wytyczne Unii Europejskiej w sprawie obrońców praw człowieka I
advertisement
Gwarancje ochrony – wytyczne Unii Europejskiej w sprawie obrońców praw człowieka I. CEL 1. Wspieranie obrońców praw człowieka stanowi trwały element polityki zewnętrznej Unii Europejskiej w dziedzinie praw człowieka. W niniejszych wytycznych przedstawiono praktyczne sugestie dotyczące usprawnienia działań UE w tej dziedzinie. Z wytycznych można korzystać w kontaktach z państwami trzecimi na wszystkich szczeblach, jak również na wielostronnych forach zajmujących się prawami człowieka, by wspierać i intensyfikować ciągłe wysiłki Unii na rzecz promowania prawa do ochrony praw człowieka i zachęcania do poszanowania tego prawa. W wytycznych przewidziano również podejmowanie przez Unię interwencji na rzecz obrońców praw człowieka znajdujących się w niebezpieczeństwie, jak również zasugerowano praktyczne środki wsparcia i pomocy dla obrońców praw człowieka. Istotnym elementem niniejszych wytycznych jest wspieranie specjalnych procedur Rady Praw Człowieka ONZ, a także specjalnego sprawozdawcy ONZ ds. obrońców praw człowieka oraz właściwych mechanizmów regionalnych na rzecz ochrony obrońców praw człowieka. Wytyczne pomogą również członkom misji UE (ambasad i konsulatów państw członkowskich UE oraz delegatur Komisji Europejskiej) w przyjęciu właściwej strategii w kwestii obrońców praw człowieka. Chociaż głównym celem wytycznych jest omówienie specyficznych problemów związanych z działalnością obrońców praw człowieka, mają one również przyczynić się do ogólnego wzmocnienia polityki UE w dziedzinie praw człowieka. II. DEFI!ICJA 2. Definicja „obrońców praw człowieka”, przyjęta na potrzeby niniejszych wytycznych, opiera się na art. 1 Deklaracji o przynależnych jednostkom, grupom i podmiotom społecznym prawie i obowiązku propagowania i ochrony powszechnie uznanych praw człowieka oraz podstawowych wolności (zob. załącznik I), w którym stwierdzono, że „Każdy ma prawo, indywidualnie, lub w porozumieniu z innymi osobami, dążyć i działać na rzecz ochrony i korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności na szczeblu krajowym i międzynarodowym". 1 3. Obrońcami praw człowieka są jednostki, grupy i podmioty społeczne, które propagują i chronią powszechnie uznane prawa człowieka i podstawowe wolności. Obrońcy praw człowieka dążą do propagowania i ochrony praw obywatelskich i politycznych, jak również promowania, ochrony i realizacji praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Obrońcy praw człowieka propagują także i chronią prawa członków grup, takich jak społeczności autochtoniczne. Definicja nie obejmuje osób lub grup uciekających się do przemocy lub ją szerzących. III. WPROWADZE!IE 4. UE popiera zasady określone w Deklaracji o przynależnych jednostkom, grupom i podmiotom społecznym prawie i obowiązku propagowania i ochrony powszechnie uznanych praw człowieka oraz podstawowych wolności. Choć główną odpowiedzialność za propagowanie i ochronę praw człowieka ponoszą państwa, UE uznaje, że również jednostki, grupy i podmioty społeczne mają istotny udział w walce na rzecz praw człowieka. Działalność obrońców praw człowieka obejmuje: - dokumentowanie naruszeń; - dążenie do zapewnienia ofiarom takich naruszeń możliwości dochodzenia swoich praw przed sądem przez zapewnienie pomocy prawnej, psychologicznej, medycznej i innych rodzajów wsparcia; oraz - zwalczanie kultury bezkarności, która sprzyja regularnemu i notorycznemu naruszaniu praw człowieka i podstawowych wolności; - propagowanie kultury praw człowieka i rozpowszechnianie informacji na temat obrońców tych praw na szczeblu lokalnym, regionalnym i międzynarodowym. 