Poziomy wymagań
advertisement
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z GEOGRAFII ZGODNY Z NOWĄ PODSTAWĄ PROGRAMOWĄ 1 CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO I. Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. Uczeń dokonuje obserwacji i pomiarów w terenie; potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów, danych statystycznych, tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych. II. Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geograficznym; identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej); rozumie wzajemne relacje przyroda-człowiek; wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi. III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. Uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego w nim miejsca; stosuje wiadomości i umiejętności geograficzne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska. IV. Kształtowanie postaw. Uczeń rozwija w sobie: ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regionem, Polską, Europą i światem; świadomość wartości i poczucie odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze i kulturowe własnego regionu i Polski; patriotyzm i poczucie tożsamości (lokalnej, regionalnej, narodowej) przy jednoczesnym poszanowaniu innych narodów i społeczności – ich systemów wartości i sposobów życia. ZASADY BIEŻĄCEJ OCENY PRACY I OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW W TYM SPOSOBY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ EDUKACYJNYCH UCZNIÓW : 1. PSO dla danego poziomu kształcenia przedstawiony jest uczniom na jednej z pierwszych lekcji na początku roku szkolnego 2. Ocenie podlegają następujące formy aktywności uczniów: Wypowiedzi ustne 2 Wypowiedzi pisemne (kartkówki z 3-5 ostatnich lekcji, inne - np. sprawdzające wybrane umiejętności; interpretacja treści mapy, graficznych sposobów przedstawiania zjawisk). Aktywność i praca na lekcji (indywidualna i w zespołach grupowych - tu: zaangażowanie, umiejętność komunikowania się i współpracy w zespole, korzystanie z różnych źródeł informacji, efektywność pracy). Podstawowe umiejętności praktyczne (czytanie mapy, analiza różnych map, wykonywanie i interpretacja rysunku poziomicowego, odwzorowywanie jej wybranych treści; orientacja w terenie - położenie, kierunki; dokonywanie podstawowych obliczeń stosowanych w geografii; czytanie i graficzna interpretacja danych liczbowych). Praca domowa (krótkoterminowe - zadania w zeszycie i inne: polecenia z lekcji na lekcję; długoterminowe - referaty, plakaty, makiety i inne opracowania tematyczne do lekcji). Aktywność obejmująca prezentowanie wyników swojej pracy w różnej formie (konkursy przedmiotowe, udział projektach oraz innych przedsięwzięciach środowiskowych). 3. Odpowiedź ustna, zadanie domowe i praca na lekcji podlegają ocenie na bieżąco, bez zapowiedzi. . Dłuższe sprawdziany, z większej partii materiału są zapowiadane i wpisywane do dziennika z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem. 4. Oceny są jawne, uzasadnione i zgodne z wymogami na daną notę. Skala ocen zawiera stopnie od 1 do 6, rozszerzone o "+" i "-". 5. W stosunku do ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w nauce uniemożliwiające sprostanie wymogom edukacyjnym wynikającym z realizowanego programu nauczania, potwierdzone pisemną opinią poradni psychologicznopedagogicznej lub innej upoważnionej do tego jednostki - nauczyciel stosuje obniżenie wymagań (obniżona punktacja, inne pytania na kartkówce/sprawdzianie) jednak są one nie mniejsze niż opisane wymagania na ocenę dopuszczającą. 6. Istnieje możliwość poprawy jednej kartkówki i sprawdzianu na konsultacjach w terminie 2 tygodni od otrzymania oceny „niedostatecznej” . 7. Uczeń ma prawo zgłosić bez konsekwencji nieprzygotowanie do lekcji adekwatnie do siatki godzin w półroczu (w przypadku jednej godziny tygodniowo jedno nieprzygotowanie w półroczu, w przypadku dwóch godzin w tygodniu dwa nieprzygotowania w półroczu). 8. "nieprzygotowanie" zgłasza się na początku lekcji i przez nie rozumie się: niegotowość do odpowiedzi ustnej, brak zeszytu przedmiotowego, brak zadania domowego na bieżącą lekcję. Przy zgłaszaniu nie trzeba podawać przyczyny. 9. Nie można zgłaszać nieprzygotowań w przypadku zapowiedzianego wcześniej na dany dzień sprawdzania i oceniania określonej formy - tu: sprawdzianu, kartkówki, innych zleconych zadań.. 3 10. Uzyskane stopnie w poszczególnych formach aktywności ucznia stanowią podstawę stopnia semestralnego. Przy wystawianiu oceny na koniec roku szkolnego uwzględnia się pracę i wyniki z całego roku szkolnego. 11. Wszystkie sprawy sporne, nie ujęte w PSO z geografii rozstrzygane będą zgodnie z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania oraz z rozporządzeniami MEN. Warunki i tryb otrzymywania wyższej niż przewidywana rocznej oceny klasyfikacyjnej z zajęć technicznych określa § 25 Statutu Szkoły. WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY Rozdział Lp. Temat podstawowy 1. O czym będziesz się uczyć na lekcjach geografii? Uczeń: • wymienia źródła informacji geograficznej • wyróżnia dyscypliny geografii • wyjaśnia znaczenie terminu „geografia” Uczeń: • wyjaśnia, czym zajmuje się geografia fizyczna, społecznoekonomiczna i regionalna • podaje wymiary Ziemi oraz główne cechy jej kształtu 2. Współrzędne geograficzne • wskazuje na mapie lub na globusie równik, południk 0° oraz półkulę południową, północną, wschodnią i zachodnią • określa położenie geograficzne punktów i obszarów na mapie i globusie • wymienia cechy południków i równoleżników • wskazuje na globusie oraz mapie świata zwrotniki i koła podbiegunowe • wyjaśnia terminy: „długość geograficzna”, „szerokość geograficzna” 3. Obraz Ziemi na mapie • wyjaśnia terminy: „skala”, „siatka kartograficzna” • wymienia rodzaje skal oraz podaje ich przykłady • podaje różnice między planem a mapą • dokonuje podziału map ze względu na ich skalę oraz treść • podaje różnice między siatką kartograficzną a geograficzną • posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie I. O B R A Z Z I E M I konieczny Poziom wymagań rozszerzający Uczeń: • wyjaśnia różnice między elipsoidą a geoidą dopełniający Uczeń: • zna imiona bądź nazwiska uczonych i ich dokonania w zakresie poznania kształtu i wymiarów Ziemi wykraczający Uczeń: • omawia historię poznawania kształtu i wymiarów Ziemi • określa położenie matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na globusie oraz na mapie • odszukuje obiekty na mapie na podstawie podanych współrzędnych geograficznych • oblicza odległość (rozciągłość południkową) między dwoma punktami na mapie, korzystając z zależności 1° – 111,2 km • stosuje ze zrozumieniem pojęcia: „długość geograficzna”, „szerokość geograficzna • podaje wartość azymutu geograficznego • podaje zasady działania oraz możliwości wykorzystania odbiornika GPS • wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie • przekształca postacie skali • posługuje się w terenie planem miasta • oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą między obiektami przedstawionymi na mapie • wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy oraz uzasadnia jej przydatność 4 4. Przedstawianie zjawisk na mapach • wymienia metody przedstawiania zjawisk na mapach • wyjaśnia terminy: „wysokość względna” , „wysokość bezwzględna”, „poziomica” • odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych, w tym odczytuje wysokość bezwzględną • oblicza wysokość względną wybranych punktów oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej • charakteryzuje wybrane • charakteryzuje sposoby metody przedstawiania zjawisk przedstawiania rzeźby terenu na mapach na mapach • stosuje ze zrozumieniem terminy: „wysokość względna”, „wysokość bezwzględna” 5. Praca z mapą • analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych • posługuje się w terenie planem oraz mapą topograficzną, turystyczną i samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie) • lokalizuje na mapach (również konturowych) najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce • projektuje i opisuje trasy • przeprowadza prostą podróży na podstawie map interpolację, np. wykreśla turystycznych, topograficznych poziomice i samochodowych II. 6. Tajemnice kosmosu Z I E M I A • wymienia nazwy ciał niebieskich znajdujących się w Układzie Słonecznym • dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych • identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych • lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty • wymienia nazwy planet Układu Słonecznego, zaczynając od nazwy planety znajdującej się najbliżej Słońca • rozpoznaje i nazywa ciała niebieskie przedstawione