Kalendarz biodynamiczny
advertisement
Uprawa ziół w gospodarstwie ekologicznym W każdym naturalnym siedlisku sąsiadują ze sobą rozmaite gatunki roślin. Każdy gatunek pobiera z gleby nieco inne składniki pokarmowe, a gdy rośliny jesienią zamierają, każdy gatunek wzbogaca glebę w inne substancje. Inaczej wygląda sytuacja na polu uprawnym: jeden gatunek traktowany jest jako plon i faworyzowany przez człowieka, pielęgnowany, a pozostałe gatunki są zwalczane i nazywane chwastami. Taka uprawa prowadzi do jednostronnego wyczerpywania gleby ze składników mineralnych. Metoda ekologiczna, preferuje uprawę jak największej ilości roślin w gospodarstwie oraz uprawy współrzędne. Różnorodność roślin w gospodarstwie ma tę zaletę, że szkodniki i choroby nie mają takiej łatwości rozprzestrzeniania się. Różnorodność ta, nie ogranicza się tylko roślin uprawnych, ale obejmuje również rośliny dziko rosnące zwane chwastami lub ziołami. Rośliny dziko rosnące, niesłusznie nazywane chwastami, spełniają w rolnictwie określone zadania i nie należy niszczyć ich, dopóki nie stanowią zagrożenia dla plonu. Oprócz tego, że tworzą dużą masę zieloną, którą można przeznaczyć potem na kompost, w wielu przypadkach wpływają korzystnie na rosnące w ich sąsiedztwie rośliny uprawne, odstraszają też szkodniki. Również rośliny wieloletnie, głęboko korzeniące się, są potrzebne glebie, gdyż dzięki swoim głębokim i silnym korzeniom wydobywają składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby i przekazują je liściom, a gdy te spadają w jesieni, składniki te zostają zwrócone glebie i zatrzymywane w jej górnej warstwie. Rośliny o dużym systemie korzeniowym, jak np. szarłat szorstki, działają strukturotwórczo na glebę, tzn. spulchniają ją, nadają jej pożądaną gruzełkowatą strukturę. A oto kilka przykładów właściwości roślin, które potocznie uważa się za chwasty: Bylica boże drzewko odstrasza swoim zapachem bielinka kapustnika i szkodniki drzew owocowych, korzystne, więc jest pozostawienie jej w sąsiedztwie warzyw kapustnych i w sadzie. Bylica piołun niekorzystnie działa na zioła i inne rośliny uprawne, gdyż na wzrost roślin wpływa hamująco woda deszczowa z zawartymi w niej wydzielinami piołunu, która po obmyciu liści piołunu wsiąka w glebę. Jednak piołun odstrasza swoim zapachem pchełki, bielinka i ślimaki. Chaber bławatek w małych ilościach dobrze wpływa na wzrost zbóż, nie trzeba, więc uporczywie tępić go w zbożu jako chwastu. Fiołek trójbarwny dobrze wpływa na wschody żyta. 1 Jaskier polny, a ściślej jego korzenie, wydzielają substancje hamujące rozwój bakterii brodawkowych. Niewskazana jest, więc jego obecność wśród roślin motylkowych. Jasnota biała wpływa korzystnie na rośliny uprawne. Poleca się ją do sadzenia jako roślinę obwódkową. Kozłek lekarski przyciąga dżdżownice, wpływa korzystnie na wiele warzyw, toteż bywa siany na brzegach zagonów jako roślina obwódkowa. Krwawnik pospolity sprzyja wzrostowi warzyw i podnosi ich odporność, podnosi aromat ziół, a na pastwiskach podnosi zawartość białka w trawach. Łoboda hamuje wzrost ziemniaków. Mak polny rosnący w zbyt dużych ilościach źle wpływa na pszenicę. Mniszek lekarski (mlecz) - kwiaty wydzielają etylen, który przyspiesza kwitnienie i owocowanie sąsiednich roślin, jego obecność wpływa korzystnie na wzrost innych roślin uprawnych, przyciąga dżdżownice. Pokrzywa zwyczajna zwiększa odporność roślin na choroby i przyspiesza tworzenie się próchnicy w glebie, zwiększa zawartość olejku w ziołach, np. u arcydzięgla o 80%, u majeranku o 10 do 20%. Jest wskaźnikiem dobrej gleby. Wrotycz pospolity odstrasza swoim zapachem wiele owadów. Posadzony w ogrodzie, wokół domu lub rozłożony w szufladach odstrasza mrówki. Zawiera dużo potasu i z tego względu jest polecany jako dodatek do kompostu. Rośliny ozdobne jednoroczne stanowią cenne uzupełnienie roślin użytkowych. Wiele gatunków tych roślin przyciąga pszczoły, które jednocześnie zapylają kwitnące rośliny uprawne. Przyciągają też inne owady, w tym owady pożyteczne. Do kwiatów szczególnie ulubionych przez ogrodników biodynamicznych należą nagietki, słoneczniki, aksamitki i nasturcje. Aksamitki są od dawna wykorzystywane jako rośliny pułapkowe dla nicieni. Nicienie atakują te rośliny, ale nie znajdują w nich warunków do dalszego rozwoju. Rośliny wyrywa się i pali, wskutek czego szkodniki giną. Aksamitki są polecane jako dobre sąsiedztwo dla pomidorów, ponieważ dobrze wpływają na wzrost tych roślin i zwiększają u pomidorów liczbę owoców. Nasturcje są roślinami pułapkowymi dla mszyc, które zwabione ich zapachem siadają na nich i nie atakują już silnie roślin uprawnych. Poleca się wysiewanie nasturcji w sąsiedztwie gatunków łatwo porażanych przez mszyce, a także pod drzewami owocowymi, które nasturcja chroni przed bawełnicą korówką. Nasturcja jest też dobrym sąsiedztwem dla ziemniaków. Naparstnica dobrze wpływa na drzewa owocowe, a mak wonny na jabłonie. 