2 5. Działania obrońców praw człowieka często polegają na wyrażaniu krytyki wobec polityk i działań rządu. Jednak rządy nie powinny uważać takiej postawy za szkodliwą. Zasada, zgodnie z którą można swobodnie wyrażać poglądy i prowadzić nieskrępowaną debatę na temat polityk i działań rządu, ma podstawowe znaczenie, stanowi również wypróbowaną i sprawdzoną metodę zapewnienia skuteczniejszej ochrony praw człowieka. Obrońcy praw człowieka mogą wspierać rządy w propagowaniu i ochronie praw człowieka. Uczestnicząc w konsultacjach, mogą oni odgrywać kluczową rolę w tworzeniu projektów odpowiednich aktów prawnych oraz opracowywaniu krajowych planów i strategii w dziedzinie praw człowieka. Także ten element ich działalności powinien zyskać uznanie i wsparcie. 6. UE stwierdza, że w miarę upływu lat działalność obrońców praw człowieka jest coraz bardziej doceniana. Mają oni coraz większy udział w zapewnianiu ochrony ofiarom naruszeń praw człowieka. Jednak za sukces ten płaci się wysoką cenę: obrońcy praw człowieka coraz częściej stają się obiektami ataków, zaś ich prawa są lekceważone w wielu państwach. UE uważa za istotne zapewnienie bezpieczeństwa obrońcom praw człowieka i ochronę ich praw. W tym kontekście przy rozpatrywaniu kwestii obrońców praw człowieka ważne jest uwzględnienie problematyki płci. IV. WYTYCZ!E OPERACYJ!E 7. Celem części operacyjnej wytycznych jest określenie metod efektywnego działania na rzecz propagowania i ochrony obrońców praw człowieka w państwach trzecich w kontekście wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. 3 Monitorowanie, sporządzanie sprawozdań i ocena 8. Na szefach misji UE spoczywa już teraz obowiązek przekazywania okresowych sprawozdań na temat sytuacji w dziedzinie praw człowieka w państwach, do których zostali delegowani. Aby ułatwić to zadanie, Grupa Robocza ds. Praw Człowieka w Radzie (COHOM) zatwierdziła ogólne zestawienie. Na jego podstawie można przyjąć, że misje powinny przedstawiać w sprawozdaniach sytuację obrońców praw człowieka, odnotowując w szczególności wszelkie przypadki gróźb lub ataków przeciwko nim skierowanych. W tym kontekście szefowie misji powinni mieć świadomość, że dla możliwości bezpiecznego podejmowania działań przez obrońców praw człowieka fundamentalne znaczenie mogą mieć ramy instytucjonalne, w jakich działają obrońcy. W tej dziedzinie liczą się wszelkie legislacyjne, sądowe, administracyjne lub inne właściwe środki podjęte przez państwa w celu ochrony osób przed przemocą, groźbami, represjami, dyskryminacją de facto lub de iure, naciskiem lub innymi arbitralnymi działaniami będącymi skutkiem uprawnionej realizacji przez te osoby praw określonych w deklaracji o obrońcach praw człowieka. 9. Wzywa się zatem szefów misji UE do omawiania sytuacji obrońców praw człowieka podczas posiedzeń lokalnych grup roboczych zajmujących się prawami człowieka. W stosownych przypadkach szefowie misji powinni przedstawiać COHOM zalecenia dotyczące ewentualnych działań na szczeblu UE, zwłaszcza potępiających groźby i ataki skierowane przeciwko obrońcom praw człowieka; zalecenia te mogą dotyczyć również interwencji dyplomatycznych i oświadczeń publicznych w sytuacjach, gdy obrońcy praw człowieka znajdują się w bezpośrednim lub poważnym niebezpieczeństwie. Szefowie misji mogą zdecydować o podjęciu natychmiastowych działań na miejscu, by wesprzeć obrońców praw człowieka, którym grozi bezpośrednie lub poważne niebezpieczeństwo, i mogą złożyć sprawozdanie ze swoich działań COHOM i innym właściwym grupom roboczym, formułując zalecenia dotyczące możliwości dalszych działań na szczeblu europejskim. Szefowie misji powinni również określać w swoich sprawozdaniach skuteczność działań UE. Ponadto podczas prowadzenia misji należy zwracać szczególną uwagę na specyficzne ryzyko, na które są narażone obrończynie praw człowieka. 