Wyobraźnia

Wyobraźnia
Jagoda Beker
Adriana Heldt
Weronika Topolewska
Edyta Witkowska
Gdy przyglądam się sobie i moim metodom rozumowania,
dochodzę do wniosku, że fantazja (wyobraźnia) odgrywa w
moim życiu większą role niż talent do przyswajania wiedzy
obiektywnej.
A. Einstein
Żeby coś wynaleźć, wystarczy odrobina wyobraźni i sterta złomu.
T. Edison
Czym jest wyobraźnia?
WYOBRAŹNIA (łac. imaginatio, phantasia) –
• jeden ze zmysłów wewnętrznych, receptywno-twórczy,
• swym wpływem obejmuje ludzkie poznanie intelektualne, wolę
oraz uczucia,
• odgrywa ważną rolę w osobowym życiu człowieka (poznanie
teoretyczne, postępowanie moralne, twórczość artystyczna i
techniczna oraz życie religijne).
Czym jest wyobraźnia?
Już Kant pisał o trzech źródłach ludzkiego doświadczenia: zmysły,
apercepcja i właśnie wyobraźnia.
Wyobraźnia odgrywa więc znacząca rolę i wiążąca role w
procesie ludzkiego poznania.
Wyobraźnia jednoczy konceptualne siły intelektu – intelekt i
zmysły pozbawione wyobraźni byłyby martwe.
Wyobraźnia a zmysły i intelekt
Wyobraźnia jest niezwykle dwuznaczna władzą poznawczą.
Potęguje ona co prawda ludzkie poznanie, uzupełnia też czysto
pojęciowe funkcjonowanie intelektu, jednak różni się ona od
zmysłów.
W odróżnieniu od zmysłów wykracza ona poza dane dostarczone
przez świat zewnętrzny.
Rózni się ona również od intelektu – wyobraźnie operuje na
materiale zmysłowym, a nie czysto konceptualnym.
Siła i słabość wyobraźni
Siła wyobraźni polega na przekraczaniu tego, co dane nam jest
tu i teraz.
Jednakże wyobraźnia ma także swoją słabość – charakteryzuje
się ona nadmiarem i nadproduktywnością; mianowicie ma ona
moc tworzenia tego, czego aktualnie nie ma.
Jak zbadać wyobraźnię?
Istnienie wyobraźni postulował już Kant. Jednak dopiero dzięki
pojawieniu się narzędzi pomiarowych, które umożliwiają nam
poznanie struktury mózgu, badacze mogli w jakikolwiek sposób
zbliżyć się do zbadania, które obszary są odpowiedzialne za
tworzenie się obrazów w umyśle
Technika, która wykorzystywana jest do badań to na przykład
PET (pozytronowa tomografia emisyjna) lub fMRI (funkcjonalny
rezonans magnetyczny.
Dzięki PET dowiedzieliśmy się, że to pole 17 Brodmanna
odpowiedzialne jest za kształtowanie się obrazów w umyśle oraz
ich przetwarzanie i wykorzystywanie.
Jak zbadać wyobraźnię?
Oprócz badań aktywności mózgu, do badania wyobraźni używa
się również innych metod. Badacze opierają się również na
rysunkach, gestach oraz komentarzach słownych, które ich
zdaniem są pośrednia drogą do poznania wytwarzanych
obrazów umysłowych.
Naukowcy obserwują sposób wykonania zadań, które stymulują
powstawanie obrazów reprodukcyjnych lub skłaniają do
umysłowej manipulacji nimi w celu rozwiązania problemu.
Badania tego typu pozwalają na ustalenie poziomów możliwości
operowania obrazami umysłowymi.