2 Wiele popularnych roślin zwanych często chwastami o określonych właściwościach leczniczych nazywane też jest ziołami. Ziół są setki, o różnych właściwościach tak kulinarnych, jak i dekoracyjnych (rośliny przydatne do potpourri, kompozycji kwiatowych, dla przemysłu kosmetycznego). Zioła powinny być uprawiane w każdym gospodarstwie, nie tylko ze względu na ich właściwości smakowe i lecznicze, ale także z uwagi na korzystny wpływ na rośliny uprawne. Przyciągają one pszczoły i inne owady pożyteczne, a odstraszają swoim zapachem owady szkodliwe, podnoszą odporność roślin. Przygotowuje się z nich środki do zwalczania szkodników i chorób, są cennym składnikiem kompostu. Wnoszą do ogrodu niezwykły aromat, który jest szczególnie silny w letnie popołudnia. Poniżej podano właściwości niektórych ziół. Bazylia pospolita to roślina miododajna; nie sadzi się jej obok ruty i majeranku. Biedrzeniec anyż jest miododajny, jego nasiona dobrze wschodzą, jeśli wysiane są razem z kolendrą, a kolendra z kolei wpływa na lepsze zawiązywanie się nasion anyżu. Cząber ogrodowy to roślina obwódkowa na zagony cebuli; stanowi też dobre sąsiedztwo dla fasoli. Hyzop lekarski to zioło, którego kwiaty przyciągają bielinka kapustnika, dzięki czemu nie atakuje on tak silnie roślin kapustnych; posadzony obok winorośli zwiększa plon winogron; nie może natomiast rosnąć obok rzodkiewki. Hyzop i piołun posadzone na obrzeżach ogrodu odstraszają bażanty, zające i wrony. Kolendra siewna jest miododajna, dobrze wpływa na rosnący obok anyż, źle na koper, ponieważ hamuje zawiązywanie się nasion. Kminek zwyczajny jest dobrym sąsiadem dla grochu, który wzajemnie również korzystnie wpływa na niego. Jego głęboki system korzeniowy poprawia strukturę podglebia i warstwy uprawnej gleby. Melisa lekarska jest miododajna; roztarta w dłoniach chroni przed użądleniem przez pszczoły. Mięta pieprzowa odstrasza bielinka, mrówki, mszyce; sadzi się ją obok kapusty, brokułów, fasoli, grochu i rumianku. Rumianek pospolity jest miododajny, zwiększa odporność roślin. Szałwia lekarska odstrasza bielinka; rosnąc w sąsiedztwie dobrze wpływa na smak kapusty, jest delikatniejsza i łatwiej strawna. Tymianek właściwy odstrasza bielinka i wiele owadów szkodników roślin uprawnych. Niektórzy ogrodnicy prowadzący uprawy biodynamiczne uważają, że najważniejsze dla atmosfery ogrodu są: pokrzywa, mięta i rumianek rosnące blisko siebie. Rośliny uprawiane w gospodarstwie też oddziałują na siebie wzajemnie, 3 korzystnie lub niekorzystnie, a czasem są w stosunku do siebie obojętne. Działanie to polega na wydzielaniu pewnych substancji lotnych przez liście albo wydzielin przez korzenie. Na przykład wydzieliny korzeniowe pomidorów wpływają korzystnie na wzrost selerów. W niektórych przypadkach wykorzystywana jest zdolność do wydzielania lotnych substancji o właściwościach bakteriobójczych i grzybobójczych. Jest to wykorzystywane do zapobiegania chorobom roślin. Na przykład czosnek i cebula rosnące w truskawkach zapobiegają rozwojowi szarej pleśni, najgroźniejszej chorobie truskawek. Wydzieliny korzeni i liści czosnku i cebuli są tak silne, że znacznie obniżają plon fasoli, a więc mamy też do czynienia z niekorzystnym oddziaływaniem tej samej rośliny. Charakterystyka wybranych ziół I. Rośliny wieloletnie 1. Arcydzięgiel Roślina dwuletnia, o wysokości 2-2,5 m. Liście ma duże, pierzaste, ułożone w rozetę. W II roku uprawy wytwarza łodygę, wewnątrz pustą, zakończoną baldachem. Część podziemna to owalne kłącze z korzeniem głównym (do 40 cm głębokości), stanowiące surowiec. Kłącze (korzeń) wykopuje się w I roku uprawy w październiku lub następnego roku wiosną. Do suszenia kłącze trzeba dokładnie umyć i pociąć. Wiosną wycina się młode, niezdrewniałe pędy (ogonki liściowe), które po kandyzowaniu są dodatkiem do ciast i tortów. Arcydzięgiel wymaga żyznej, przepuszczalnej gleby, w dobrej strukturze, ale nie nadmiernie próchnicznej (tworzy się wtedy zbyt dużo drobnych korzeni). Rozmnaża się z nasion wysiewanych tuż po ich dojrzeniu - wprost do gruntu w rzędy, co 60-70 cm lub na rozsadniku (co 30-40 cm). Stosuje się też siew późną jesienią, wschody roślin następują wiosną. Wykorzystanie: Suszony sproszkowany korzeń bywa stosowany jako przyprawa do ryb, sałatek i sosów. Arcydzięgiel ułatwia trawienie, zapobiega nadmiernej fermentacji w przewodzie pokarmowym, działa uspokajająco na system nerwowy. Olejek uzyskiwany z korzeni i owoców (nasion) ma zastosowanie przy wyrobie likierów ziołowych a także w perfumerii. 2. Bylica estragon Bylina o silnych kłączach, z licznymi łodygami, wyrasta do 1,5 m wysokości. Liście wąskie, lancetowate, intensywnie zielone, aromatyczne. Kwitnie od czerwca do późnej jesieni - kwiaty drobne, zielonkawo żółte, zebrane w wiechy. Wymaga gleb piaszczysto-gliniastych, dość wilgotnych. W Polsce najczyściej uprawia się typ estragonu rozmnażanego wyłącznie wegetatywnie przez sa- 4 dzonki rozłogowe, które pozyskuje się i sadzi wczesną wiosną (kwiecień) w rozstawie 30 x 40 cm. W czasie wegetacji rośliny ścina się kilkakrotnie - szybko odrastają. Przed zimą zaleca się okrywanie przyciętych już roślin dla ochrony przed silniejszym mrozem. Surowcem jest ziele, o ostrym korzennym smaku. Najcenniejsze są świeże, młode listki. Susz przechowuje się krótko, gdyż szybko traci aromat. Estragon poprawia trawienie, polecany jest przy diecie bezsolnej, zawiera znaczne ilości witamin. Wykorzystanie: Szerokie zastosowanie jako przyprawa do potraw mięsnych, sosów, sałatek, marynat, konserw warzywnych, kwaszonek (działa konserwująco na kwaszone ogórki i kapustę). Używany do produkcji octów ziołowych i musztardy. 