4 10. Sprawozdania szefów misji oraz inne istotne informacje, takie jak sprawozdania i zalecenia specjalnego sprawozdawcy ds. obrońców praw człowieka, innych specjalnych sprawozdawców ONZ oraz organów traktatowych, Komisarza ds. Praw Człowieka Rady Europy i organizacji pozarządowych, pozwolą COHOM i innym właściwym grupom roboczym ustalić przypadki wymagające interwencji UE oraz działania, jakie należy podjąć, lub też, w stosownych przypadkach, pozwolą przedstawić zalecenia podjęcia takich działań Komitetowi Politycznemu i Bezpieczeństwa/Radzie. Rola misji UE we wspieraniu i ochronie obrońców praw człowieka 11. W wielu państwach trzecich misje UE (ambasady państw członkowskich UE i delegatury Komisji Europejskiej) pełnią funkcję najważniejszego łącznika między Unią i jej państwami członkowskimi a lokalnymi obrońcami praw człowieka. Dlatego misje pełnią istotną rolę w praktycznej realizacji polityki UE wobec obrońców praw człowieka. Misje UE powinny zatem dążyć do prowadzenia aktywnej strategii wobec obrońców praw człowieka. Równocześnie muszą uwzględniać fakt, że w pewnych okolicznościach działania podejmowane przez Unię Europejską mogą stać się powodem gróźb i ataków wymierzonych w obrońców praw człowieka. Misje powinny zatem w stosownych przypadkach omawiać z obrońcami praw człowieka działania, jakie należałoby rozważyć. Jeśli działania takie mają być podejmowane w imieniu UE, misje UE powinny dostarczać danym obrońcom praw człowieka lub ich rodzinom stosowne informacje o działaniach. Do środków, jakie mogą stosować misje UE, należą: - opracowywanie – ze szczególnym uwzględnieniem obrończyń praw człowieka – lokalnych strategii realizacji niniejszych wytycznych. Misje UE będą uwzględniać fakt, że niniejsze wytyczne dotyczą obrońców praw człowieka, którzy propagują prawa człowieka i bronią ich, bez względu na to, czy są to prawa obywatelskie, kulturalne, gospodarcze, polityczne czy społeczne. Misje UE powinny aktywnie włączać obrońców praw człowieka i ich organizacje w opracowywanie strategii lokalnych i monitorowanie ich realizacji; - organizowanie, przynajmniej raz w roku, posiedzeń z udziałem obrońców praw człowieka i dyplomatów, których celem jest m.in. omówienie sytuacji lokalnej w zakresie praw człowieka, polityki UE realizowanej w tej dziedzinie oraz stosowania lokalnej strategii realizacji wytycznych UE dotyczących obrońców praw człowieka; 5 - ścisła koordynacja i wymiana informacji na temat obrońców praw człowieka, w tym obrońców, którym grozi niebezpieczeństwo; - utrzymywanie odpowiednich kontaktów z obrońcami praw człowieka, w tym przyjmowanie ich na terenie misji oraz odwiedzanie miejsc, w których działają; należałoby rozważyć możliwość powołania w tym celu specjalnych oficerów łącznikowych, w stosownych przypadkach z uwzględnieniem odpowiedniego rozłożenia obowiązków; - stosownie do okoliczności, publiczne wyrażanie uznania dla obrońców praw człowieka i ich działań dzięki nadaniu odpowiedniego rozgłosu w mediach (m.in. w Internecie i przy zastosowaniu nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych) wizytom lub zaproszeniom, w szczególności na uroczystości wręczania przyznanych im nagród; - w stosownych przypadkach, składanie wizyt obrońcom praw człowieka umieszczonym w aresztach lub aresztach domowych oraz udział w ich procesach sądowych w roli obserwatorów. Propagowanie poszanowania obrońców praw człowieka w stosunkach z państwami trzecimi i na forach wielostronnych 12. Celem UE jest wywarcie wpływu na państwa trzecie w celu wypełnienia przez nie zobowiązań dotyczących poszanowania praw przyznanych obrońcom praw człowieka oraz chronienia tych ostatnich przed atakami i groźbami podmiotów niepaństwowych. W kontaktach z