na ilustracji • charakteryzuje wybrane ciała • omawia rolę lotów niebieskie: planety, planetoidy, kosmicznych w poznaniu gwiazdy, satelity, meteory i wszechświata meteoryty 7. Ziemia obiega Słońce • wyjaśnia terminy: „ruch obiegowy Ziemi”, „równonoc wiosenna”, „równonoc jesienna”, „przesilenie zimowe”, „przesilenie letnie” • wymienia daty dni rozpoczynających pory roku • podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obiegowego Ziemi • korzystając z danych liczbowych, porównuje planety Układu Słonecznego • podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi • podaje daty przesileń i równonocy na podstawie ilustracji przedstawiających oświetlenie Ziemi w ciągu roku • podaje różnicę między teorią geocentryczną i heliocentryczną • przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku • posługując się rysunkiem, wyjaśnia zjawiska zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca • charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi • wyjaśnia przyczyny występowania dnia i nocy polarnej • oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem 8. „Karuzela” Ziemia • wyjaśnia terminy: „ruch obrotowy Ziemi”, „południe”, „północ”, „doba”, „górowanie Słońca”, „południk miejscowy”, „gnomon” • podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego Ziemi • podaje kierunek i czas obrotu Ziemi dookoła własnej osi • podaje cechy ruchu obrotowego Ziemi • opisuje dzienną wędrówkę Słońca po sklepieniu niebieskim, posługując się ilustracją lub planszą • charakteryzuje dwa rodzaje prędkości Ziemi • omawia zastosowanie gnomonu • posługuje się ze zrozumieniem pojęciem „ruch obrotowy” • omawia ruch obrotowy Ziemi, posługując się tellurium lub globusem W E W S Z E C H Ś W I E C I 5 E 9. III. 10. A T M O S F E R A Czas Skład i budowa atmosfery • wyjaśnia terminy: „czas • wyjaśnia, dlaczego zostały słoneczny”, „czas strefowy”, wprowadzone strefy czasowe i „czas urzędowy” międzynarodowa linia zmiany daty • wymienia rodzaje kalendarzy i podaje ich cechy • posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi • oblicza kąt, o jaki obraca się Ziemia w określonym czasie • wyjaśnia terminy: „atmosfera”, „troposfera” • podaje skład chemiczny powietrza atmosferycznego • wymienia nazwy warstw atmosfery, zaczynając od nazwy tej warstwy, która znajduje się najbliżej powierzchni Ziemi • omawia na podstawie schematu zmiany temperatury powietrza w poszczególnych warstwach atmosfery • charakteryzuje poszczególne warstwy atmosfery • oblicza zmiany temperatury powietrza wraz ze wzrostem lub spadkiem wysokości • analizuje temperaturę powietrza w wybranych miejscach na podstawie map klimatycznych lub wykresu przebiegu temperatury powietrza 11. Temperatura powietrza • wyjaśnia termin „izoterma” • podaje czynniki wpływające na temperaturę powietrza na Ziemi 12. Jak powstaje wiatr? • wyjaśnia pojęcia: „ciśnienie • wyjaśnia przyczynę atmosferyczne”, „niż powstawania wiatru baryczny”, „wyż baryczny”, „izobara” • wymienia przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych oraz lokalnych, występujących na kuli ziemskiej • oblicza czas słoneczny i strefowy danego miejsca na podstawie jego położenia matematyczno-geograficznego • charakteryzuje czas słoneczny, strefowy, uniwersalny i urzędowy • stosuje ze zrozumieniem pojęcia: „czas słoneczny”, „czas strefowy”, „czas uniwersalny” i „czas urzędowy” • charakteryzuje zjawisko inwersji temperatury powietrza • ustala, jaki dzień tygodnia nastąpi po przekroczeniu międzynarodowej linii zmiany daty • oblicza średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz średnią roczną temperaturę powietrza • sporządza wykres przedstawiający przebieg temperatury powietrza • omawia zależność temperatury powietrza od kąta padania promieni słonecznych • wymienia czynniki klimatotwórcze oraz wyjaśnia na przykładach ich wpływ na zróżnicowanie temperatury powietrza na Ziemi • charakteryzuje skale (Celsjusza, Fahrenheita i Kelvina), wykorzystywane do określania wartości temperatury powietrza • sporządza schemat wyżu i niżu barycznego • wskazuje na mapie świata obszary występowania różnych rodzajów wiatrów • charakteryzuje rodzaje wiatrów na podstawie ilustracji • stosuje ze zrozumieniem pojęcia: „niż baryczny”, „wyż baryczny” • wyjaśnia, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne, charakteryzuje je i podaje ich przykłady • omawia wpływ człowieka na zmiany zachodzące w składzie powietrza atmosferycznego 6 13. Pada deszcz 14. Pogoda i klimat 15. Obieg wody w przyrodzie. Oceany i morza 16. Rzeki świata IV. W O D Y Z I E • wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych • wyjaśnia terminy: „wilgotność powietrza”, „wilgotność względna”, „resublimacja” • analizuje występowanie opadów na kuli ziemskiej na podstawie mapy stref klimatycznych • podaje przykłady obszarów charakteryzujących się nadmiarem lub niedoborem opadów atmosferycznych • wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych ze względu na sposób powstania • wyjaśnia terminy: „pogoda”, „klimat” • wymienia czynniki klimatotwórcze • wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi • wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie • omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia opadów atmosferycznych na Ziemi • rozpoznaje przedstawione na ilustracji opady i osady atmosferyczne • wyjaśnia na podstawie • charakteryzuje rodzaje schematu procesy powstawania chmur, a także opadów chmur, opadów i osadów atmosferycznych i osadów atmosferycznych na kuli ziemskiej • wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza • podaje różnice między klimatem a pogodą • charakteryzuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat • charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych, położonych w różnych strefach klimatycznych • wymienia nazwy oceanów i • omawia na podstawie • omawia obieg wody wskazuje te oceany na mapie schematu zasoby wodne Ziemi w przyrodzie na podstawie świata • wskazuje na mapie świata schematu • podaje przykłady ruchów wybrane prądy morskie oraz • dostrzega i wyjaśnia związki wody morskiej wymienia ich nazwy między warunkami • wyjaśnia terminy: • wymienia stany skupienia klimatycznymi a zasoleniem „kondensacja”, „parowanie”, wody w przyrodzie i podaje wody morskiej „morze”, „zatoka”, przykłady ich występowania „cieśnina” • stosuje ze zrozumieniem terminy: „pogoda”, „klimat” • charakteryzuje klimat górski • podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi • wyjaśnia terminy: „rzeka główna”, „dopływ”, „zlewisko”, „dorzecze”, „dział wodny” • wyjaśnia związki między warunkami klimatycznymi, a rodzajem zasilania rzek • stosuje ze zrozumieniem • wyjaśnia termin „przepływ” • zaznacza na ilustracji dorzecze, dział wodny i zlewisko • wymienia rodzaje i podaje przykłady zasilania rzek • podaje przykłady gospodarczego wykorzystania • charakteryzuje strefy klimatyczne pod względem warunków sprzyjających działalności człowieka • charakteryzuje przyczyny • charakteryzuje zjawisko i skutki ruchów wody morskiej El Nino • charakteryzuje powodzie i podaje ich przykłady 7 M I • wskazuje na mapie świata najdłuższe rzeki • wymienia elementy dorzecza rzek pojęcia: „rzeka główna”, • analizuje wykresy długości rzek „dopływ”, „zlewisko”, i ich przepływu „dorzecze”, „dział wodny” • wymienia różne typy genetyczne jezior • nazywa i wskazuje na mapie • omawia warunki różne typy genetyczne jezior oraz powstawania bagien obszary bagienne • podaje przykłady gospodarczego wykorzystania stawów i sztucznych zbiorników wodnych • charakteryzuje różne typy genetyczne jezior i podaje ich przykłady • charakteryzuje niebezpieczeństwa związane z zanieczyszczeniem wód podziemnych 17. Jeziora i bagna • wyjaśnia terminy: „jezioro”, „bagno”, „wieloletnia zmarzlina 18. Wody podziemne • wyjaśnia terminy: „wody • wymienia rodzaje wód podziemne”, „źródło”, podziemnych „wody artezyjskie”, „gejzer” • analizuje budowę niecki artezyjskiej na podstawie ilustracji podaje przykłady gospodarczego wykorzystania wód podziemnych • wskazuje na mapie świata obszary występowania wód artezyjskich i gejzerów 19. Budowa wnętrza Ziemi • wymienia warstwy wnętrza Ziemi w kolejności od warstwy znajdującej się najgłębiej • wymienia metody badania wnętrza Ziemi • podaje różnicę między litosferą a skorupą ziemską • omawia na podstawie schematu • charakteryzuje metody budowę wnętrza Ziemi badania wnętrza Ziemi i podaje • wyjaśnia termin „prądy ich zastosowanie konwekcyjne 20. Wśród minerałów i skał • wymienia nazwy wybranych skał i minerałów • wyjaśnia terminy: „skała”, „minerał” • wskazuje różnice między minerałem a skałą • podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał • podaje