3. Hyzop lekarski Jest zaliczany do półkrzewów, o wysokości 40-50 cm, z liśćmi lancetowatymi, ciemnozielonymi. Kwitnie od czerwca do września. Ma drobne kwiaty, niebieskie, fioletowe lub różowe, zebrane na szczytach pędów. Cała roślina posiada kamforowy, ostry zapach, jest miododajna, działa odstraszająco na niektóre szkodniki. Na początku lub w pełni kwitnienia zbiera się całe kwitnące ziele. Hyzop lubi gleby lżejsze, przepuszczalne, żwirowate, bogate w wapń. Rozmnaża się z nasion sianych w końcu lata lub wiosną wprost do gruntu, w rzędy co 40 cm lub na rozsadniku w kwietniu. Rośliny wysadza się w drugiej połowie lata na miejsce stałe na słonecznym stanowisku. Na zimę hyzop trzeba okopać. Przyprawa ceniona głównie w kuchni południowo-europejskiej. Dodawana bywa do twarogów, serów, pasztetów, dziczyzny, ryb, potraw ziemniaczanych i z roślin strączkowych. Hyzop aromatyzuje wina i nalewki. Roślina ta działa przeciwbakteryjnie, pobudza trawienie. 4. Kminek zwyczajny Kminek jest bez wątpienia jedną z najbardziej rozpowszechnionych roślin przyprawowych w Europie. W Polsce można go spotkać powszechnie na łąkach i przydrożach, jest też w dużych ilościach uprawiany. Kminek zawiera między innymi olejek eteryczny, kwasy organiczne, olej tłusty, związki białkowe i cukrowe. Pobudza czynności żołądka znacznie poprawiając trawienie, przeciwdziała wzdęciom, osłabieniu jelit, jest moczopędny, poprawia czynności serca i systemu nerwowego. Jako przyprawa kminek stosowany jest powszechnie do wyrobu wędlin, do mięs wołowych i wieprzowych, kwaszonej kapusty. Podnosi smak i strawność 5 pieczywa, twarogu i serów. Używany jest przy wyrobie likierów. Wielu zielarzy zaleca używanie pół łyżeczki mielonego kminku po każdym bardziej obfitym posiłku, wtedy trzeba go popić kilkoma łykami chłodnego płynu. Kminek wysiewamy w kwietniu w rzędy oddalone od siebie o 30cm na głębokość 1cm. Zużywamy 1g ziarna na 1m2, roślina wschodzi po 14-16 dniach i od razu trzeba ją opleć z chwastów oraz spulchnić ziemię między rzędami. W pierwszym roku kminek wypuszcza rozetę pierzastodzielnych, zielonych liści, swoim wyglądem zbliżonych nieco do liści marchwi. Pędy kwiatowe wyrastają dopiero wiosną następnego roku, a drobne białe kwiaty zebrane w baldachy pojawiają się w końcu czerwca. Pędy nasienne ścinamy 10cm od ziemi już w pierwszej połowie lipca, gdy tylko zauważymy pierwsze brunatniejsze nasiona. Kminek suszymy w małych snopkach, a wykruszone ziarno czyścimy na sicie. Przechowujemy w miejscach niedostępnych dla gryzoni, gdyż stanowi on ich prawdziwy przysmak. 5. Lawenda wąskolistna Półkrzew wiecznie zielony, do 70 cm wysokości, o silnych pędach, drewniejących w dolnej części Liście szarozielone, lancetowate. System korzeniowy wiązkowy, bardzo silny, sięgający do 4 m głębokości. Kwiaty niebiesko fioletowe, kwitnie w lipcu i sierpniu. Rośnie kilka lub kilkanaście lat na tym samym miejscu, dlatego należy wybrać stanowisko słoneczne, zaciszne i zasobne w wapń. Gleba pod lawendę musi być głęboko uprawiona, przepuszczalna, bez wieloletnich chwastów. Lawendę rozmnaża się z nasion lub wegetatywnie, które jest trudniejsze. Siew nasion w inspekcie lub na rozsadniku wiosną. Nasiona lawendy przed siewem stratyfikuje się (poddaje zabiegom przedsiewnym) poprzez umieszczenie ich w wilgotnym piasku w doniczce na okres około 2 miesięcy w temperaturze O-3°C. W warunkach domowych zabieg ten przeprowadza się w lodówce, w której stawia się doniczki z nasionami i z piaskiem pod zamrażalnikiem (przykryte szybką lub folią, aby piasek był stale wilgotny). Po 2 miesiącach napęczniałe nasiona lekko się podsusza i wysiewa do doniczek, skrzynek lub na rozsadniku, przykrywając je l cm warstwą ziemi. Nasiona nie stratyf1kowane kiełkują bardzo długo i wschodzą nierównomiernie. W roku następnym odpowiednio wyrośniętą rozsadę sadzi się na miejsce stale w rozstawie 60x70 cm. Sadzonki można otrzymać z ukorzenionych pędów po okopczykowaniu latem roślin. Przed zimą lawendę trzeba okopać i okryć przed mrozem. W drugim roku uprawy zbiera się kwiaty w momencie rozwijania się pąków kwiatowych; łodyg z kwiatami, związane w pęczki, suszy się, potem kwiaty się oddziela. Zbiera się także liście. 6 Kwiatki lawendy zapakowane w saszetki rozkładane w szafach odstraszają moje, nadając odzieży przyjemny zapach. W kuchni liście suszone lub świeże (w niewielkich ilościach) stosowane są jako przyprawa do mięs z rusztu, pieczeni i ryb morskich. Lawenda ma właściwości bakteriobójcze, regulujące trawienie, wywiera uspokajające działanie na system nerwowy. 