państwami trzecimi Unia Europejska, tam gdzie jest to niezbędne, będzie wyrażać potrzebę przestrzegania i poszanowania przez wszystkie państwa właściwych norm międzynarodowych, a w szczególności deklaracji ONZ. Ogólnym celem powinno być stworzenie warunków, w których obrońcy praw człowieka będą mogli w sposób swobodny prowadzić działalność. UE przedstawi powyższy cel jako integralną część polityki prowadzonej w dziedzinie praw człowieka oraz podkreśli wagę, jaką przywiązuje do ochrony obrońców praw człowieka. Poniżej przedstawiono działania na rzecz realizacji tych celów: 6 - w stosownym przypadku prezydencja, Wysoki Przedstawiciel ds. WPZiB, osobisty przedstawiciel SG/WP ds. praw człowieka, specjalni przedstawiciele i wysłannicy UE, przedstawiciele państw członkowskich lub Komisji Europejskiej składający wizyty w państwie trzecim będą uczestniczyć w spotkaniach z obrońcami praw człowieka, podczas których będą omawiane indywidualne przypadki ich dotyczące i kwestie, które rozpoznano w wyniku prac obrońców praw człowieka; - w toku rozmów poświęconych prawom człowieka w ramach dialogu politycznego prowadzonego przez UE z państwami trzecimi i organizacjami regionalnymi omawiana będzie, tam gdzie jest to istotne, sytuacja obrońców praw człowieka. UE będzie podkreślać poparcie, jakiego udziela obrońcom praw człowieka i ich działaniom, oraz, w razie potrzeby, omawiać będzie indywidualne przypadki dające powody do obaw. UE zadba, by obrońcy praw człowieka byli włączani w odpowiedni sposób w przygotowanie, prowadzenie oraz ocenę dialogu, zgodnie z wytycznymi UE dotyczącymi prowadzenia dialogu na temat praw człowieka; - szefowie misji UE i ambasadorzy UE przypomną władzom państw trzecich o ich obowiązku wdrożenia skutecznych środków ochrony obrońców praw człowieka, którzy są narażeni na niebezpieczeństwo lub którzy mogą być na nie narażeni; - nawiązana zostanie ścisła współpraca z innymi państwami przyjmującymi zbliżone stanowisko, zwłaszcza w ramach Rady Praw Człowieka ONZ oraz Zgromadzenia Ogólnego ONZ; - w stosownych przypadkach zaleci się państwom dokonującym powszechnego okresowego przeglądu dla Rady Praw Człowieka, by dostosowały swoje prawodawstwo i praktyki do deklaracji Organizacji Narodów Zjednoczonych o obrońcach praw człowieka; - propagować się będzie ideę wzmocnienia istniejących regionalnych mechanizmów na rzecz ochrony obrońców praw człowieka, takich jak punkt łącznikowy obrońców praw człowieka i krajowe instytucje Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE, Komisarz ds. Praw Człowieka Rady Europy, specjalny sprawozdawca ds. sytuacji obrońców praw człowieka w ramach Afrykańskiej Komisji Praw Człowieka i Ludów oraz specjalnej Jednostki Obrońców Prac Człowieka działającej w ramach Ogólnoamerykańskiej Komisji Praw Człowieka, jak również stworzenia właściwych mechanizmów w regionach, w których ich brakuje. 7 Wspieranie specjalnych procedur Rady Praw Człowieka O!Z, w tym specjalnego sprawozdawcy ds. obrońców praw człowieka 13. UE uznaje, że specjalne procedury Rady Praw Człowieka ONZ (i osoby lub grupy, których dotyczą: specjalni sprawozdawcy, specjalni przedstawiciele, niezależni eksperci i grupy robocze) odgrywają niezwykle ważną rolę w międzynarodowych wysiłkach na rzecz ochrony obrońców praw człowieka, ze względu na cechującą te podmioty niezależność i bezstronność, zdolność do działania i nagłaśniania przypadków naruszeń praw obrońców praw człowieka na całym świecie oraz do składania wizyt w państwach. Podczas gdy szczególna rola w tej dziedzinie przypada specjalnemu sprawozdawcy ds. obrońców praw człowieka, dla obrońców praw człowieka istotne znaczenie mają również inne specjalne procedury. Działania UE w ramach wspierania specjalnych procedur obejmą: - nakłanianie państw do przyjęcia zasady, według której należy zezwalać na składanie wizyt w państwach w ramach specjalnych procedur ONZ; - promowanie, za pośrednictwem misji UE, korzystania z tematycznych mechanizmów ONZ przez miejscowe społeczności zajmujące się prawami człowieka oraz przez obrońców praw człowieka, co obejmuje ułatwianie nawiązywania kontaktów pomiędzy tematycznymi mechanizmami i obrońcami praw człowieka oraz wymianę informacji między nimi, lecz nie musi ograniczać się do tych aspektów; - jako że poprzez specjalne procedury nie można wypełniać mandatu przy braku odpowiednich zasobów, państwa członkowskie będą wspierać przyznawanie wystarczających środków z ogólnego budżetu dla biura Wysokiego Komisarza Praw Człowieka. 8 Konkretne środki wspierania obrońców praw człowieka, w tym również w ramach polityki rozwojowej 14. Programy Unii Europejskiej i państw członkowskich mające na celu wspieranie rozwoju procesów i instytucji demokratycznych oraz propagowanie i ochronę praw człowieka w krajach rozwijających się, takie jak europejski instrument na rzecz wspierania demokracji i praw człowieka, należą do szerokiego arsenału konkretnych środków, za pomocą których możliwe jest wspieranie obrońców praw człowieka. Mogą one obejmować programy współpracy na rzecz rozwoju państw członkowskich, lecz nie muszą się do nich ograniczać. Konkretne środki obejmują: - wspieranie obrońców praw człowieka oraz organizacji pozarządowych, które promują działania obrońców praw człowieka i je ułatwiają przez na przykład starania mające na celu zwiększenie możliwości prowadzenia kampanii informacyjnych oraz sprzyjanie współpracy organizacji pozarządowych, obrońców praw człowieka i instytucji krajowych broniących praw człowieka; - propagowanie oraz wspieranie ustanowienia i działania krajowych instytucji promowania i ochrony praw człowieka, powołanych zgodnie z zasadami paryskimi, w tym krajowych instytucji praw człowieka, urzędów rzecznika praw obywatelskich oraz komisji praw człowieka; - wspieranie utworzenia na szczeblu międzynarodowym sieci obrońców praw człowieka, w szczególności przez ułatwianie organizowania spotkań obrońców praw człowieka w UE i poza jej granicami; - zapewnienie, by obrońcy praw człowieka w państwach trzecich mieli dostęp do zasobów, także finansowych, pochodzących z zagranicy, i by byli informowani o dostępności tych zasobów i o sposobach występowania o nie; - zapewnienie, by programy edukacyjne w dziedzinie praw człowieka propagowały, między innymi, deklarację ONZ o obrońcach praw człowieka; - zaplanowanie środków, które pozwolą szybko pomóc obrońcom praw człowieka lub ich ochronić w przypadku niebezpieczeństwa w państwie trzecim, na przykład, jeśli jest to właściwe, wydawanie wiz w trybie pilnym lub ułatwianie pobytu tymczasowego w państwach członkowskich UE. 9 Rola grup roboczych Rady 15. Zgodnie z zakresem swojego mandatu COHOM będzie dokonywała przeglądu realizacji niniejszych wytycznych w sprawie obrońców praw człowieka i dalszych działań z nimi związanych, w ścisłej koordynacji i współpracy z innymi właściwymi grupami roboczymi Rady. Działania te będą obejmować: - promowanie uwzględniania kwestii obrońców praw człowieka w ramach właściwych polityk i działań UE; - dokonywanie we właściwych odstępach czasu przeglądu postępów w realizacji wytycznych; - dalsze badanie, w stosownych przypadkach, innych sposobów współpracy z ONZ oraz innymi mechanizmami międzynarodowymi i regionalnymi w celu wspierania obrońców praw człowieka; - w stosownych przypadkach coroczne przekazywanie Radzie, za pośrednictwem Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa oraz COREPER-u, sprawozdania z postępów w realizacji niniejszych wytycznych. _________________ 10
