czy nowa regulacja w/w rozporządzenia obejmuje wszystkie osoby, które posiadając prawo jazdy określonej kategorii, kierują pojazdem w ramach obowiązków służbowych? Czy obowiązek przeprowadzenia dodatkowych badań kierowców, wynikający z przepisów, dotyczy więc nie tylko pracowników, którzy w sposób stały i systematyczny użytkują samochód służbowy (np. przedstawiciel handlowy, przedstawiciel medyczny, serwisant, kadra kierownicza), lecz również np. pracownika zatrudnionego przy pracy biurowej-urzędniczej, któremu doraźnie wydano polecenia odbycia podróży służbowej przy użyciu samochodu służbowego bądź samochodu prywatnego (w tym przypadku przy rekompensacie poniesionych przez pracownika kosztów)? Podstawa prawna ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym ( t.j. Dz.U. z 2012 r., poz.1265 z późn.zm.) ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2012r., poz1137 z późn. zm.) rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 1996 r. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.) rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami (t.j. Dz.U. z 2013r., poz.133) rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 kwietnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami ( Dz.U. z 2011 r. Nr 88, poz.503 ) Uzasadnienie Na wstępie wskazać należy, iż w polskim porządku prawnym status kierowcy i osób kierujących pojazdami w ramach obowiązków służbowych oraz powinności pracodawcy związane z wykonywaniem tego rodzaju pracy mogą kształtować się różnorodnie. Inna jest sytuacja osób zatrudnionych na stanowisku kierowcy, podlegających ustawie o transporcie drogowym, inna osób nie podlegających tej ustawie np. kierowcy przewożący do 9 osób (niezarobkowo), kierowcy przewożący towary pojazdem o masie do 3,5 t, a inna także w przypadku pracowników zatrudnionych na innych stanowiskach, ale kierujących w ramach obowiązków zawodowych pojazdami służbowymi (o masie do 3,5 t). W stosunku do ostatniej kategorii pracowników, a z taką sytuacją mamy do czynienia w przedstawionym stanie faktycznym, stosuje się przepisy kodeksu pracy oraz ustawy prawo o ruchu drogowym. W związku z powyższym zasadniczymi aktami regulującymi kwestie badań lekarskich pracowników są rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy oraz rozporządzenie w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami. Zgodnie z § 4 rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy, badanie profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. Skierowanie powinno zawierać: 1) określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane, 2) w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy - określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu, 3) w przypadku pracowników - określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony, 4) informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, o których mowa w pkt 2 i 3, czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach. Pracodawca kierujący pracownika na wstępne lub okresowe badania lekarskie zobowiązany jest więc wskazać w skierowaniu jakiego rodzaju obowiązki ma wykonywać pracownik i wiążące się z ich wykonywaniem zagrożenia. W przypadku osób, które w ramach swoich obowiązków, na polecenie pracodawcy, posługują się środkiem komunikacji w postaci samochodu, bez znaczenia dla treści skierowania na badania pozostaje tytuł prawny do tego samochodu. Tytuł prawny do pojazdu, którym posługuje się pracownik w ramach wykonywania swoich obowiązków, ma bowiem znaczenie dla ewentualnego rozliczania kosztów z tym związanych miedzy pracownikiem, a pracodawcą. Z punktu widzenia badań lekarskich znaczenie ma bowiem tylko rodzaj pracy wykonywanej w ramach łączącego strony stosunku pracy, a nie własność narzędzi którymi się przy tym posługuje pracownik. Z tego względu, w przypadku stanowisk, na których występuje konieczność kierowania pojazdami, w skierowaniu na wstępne badania lekarskie kandydata, a następnie w skierowaniach na badania okresowe i kontrolne pracownika, pracodawca powinien zamieścić stosowną informację na ten temat. Wskazanie powyższej okoliczności pozwoli lekarzowi medycyny pracy na przeprowadzenie badań we właściwym zakresie. Przechodząc do meritum pytania zauważyć należy, iż dotyczy ono przepisu §4 pkt 5 rozporządzenia w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami wprowadzonego rozporządzeniem z dnia 15 kwietnia 2011 r., zmieniającym rozporządzenie w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, skierowanie w celu wykonania konsultacji okulistycznej oraz przeprowadzenia badania oceniającego widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia jest obligatoryjne w odniesieniu do osoby posiadającej prawo jazdy kategorii A, A1, B, B1, B+E, T, kierującej pojazdem w ramach obowiązków służbowych. Na tle powyższego przepisu istnieje spór co do konieczności przeprowadzenia ww. badań w sytuacji, gdy pracownik w ramach swoich obowiązków służbowych jedynie sporadycznie kieruje samochodem służbowym. Według jednego poglądu