6. Lebiodka pospolita Lebiodka pospolita, zwana też oregano występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce rośnie dziko na terenie całego kraju, w zaroślach, na skrajach lasów i nasłonecznionych pagórkach. Jej uprawa nie, nastręcza większych trudności, wymaga jednak stanowiska słonecznego i ciepłej, lekkiej, zasadowej gleby. Na glebach żyźniejszych, dobrze nawiezionych lebiodka ma silniejszy aromat Jest byliną od 60 do 80 cm wysokości, o łodygach wzniesionych, miękko owłosionych, z owalnymi listkami. Lebiodka ma drobne kwiatki, zebrane w kłoski tworzące podbaldachy, o liliowej, różowej lub czerwonej barwie. Kwitnie od lipca do września, miododajna. Wymaga miejsca zacisznego, osłoniętego od wiatrów, słonecznego, z żyzną, przewiewną glebą. Rozmnaża się wegetatywnie przez podział z roślin starszych lub z nasion. Wyprodukowaną w inspekcie rozsadę sadzi się do gruntu w drugiej połowie maja, w rozstawie 5Ox40 cm. Przez cały okres wegetacji zbiera się świeże, zielone listki w razie potrzeby. Do suszenia ścina się całe kwitnące szczyty pędów, z których potem odrzuca się zdrewniałe części łodyg. Lebiodka dodawana jest do potraw mięsnych, pizzy, potraw z grochu, pomidorów, tłustych potraw, do serów. Ma delikatny zapach i lekko gorzki, korzenny smak. Stosowana jest często. wraz z majerankiem, ma podobne działanie - pobudza apetyt, ułatwia i reguluje trawienie. Plantację oregano zakłada się z kwietniowego wysiewu nasion bezpośrednio na miejsce stałe lub z wysadzania rozsady. Nasiona kiełkują powoli (około 14 dni). Bardzo wygodnym sposobem jest rozmnażanie wegetatywne przez wiosenny lub jesienny podział starszych roślin. Zależnie od sposobu rozmnażania, rośliny przerywa się albo rozsadza, co 30-45 cm. Lebiodka ma pełzające cienkie kłącze z rozłogami, szybko się rozrasta i dlatego już po dwóch, trzech latach zajmuje znacznie większą przestrzeń niż na początku uprawy. Równie często dochodzi do samosiewów, tak, więc w późniejszych latach trzeba kontrolować liczebność roślin. W zależności od zasobności gleby w składniki pokarmowe oraz wymagań rośliny w uprawie lebiodki stosuje się nawozy mineralne w następujących ilościach czystego składnika w kg/ha: P205 50-60, K20 80-100. 7 Jako przyprawę, a zarazem surowiec leczniczy, wykorzystujemy ziele lebiodki, a więc ulistnione i kwitnące wierzchołki pędów. Zbiór przeprowadzamy na początku kwitnienia, ścinając górne części pędów. 7. Lubczyk ogrodowy Często uprawiana w ogrodach przydomowych roślina wieloletnia, do 2 m wysokości. W I roku uprawy wytwarza rozetę pierzastych liść, w latach następnych wyrasta pęd kwiatostanowy z płaskimi baldachami, na których owoce dojrzewają nierównomiemie. Część podziemna jest dobrze rozwinięta (krótkie kłącze i liczne korzenie). Lubczyk wymaga gleby w dobrej strukturze, nie są wskazane gleby cięższe. Dobrze reaguje na nawożenie obornikiem. Rozmnaża się z nasion, które wysiewa się na rozsadniku w sierpniu w rzędy, co 25 cm. Z rozsadnika wiosną następnego roku rośliny przesadza się na miejsce stałe w rozstawie 40 x 40 cm. Surowcem jest korzeń lubczyku, wykopywany w II roku uprawy jesienią, liście - zbierane sukcesywnie i owoce. Lubczyk jest bardzo popularną przyprawą do zup, sosów i sałatek. Ma działanie moczopędne, przyspiesza trawienie, przeciwdziała wzdęciom. 8. Melisa lekarska Rośnie do 60 cm wysokości; liście owalne, sercowate, nieco podobne do liści pokrzyw, lekko owłosione. Kwiaty drobne, białe lub żółtawe, osadzone w kątach liści. Istnieją odmiany o biało-zielonych i żółtych liściach. Kwitnie od czerwca do września. Melisa jest miododajna, zwabia pszczoły i trzmiele. Cała roślina wydziela przyjemny, cytrynowy zapach. Melisa dobrze się udaje w naszym klimacie, ale wymaga okrycia na zimę, gdyż w zimy bezśnieżne może wymarznąć. Lubi stanowisko słoneczne, ciepłe, z próchniczną glebą, nawiezione kompostem lub obornikiem. Rozmnaża się z nasion (wysianych do ciepłego inspektu w marcu lub na rozsadniku w kwietniu) lub przez podział starszych roślin matecznych. Wysiew nasion w kwietniu - maju, co 45 cm lub podział starszych roślin. Pielęgnacja polega na przycinaniu rośliny, aby utrzymać ich krzaczasty pokrój i kolor pstrych lub żółtych odmian. Dzielimy i przesadzajmy, co trzy lata. Zbierajmy świeże liście przez całe lato. Nie dają się one dobrze ususzyć, przechowujmy zamrożone w torebkach plastykowych. Od wiosny zbiera się świeże listki na potrzeby bieżące, całe pędy do suszenia ścina się w początkach kwitnienia, a po odrośnięciu następuje ponowny zbiór. 8 Świeże liście dodaje się do sałatek, napojów, ryb, zup, drobiu. Suszona melisa używana jest przeważnie w postaci herbatek ziołowych. Działa łagodnie uspokajająco, korzystnie także na przewód pokarmowy. 9. Mięta pieprzowa Ma wzniesione (30-60 cm wysokości) pędy zielne z liśćmi owalnymi, ciemnozielonymi - czasem są one przebarwione antocyjanem. Kwiaty w formie kłoska, liliowe. W miarę rozwoju roślin ukazują się rozłogi nadziemne i podziemne. Podziemne zimują, wypuszczając wiosną nowe pędy. Mięta dobrze rośnie w naszym klimacie, optymalna temperatura wzrostu 18-20"C. Znosi lekkie zacienienie. Gleba przewiewna, w dobrej strukturze, wilgotna, bogato nawieziona organicznie z uzupełnieniem mineralnych nawozów (N i K). Miętę rozmnaża się z podziemnych rozłogów, sadzonych w bruzdy na przełomie sierpnia i września. Początek kwitnienia to najlepsza pora zbioru surowca do suszenia. Po odrośnięciu roślin ścina się je ponownie. Wykorzystanie: Najbardziej wartościowe są same liście (zawierają najwięcej olejku), które używa się od wiosny do jesieni w kuchni - do przyprawiania sosów, ryb, baraniny, twarogów, jogurtów. Mięta wchodzi w skład wielu mieszanek i herbatek ziołowych. Działa przeciwskurczowo, reguluje trawienie, hamuje rozwój bakterii. 