Nowe stanowiska bylicy skalnej Artemisia eriantha Ten. w

ANNA DELIMAT1 , TOMASZ BORUCKI2
Instytut Ochrony Przyrody PAN, Tatrzańska Stacja Terenowa
34-501 Zakopane, ul. Antałówka 13,
e-mail: [email protected]
2
Rabka
e-mail: [email protected]
1
Nowe stanowiska bylicy skalnej
Artemisia eriantha Ten. w Tatrach Wysokich
Bylica skalna Artemisia eriantha należy do rodziny astrowatych (złożonych) Asteraceae (Compositae) i jest byliną o grubym,
rozgałęzionym kłączu, z którego wyrastają łukowato wzniesione
łodygi, sięgające 5–15 (20) cm. Cała roślina jest jedwabiście, filcowato owłosiona i wydziela silny, aromatyczny zapach. Dolne
i środkowe liście są ogonkowe, w zarysie trójkątne, trójdzielne,
z odcinkami trójłatkowymi; górne pierzastodzielne, prawie siedzące, często całobrzegie. Kuliste koszyczki koloru bladożółtego
zebrane są w szczytowe grona. Kwitnie w lipcu i sierpniu.
Jest gatunkiem wysokogórskim, środkowoeuropejskim, występującym w wilgotnych szczelinach skał, zarówno węglanowych, jak i kwaśnych (Żukowski 1971). Ogólny zasięg tego
gatunku obejmuje Alpy, Karpaty, Pireneje, Apeniny i góry Półwyspu Bałkańskiego (Tutin i in. 1976). Bylica skalna związana
jest ze zbiorowiskami szczelin skalnych i uważa się ją za gatunek charakterystyczny dla zespołu Drabo-Artemisietum (Pawłowski 1972, Matuszkiewicz 2001).
Bylica skalna należy do najrzadszych składników polskiej
flory, znana jest z pojedynczych stanowisk, wyłącznie w Tatrach
(ryc. 1, tab. 1). Została zamieszczona w Polskiej czerwonej księdze roślin (Baryła 2001) w kategorii LR (gatunek rzadki, niższego ryzyka) oraz na „czerwonych listach roślin zagrożonych”:
34
o
19
o
o
19
8
23
o
50
o
54
o
11
1400
1000
6
10 9
5 km
160
0
3
0
18
7
0
12
45
13 2
1
0
Ryc. 1. Rozmieszczenie bylicy skalnej Artemisia eriantha Ten. w Tatrzańskim Parku Narodowym: 1–11
– stanowiska znane z literatury, 12–13 nowe stanowiska (objaśnienia w tabeli 1).
Fig. 1. Distribution of Artemisia eriantha Ten. in the Tatra National Park: 1–11 stations known from the
literature, 12–13 – new stations (explanations in table 1).
1200
50
o
00
14
15
100
35
36
Mięguszowiecki Szczyt Wielki
Niżne Rysy
Koło (nad Zadnim Stawem pod Kołem)
Pod Cubryną
Piarg nad Morskim Okiem
Ciemniak – Rzędy Tomanowe
Pod Zadnim Mnichem
Baniste koło Błyszcza
Piekło pod Kopą Kondracką
Piekło pod Kopą Kondracką
Kamienista
Ściana Niżnej Galerii Cubryńskiej
Ściana Kazalnicy Mięguszowieckiej
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Stanowisko Położenie
Station
Location
1640
1870
2080
1670
1635
1945
2150
1610–1825 (1930)
(1460) 1500
ok. 1710
1800–1900
1800–1900
1590–1650 (1700)
Nowe stanowisko /New station/
Nowe stanowisko /New station/
Piękoś-Mirkowa, Miechówka 1999
Piękoś-Mirkowa, Miechówka 1999
Piękoś-Mirkowa, Miechówka 1999
Piękoś-Mirkowa i in. 1996;
Piękoś-Mirkowa, Miechówka 1998
Radwańska-Paryska 1950
leg. Motyka (KRAM) 1929;
Pawłowski 1930;
leg. Jasiewicz (KRAM) 1953
Pawłowski i in. 1928
leg. Pawłowski (KRAM) 1927;
Pawłowski i in. 1928
leg. Wallisch (KRAM) 1926
leg. Pawłowski (KRAM) 1926;
Pawłowski i in. 1928
leg. Pawłowski (KRAM) 1926;
Pawłowski i in. 1928
Wysokość (m n.p.m.) Źródło
Altitude (m)
Source
Tab. 1. Stanowiska bylicy skalnej Artemisia eriantha Ten. w polskich Tatrach
Table 1. Stations of Artemisia eriantha Ten. in Polish portion of the Tatra Mts
Ryc. 2. Nowe stanowiska bylicy skalnej Artemisia eriantha w Tatrach
Wysokich na mapie topograficznej Sztabu Generalnego WP 1: 10 000
(objaśnienia w tabeli 1).