zarówno wykładnia gramatyczna, jak i celowościowa nie uzasadnia twierdzenia o konieczności przeprowadzania dodatkowych badań lekarskich pracownika pod kątem uprawnień do prowadzenia pojazdu w sytuacji sporadycznego prowadzenia samochód dla celów służbowych (zob. J. Dżedzyk, Dodatkowe badania lekarskie w związku ze sporadycznym prowadzeniem, dla celów służbowych, osobowego samochodu służbowego lub prywatnego, Lex). Według drugiego stanowiska lekarz medycyny pracy ma obowiązek kierować pracowników, którzy prowadzą w ramach zatrudnienia np. samochody osobowe, na dodatkowe konsultacje okulistyczne oraz badania oceniające widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia (zmiana wprowadzona w rozporządzeniu w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami). Na obligatoryjny obowiązek przeprowadzenia dodatkowych badań i konsultacji okulistycznych nie ma wpływu częstotliwość, z jaką samochód będzie wykorzystywany przy realizacji obowiązków. Bez znaczenia pozostaje więc okoliczność czy pracownik korzysta z samochodu codziennie, czy sporadycznie. Prawidłowość powyższych rozważań potwierdziło w swoim stanowisku Ministerstwo Zdrowia (stanowisko z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, znak pisma: MZ-BP-P-0620-6142-2/OG/11) wskazując, że takie działanie ma na celu dostosowanie rodzimych przepisów do dyrektyw UE. Zdaniem sporządzającego niniejszą opinię bardziej przekonywujący jest drugi z ww. poglądów. Trudno bowiem uznać za zasadne uzależnianie konieczności przeprowadzenia badań od częstotliwości korzystania z samochodu dla celów służbowych. Co do zasady bowiem, konieczność posiadania odpowiednich predyspozycji lub raczej braku przeciwskazań nie jest zależna od czasu prowadzenia samochodu. Ponadto pierwsze z ww. stanowisk byłoby trudne do zastosowania w praktyce. Nie jest bowiem jasne jaki okres prowadzenia samochodu skutkowałby koniecznością przeprowadzenia stosownych badań, a jaki nie rodziłby takiego obowiązku. Sytuacje w tym zakresie mogą być bowiem bardzo różnorodne. Przykładowo osoba zatrudniona na stanowisku innym niż kierowca, w ramach swoich obowiązków pracowniczych, może teoretycznie wykorzystywać samochód służbowy raz w miesiącu lub kilka razy na dzień. Brak definicji sporadycznego, doraźnego kierowania samochodem nie pozwoliłby na jednoznaczne rozgraniczenie obowiązków związanych z koniecznością przeprowadzenia badań lekarskich. Należy zaakceptować też najnowsze stanowisko Ministerstwa Zdrowia z dnia 1 marca 2012 r., iż konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań w stosunku do osób nie zatrudnionych na stanowisku kierowcy występuje w sytuacji, gdy prowadzenie pojazdu, choćby sporadyczne, stanowi obowiązek pracownika, a kieruje on samochodem w celach służbowych (zob. odpowiedź z dnia 26 marca 2013 r. podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upoważnienia ministra - na interpelację nr 14954 w sprawie doprecyzowania i interpretacji przepisu rozporządzenia w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=0E7C12D3&view=null). W tym sensie, o ile uznać można, iż nie stanowi wykonywania obowiązków pracowniczych np. odbywanie za zgodą pracodawcy podróży służbowej samochodem (obowiązkiem pracownika jest jedynie wykonanie pracy w miejscowości docelowej odbycia podróży, a nie wykonanie np. przewozu towaru czy osób), to wydaje się niewłaściwe jednak stwierdzenie, iż nie stanowi w żadnej sytuacji wykonywania obowiązków pracowniczych świadczenie pracy z wykorzystaniem samochodu prywatnego w zamian za ekwiwalent z tego tytułu. Jak już wspomniano wcześniej, tytuł prawny do pojazdu nie ma, zdaniem sporządzającego niniejszą opinię, znaczenia dla zakwalifikowania danego działania pracownika jako wykonywania obowiązku pracowniczego, czy też odmówienia mu tego przymiotu. Dla oceny, czy prowadzenie pojazdu odbywa się w ramach obowiązków służbowych, znaczenie ma, czy zadanie wykonywane jest w ramach rodzaju pracy określonego w umowie i bez znaczenia jest tu, zdaniem autora niniejszego opracowania, czy odbywa się ono na podstawie określonego dla pracownika zakresu obowiązków, czy też jest następstwem realizacji prawnie skutecznego polecenia służbowego pracodawcy, czy ewentualnie w ramach powierzenia innej pracy w sytuacjach określonych w kodeksie pracy. Nadmienić należy, iż w opinii Ministerstwa Zdrowia (zob. odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upoważnienia ministra na interpelację nr 1935 w sprawie obowiązku przeprowadzania badań pracowników posiadających już prawo jazdy kategorii A, A1, B, B1, B+E, T, którzy oprócz czynności wykonywanych w ramach podstawowej umowy o pracę sporadycznie kierują pojazdami w ramach przejazdów służbowych (http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=4A744D4E& view=null)) obowiązek dodatkowych badań dla pracowników kierowców nie jest zagadnieniem nowym, które pojawiło się dopiero na gruncie ww. nowelizacji. Zdaniem Ministerstwa już na gruncie przepisów kodeksu pracy, obowiązujących także przed wprowadzeniem