10.Szałwia lekarska Półkrzew o wysokości 40-60 cm, o częściowo zdrewniałych pędach. Liście szałwi są szarozielone, kutnerowate, podłużne. Kwitnie w maju i w czerwcu, kwiaty są fioletowe. Roślina miododajna. ciepłolubna, podczas bezśnieżnych zim istnieje niebezpieczeństwo wymarznięcia roślin. Roślina przyprawowa, są także formy dekoracyjne o pstrych liściach i ciekawych kwiatach. Szałwia powinna mieć stanowisko słoneczne, zaciszne, na glebie żyznej i lekko zasadowej i przepuszczalnej. Do ciężkich gleb dodajmy żwiru, co poprawi ich przepuszczalność. Rozmnaża się głownie z nasion, rzadziej przez letnie sadzonkowanie pędów zielnych lub wiosenny podział roślin matecznych (2-3 letnie). Rośliny uzyskane z wiosennego wysiewu często nie powtarzają cech roślin matecznych, lepiej, więc sadzić rozsadę wyprodukowaną w szkółce, co 60 cm w rzędzie. Szałwia łatwo rozmnaża się przez okłady zwyczajne lub powietrzne, albo przez podział wiosną, a także przez nie zdrewniałe sadzonki, cięte na początku lata. 9 Usuwamy wybijające pędy, aby utrzymać zwarty pokrój rośliny. Nisko położone pędy wykorzystajmy na okłady zwyczajne. Jest polecana do ogródka skalnego. Do uprawy polecana jest polska odmiana szałwi - BONA, dająca wysokie plony surowca już w pierwszym roku wegetacji. Zawartość olejku w zielu - około 1,4%. Ziele szałwi zbiera się przed ukazaniem się kwiatostanów. Liście posiadają aromatyczny zapach i korzenny, lekko palący smak. Zbieramy i suszymy młode liście przez całe lato. Wykorzystanie: Ceniona przyprawa do potraw mięsnych, dziczyzny, drobiu, kiełbasy, potraw z ryb, serów, do sosów ziołowych. Liście szałwi wchodzą w skład wielu mieszanek ziołowych - działają przeciwzapalnie, ściągająco, poprawiają trawienie. 11.Tymianek pospolity (właściwy. Tymianek właściwy jest krzewinką o płożących się, rozgałęzionych, drewniejących u nasady łodygach wysokości 20 - 40 cm. Liście ma drobne, naprzeciwległe o krótkich, lecz wyraźnych ogonkach, lancetowate, całobrzegie, podwinięte z obu stron, gruczołowato kropkowane. Kwiaty drobne koloru bladoliliowego lub różowego zebrane w przerywany groniasty kwiatostan. Roślina kwitnie od czerwca do sierpnia. Cała roślina ma swoisty przyjemny zapach i jest miododajna. Korzeń jest palowy cienki, silnie rozgałęziony. Surowcem jest ziele zbierane w okresie kwitnienia roślin. Dobry surowiec powinien mieć szarozieloną barwę, charakterystyczny zapach oraz palący, gorzkawy smak. W surowcu występują: olejek eteryczny, saponiny, flawonoidy, garbniki oraz kwasy fenolowe. Dobrze plonuje polska odmiana SŁONECZKO, która daje plony ziela już w pierwszym roku wegetacji. Zawartość olejków eterycznych - 1,3%. Tymianek właściwy jest uprawiany zarówno w klimacie ciepłym, jak tez umiarkowanym. W Polsce jest dobrze zaaklimatyzowany, choć jego uprawa bywa czasem zawodna z uwagi na podatność roślin na wymarzanie. Duże znaczenie w uprawie tymianku mają, poza ogólnymi warunkami klimatycznymi, warunki miejscowe (mikroklimat). Tymianek wymaga stanowiska ciepłego, dostatecznie nasłonecznionego, o wystawie południowej lub południowozachodniej, osłoniętego od wiatru. Wymagania wodne ma nieduże, nie wykraczające poza przeciętne warunki naszego kraju, dobrze znosi okresowe susze. Tymianek nie ma tez wysokich wymagań odnośnie typu gleby. Daje on wysokie plony na ciepłych, przepuszczalnych glinkach, glebach piaszczysto-gliniastych i 10 na gruntach lżejszych, ale żyznych, o dobrej kulturze i zasobnych w wapń. Nieodpowiednie są gleby zwięzłe, zlewne, podmokle, kwaśne oraz zbyt lekkie, suche i zachwaszczone. Najbardziej odpowiednim stanowiskiem w uprawie tymianku jest pole po roślinach okopowych i warzywach na pełnej dawce obornika, pozostawiających glebę strukturalną, czystą i zasobną w składniki pokarmowe. Przy letnim terminie zakładania plantacji (sierpień) mogą to być wczesne ziemniaki lub wczesne warzywa na oborniku, lub po rzepaku. Za gorszy przedplon dla tymianku uważane są mieszanki strączkowe zbierane na zielono z uwagi na pozostawianą słabszą siłę nawozową gleby. Uprawa roli pod tymianek musi być bardzo staranna. Przy zakładaniu plantacji wiosną konieczna jest głęboka orka przedzimowa, po niej uprawy wiosenne możliwie wcześnie wykonane włókowanie i bronowanie. Przed samym siewem lub sadzeniem zaleca się w miarę potrzeby lekki wał, dopiero po nim znacznik. Na równomiernie spulchnionej i dobrze wyrównanej glebie można wykonać płytki siew nasion, co sprzyja szybszym i jednoczesnym wschodom. Przy zakładaniu plantacji latem, po przedplonie należy zastosować orkę na średnią głębokość, następnie bronowanie i znacznik, w razie potrzeby również lekki, gładki wał. W wyjątkowych przypadkach, gdy pole jest w kulturze (po wczesnych ziemniakach lub warzywach), można je tylko wzruszyć na krzyż za pomocą kultywatorów sprężynowych i po zabronowaniu oraz w miarę potrzeby zwałowaniu przystąpić do siewu. Tymianek nie ma zbyt dużych wymagań pokarmowych, ale lepiej plonuje na glebach żyznych. Nawożeniem podstawowym w uprawie tymianku jest pełna dawka obornika zastosowana pod przedplon. Dla uzyskania