przykłady minerałów skałotwórczych • rozpoznaje skały i określa ich • charakteryzuje wybrane rodzaj skały i warunki ich powstawania 21. Dzieje Ziemi • określa wiek Ziemi • wymienia nazwy er, zaczynając od najstarszej • omawia na podstawie tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Ziemi • podaje przykłady skamieniałości przewodnich • wyjaśnia rolę skamieniałości przewodnich w odtwarzaniu dziejów Ziemi • przedstawia hipotezy wyginięcia dinozaurów • dostrzega zmiany w świecie organicznym w dziejach Ziemi • wymienia nazwy okresów geologicznych 22. Wulkanizm i trzęsienia ziemi • wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi • wyjaśnia terminy: „wulkan”, „lawa”, „magma”, „hipocentrum”, „epicentrum”, „Ognisty Pierścień Pacyfiku” • podaje główne cechy płytowej budowy litosfery • wskazuje na mapie świata obszary aktywne sejsmicznie • wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie • omawia skutki wulkanizmu i trzęsień ziemi • wykazuje związki pomiędzy • stosuje ze zrozumieniem płytową budową litosfery terminy: „hipocentrum”, a występowaniem zjawisk „epicentrum”, „orogeneza” wulkanicznych i trzęsień ziemi • wymienia na podstawie schematu elementy budowy wulkanu • omawia procesy prowadzące do aktywności gejzeru • charakteryzuje wybrane rodzaje wód podziemnych • charakteryzuje warstwy wnętrza Ziemi • omawia zróżnicowanie temperatury wnętrza Ziemi V. W N Ę T R Z E Z I E M I • omawia najważniejsze wydarzenia w poszczególnych erach dziejów Ziemi 8 • wymienia produkty erupcji wulkanicznej • wymienia nazwy orogenez i rodzaje gór • wyjaśnia terminy: „ruchy górotwórcze”, „góry fałdowe”, „góry zrębowe” • wymienia nazwy wielkich form ukształtowania powierzchni Ziemi • wyjaśnia terminy: „wietrzenie”, „erozja” • wymienia rodzaje wietrzenia • wskazuje na mapie świata przykłady gór fałdowych, wulkanicznych i zrębowych • wymienia procesy zewnętrzne • charakteryzuje rodzaje kształtujące rzeźbę wietrzenia i formy terenu powierzchni Ziemi powstałe w jego wyniku • rozpoznaje na ilustracjach formy terenu powstałe w wyniku wietrzenia • posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: „wietrzenie”, „erozja” Procesy krasowe • wyjaśnia terminy: „krasowienie”, „erozja” • podaje rodzaje skał, które ulegają krasowieniu • podaje przykłady form krasowych występujących na powierzchni i w głębi Ziemi • wskazuje na mapie regiony, w których występują zjawiska krasowe • charakteryzuje na podstawie ilustracji budowę jaskini oraz występujące w niej formy krasowe • omawia procesy krasowe i • zapisuje reakcję chemiczną wyjaśnia, w jaki sposób rozpuszczania skały powstają formy krasowe wapiennej • posługuje się ze zrozumieniem terminami: „krasowienie”, „erozja” • rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania procesów krasowych 26. Praca rzeki • wymienia rodzaje ujść rzecznych • wyjaśnia terminy: „erozja wgłębna”, „erozja boczna”, „akumulacja” • wskazuje na mapie świata przykłady rzek posiadających ujście deltowe lub lejkowate • podaje przykłady form erozji i akumulacji rzecznej • wyjaśnia proces powstawania meandrów • omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt oraz ujść lejkowatych • przedstawia rzeźbotwórczą • stosuje ze zrozumieniem rolę rzeki w jej górnym, pojęcia „spadek rzeki” oraz środkowym i dolnym odcinku oblicza średni spadek rzeki • rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności rzeki 27. Lodowce i lądolody • wyjaśnia pojęcie: „granica wiecznego śniegu” • wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów • wskazuje różnice między lodowcem górskim a lądolodem • dostrzega związek między warunkami klimatycznymi a występowaniem lodowców górskich i lądolodów na Ziemi • rozpoznaje i podpisuje na schemacie formy polodowcowe • wymienia przykłady form powstałych w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów • przedstawia rzeźbotwórczą rolę lodowców górskich i lądolodów • stosuje ze zrozumieniem pojęcie: „granica wiecznego śniegu” • rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe 23. Jak powstały góry? VI. 24. Niszczenie skał R E Ź B I A R Z E 25. P O W I E R Z C H N I Z I E M I • omawia różnice między górami • charakteryzuje wielkie formy fałdowymi a zrębowymi ukształtowania powierzchni • określa na podstawie danych Ziemi statystycznych ukształtowanie powierzchni kontynentów • charakteryzuje na podstawie schematów mechanizm powstawania gór fałdowych i zrębowych • charakteryzuje wybrane rodzaje ruchów masowych • wyjaśnia wpływ zmian klimatycznych na zmiany powierzchni pokrywy lodowej 9 w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów VII. T A J E M N I C A N A T U R Y 28. Działalność wiatru • wyjaśnia terminy: „korazja”, „niecka deflacyjna”, „wydma paraboliczna”, „barchan”, „grzyb skalny” • wskazuje na mapie wybrane pustynie • wymienia rodzaje pustyń ze wzg. na budowę i położenie • podaje przykłady form powstałych na skutek erozyjnej i akumulacyjnej działalności wiatru • wskazuje różnice między barchanem i wydmą paraboliczną 29. Praca morza • wyjaśnia termin „abrazja” • podaje przykłady form powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności morza • wymienia najważniejsze typy • omawia na podstawie ilustracji wybrzeży morskich proces powstawania klifu i • wskazuje na mapie świata mierzei typy wybrzeży 30. Gleba. Sfera życia • wyjaśnia terminy: „gleba”, „żyzność gleby” • wymienia czynniki glebotwórcze • wymienia najważniejsze rodzaje gleb strefowych i astrefowych na Ziemi • wskazuje i nazywa poziomy glebowe na profilu glebowym • przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru • określa genezę wybranych pustyń • rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności wiatru • omawia wpływ szaty roślinnej na rzeźbotwórczą działalność wiatru • wskazuje na mapie świata obszary zagrożone pustynnieniem • wyjaśnia genezę • wyjaśnia pojęcia: „rewa”, poszczególnych typów „wał burzowy”, „ripplemarki wybrzeży morskich • rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności morza • nazywa główne strefy roślinne • charakteryzuje poziomy na kuli ziemskiej i wskazuje je na glebowe mapie świata • charakteryzuje poszczególne strefy roślinne występujące na Ziemi • wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi • uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami 10 Rozdział I. Afryka Lp. Temat 1. Po obu stronach równika – środowisko przyrodnicze Afryki 2. Problemy mieszkańców Afryki 3. Najlepiej rozwinięte gospodarczo państwa Afryki Poziomy wymagań podstawowy rozszerzający Uczeń: Uczeń: • wyjaśnia znaczenie terminu • określa położenie matematyczno„pustynnienie” -geograficzne Afryki • określa położenie geograficzne • określa cechy ukształtowania Afryki powierzchni Afryki • podaje cechy linii brzegowej • omawia wpływ wybranych Afryki czynników klimatotwórczych • wymienia czynniki geograficzne na klimat Afryki kształtujące klimat Afryki • wyjaśnia występowanie stref • przyporządkowuje strefom klimatycznoklimatycznym Afryki -roślinno-glebowych odpowiednie formacje roślinne • charakteryzuje klimat, formacje i typy gleb roślinne oraz gleby w • opisuje występowanie wód poszczególnych strefach powierzchniowych w Afryce klimatyczno• opisuje sposoby -roślinno-glebowych Afryki gospodarowania • oblicza rozciągłość południkową w strefie Sahelu i równoleżnikową Afryki • wyjaśnia znaczenie terminu • wyjaśnia znaczenie terminów: • identyfikuje przyczyny ubóstwa „gęstość zaludnienia” „eksplozja demograficzna”, społeczeństwa Afryki • podaje liczbę ludności Afryki „przyrost naturalny”, • omawia wartość HDI • wymienia nazwy odmian „współczynnik przyrostu w wybranych krajach ludzkich zamieszkujących naturalnego”, „produkt krajowy na podstawie mapy tematycznej Afrykę brutto (PKB), „wskaźnik • ocenia wpływ warunków • wymienia przyczyny ubóstwa rozwoju społecznego (HDI)” naturalnych państw Afryki • omawia zróżnicowanie na rozmieszczenie ludności • wymienia nazwy najgęściej i ludności Afryki • wymienia przyczyny najsłabiej zaludnionych • opisuje zmiany liczby ludności i skutki konfliktów zbrojnych obszarów w Afryce w Afryce trwających • wymienia problemy • omawia przyczyny eksplozji w Afryce mieszkańców Afryki demograficznej w Afryce • oblicza współczynnik przyrostu • opisuje, na podstawie mapy, naturalnego rozmieszczenie ludności w Afryce • opisuje problemy mieszkańców Afryki • wskazuje Egipt i RPA na mapie • charakteryzuje położenie • opisuje, na podstawie mapy świata, podaje nazwy ich stolic geograficzne oraz środowisko gospodarczej, czynniki oraz nazwy państw przyrodnicze Egiptu warunkujące rozmieszczenie sąsiadujących z tymi krajami i RPA obszarów koncentracji • wymienia najważniejsze cechy • analizuje gęstość zaludnienia