Miejsce wyobraźni
w programie narzędziowym
przetwarzania informacji
Pole prawdy o MÓZGACH
JAŹNIACH
ILUMINACJACH
PROJEKCJACH
Pole prawdy o
Pole prawdy o
Pole prawdy o
INTELIGENCJACH
ROZUMACH
ŚWIADOMOŚCIACH
Pole prawdy o
Pole prawdy o
Pole prawdy o
IDEACH
WYOBRAŹNIACH
PERCEPCJACH
Pole prawdy o ZMYSŁACH
Pole prawdy o ORGANIZMACH
Pole prawdy o UMYSŁACH
Pole prawdy o
Pole prawdy o
Pole prawdy o
Miejsce wyobraźni
w programie narzędziowym
przetwarzania informacji
W modelu tym przedstawione zostało wszystko, co uczestniczy
w procesie myślenia.
Pole prawdy o wyobraźniach znajduje się w pionie centralnym,
pomiędzy polem zmysłów a polem rozumu.
Z modelu tego wynika, że mamy do czynienia z wyobraźnie
transcendentalną,
która zakorzeniona jest w strukturach
logicznych świata.
Granice pola wyobraźni
REALIZACJE
EGZEMPLIFIKACJE
Pole prawdy o
REPREZENTACJE
WYOBRAŹNIACH
ABSTRAKCJE
ABSTRAKCJE – np. pojęcie trójkąta
REALIZACJA – definicja trójkąta
REPREZENTACJA – rzecz posiadająca trzy kąty
EGZEMPLIFIKACJA – trójkąty różnoramienne, równoboczne,
prostokątne itd..
Granice pola wyobraźni
Cztery granice pola prawdy o wyobraźniach wykluczają
tzw. abstrakcje nie realizowalne.
W podanym przykładzie abstrakcjami nie realizowalnymi mogą
być na przykład:
• trójkąty o bokach równoległych,
• trójkąty o ilości boków lub kątów różnej niż 3,
• trójkąty o ilości kątów prostych więcej niż 1.
Wyobraźnia motoryczna
Dominującą teoria wyjaśniającą funkcje wyobraźni motorycznej
jest teoria symulacji. Zgodnie z ta teorią wyobraźnia motoryczna
jest uwewnętrznioną operacją przebiegająca w korowych
ośrodkach motorycznych, symulującą przebieg określonego
ruchu ciała bez angażowania systemu szkieletowo-mięśniowego.
Wyobraźnia motoryczna jest formą podprogowej aktywizacji
systemu motorycznego.
Wyobraźnia wzrokowa
Jest wiele empirycznych danych wskazujących na to, że
procesom wyobraźni wizualnej oraz widzeniu towarzyszy
aktywność tych samych pól w mózgu, zwłaszcza aktywność
pierwotnej kory wzrokowej.
W badaniach aktywnego mózgu stwierdza się aktywność w
polach ruchowych podczas wykonywania niektórych operacji
wyobrażeniowych, wymagających na przykład rotacji wizualnych
i motorycznych.
Wyobraźnia wg Lwa Wygotskiego
Posługiwanie się wyobrażeniami jest nieodłączną częścią
aktywności twórczej.
Dzieli on wyobraźnię na:
Reproduktywną  powiązaną z odtwarzaniem pamięci lub
zachowaniu tego, co już opanowane, ma ona znaczenie
przystosowawcze oraz odgrywa rolę w tworzeniu się
przyzwyczajeń,
Kombinatoryczną  umożliwiającą powstawanie wytworów o
cechach nowości dzięki opracowaniu ich w sposób twórczy.
Teoria obrazów umysłowych
Jeana Piageta
Prowadzone przez Jeana Piageta badania eksperymentalne
zaowocowały przełomową dla wiedzy o wyobraźni teorią
obrazów umysłowych.
Obraz umysłowy jest to kopia przypomnieniowa występująca
pod nieobecność przedmiotu, jest to uwewnętrznione
naśladownictwo, nazywany jest również symbolem czynności,
który zachowuje podobieństwo percepcyjne lub ruchowe do
rzeczywistego obiektu.