zadawalających plonów konieczne jest, dodatkowo, regularne nawożenie plantacji kompostem, zwłaszcza na glebach lekkich o niskiej naturalnej żyzności. Dawki nawozowe stosuje się w następujących ilościach czystego składnika w kg/ha: P205: 40 - 50, K20: 100 - 120. Nawozy fosforowe i potasowe wysiewa się na 2-3 tygodnie przed założeniem plantacji. W dalszych latach trwania plantacji nawozy fosforowo-potasowe w całości stosuje się wczesną wiosną. Plantacje 2- letnie i starsze zaleca się ponadto nawozić dobrze rozłożonym kompostem w czasie wegetacji roślin. Wobec silnej reakcji tymianku na zakwaszenie gleby ważnym zabiegiem nawozowym jest wapnowanie, które powinno być przeprowadzone pod roślinę poprzedzającą uprawę. Jeżeli zabieg ten nie został wykonany pod przedplon należy przeprowadzić go przed założeniem plantacji tymianku używając wapna w postaci węglanu wapnia - jako wolniej działającego w ilości 1,5-2,0 t/ha i zwracając uwagę by w czasie uprawy starannie zostało wymieszane z glebą 11 Tymianek właściwy uprawia się wyłącznie z nasion. Nasiona kiełkują dobrze tak na świetle jak i w ciemności. W warunkach produkcyjnych praktykowane są dwa sposoby zakładania plantacji: wysiew nasion do gruntu i sadzenie rozsady otrzymanej z rozsadnika. Na glebach żyznych, lekkich, w kulturze i dobrze odchwaszczonych należy siać tymianek wprost do gruntu. Siew tymianku wprost do gruntu w naszych warunkach klimatycznych daje dobre rezultaty i dużą oszczędność robocizny. Siać należy w kwietniu, względnie "pod grudę" w ziemię odpowiednio przygotowaną i wyrównaną, na głębokość 0,5 cm. Nasiona należy wysiewać siewnikiem, mieszając je z piaskiem lub drobnymi trocinami, w ilości 3-4 kg na l ha, w rzędy, co 40 cm. Wschody tymianku ukazują się po około 2-3 tygodniach, w zależności od przebiegu pogody. Zaleca się stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego, co pozwala na ograniczenie zużycia nasion oraz wpływa na podwyższenie poziomu plonowania ziela i jego jakość. Tymianek wysiewa się na rozsadniku w końcu sierpnia -początkach września, pożną jesienią, w listopadzie lub wczesną wiosną, na początku kwietnia. Sieje się na zagonach, w rzędy odległe o 15-20 cm bez przykrycia lub lekko przyprószając nasiona ziemią, następnie zasiew trzeba ugnieść. Na założenie l ha plantacji wysiewa się na 5 arach rozsadnika l kg pełnowartościowych nasion. Rozsadę, otrzymaną z letniego wysiewu, wysadza się do gruntu wiosną następnego roku, po ostatnich przymrozkach. Siew późnojesienny daje wschody wczesną wiosną, a rośliny wysadza się z końcem czerwca. Rozsadę z wysiewu wiosennego wysadza się z końcem czerwca. Rozsadę wysadza się do gruntu, gdy ma już 7 -8 cm wysokości. Stosuje się rozstawę 40x20 lub 30x20 cm. Do obsadzenia l ha plantacji potrzeba 120-170 tys. sztuk (sadzonek) roślin. W celu większego zagęszczenia plantacji można sadzić dwie lub trzy rośliny w jednym miejscu. Rośliny sadzimy do ziemi nieco głębiej niż rosły na rozsadniku. Produkcja rozsady ma głównie uzasadnienie w przypadku małej ilości materiału siewnego. Tymianek rośnie początkowo wolno i wymaga wczesnego rozpoczęcia prac pielęgnacyjnych. Pierwsze zabiegi międzyrzędowe można wykonać jeszcze przed wschodami tymianku, wzdłuż śladów redlic siewnika lub rzędów ukazujących się roślin, przy użyciu płytko działających narzędzi z tarczami ochronnymi, uważając jednak by nie przysypać siewek. Po wschodach przeprowadza się w miarę potrzeby, mechaniczne niszczenie chwastów między rzędami i ręczne pielenie w rzędach. W przypadku zbyt gęstego siewu, wykonuje się niekiedy przerywkę, co 5-6 cm. Po każdym zbiorze ziela konieczne jest głębokie spulchnienie międzyrzędzi. 12 Przy sadzeniu rozsady, pierwsze zabiegi pielęgnacyjne przeprowadza się po jej przyjęciu, a dalsze odchwaszczanie i spulchnianie plantacji, w miarę potrzeby, co kilka -kilkanaście dni (szczególnie po silnych opadach). Przed zimą plantacja winna być starannie odchwaszczona, a dla zabezpieczenia roślin przed mrozami obredlona. W czasie bezśnieżnych zim wskazane jest przykrycie plantacji dodatkowo słomą, łętami ziemniaczanymi lub liśćmi. Wczesną wiosną usuwa się ochronne przykrycie, wysiewa nawozy mineralne i bronuje plantację lekkimi bronami w poprzek rzędów. Na plantacjach tymianku właściwego stwierdza się występowanie chorób zgorzelowych siewek. Rozwojowi ich sprzyjają niskie temperatury i nadmierna wilgotność w początkowym okresie wegetacji. Rośliny tymianku mogą być porażone również przez szarą powodującą zamieranie pędów i kwiatostanów. Porażone części roślin brunatnieją, następnie gniją i pokrywają się obfitym, szarym, pylistym nalotem, wśród którego rozwijają się drobne, czarne, twarde sklerocja. Na plantacjach tymianku obserwuje się też występowanie pchełek, które na liścieniach i młodych liściach wygryzają otworki, silnie uszkodzone rośliny giną. Żerowanie pchełek jest szczególnie szkodliwe w okresie przedłużających się wiosennych chłodów i suszy. Dlatego też zapewnienie optymalnych warunków dla rozwoju i wzrostu młodych roślin jest podstawowa metodą agrotechniczną w zwalczaniu pchełek. W okresie wegetacji szkody powodować mogą także skoczki, zarówno larwy, jak i formy dorosłe wysysają soki z