przemysłu i rolnictwa środowiska przyrodniczego i współczynnik przyrostu w Egipcie i RPA Egiptu naturalnego w Egipcie • wykazuje znaczenie turystyki dla i RPA • omawia czynniki decydujące gospodarki Egiptu • wymienia nazwy obszarów o rozmieszczeniu ludności w • analizuje zmiany konieczny Uczeń: • wskazuje Afrykę na mapie świata • wymienia nazwy stref klimatyczno-roślinno-glebowych Afryki • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Afryki wybrane elementy linii brzegowej, krainy geograficzne, rzeki i jeziora oraz podaje ich nazwy dopełniający wykraczający Uczeń: Uczeń: • porównuje linię brzegową Afryki • wyjaśnia przyczyny z linią brzegową innych symetrycznego układu stref kontynentów klimatyczno• wykazuje na przykładzie strefy -roślinno-glebowych Sahelu związek pomiędzy w Afryce formami gospodarowania • uzasadnia potrzebę człowieka a zasobami wodnymi racjonalnego gospodarowania • wyjaśnia mechanizm w środowisku powstawania systemu rowów charakteryzującym się tektonicznych poważnymi niedoborami w Afryce słodkiej wody • proponuje działania mające na celu zahamowanie procesu pustynnienia w strefie Sahelu • wyjaśnia przyczyny i skutki wysokiego przyrostu naturalnego w Afryce • analizuje przyczyny i skutki głodu w Afryce • analizuje przyczyny i skutki konfliktów zbrojnych trwających w Afryce • określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach Afryki położonych na południe od Sahary • uzasadnia twierdzenie, że Afryka jest najbiedniejszym kontynentem świata • proponuje działania mające na celu ograniczenie problemów mieszkańców Afryki (głodu, konfliktów zbrojnych, niedostatku wody pitnej, AIDS) • wykazuje związki między warunkami przyrodniczymi a rozwojem gospodarki Egiptu i RPA • analizuje dane statystyczne dotyczące struktury eksportu RPA i formułuje wnioski • wykazuje zależności między • wykazuje, że Egipt jest jednym z najdynamiczniej rozwijających się państw Afryki • wykazuje korzyści wynikające ze strategicznego położenia Egiptu • wykazuje, że RPA jest 11 gęsto zaludnionych w Egipcie • wymienia nazwy surowców mineralnych występujących w Egipcie i w RPA • wymienia najważniejsze cechy gospodarki RPA • wyjaśnia znaczenie Kanału Sueskiego Ameryka 4. Od bieguna do bieguna – środowisko przyrodnicze Ameryki • wskazuje Amerykę na mapie świata • wyjaśnia znaczenie terminów: „Ameryka Łacińska”, „Ameryka Środkowa” • wskazuje wybrane elementy linii brzegowej Ameryki na mapie oraz podaje ich nazwy • wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Ameryki • wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki i jeziora Ameryki Północnej i Południowej oraz podaje ich nazwy 5. Mozaika społeczna Ameryki • wymienia nazwy rdzennych mieszkańców Ameryki oraz odmian ludzkich zamieszkujących Amerykę • wyjaśnia znaczenie terminów: „imigracja”, „emigracja” • wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ludności Ameryki • wskazuje na mapie obszary gęsto i słabo zaludnione oraz podaje ich nazwy • wskazuje na mapie największe miasta Ameryki i wymienia ich nazwy RPA • opisuje warunki sprzyjające rozwojowi gospodarki w Egipcie • opisuje wybrane atrakcje turystyczne Egiptu • przedstawia pozytywne i negatywne skutki budowy tamy w Asuanie • przedstawia uwarunkowania rozwoju gospodarczego RPA • opisuje warunki życia na terenach uprzemysłowionych w RPA • określa położenie geograficzne Ameryki • opisuje przebieg granicy między Ameryką Północną a Południową • analizuje znaczenie Kanału Panamskiego • opisuje linię brzegową Ameryki • przyporządkowuje strefom klimatycznym charakterystyczną dla nich roślinność • wskazuje na mapie oraz nazywa obszary aktywne sejsmicznie i wulkanicznie w Ameryce • wyjaśnia znaczenie terminu „saldo migracji” • wyjaśnia pochodzenie ludności Ameryki • opisuje wielkie migracje w dziejach Ameryki • wykazuje zróżnicowanie ludności Ameryki • analizuje saldo migracji • opisuje pochodzenie ludności Ameryki • wymienia przyczyny dużego zróżnicowania etnicznego i kulturowego ludności Ameryki • opisuje, korzystając z mapy, rozmieszczenie w środowisku przyrodniczym warunkami przyrodniczymi Doliny Nilu po wybudowaniu a rozmieszczeniem ludności w zapory i zbiornika pod Asuanem Egipcie i RPA • analizuje udział i miejsce RPA w światowym wydobyciu surowców mineralnych • wykazuje rolę surowców mineralnych w kształtowaniu gospodarki RPA • określa położenie matematyczno-geograficzne Ameryki • wykazuje wpływ rzeźby terenu na cechy klimatu Ameryki • opisuje cechy klimatu Ameryki Północnej i Południowej na podstawie klimatogramów oraz mapy klimatycznej • wyjaśnia przyczyny wulkanizmu i trzęsień ziemi w Ameryce • wykazuje wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat Ameryki • oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Ameryki • porównuje linię brzegową i ukształtowanie powierzchni Ameryki z linią brzegową oraz ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów • omawia skutki południkowego układu form rzeźby terenu w Ameryce Północnej i Południowej • wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie roślinności w Ameryce • analizuje przyczyny • wykazuje zależności między i kierunki migracji ludności do warunkami naturalnymi Ameryki a rozmieszczeniem ludności w • wyjaśnia wpływ migracji na Ameryce zróżnicowanie kulturowe i • wyjaśnia, dlaczego Ameryka etniczne ludności Ameryki określana jest mianem tygla • porównuje strukturę etniczną w kultur wybranych krajach Ameryki • oblicza saldo migracji i formułuje wnioski i formułuje wnioski • wyróżnia główne cechy i podaje przyczyny zróżnicowania kulturowego oraz etnicznego Ameryki Północnej i Południowej • analizuje, na podstawie mapy, rozmieszczenie ludności w Ameryce Północnej i najbogatszym krajem Afryki • wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Ameryki • wyjaśnia mechanizm powstawania tornad • analizuje przyczyny wzrostu liczby ludności Ameryki oraz prognozuje dalsze jej zmiany 12 ludności Ameryki Północnej i Południowej • porównuje liczbę ludności w wybranych krajach Ameryki 6. Pierwsze mocarstwo świata – USA • wskazuje na mapie świata Stany Zjednoczone, podaje nazwę ich stolicy i nazwy państw sąsiadujących • wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Stanów Zjednoczonych • wymienia nazwy najważniejszych surowców mineralnych wydobywanych w Stanach Zjednoczonych • przedstawia najważniejsze cechy gospodarki Stanów Zjednoczonych • wymienia nazwy głównych roślin uprawianych na terenie Stanów Zjednoczonych • wymienia nazwy regionów gospodarczych Stanów Zjednoczonych • wyjaśnia znaczenie terminów: „megalopolis”, „technopolia” 7. Zielone płuca świata – Brazylia • wskazuje na mapie świata Brazylię i podaje nazwę jej stolicy • wskazuje na mapie wybrane krainy geograficzne i najważniejsze rzeki Brazylii oraz wymienia ich nazwy • wskazuje na mapie największe miasta Brazylii i wymienia ich nazwy • wymienia problemy wielkich • określa położenie geograficzne Stanów Zjednoczonych • omawia cechy ukształtowania powierzchni Stanów Zjednoczonych • wyjaśnia uwarunkowania wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego Stanów Zjednoczonych • opisuje cechy rolnictwa Stanów Zjednoczonych • wskazuje na mapie Stanów Zjednoczonych obszary rolnicze oraz wymienia ich nazwy • wskazuje na mapie oraz charakteryzuje regiony gospodarcze Stanów Zjednoczonych • opisuje zróżnicowanie ludności Stanów Zjednoczonych • wskazuje na mapie największe aglomeracje Stanów Zjednoczonych oraz wymienia ich nazwy • wskazuje na mapie regiony o największej gęstości zaludnienia w Stanach Zjednoczonych oraz podaje ich nazwy • określa położenie geograficzne Brazylii • opisuje portugalskie korzenie ludności Brazylii • wyjaśnia przyczyny wysokiego poziomu urbanizacji w Brazylii • określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast Brazylii • charakteryzuje rozmieszczenie Południowej • analizuje strukturę PKB Stanów Zjednoczonych i formułuje wnioski • ocenia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa • charakteryzuje dominujący typ gospodarki rolnej w Stanach Zjednoczonych • analizuje strukturę użytkowania ziemi w Stanach Zjednoczonych • porównuje ruch pasażerski w portach lotniczych Stanów Zjednoczonych i innych państw oraz formułuje wnioski • określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej • charakteryzuje oraz wskazuje na mapie megalopolis wschodniego wybrzeża • uzasadnia, że Stany Zjednoczone są krajem imigrantów • analizuje uwarunkowania rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii • wykazuje wysoki poziom rozwoju gospodarczego Stanów Zjednoczonych • wykazuje zależność między wysokim poziomem gospodarki a poziomem rozwoju transportu w Stanach Zjednoczonych • wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów Zjednoczonych • analizuje skutki gwałtownego • analizuje zmiany poziomu wzrostu liczby ludności w urbanizacji w Brazylii wielkich miastach Brazylii i formułuje wnioski • opisuje uwarunkowania • analizuje naturalne rozmieszczenia ludności Brazylii i antropogeniczne zagrożenia • analizuje przyczyny dla puszczy amazońskiej i skutki migracji ludności ze wsi • wykazuje wpływ warunków do miast naturalnych na rozmieszczenie • wykazuje problemy wielkich ludności Brazylii miast Brazylii • analizuje przyczyny • udowadnia, że Stany Zjednoczone są potęga gospodarczą świata • analizuje problem nielegalnej imigracji do Stanów Zjednoczonych • przedstawia problemy Indian 13 miast Brazylii • wymienia skutki wylesiania Amazonii Australia 8. Australia – kontynent na antypodach Arktyka i Antarktyka 9. Lodowe pustynie • wskazuje na mapie świata Australię i Oceanię • wymienia nazwy osobliwości przyrodniczych Australii • wyjaśnia znaczenie terminu „endemit” • wskazuje na mapie najważniejsze obiekty geograficzne Australii: rzeki, jeziora i krainy geograficzne oraz podaje ich nazwy • wskazuje na mapie Australii obszary o największej gęstości zaludnienia oraz obszary niezamieszkane • wskazuje na mapie największe miasta Australii oraz wymienia ich nazwy • wymienia główne cechy gospodarki Związku Australijskiego • omawia rozmieszczenie basenów artezyjskich w Australii • wyjaśnia znaczenie terminów: „Arktyka”, „Antarktyka” • wskazuje na mapie świata Arktykę i Antarktykę • wymienia główne cechy środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki ze szczególnym uwzględnieniem cech klimatu ludności Brazylii • wyjaśnia znaczenie terminu „fawele” • omawia działania podejmowane przez mieszkańców Brazylii w celu zagospodarowania interioru • opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem • określa położenie geograficzne Australii i Oceanii • opisuje, korzystając z mapy, linię brzegową i ukształtowanie pionowe Australii • charakteryzuje cechy klimatu oraz specyfikę świata roślin i zwierząt Australii na podstawie map klimatycznych i klimatogramów • wyjaśnia znaczenie terminów: „basen artezyjski”, „studnia artezyjska” • opisuje rdzennych mieszkańców Australii • wyjaśnia uwarunkowania rozwoju hodowli owiec w Związku Australijskim • dokonuje podziału geograficznego Oceanii na podstawie mapy ogólnogeograficznej • przedstawia cechy położenia Arktyki i Antarktyki na podstawie mapy świata • wyjaśnia uwarunkowania cech środowiska przyrodniczego Antarktyki i Arktyki • opisuje działalność człowieka w Arktyce i Antarktyce i skutki wylesiania Amazonii • wykazuje przyczyny i skutki ubóstwa wód powierzchniowych w Australii • ocenia znaczenie wód artezyjskich • analizuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności w Australii i Oceanii • omawia wybrane zagadnienia gospodarcze ze szczególnym uwzględnieniem roli górnictwa i rolnictwa • przedstawia, na podstawie map tematycznych, główne cechy gospodarki Związku Australijskiego na tle warunków naturalnych • oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Australii • analizuje zależności między warunkami klimatycznymi a występowaniem wód powierzchniowych • ocenia warunki środowiska przyrodniczego Australii z punktu widzenia warunków życia i gospodarki ludzi • wyjaśnia zależności między warunkami środowiska przyrodniczego Australii a sposobami gospodarowania w rolnictwie • opisuje czynniki warunkujące • charakteryzuje badania klimat obszarów prowadzone przez naukowców okołobiegunowych w Antarktyce i Arktyce • wyjaśnia występowanie pokrywy • porównuje środowisko lodowej przyrodnicze Arktyki i na obszarach okołobiegunowych Antarktyki • omawia sytuację prawną Antarktyki • wykazuje konieczność ochrony przyrody obszarów • porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze Australii ze środowiskiem przyrodniczym innych kontynentów • wykazuje zależność między symetrycznym położeniem Australii po obu stronach zwrotnika Koziorożca a uwarunkowaniami klimatycznymi • proponuje działania mające na celu zahamowanie niekorzystnych zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych 14 • wyjaśnia znaczenie terminów: „góra lodowa”, „pak lodowy” • wymienia najważniejsze zmiany obserwowane w środowisku przyrodniczym obszarów polarnych Azja 10. Azja – kontynent wielkich kontrastów • wyjaśnia znaczenie terminu „Eurazja” • wskazuje na mapie świata Eurazję i Azję • wymienia przykłady kontrastów geograficznych Azji • wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej Azji i podaje ich nazwy • wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Azji • wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki i jeziora Azji oraz wymienia ich nazwy 11. W rytmie monsunu • wyjaśnia znaczenie terminu „monsun” • odróżnia monsun letni od monsunu zimowego • wskazuje na mapie obszary występowania monsunu • wyjaśnia znaczenie terminu „tarasy” 12. Chiny – najludniejszy kraj świata • wskazuje na mapie Chiny, podaje nazwę ich stolicy oraz nazwy państw sąsiadujących • wskazuje na mapie krainy geograficzne oraz najważniejsze rzeki w Chinach oraz wymienia ich • wymienia główne cechy i przyczyny zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych • wymienia nazwy dwóch polskich polarnych stacji badawczych • określa położenie geograficzne Eurazji i Azji • charakteryzuje ukształtowanie powierzchni Azji • opisuje cechy klimatu Azji na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej • charakteryzuje wybrane strefy roślinne Azji • opisuje rozmieszczenie wód powierzchniowych w Azji na podstawie mapy • przedstawia kontrasty geograficzne Azji • opisuje, na podstawie mapy, granicę między Azją a Europą • oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Azji • omawia, na podstawie schematu, cyrkulację monsunową w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej • porównuje, na podstawie diagramu, wielkość produkcji ryżu w wybranych krajach • wskazuje na mapie obszary odznaczające się intensywną uprawą ryżu i podaje ich nazwy • opisuje wymagania klimatyczno-glebowe ryżu • określa położenie geograficzne oraz cechy środowiska przyrodniczego Chin • wyjaśnia zjawisko zachwiania równowagi płci • opisuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa okołobiegunowych • omawia wkład Polaków w badania obszarów polarnych • omawia geograficzne czynniki • porównuje linię brzegową warunkujące klimat Azji i ukształtowanie powierzchni • wykazuje wpływ klimatu na Azji z linią brzegową rozmieszczenie roślinności i ukształtowaniem powierzchni • wyjaśnia, na czym polega innych kontynentów kontrastowość klimatyczna Azji • wykazuje, na podstawie map • wyjaśnia przyczyny tematycznych, i skutki wysychania Jeziora że Azja jest kontynentem Aralskiego wielkich geograficznych • wyjaśnia, na czym polega kontrastów promienisty układ wielkich systemów rzecznych Azji • przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje • porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze Azji ze środowiskiem przyrodniczym innych kontynentów • opisuje osiągnięcia najstarszych cywilizacji azjatyckich • wykazuje znaczenie tarasowania • analizuje wpływ cyrkulacji • wykazuje znaczenie ryżu dla stoków monsunowej w Azji Południowej kultury społeczeństwa • wykazuje związek pomiędzy i Południowo-Wschodniej na azjatyckiego rytmem upraw życie codzienne i „kulturą ryżu” a cechami klimatu i gospodarowanie mieszkańców monsunowego tych regionów w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej • opisuje przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki zaburzenia rytmu cyrkulacji monsunowej • analizuje wykresy i dane • wykazuje zależności między dotyczące liczby ludności i warunkami przyrodniczymi współczynnika przyrostu a rozwojem gospodarczym Chin naturalnego w Chinach • analizuje przyczyny szybkiego • wyjaśnia, na czym polega chiński rozwoju gospodarczego Chin program kontroli urodzeń w ostatnich latach • określa cele i skutki programu • omawia kontrasty przyrodnicze Chin • wykazuje wpływ Chin na światową gospodarkę 15 nazwy • podaje liczbę ludności Chin • opisuje bariery osadnicze w Chinach Zachodnich • wymienia nazwy bogactw mineralnych Chin • wskazuje najdynamiczniej rozwijające się działy gospodarki w Chinach • wymienia nazwy głównych roślin uprawnych • wymienia najważniejsze cechy gospodarki Chin 13. 