powyższej noweli, a konkretnie art. 229 § 8, i § 4 rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wynikał wymóg kierowania pracownika przez pracodawcę na badania profilaktyczne, na podstawie skierowania, w którym oprócz określenia stanowiska powinny znaleźć się informacje o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia, warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki pomiarów i badań czynników szkodliwych dla zdrowia wykonanych na tych stanowiskach. Zgodnie z ww. rozporządzeniem lekarz, przeprowadzając badanie profilaktyczne, uwzględnia określone w załączniku nr 1 rozporządzenia, wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, w tym przywołane pod nr V, pkt 2, w którym określono, że przy wykonywaniu prac wymagających pełnej sprawności psychoruchowej (w tym mieści się praca kierowcy) w zakres wymaganego badania wstępnego, poza badaniem ogólnym wykonywanym przez lekarza orzekającego, wchodzą obligatoryjnie: badanie ogólne, badanie okulistyczne i neurologiczne oraz testy sprawności psychoruchowej, wykonywane przez psychologa. W przypadku badań okresowych badania te wykonywane są tylko wówczas, gdy lekarz orzekający uzna je za niezbędne. Wskazówki metodyczne skierowane są jednak nie do pracodawcy, a do lekarza przeprowadzającego badanie. W opinii zaś Konsultanta Krajowego w dziedzinie medycyny pracy (zob. stanowisko Krajowego Konsultanta w dziedzinie medycyny pracy z dnia 7 marca 2008 r. potwierdzone stanowiskiem Krajowego Konsultanta w dziedzinie medycyny pracy z dnia 15 lutego 2011 r. http://www.imp.lodz.pl/upload/konsultant/Kryteria_ zdrowotne.pdf) osoby kierujące w ramach obowiązków pracowniczych samochodem muszą spełniać minimalne kryteria zdrowotne (oprócz innych wynikających z charakteru pracy) określone w rozporządzeniu w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, dla danej kategorii prawa jazdy. Oznacza to, zdaniem sporządzającego niniejszą opinię, że nowelizacja będące przedmiotem niniejszego opracowania, stanowi jedynie doprecyzowanie dotychczas obowiązujących przepisów prawa. Wynika z powyższego, iż zarówno na gruncie znowelizowanych przepisów, jak i przed ich wejściem w życie, lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne w oparciu o informacje zawarte w skierowaniu pracodawcy ustala zakres niezbędnych badań, w tym wydaje się zasadne, iż obejmuje on konsultacje okulistyczną oraz przeprowadzenie badania oceniającego widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia. Wskazać jednak należy, iż kwestie związane z zakresem badań koniecznych do przeprowadzenia, na dzień dzisiejszy, nie są zależne od decyzji pracodawcy. Ostatecznie bowiem to lekarz medycyny pracy podejmuje decyzję o zakresie koniecznych do przeprowadzenia badań. Obowiązkiem pracodawcy jest zaś rzetelne wskazanie istniejących na danym stanowisku pracy zagrożeń, a więc poinformowanie, iż pracownik w ramach swoich obowiązków pracowniczych kieruje samochodem. Ponadto należy wskazać, iż w sytuacji, gdy pracownikowi wykonującemu pracę niewymagającą kierowania pojazdami zostaje polecone wykonywanie nowych czynności w ramach zajmowanego stanowiska, pracodawca ma obowiązek sprawdzić, czy jest on zdolny do ich wykonywania. Wymaga to skierowania pracownika na badania lekarskie ze wskazaniem, że jego zakres obowiązków ulega rozszerzeniu o zadania związane z prowadzeniem np. samochodu osobowego. radca prawny dr Marcin Adamczyk Ekspert w ramach projektu „Dobre prawo - sprawne rządzenie” Wykaz wykorzystanego orzecznictwa oraz publikacji stanowisko Ministra Zdrowia z 28 czerwca 2011 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami (MZBP-P-0620-6142-2/OG/11); odpowiedź z dnia 26 marca 2013 r. podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia z upoważnienia ministra - na interpelację nr 14954 w sprawie doprecyzowania i interpretacji przepisu rozporządzenia w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, (http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=0E7C12D3&view =null); odpowiedź z dnia 1 marca 2012 r. podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia z upoważnienia ministra na interpelację nr 1935 w sprawie obowiązku przeprowadzania badań pracowników posiadających już prawo jazdy kategorii A, A1, B, B1, B+E, T, którzy oprócz czynności wykonywanych w ramach podstawowej umowy o pracę sporadycznie kierują pojazdami w ramach przejazdów służbowych (http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=4A744D4E&view =null); stanowisko Krajowego Konsultanta w dziedzinie medycyny pracy z dnia 7 marca 2008 r. potwierdzone w stanowisku Krajowego Konsultanta w dziedzinie medycyny pracy z dnia 15 lutego 2011r. (http://www.imp.lodz.pl/upload/konsultant/Kryteria_zdrowotne.pdf); Niniejsza porada prawna nie jest oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Udzielane porady prawne nie mogą być wykorzystywane w jakichkolwiek postępowaniach sądowych, administracyjnych i innych, jako dowód na poparcie stanowiska stron, posiadają bowiem walor doradczo-informacyjny.