Teoria wyobraźni
Stephena Kosslyna
Teoria ta jest najbardziej dojrzałą teoretycznie i uzasadnioną
empirycznie koncepcją wyobraźni, jaka powstała dotąd na
gruncie psychologii.
Powstawała ona początkowo w oparciu o wyniki badań
eksperymentalnych prowadzonych na gruncie psychologii
poznawczej, a od końca lat 80-tych na podstawie wyników
badan neuroobrazowania aktywnego mózgu.
Pierwsze eksperymenty dotyczące wyobraźni Stephen Kosslyn
przeprowadzał już w latach 70-tych.
Teoria wyobraźni
Stephena Kosslyna
Fundamentem teorii wyobraźni Stephena Kosslyna są wyniki
eksperymentów, w których stwierdza się aktywność kory
wzrokowej podczas zadań wyobrażeniowych.
Kora wzrokowa pełni podstawowa funkcję zarówno podczas
procesów percepcyjnych, jak i wyobrażeniowych.
Wizualna percepcja i wizualna wyobraźnia różnią się jednak w
istotny sposób.
Teoria wyobraźni
Stephena Kosslyna
Percepcja wizualna – zachodzi wtedy, gdy receptory wzrokowe
rejestrują obecność bodźca wizualnego oraz gdy może on zostać
zidentyfikowany (musi temu towarzyszyć co najmniej poczucie
znajomości).
Wyobraźnia wzrokowa – proces odpowiedzialny za
doświadczenia „widzenia wewnętrznego”, wtedy, gdy system
receptorów zmysłowych wcale nie rejestruje obecności bodźca.
Wyobraźnia wzrokowa jest więc procesem umysłowego
obrazowania obiektów wizualnych.
Teoria wyobraźni
Stephena Kosslyna
Elementem integrującym spostrzeganie wzrokowe i wyobraźnię
jest tzw. pierwotna hipoteza percepcyjna formułowana
najprawdopodobniej w drugorzędowej korze wzrokowej.
Definiuje ona kształt spostrzeganego lun wyobrażanego
przedmiotu.
Podczas widzenia jest generowana na podstawie wrażeń z
receptorów wzrokowych, natomiast podczas wyobrażania dane
pochodzą z tzw. instrukcji wyobrażeniowej.
Teoria wyobraźni
Stephena Kosslyna
Procesy wyobrażeniowe
percepcyjnego.
są
integralna
częścią
cyklu
Doświadczenie „wewnętrznego widzenia” jest wynikiem
dominującego wpływu procesów odgórnych na formowanie się
pierwotnej hipotezy percepcyjnej.
Doznanie wewnętrznego widzenia, czyli wyobraźni jest
spowodowane wyhamowaniem oddolnej stymulacji kory
wzrokowej przy jednoczesnej silnej odgórnej potrzebie
wizualizacji.
Znaczenie wyobraźni
w życiu człowieka
Funkcje wyobrażeń w ludzkiej aktywności dotyczą przede
wszystkim reprezentowania świata w umyśle, pamięci, myślenia
twórczego.
Zauważyć można ogromną rolę wyobraźni w tworzeniu sztuki.
Niezaprzeczalne jest duże znaczenie wyobraźni w wychowaniu.
Możliwości
tkwiące
w
procesach
wykorzystywane w różnych formach terapii.
wyobrażeniowych
Występowanie wyobrażeń
w procesie twórczym
Na związek wyobrażeń z twórczością zwracano uwagę już w
starożytności. Zauważono, że w umysłach artystów i poetów
powstają nieistniejące wcześniej obrazy, które urzeczywistniane
są w ich dziełach.
Dzieła przyczyniają się z kolei do pobudzania wyobraźni u
odbiorców sztuki.
Występowanie wyobrażeń
w procesie twórczym
Współcześnie, postuluje się, że możliwości bycia twórczym nie
przysługują jedynie osobom szczególnie uzdolnionym i
wyjątkowym, wręcz przeciwnie – jest to umiejętność możliwa
dla wszystkich ludzi.