14. w Chinach • wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności Chin • opisuje uwarunkowania rozwoju gospodarczego Chin • określa miejsce Chin w światowej wymianie towarowej • wskazuje na mapie oraz nazywa obszary o dużej koncentracji przemysłu w Chinach Japonia – kraj kwitnącej • wskazuje na mapie świata • opisuje położenie geograficzne gospodarki Japonię i podaje nazwę jej stolicy Japonii na podstawie mapy • wymienia najważniejsze cechy ogólnogeograficznej środowiska przyrodniczego •omawia cechy środowiska Japonii przyrodniczego Japonii • opisuje skutki trzęsień ziemi, • charakteryzuje klimat Japonii tajfunów i tsunami • wyjaśnia przyczyny • wymienia działania dynamicznego rozwoju Japonii umożliwiające życie i po II wojnie światowej gospodarowanie w trudnych • wyjaśnia znaczenie dużych warunkach przyrodniczych nakładów finansowych na • wymienia japońskie produkty oświatę i badania naukowe znane na całym świecie • opisuje udział usług w • wymienia nazwy głównych strukturze PKB roślin uprawnych • wyjaśnia znaczenie transportu • przedstawia znaczenie dla gospodarki Japonii rybołówstwa dla gospodarki • opisuje czynniki Japonii pozaprzyrodnicze sprzyjające • podaje liczbę mieszkańców rozwojowi rolnictwa w Japonii Japonii • wyjaśnia znaczenie terminu • wskazuje na mapie wielkie „marikultura” miasta Japonii i wymienia ich nazwy • wymienia najważniejsze cechy japońskiej gospodarki Indie – państwo bogaczy i • wskazuje na mapie Indie, • określa położenie geograficzne nędzarzy podaje nazwę ich stolicy oraz Indii nazwy państw sąsiadujących • omawia cechy środowiska • wskazuje na mapie główne przyrodniczego Indii krainy geograficzne i rzeki • omawia prognozy wzrostu Indii oraz wymienia ich nazwy liczby ludności Indii • podaje liczbę ludności Indii • wyjaśnia znaczenie terminu • przedstawia uwarunkowania „zielona rewolucja” wysokiego przyrostu • opisuje poziom rozwoju kontroli urodzeń • porównuje wartość PKB Chin z wartością PKB innych krajów • wyjaśnia kierunki rozwoju gospodarczego Chin • wskazuje zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej • wykazuje przyczyny migracji ludności Chin ze wsi do miast • charakteryzuje geograficzne czynniki kształtujące klimat Japonii • wyjaśnia wpływ cyrkulacji monsunowej na klimat Japonii • wykazuje znaczenie czynników społeczno-kulturowych dla tworzenia nowoczesnej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech środowiska przyrodniczego • analizuje strukturę eksportu Japonii i formułuje wnioski • wyjaśnia, dlaczego główne ośrodki gospodarcze Japonii skoncentrowane są na wybrzeżach tego kraju • przedstawia przyczyny dużej gęstości zaludnienia na wyspie Honsiu • opisuje skutki położenia Japonii w strefie aktywności wulkanicznej i sejsmicznej • wykazuje przyczyny i znaczenie działań umożliwiających życie w trudnych warunkach przyrodniczych • wykazuje, że Japonia jest potęgą gospodarczą • opisuje znaczenie marikultury dla gospodarki Japonii • analizuje diagram ilustrujący • analizuje poziom rozwoju zmiany liczby ludności w XX i gospodarczego Indii XXI wieku • analizuje cechy indyjskiego • wykazuje problemy związane ze rolnictwa stale zwiększającą się liczbą i formułuje wnioski ludności Indii • wyjaśnia przyczyny • wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gwałtownego rozwoju nowoczesnych usług w Indiach nowoczesnych technologii w • wykazuje przyczyny i skutki spowolnienia gospodarczego Japonii • przewiduje społeczno-gospodarcze skutki eksplozji demograficznej w Indiach • wykazuje wpływ hinduizmu na życie i działalność ludzi • uzasadnia lokalizację okręgów przemysłowych w Indiach 16 naturalnego w Indiach • wymienia nazwy głównych roślin uprawnych • wymienia nazwy bogactw mineralnych Indii • wymienia najważniejsze cechy gospodarki Indii • opisuje kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach Europa 15. Czarne złoto Bliskiego Wschodu • wyjaśnia znaczenie terminu „Bliski Wschód” • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej państwa należące do regionu Bliskiego Wschodu • wymienia cechy środowiska przyrodniczego i gospodarki Bliskiego Wschodu • wymienia nazwy państw, na których obszarze znajdują się najbogatsze złoża ropy naftowej • wyjaśnia znaczenie terminu „OPEC” • opisuje cechy kultury islamskiej 16. Środowisko przyrodnicze Starego Kontynentu • wskazuje na mapie świata Europę • wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej Europy i wymienia ich nazwy • wskazuje na mapie wybrane niziny, wyżyny i góry Europy rolnictwa Indii • charakteryzuje uwarunkowania rolnictwa Indii • wyjaśnia, dlaczego w Indiach występuje duże pogłowie bydła • przedstawia czynniki rozwoju przemysłu w Indiach • wskazuje na mapie gospodarczej Indii wybrane ośrodki przemysłu high-tech • opisuje położenie geograficzne Bliskiego Wschodu • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej państwa Bliskiego Wschodu i ich stolice oraz podaje ich nazwy • opisuje warunki naturalne Bliskiego Wschodu • charakteryzuje zasoby ropy naftowej na Bliskim Wschodzie • charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego • przedstawia działania państw Bliskiego Wschodu mające na celu uniezależnienie się od wydobycia ropy naftowej • charakteryzuje gospodarkę krajów Bliskiego Wschodu, w których nie wydobywa się ropy naftowej • wskazuje na mapie i wymienia nazwy obszarów na Bliskim Wschodzie objętych konfliktami zbrojnymi • określa położenie geograficzne Europy na podstawie mapy ogólnogeograficznej • charakteryzuje linię brzegową Europy na podstawie mapy • porównuje średnią wysokość Europy ze średnią wysokością Indiach • opisuje system kastowy społeczeństwa Indii • wskazuje warunki przyrodnicze • wykazuje korzyści gospodarcze i Bliskiego Wschodu niekorzystne społeczne wynikające z eksportu dla działalności gospodarczej ropy naftowej oraz produktów człowieka powstałych • analizuje rozmieszczenie, zasoby i w wyniku jej przetworzenia wydobycie ropy naftowej na • porównuje wydobycie ropy Bliskim Wschodzie na podstawie naftowej z wartością PKB na map tematycznych jednego mieszkańca i danych statystycznych w poszczególnych krajach • analizuje udział państw Bliskiego Wschodu Bliskiego Wschodu • opisuje wpływ religii na w światowym wydobyciu ropy gospodarkę krajów Bliskiego naftowej i formułuje wnioski Wschodu i życie muzułmanów • analizuje wartość PKB • analizuje skutki konfliktów na w przeliczeniu na jednego Bliskim Wschodzie mieszkańca • porównuje poziom życia w wybranych krajach Bliskiego mieszkańców poszczególnych Wschodu krajów Bliskiego Wschodu i formułuje wnioski • charakteryzuje Bliski Wschód pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej i poziomu rozwoju gospodarczego • uzasadnia tezę, że konflikty na Bliskim Wschodzie mają wpływ na globalną gospodarkę • oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Europy • przedstawia genezę powstawania gór w Europie • wykazuje wpływ czynników geograficznych na cechy klimatu Europy • wykazuje następstwa południkowej i równoleżnikowej rozciągłości Europy • opisuje położenie geograficzne i granice Europy z innymi kontynentami na mapie ogólnogeograficznej świata • porównuje linię brzegową Europy z linią brzegową innych kontynentów • porównuje ukształtowanie 17 17. Europa – kontynent nowych państw 18. Europa się starzeje oraz wymienia ich nazwy innych kontynentów • wymienia cechy ukształtowania • wykazuje typowo nizinny powierzchni Europy charakter ukształtowania na podstawie mapy powierzchni Europy • wskazuje na mapie wybrane na podstawie mapy europejskie rzeki i jeziora oraz • przedstawia czynniki wymienia ich nazwy geograficzne wpływające na klimat Europy • opisuje klimat Europy na podstawie mapy • wyjaśnia znaczenie terminu „kontynentalizm klimatu” • charakteryzuje wybrane strefy roślinne Europy • opisuje rozmieszczenie wód powierzchniowych w Europie na podstawie mapy • omawia przemiany polityczne • wyjaśnia przyczyny zmian na w Europie po 1989 roku mapie politycznej Europy po • wymienia nazwy wybranych 1989 roku krajów Europy • wyjaśnia skutki rozpadu ZSRR • wyjaśnia znaczenie terminu • wymienia nazwy wybranych „terytorium zależne” krajów Europy i ich stolic • wskazuje najmniejsze • wskazuje na mapie kraje i największe państwa Europy położone zarówno w Europie, pod względem powierzchni i jak i w Azji oraz wymienia ich liczby ludności na mapie nazwy politycznej Europy • podaje liczbę ludności Europy • opisuje liczbę ludności Europy • wymienia przyczyny niskiego na tle liczby ludności świata przyrostu naturalnego • przedstawia zmiany liczby • wymienia nazwy krajów o ludności najniższym w Europie w latach i najwyższym współczynniku 2000–2007 przyrostu naturalnego w • analizuje przyczyny Europie i skutki niskiego przyrostu • wymienia nazwy krajów, które naturalnego zamieszkuje ludność o • porównuje współczynnik największej średniej długości przyrostu naturalnego w życia wybranych krajach Europy • wymienia czynniki wpływające • porównuje udział ludności na długość życia w Europie powyżej 65 roku życia w strukturze wiekowej wybranych