Fig. 2. New stations of Artemisia eriantha Ten. in the Tatra Mts on
topographic map of the General Headquarters of the Polish Army
(explanations in table 1).
ogólnopolskiej (Zarzycki, Szeląg 2006) i dla polskich Karpat
(Mirek, Piękoś-Mirkowa 1992) z kategorią R.
Nowe stanowisko (1 na ryc. 2), znalezione 2 lipca 2002 r.,
znajduje się ok. 150 m od dna Małego Kotła Mięguszowieckiego, w lewym (orograficznie) kominie wschodniej ściany Niżniej
Galerii Cubryńskiej w masywie Cubryny, na wysokości ok.
1870 m, w terenie o nastromieniu 70–80o (dojście „trudne” – III).
Bylica skalna rośnie tu w strefie kruchych skał mylonitowych,
w szczelinach i na małych półeczkach skalnych, na których
37
wytworzyła się cienka warstwa gleby inicjalnej (litosol). Gleba
na tym stanowisku była wilgotna i zawierała ponad 50% części szkieletowych. Z analizy próbki gleby wynika, że posiadała
ona stosunkowo wysokie pH zarówno w H2O (6,5), jak i KCl
(6,2), zawierała 5,39% węgla organicznego oraz 0,63% azotu
ogólnego. Stosunek C/N w częściach ziemistych wynosił 8,6. W
próbce gleby z wierzchnich poziomów genetycznych oznaczono
również zawartość K2O (10,00 mg/kg) i MgO (5,64 mg/kg).
Populacja bylicy liczy kilka osobników. W pobliżu tego stanowiska stwierdzono występowanie następujących roślin: dzwonka alpejskiego Campanula alpina, fiołka dwukwiatowego Viola
biflora, goździka lodnikowego Dianthus glacialis, goryczki przezroczystej Gentiana frigida, gnidosza dwubarwnego Pedicularis
oederi, jaskrów: alpejskiego Ranunculus alpestris i halnego (górskiego) R. pseudomontanus, kostrzewy barwnej Festuca picta,
lepnicy bezłodygowej Silene acaulis, lilijki alpejskiej Lloydia serotina, macierzanki halnej Thymus alpestris, marchwicy pospolitej Mutellina purpurea, nawłoci alpejskiej Solidago alpestris,
niebielistki trwałej Swertia perennis, pierwiosnka maleńkiego
Primula minima, przetacznika różyczkowego Veronica aphylla,
rdestu żyworodnego Polygonum viviparum, szelężnika wysokogórskiego Rhinanthus alpinus, turzycy zawsze zielonej Carex
sempervirens, skalnic: gronkowej Saxifraga paniculata, nakrapianej S. aizoides i naprzeciwlistnej S. oppositifolia, szczawioru alpejskiego Oxyria digyna, ukwapu karpackiego Antennaria
carpatica, wierzby wykrojonej Salix retusa i zawilca narcyzowego Anemone narcissifolia, oraz kilku gatunków typowych dla
podłoża węglanowego: dębika ośmiopłatkowego Dryas octopetala, pępawy Jacquina Crepis jacquinii, przytulii nierównolistnej
Galium anisophyllon, stokrotnicy górskiej Bellidiastrum michelii
i zerwy kulistej Phyteuma orbiculare.
Drugie dotąd nie notowane w literaturze stanowisko Artemisia eriantha zostało odkryte 29 września 2006 r. w ścianie
Kazalnicy Mięguszowieckiej nad Czarnym Stawem pod Rysami,
na wysokości ok. 1640 m n.p.m. (2 na ryc. 2). Bylica rośnie
tu w szczelinach i rysach dolnej, niemal pionowej partii ściany o ekspozycji północno-wschodniej. Na wysokości 2,5 m od
podstawy ściany, na prawie litej skale naliczono 6 osobników.
Obok, nieco wyżej, kilkanaście metrów w kierunku południo38
wo-wschodnim, w linii i na prawo od mylonitowego komina (o
jasnych, kruchych skałach) z nyżą, na wysokości 5–15 m od
podstawy ściany stwierdzono występowanie 23 osobników bylicy skalnej. W kominie jest stały ciek wodny z Kotła Kazalnicy (tzw. „Sanktuarium”). Na tym stanowisku w bezpośrednim
otoczeniu populacji bylicy skalnej rosną następujące rośliny:
paprotnica krucha Cystopteris fragilis, skalnica nakrapiana,
jaskier skalny Ranunculus oreophilus, gęsiówka alpejska Arabis alpina, szczawiór alpejski i słonecznica wąskolistna Heliosperma quadridentatum.