Abraham Maslow odróżnia „specjalny talent twórczości”, który
posiadają artyści od „samoaktualizującej się twórczości”, która
przejawia się w codziennych sytuacjach życiowych.
Występowanie wyobrażeń
w procesie twórczym
Wszystkie odkrycia naukowe oraz wynalazki zawdzięczamy
właśnie wyobraźni, która jest sprawnością dostępną każdemu
człowiekowi.
Niestawianie sobie racjonalnych barier w fazie wyobrażania
sobie celu przez twórcę, umożliwia mu swobodne grę wyobraźni
oraz wzrost liczby oryginalnych pomysłów.
Znaczenie wyobraźni
w wychowaniu
John Dewey odrzucił poglądy, które traktowały wyobraźnię
dziecięcą jako funkcje psychiki znajdującą swój wyraz w świecie
fantazji dzieci. Dostrzegł on jej walory związane z twórczą
ekspresją i poszerzaniem doświadczenia dziecka.
Potencjał twórczy, który nierozerwalnie wiąże się z pojęciem
wyobraźni, ma ogromne znaczenie dla wychowania i nauczania.
Dla skutecznej edukacji konieczne jest doświadczanie, ekspresja,
wyobraźnia, twórcze rozwiązywanie problemów.
Znaczenie wyobraźni
w wychowaniu
Istotą wychowania jest uwzględnienie istnienia pierwiastka
twórczego w każdym człowieku, rola szkoły polega na
wyzwoleniu tego zasobu.
Takie kategorie jak wyobraźnia, ekspresja i twórczość opisują nie
tylko wewnętrzny przebieg rozwoju dziecka, ale także jej
stosunek do rzeczywistości zewnętrznej.
Wyobraźnia w terapii
Dzięki badaniom psychofizjologicznym zwrócono uwagę na
współwystępowanie wraz z procesami wyobrażeniowymi
objawów somatycznych w zachowaniu człowieka, jak np. ślady
aktywności mięśni czy dynamiki akcji serca, rytmu oddechu.
Reakcje te nasunęły przypuszczenia dotyczące istnienia związku
procesów emocjonalnych z wyobraźnią, a tym samym
możliwością posługiwania się wyobrażeniami jako narzędziem
wspomagania rozwoju człowieka.
Wyobraźnia w terapii
Metody terapeutyczne wykorzystujące istnienie wyobraźni to
techniki wizualizacji. Ich podstawą teoretyczną jest przekonanie,
że zjawiska psychiczne są forma skupienia energii, która może
przekształcać się w inne formy, stąd możliwość działania
wyobrażeń na procesy fizjologiczne.
Zwolennicy wizualizacji podkreślają istnienie związków między
emocjami, wrażeniami i wyobrażeniami.
Podczas treningu aktywizowane są przeszłe doświadczenia
percepcyjne i emocjonalne w formie obrazów umysłowych.
Pacjent uczy się wydobywać z nich elementy pozytywne lub
„przepracowywać” negatywne, aż do akceptacji przeszłości.
Bibliografia
• Piotr Francuz, Obrazy w umyśle. Studia nad percepcją i wyobraźnią,
Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2007.
• Jacob Bronowski, Źródła wiedzy i wyobraźni, Państwowy Instytut
Wydawniczy, Warszawa 1984.
• Hasło Wyobraźnia w: Powszechna Encyklopedia Filozoficzna (wersja
internetowa), hasło opracował Piotr Jaroszyński, dostęp:
http://www.ptta.pl/pef/, z dnia 14.05.2012.
• Tadeusz Kaczorowski, Produkcje, produkty i kody wyobraźni. Modele
formalne, Wydawnictwo Szaniawski, Pruszków 2007.
• Arnold Lazarus, Wyobraźnia w psychoterapii, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.
• Jolanta Sajdera, Dziecięce wyobrażenia w kontekście rówieśniczych
relacji, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie,
Kraków 2003.