państw Europy • porównuje strukturę wiekową ludności Europy i Afryki powierzchni Europy • wykazuje związki między z ukształtowaniem powierzchni budową geologiczną innych kontynentów a ukształtowaniem pionowym • wyjaśnia wpływ zlodowaceń na Europy rzeźbę powierzchni Europy • wyjaśnia zależności między typem klimatu a występowaniem formacji roślinnych • wyjaśnia wpływ działalności rzek na rzeźbę powierzchni Europy • wyjaśnia genezę wybranych europejskich jezior • przedstawia terytoria zależne wybranych krajów • wyjaśnia znaczenie terminu „suwerenność” • wykazuje znaczenie procesów integracyjnych zachodzących w Europie • opisuje cele i zadania Unii Europejskiej • wykazuje, że tempo wzrostu • analizuje prognozy zmian liczby ludności demograficznych w Europie jest najniższe na w Europie świecie • uzasadnia twierdzenie, że • analizuje piramidę płci społeczeństwo europejskie się i wieku i formułuje wnioski starzeje • porównuje wartość współczynnika • wyjaśnia przyczyny przyrostu naturalnego z odsetkiem i skutki wydłużania się średniej ludności powyżej 65 roku życia i długości życia formułuje wnioski • wyjaśnia przyczyny starzenia się europejskich społeczeństw • wykazuje konsekwencje starzenia się społeczeństw europejskich • analizuje przyczyny rozpadu ZSRR i Jugosławii • wyróżnia regiony geopolityczne Europy i uzasadnia ich powstanie • analizuje problemy demograficzne Europy i formułuje wnioski 18 19. Ludność i urbanizacja w Europie 20. Surowe środowisko Europy Północnej • opisuje różnice w wyglądzie osób • wyjaśnia znaczenie terminu pochodzących z różnych części „wielokulturowość” Europy • przedstawia zróżnicowanie • wymienia odmiany człowieka językowe mieszkańców zamieszkujące Europę Europy • wymienia nazwy rodzin • opisuje strukturę wyznaniową językowych, do których należą mieszkańców Europy języki europejskie • opisuje, na podstawie map • wymienia nazwy państw, w tematycznych, zróżnicowanie których obowiązuje więcej niż regionalne, kulturowe, jeden język urzędowy narodowościowe • wymienia przykłady i etniczne współczesnej zróżnicowania kulturowego Europy mieszkańców Europy • opisuje rozmieszczenie • wskazuje na mapie obszary o ludności w Europie na największej podstawie mapy i najmniejszej gęstości • omawia przyczyny wysokiego zaludnienia w Europie oraz wskaźnika urbanizacji w wymienia ich nazwy Europie • wskazuje na mapie największe • wyjaśnia znaczenie terminu miasta Europy oraz wymienia „metropolia” ich nazwy i wymienia przykłady • opisuje, na podstawie mapy, europejskich metropolii położenie Londynu • wyjaśnia, dlaczego Londyn jest nazywany „miastem świata” • opisuje położenie państw • wyjaśnia znaczenie terminu Europy Północnej „kraje skandynawskie” • opisuje warunki przyrodnicze • wskazuje kraje Europy Europy Północnej Północnej na mapie • wyjaśnia łagodzący wpływ i wymienia ich nazwy • wymienia warunki przyrodnicze prądu morskiego na cechy Europy Północnej niesprzyjające klimatu Europy Północnej działalności człowieka • wyjaśnia znaczenie terminu • wymienia cechy środowiska „okres wegetacyjny” przyrodniczego Europy • charakteryzuje rolnictwo Północnej sprzyjające Europy Północnej działalności człowieka • omawia znaczenie upraw • wymienia nazwy głównych roślin bogactw naturalnych krajów w specjalnie ogrzewanych skandynawskich i doświetlanych szklarniach • przedstawia główne działy • wykazuje znaczenie położenia przemysłu dynamicznie Skandynawii i omawia rozwijające się w krajach sposoby wykorzystania mórz Europy Północnej • analizuje wielkość połowów • opisuje, na podstawie mapy, ryb rozmieszczenie głównych w wybranych krajach świata i ośrodków miejskich w Europie krajach Europy Północnej • porównuje strukturę wyznaniową • wykazuje wielokulturowość ludności Europy w wybranych państwach Europy • wykazuje skutki • opisuje, na podstawie mapy, wielokulturowości mieszkańców rozmieszczenie ludów Europy Europy • opisuje przyczyny • wyjaśnia przyczyny i konsekwencje zróżnicowania warunkujące rozmieszczenie ludności Europy ludności w Europie • omawia położenie oraz układ przestrzenny Londynu • przedstawia znaczenie Londynu jako światowej metropolii • uzasadnia, że Europa charakteryzuje się warunkami przyrodniczymi i pozaprzyrodniczymi korzystnymi dla osadnictwa • analizuje zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w wybranych krajach Europy • charakteryzuje środowisko • wykazuje niekorzystny wpływ przyrodnicze krajów Europy warunków środowiska Północnej przyrodniczego Europy • wyjaśnia, dlaczego porty morskie Północnej na działalność położone za kołem gospodarczą człowieka podbiegunowym nie zamarzają • porównuje środowisko przyrodnicze krajów Europy • wykazuje zależności między Północnej warunkami klimatycznymi a typową roślinnością krajów Europy Północnej • analizuje i ocenia strukturę użytkowania ziemi w Europie Północnej • ocenia poziom życia mieszkańców Europy Północnej • wykazuje wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie ludności w Europie Północnej • wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej • charakteryzuje zjawisko odpływu ludności z obszarów północnej Skandynawii • przedstawia walory turystyczne krajów Europy Północnej 19 Północnej 21. Gospodarka w cieniu Alp • wyjaśnia znaczenie terminu „kraje alpejskie” • wskazuje kraje alpejskie na mapie ogólnogeograficznej, wymienia nazwy tych państw oraz nazwy ich stolic • wyjaśnia znaczenie terminu „granica wiecznego śniegu” • wymienia czynniki decydujące o występowaniu lodowców górskich w Alpach • wymienia wiodące działy gospodarki krajów alpejskich • opisuje specyfikę rozmieszczenia ludności w Alpach • wskazuje największe miasta alpejskie na mapie i wymienia ich nazwy 22. Turystyczne bogactwo Europy Południowej • wyjaśnia znaczenie terminu „kraje śródziemnomorskie” • wskazuje na mapie kraje Europy Południowej i wymienia nazwy ich stolic • przedstawia turystyczną atrakcyjność regionu śródziemnomorskiego • wskazuje na mapie wyspy położone na Morzu Śródziemnym i wymienia ich nazwy • wskazuje na mapie góry znajdujące się na obszarze południowej Europy i wymienia ich nazwy • wyjaśnia znaczenie terminu „makia” • wymienia przykłady atrakcji turystycznych południowej Europy • przedstawia wykorzystanie surowców odnawialnych w produkcji energii • omawia położenie krajów alpejskich na podstawie mapy ogólnogeograficznej • opisuje warunki klimatyczne w Alpach • wyjaśnia występowanie źródeł wielu rzek europejskich w Alpach • charakteryzuje piętra klimatyczno-roślinne w Alpach • opisuje rzeźbę Alp • opisuje główne kierunki rozwoju gospodarczego krajów alpejskich • charakteryzuje strukturę przemysłu krajów alpejskich • ocenia warunki rozwoju hydroenergetyki w krajach alpejskich • opisuje rozmieszczenie miast i gęstość zaludnienia w krajach alpejskich • omawia położenie geograficzne krajów śródziemnomorskich na podstawie mapy ogólnogeograficznej • opisuje warunki środowiska przyrodniczego krajów śródziemnomorskich • charakteryzuje warunki klimatyczne i roślinność krajów śródziemnomorskich na podstawie map tematycznych • charakteryzuje walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze krajów Europy Południowej • opisuje, na podstawie mapy tematycznej, rozmieszczenie najważniejszych ośrodków turystycznych Europy Południowej a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego • charakteryzuje środowisko przyrodnicze krajów alpejskich • wykazuje wpływ gór na środowisko przyrodnicze i gospodarkę krajów alpejskich • analizuje strukturę użytkowania ziemi w krajach alpejskich i formułuje wnioski • wykazuje, że kraje alpejskie należą do państw wysoko rozwiniętych • charakteryzuje czynniki decydujące o wykształceniu pięter klimatyczno-roślinnych w Alpach • wykazuje znaczenie sektora usług turystycznych i finansowych dla gospodarki krajów alpejskich • wykazuje odrębność kulturową mieszkańców gór • charakteryzuje genezę rzeźby alpejskiej • analizuje czynniki decydujące o rozwoju sektora finansowego w Szwajcarii • wykazuje turystyczną atrakcyjność regionu śródziemnomorskiego • opisuje wybrane atrakcje turystyczne regionu • analizuje infrastrukturę turystyczną i jej znaczenie dla rozwoju turystyki Europy Południowej • wykazuje niekorzystny wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze • ukazuje dziedzictwo kulturowe krajów śródziemnomorskich • wykazuje atrakcyjność przyrodniczą Europy Południowej • wykazuje związki między rozwojem turystyki a warunkami przyrodniczymi i dziedzictwem kulturowym • ocenia rolę turystyki w rozwoju gospodarczym krajów Europy Południowej • wykazuje zależności miedzy wielkością ruchu turystycznego a przychodami wybranych krajów 20 Sąsiedzi Polski 23. Francja – rolnictwo XXI wieku • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Francję i podaje nazwę jej stolicy • wymienia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunkujące rozwój rolnictwa we Francji • wymienia nazwy roślin uprawianych we Francji • opisuje produkty charakterystyczne dla Francji 24. Niemcy – potęga gospodarcza 25. Słowacja i Czechy – wspólna przeszłość, odrębna przyszłość • wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i wskazuje je na mapie ogólnogeograficznej • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Niemcy, podaje nazwę stolicy tego państwa oraz nazwy krajów z nim sąsiadujących • wskazuje na mapie główne krainy geograficzne i najważniejsze rzeki Niemiec oraz wymienia ich nazwy • przedstawia udział przemysłu w strukturze PKB Niemiec • wymienia nazwy wybranych roślin uprawianych w Niemczech • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Czechy i Słowację, wymienia nazwy ich stolic oraz nazwy państw sąsiadujących z tymi krajami • wskazuje na mapie i wymienia nazwy głównych • opisuje położenie geograficzne • analizuje strukturę użytkowania Francji ziemi we Francji • charakteryzuje warunki • wykazuje wpływ klimatu na klimatyczno-glebowe rozmieszczenie upraw we Francji warunkujące rozwój rolnictwa • wykazuje, na przykładzie we Francji rolnictwa Francji, związek między warunkami • opisuje ukształtowanie przyrodniczymi powierzchni terenu we Francji a kierunkiem na podstawie mapy i efektywnością produkcji rolnej • wskazuje na mapie • wykazuje, że przemysł środków gospodarczej transportu ma duże znaczenie dla i charakteryzuje najważniejsze gospodarki Francji regiony rolnicze Francji • porównuje wielkość plonów pszenicy i buraków cukrowych w wybranych krajach • charakteryzuje Wspólną Politykę Rolną krajów Unii Europejskiej • identyfikuje cechy rolnictwa towarowego • opisuje długości granic Polski • wykazuje wysoki poziom z poszczególnymi państwami rozwoju gospodarczego Niemiec • określa położenie geograficzne na podstawie wartości PKB i Niemiec na mapie struktury zatrudnienia ogólnogeograficznej • wykazuje znaczenie usług dla gospodarki Niemiec • przedstawia czynniki • analizuje działania Niemiec na dynamicznego rozwoju rzecz ochrony środowiska gospodarczego Niemiec • wyjaśnia znaczenie transportu • przedstawia przyczyny spadku tempa rozwoju gospodarczego dla gospodarki Niemiec Niemiec na początku XXI wieku • wymienia przyczyny dobrego • wyjaśnia przyczyny rozwoju gospodarczego i skutki ujemnego przyrostu Niemiec naturalnego • przedstawia, na podstawie w Niemczech wskazanych źródeł informacji geograficznej, główne kierunki i • opisuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa Niemiec przyczyny zmian w strukturze przemysłu Zagłębia Ruhry • opisuje położenie geograficzne • charakteryzuje Słowacji i porównuje, na podstawie i Czech na mapie różnych źródeł informacji ogólnogeograficznej geograficznej, środowisko • przedstawia wspólne cechy przyrodnicze Czech środowiska przyrodniczego i Słowacji Czech • wykazuje podobieństwa i Słowacji i różnice w gospodarce tych • wykazuje wpływ czynników pozaprzyrodniczych na wielkość produkcji roślinnej i zwierzęcej • dowodzi, że francuskie rolnictwo jest wysoko rozwinięte •ocenia, na podstawie danych statystycznych, miejsce Francji w produkcji rolnej w Europie • wykazuje wysoki poziom rozwoju przemysłu, rolnictwa i usług w Niemczech • analizuje uwarunkowania rozwoju przemysłu przetwórczego i formułuje wnioski • dowodzi, że Niemcy znajdują się w ścisłej czołówce najlepiej rozwiniętych państw świata • analizuje przyczyny migracji ludności do Niemiec • podaje przyczyny rozpadu Czechosłowacji • porównuje tempo rozwoju gospodarczego Czech i Słowacji oraz formułuje wnioski • porównuje środowisko społeczno-gospodarcze południowych sąsiadów Polski oraz formułuje wnioski • projektuje tygodniowy pobyt na Słowacji, uwzględniając walory środowiska przyrodniczego 21 krain geograficznych oraz • opisuje zasoby bogactw najważniejszych rzek Czech i naturalnych Czech Słowacji i Słowacji • wymienia nazwy państw • opisuje atrakcje Czech i będących głównymi partnerami Słowacji przyciągające handlowymi Czech i Słowacji turystów • wymienia nazwy mniejszości narodowych zamieszkujących Czechy i Słowację 26. Problemy gospodarcze oraz demograficzne Litwy, Białorusi i Ukrainy 27. Rosja – największe państwo świata państw • porównuje strukturę PKB oraz strukturę zatrudnienia Czech i Słowacji • analizuje demograficzne podobieństwa i różnice Czech i Słowacji • przedstawia problemy społeczności romskiej zamieszkującej Słowację • wskazuje na mapie • opisuje położenie geograficzne • porównuje poziom rozwoju ogólnogeograficznej Litwę, Litwy, Białorusi i Ukrainy gospodarczego Litwy, Białorusi i Białoruś • charakteryzuje Ukrainy i Ukrainę, wymienia nazwy ich i porównuje, na podstawie • opisuje uwarunkowania rozwoju stolic oraz nazwy państw różnych źródeł informacji gospodarki Litwy sąsiadujących z tymi krajami geograficznej, środowisko • wyjaśnia przyczyny słabego • wskazuje na mapie główne przyrodnicze Litwy, Białorusi i rozwoju gospodarczego krainy geograficzne Ukrainy Białorusi i najważniejsze rzeki Litwy, • przedstawia cechy gospodarki • opisuje uwarunkowania rozwoju Białorusi i Ukrainy oraz podaje Litwy, Białorusi i Ukrainy rolnictwa na Ukrainie ich nazwy • przedstawia współczesne • wyjaśnia przyczyny kryzysu • wymienia najważniejsze cechy przemiany gospodarcze gospodarczego na Ukrainie po środowiska przyrodniczego Ukrainy rozpadzie ZSRR i społeczno• przedstawia przyczyny • analizuje współczynnik przyrostu -gospodarczego tych państw ujemnego przyrostu naturalnego naturalnego • wymienia problemy na Białorusi, Litwie i Ukrainie na Białorusi, Litwie demograficzne Białorusi, Litwy i Ukrainie oraz formułuje i Ukrainy wnioski • wyjaśnia znaczenie terminu • przedstawia działania rządów „depopulacja” Litwy, Białorusi i Ukrainy mające na celu zahamowanie depopulacji • opisuje atrakcje turystyczne Krymu • wskazuje na mapie • określa położenie geograficzne • wykazuje konsekwencje ogólnogeograficznej Rosję, Rosji na mapie przyrodnicze dużej rozciągłości wymienia nazwę jej stolicy ogólnogeograficznej równoleżnikowej • wskazuje na mapie główne • omawia cechy ukształtowania i południkowej Rosji krainy geograficzne, rzeki powierzchni Rosji • wskazuje na mapie obszary i jeziora Rosji oraz wymienia • charakteryzuje strefy występowania wieloletniej ich nazwy klimatyczno-roślinne Rosji zmarzliny • wymienia najważniejsze cechy • opisuje rozmieszczenie • wykazuje wpływ występowania środowiska przyrodniczego ludności w Rosji na podstawie wieloletniej zmarzliny na Rosji mapy gęstości zaludnienia działalność człowieka • wyjaśnia znaczenie terminu • wyjaśnia przyczyny • wykazuje zróżnicowanie „wieloletnia zmarzlina” depopulacji w Rosji przyrodnicze Rosji • wymienia nazwy najgęściej • przedstawia przyczyny spadku • przewiduje skutki depopulacji w zaludnionych obszarów Rosji współczynnika urodzeń w Rosji i kulturowego • analizuje historię powstania • porównuje środowisko Litwy, Białorusi i Ukrainy społeczno-gospodarcze • wykazuje zróżnicowanie południowych gospodarcze tych państw i wschodnich sąsiadów Polski • ocenia zasoby bogactw oraz formułuje wnioski mineralnych Litwy, Białorusi i Ukrainy • omawia efekty przemian gospodarczych, które nastąpiły na Białorusi, Litwie i na Ukrainie • wykazuje przyczyny i skutki depopulacji na Białorusi, Litwie i Ukrainie • wykazuje zróżnicowanie warunków przyrodniczych oraz ich wpływ na rozmieszczenie ludności i działalność gospodarczą • analizuje zmiany przyrostu naturalnego w Rosji i formułuje wnioski • wyjaśnia przyczyny i skutki spadku średniej długości życia wśród mężczyzn w Rosji • wykazuje zróżnicowanie narodowościowe • uzasadnia tezę, że Rosja jest krajem o wielkich możliwościach gospodarczych • przedstawia przyczyny dysproporcji społecznych w Rosji 22 • wymienia najważniejsze Rosji problemy ludnościowe Rosji • wskazuje na mapie • wymienia główne cechy i wymienia nazwy obszarów w rosyjskiej gospodarki Rosji • wymienia przyczyny ujemnego o dużej koncentracji przyrostu naturalnego w Rosji przemysłu • wymienia nazwy bogactw • opisuje zróżnicowanie naturalnych Rosji etniczne, językowe i religijne mieszkańców Rosji • przedstawia uwarunkowania niewielkiego zaludnienia w części Rosji położonej na wschód od Uralu • opisuje uwarunkowania rozwoju i kulturowe społeczeństwa przemysłu w Rosji rosyjskiego • wykazuje, że gospodarka Rosji ma • wyjaśnia rolę Rosji charakter surowcowy w światowej gospodarce i • analizuje strukturę eksportu Rosji polityce i formułuje wnioski • wykazuje zróżnicowanie • omawia najważniejsze problemy gospodarcze Rosji rosyjskiego rolnictwa 23