blaszek liściowych, na których powstają charakterystyczne, jasne punktowe przebarwienia. Przy masowym wystąpieniu szkodników uszkodzone liście są zniekształcone, a cale rośliny mogą być zahamowane w rozwoju. Na plantacji założonej w okresie letnim w tym samym roku nie przeprowadza się zbioru surowca. Na plantacji założonej wiosną uzyskuje się jeden pokos ziela dokonywany w sierpniu w okresie kwitnienia roślin: W drugim i trzecim roku uprawy ziele ścina się dwukrotnie: pierwszy raz w okresie kwitnienia roślin, a drugi po odroście, nie później niż na początku września. W przypadku likwidacji plantacji można dokonać jeszcze jednego zbioru roślin (w końcu września lub na początku października). Zbiór ziela przeprowadza się w dni pogodne, po obeschnięciu rosy, najlepiej w godzinach południowych, podczas dobowej kulminacji zawartości olejku w roślinach. Pierwszy zbiór wykonuje się na wysokości nie niżej niż 5 cm nad ziemią, następne powyżej zdrewniałych pędów, przynajmniej 10 cm nad ziemią: Na małych plantacjach zbioru ziela dokonuje się ręcznie, na większych mechanicznie. Do sprzętu należy używać ostrych narzędzi, by nie podrywać płytko korzeniących się roślin. 13 Plon suchego ziela w pierwszym roku uprawy wynosi ok. 0,8-1,0 t z ha, w latach następnych ok. 1,5-2,0 t z ha. W wyjątkowo pomyślnych warunkach plon może dochodzić do 3,0-4,0 t z ha. Udział ziela otartego (bez łodyg) w plonie wynosi około 50%. Wykorzystanie: Zebrane i wysuszone ziele, o bardzo silnym aromacie służy (w małych ilościach) do przyprawiania wyrobów mięsnych, drobiu,. ryb, sosów, serów, pizzy, marynat, sałatek, likierów, octów ziołowych. Działa bakteriobójczo, przeciwskurczowo, wykrztuśnie, bywa stosowany w mieszankach z innymi ziołami - o słabszym, nie dominującym zapachu. 12.Żywokost lekarski Tę bujnie rosnącą roślinę warto uprawiać jako materiał na kompost; jej liście są bardzo bogate w potas i zawierają niektóre mikroelementy. Lubi glebę o dużej zawartości substancji organicznej. Miejsce wilgotne w cieniu. Kupujemy gotową rozsadę jej produkcja z nasion trwa długo). Jesienią odejmijmy odrosty korzeniowe i sadźmy je co 90 cm. Pielęgnacja Rośnie bujnie bez specjalnych zabiegów. Rośliny należy dzielić co trzy lata. W miarę potrzeby ścinamy nożycami świeże liście. Aby zrobić płynny nawóz o dużej zawartości potasu, liście odmiany rosyjskiej żywokostu (mogą one osiągać do 30 cm) zalewamy w wiadrze wodą. Uzyskany po maceracji roztwór rozcieńczamy w stosunku 1:10. Liście i dzwonkowate kwiaty można użyć do farbowania - dają żółty lub pomarańczowy kolor. Il. Rośliny jednoroczne 1. Bazylia pospolita Bazylia jest rośliną jednoroczną, dochodzącą do 45-50 cm wysokości. Łodygi ma prosto wzniesione, czterokanciaste, rozgałęzione. Liście gładkie, jajowate, barwy jasno-zielonej, błyszczące. Kwiaty drobne, białe, wyrastające z kątów liści. Kwitnie od czerwca do października. Masa 1000 nasion wynosi 1,0-1,7 g. System korzeniowy wiązkowy, niezbyt głęboki. Roślina miododajna, wrażliwa na przymrozki. Bazylia jest rośliną ciepłolubną, wrażliwą na spadki temperatur. Wymaga terenów nasłonecznionych i osłoniętych od wiatrów. Pod jej uprawę należy przeznaczyć gleby żyzne zasobne w składniki pokarmowe, przepuszczalne, średnio zwięzłe, w wysokiej kulturze. Odpowiednie dla bazylii będą rędziny, lżejsze mady, czarne ziemie, czarnoziemy oraz gleby bielicowe o uregulowanym odczynie (pH) w granicach od 6,5 do 7,2. 14 Odpowiednim przedplonem pod uprawę bazylii są rzepak na oborniku, rośliny strączkowe uprawiane po okopowych na oborniku oraz okopowe wcześnie schodzące z pola. W związku z tym, że bazylia wymaga starannie przygotowanego stanowiska niezbędne jest, aby termin sprzętu przedplonu był odpowiednio wczesny i umożliwiał przeprowadzenie pełnego zespołu uprawek pożniwnych. Po przedplonach wcześnie schodzących z pola stosuje się podorywkę, kilkakrotne bronowanie oraz orkę zimową. Po ziemniakach i innych okopowych wykonuje się głęboką orkę zimową. Wiosenne zabiegi uprawowe przeprowadza się aby zapobiec utracie wody zmagazynowanej w glebie podczas zimy oraz wyrównać powierzchnię pola. W tym celu stosuje się włókę, bronowanie. Zależnie od stanu roli po zimie i terminu zakładania plantacji im późniejszy, tym energicznie należy wzruszać glebę, aby zachować jak najwięcej wilgotności. Bazylia ma duże wymagania odnośnie składników pokarmowych. Do uzyskania zadawalających plonów konieczne jest stosowanie nawozów mineralnych. W zależności od przedplonu i zasobności gleby stosuje się następujące ilości czystego składnika w kg/ha: P205 60-80, K20 80-100. Nawozy fosforowopotasowe należy w całości stosować przedsiewnie, późną jesienią lub wczesną wiosną, gdy plantacja zakładana jest późną wiosną. Nawozy wapniowe stosuje się jesienią. W celu utrzymania korzystnego odczynu gleby wysiewa się 0,6-1,0 t CaO/ha, co 3-4 lata. Plantację bazylii zakłada się z wysiewu nasion wprost do gruntu lub z wysadzania rozsady. Optymalna temperatura kiełkowania nasion wynosi 20-25° C. l) Termin wysiewu nasion przypada na przełom kwietnia i maja. Nasiona wysiewa się na głębokość 0,5-1,0 cm, w ilości 6 kg/ha w rzędach, co 40 cm. Wschody następują po dwóch tygodniach. 