Opisane wyżej populacje bylicy skalnej, mimo że rzadkie
i niezbyt liczne, nie są obecnie zagrożone. Ich specyficzne siedlisko w strefach kruchych skał mylonitowych nie jest terenem
atrakcyjnym dla taterników uprawiających wspinaczkę skalną.
Ten rzadki gatunek w Polskiej czerwonej księdze roślin (Baryła 2001) został zakwalifikowany do taksonów niższego ryzyka.
Obie nowo znalezione populacje bylicy skalnej nie należą do
zbyt licznych, ale nie stwierdzono ich zagrożenia ani ze strony
czynników antropogenicznych ani naturalnych.
Autorzy serdecznie dziękują Pani Prof. dr hab. Annie Miechówce za
wykonanie analiz glebowych.
SUMMARY
New localities of Artemisia eriantha Ten. in the Tatra Mts
Artemisia eriantha Ten. is one of the rarest elements of the Polish
flora. In Poland the species has hitherto been recorded from a very few
localities limited to the Tatra Mts. In 2002 and 2006 two new localities
were discovered in the Polish Tatra in the vicinity of the Morskie Oko
Lake: in eastern part of Niżnia Galeria Cubryńska at the altitude
of about 1870 m in the Cubryna mountain range over Mały Kocioł
Mięguszowiecki, and in the wall of the Kazalnica Mięguszowiecka
over Czarny Staw Pod Rysami Lake at the altitude of about 1640
m. A. eriantha grows on zone of fragile mylonite rocks at both these
localities. They are situated in areas unattractive for tourists or
39
climbers. Therefore, despite the fact that the populations are relatively
small they do not seem to be threatened by anthropogenic or natural
factors.
PIŚMIENNICTWO
Baryła J. 2001. Artemisia eriantha Ten. Bylica skalna. W:
Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga
roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Bot. im. W. Szafera, PAN
i Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 373–375.
Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk
roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H.1992. Contemporary threat to the
vascular flora of the Polish Carpathians (S. Poland). Veröff. Geobot.
Inst. ETH, Stiftung Rübel, Zürich, 107: 151–162.
Pawłowski B., Sokołowski M., Wallisch K. 1928. Zespoły roślin w
Tatrach. Część VII. Zespoły roślinne i flora doliny Morskiego Oka.
Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. PAU 67, Dz. A/B: 171–311.
Pawłowski B. 1930. Zapiski florystyczne z Tatr. III. Floristische Notizen
aus der Tatra. III. Acta Soc. Bot. Pol. 7: 127–138.
Pawłowski B. 1972. Zespoły wysokogórskie. W: Szafer W., Zarzycki
K. (red.). Szata roślinna Polski. T. 1. PWN, Warszawa: 366-382.
Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z., Miechówka A. 1996. Materiały do
flory ekologicznej Tatrzańskiego Parku Narodowego. Cz. I. Fragm.
Flor. et Geobot. Polonica 3: 77–84.
Piękoś-Mirkowa H., Miechówka A. 1998. Distribution and habitats of
Artemisia eriantha (Asteraceae) in the Tatra Mts (West Carpathians).
Fragm. Flor. Geobot. 43(2): 215–222.
Piękoś-Mirkowa H., Miechówka A. 1999. Nowe stanowiska sasanki
wiosennej Pulsatilla vernalis i bylicy skalnej Artemisia eriantha w
Tatrzańskim Parku Narodowym. Chrońmy Przyr. Ojcz. 55(1): 74–79.
Radwańska-Paryska Z. 1950. Tatrzańskie notatki florystyczne.
Floristic notes from the Tatra Mountains. Acta Soc. Bot. Pol. 20(2):
557–576.
Tutin T.G., Persson K., Gutermann W. 1976. Artemisia L. W:
Tutin T.G, Heywood V.H., Burges N.A., Moore D.M., Valentine
40
D.H., Walters S.M., Webb D.A. (red). Flora Europaea 4: 178–
186. Cambridge University Press, Cambridge–London–New York
–Melbourne.
Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland.
W: Mirek Z., Zarzycki K, Wojewoda W., Szeląg Z. (red). Red list
of plants and fungi in Poland. W. Szafer Institute of Botany PAS,
Kraków: 9–20.
Żukowski W. 1971. Artemisia L. W: Pawłowski B., Jasiewicz A. (red.).
Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. 12.
PWN, Warszawa – Kraków: 288–304.
41