2) Rozsadę przygotowuje się wysiewając nasiona do ciepłego inspektu, lub tunelu foliowego, w połowie marca. Produkcja rozsady trwa, co najmniej 8 tygodni. W czasie produkcji rozsady należy utrzymać odpowiednią wilgotność podłoża, temperaturę i dostęp światła. Od dnia siewu, należy cieniować, ponieważ bazylia lubi światło rozproszone i przy cieniowaniu wschody nasion są bardziej wyrównane. Przed wysadzaniem roślin do gruntu rozsadę hartujemy. Przygotowana rozsada powinna mieć wysokość 10-12 cm oraz 4-5 par liści. Rozsadę wysadza się po 15 maja, gdy minie obawa przymrozków w rozstawie 40x20 cm. Zabiegi pielęgnacyjne mają za zadanie niszczenie zaskorupienia, spulchnianie gleby, ograniczenie jej parowania oraz niszczenie chwastów. Do tego celu 15 używa się noży kątowych i gęsich stópek umieszczonych na planetach i opielaczach wielorzędowych. Gdy plantacja zakładana jest z siewu, pierwsze zabiegi wykonuje się jeszcze przed wschodami, kierując narzędzia według śladów redlicy siewnika, lub roślin wyznacznikowych. Opielacze powinny być zaopatrzone w tarcze ochronne, zabezpieczające rzędy z nasionami lub młodymi siewkami przed zasypaniem. Choroby i szkodniki Zgorzel siewek W początkowym okresie wegetacji, często obserwuje się zgorzel siewek powodowaną przez zespól patogenicznych gatunków grzybów. Kiełki znajdujące się jeszcze pod powierzchnią brunatnieją i gniją. U podstawy łodyg siewek ukazują się najpierw brunatne plamki, później łodyga w tym miejscu ciemnieje i przewęża nitkowato. Porażone siewki przewracają się i zamierają. Szara plamistość bazylii W przypadku porażenia roślin przez szarą plamistość bazylii pojawiają się liczne brązowo szare plamki, na których można zauważyć czarne punkciki. Choroba ta powoduje opadanie liści bazylii. Szara pleśń W przypadku porażenia przez szarą pleśń na nadziemnych częściach roślin pojawiają się gnijące plamy, na których tworzy się popielaty nalot grzyba. Mszyce Mszyce żerują na spodniej stronie liści wysysając soki. Uszkodzone liście ulegają przebarwieniu. Zmienniki Liście bazylii uszkodzone przez zmienniki ulegają przebarwieniu i zniekształceniu. W miejscu nakłuć tkanka korkowacieje i zamiera, a następnie wypada tworząc małe dziurki. Przędziorki Na górnej stronie opanowanych liści widoczne są małe białawe plamki powstające w miejscach nakłuć i ssania. Na dolnej stronie odbarwionych liści występuje mączysty nalot. Zbiór ziela przypada na przełom lipca i sierpnia, na początku kwitnienia roślin. Przy sprzyjających warunkach zbioru dokonuje się dwukrotnie. Ziele bazylii jest bardzo wrażliwe na ugniatanie. Ściętego surowca nie należy pozostawiać na słońcu gdyż ciemnieje. Surowcem jest ziele bazylii zbierane w czasie kwitnienia rośliny. Wysuszone ziele ma barwę naturalną oraz aromatyczny korzenny zapach. Surowiec wykorzystywany jest głównie jako aromatyczna przyprawa. 16 Świeże liście bazylii (zbierane w okresie lata do jesiennych przymrozków) są doskonałą przyprawą do sałatek, potraw z roślin strączkowych, grzybów, pomidorów, konserw warzywnych, kwaszonek, do masła ziołowego. Susz dodaje się do pieczeni, przetworów mięsnych, ryb, marynat. Bazylia reguluje trawienie, pobudza apetyt, działa korzystnie na system nerwowy. 2. Czarnuszka siewna Niska jasnozielona roślina (20-30 cm), słabo krzewiąca się, o delikatnych, pierzastosiecznych liściach. Kwiaty niebieskie. Owoce zbudowane są z 5-10 zrośniętych mieszków wypełnionych czarnymi nasionami, stanowiącymi surowiec. Nie znosi zacienienia. Nasiona wysiewa się wprost do gruntu wczesną wiosną (marzec-kwiecień) w rzędy, co 30-40 cm. Wschodzą one po około 2 tygodniach i wówczas czarnuszka wymaga starannego odchwaszczania. Wykorzystanie: Nasiona czamuszki (zbierane w pełni dojrzałości mieszków) są znaną od dawna przyprawą do chleba i innego pieczywa, czasami do marynat. Przeciwdziałają wzdęciom, są lekko moczopędne. 3. Cząber ogrodowy Cząber jest rośliną o wysokości od 25 do 60 cm, zależnie od odmiany czy typu. Łodyga prosta i dość rozgałęziona, barwy czerwonawo-fioletowej z drobnymi wąskimi, lancetowatymi liśćmi. Kwiaty są bardzo drobne, białe lub fioletoworóżowe. Kwitnie od czerwca do września. Cenna roślina miododajna, bardzo aromatyczna. Uprawia się go na żyznej glebie, bogatej w azot i wapń, na stanowisku słonecznym. Letni cząber jest wiotką rośliną jednoroczną, a zimowy to wyniosła bylina, obie nadają się na rabaty. Letni cząber: wysiewamy dużo nasion wprost do gruntu w kwietniu - maju, co 30 cm. Siew nasion wprost do gruntu w IV w rzędy co 30 cm (z domieszką nasion szybko wschodzących). Początkowo rośnie wolno, a największy przyrost zielonej masy ziela przypada na okres kwitnienia. Wymaga pielenia i podlewania. Daje niski plon. Cząber zimowy: rozmnażamy przez sadzonki nie zdrewniałe latem lub wysiewamy do gruntu w końcu lata, co 45 cm. W okresie wzrostu usuwamy pędy wierzchołkowe, by stymulować wybijanie pędów bocznych. Wymieniamy rośliny co 3-5 lat. Zbiór Letni cząber: na bieżące potrzeby ścinamy liście w ciągu całego sezonu; do suszenia, gdy roślina zaczyna kwitnąć. Zimowy cząber: zbieramy świeże liście przez cały rok. W pełni kwitnienia ścina się pędy do suszenia - 15 cm nad ziemią. 17 Po wysuszeniu (w pęczkach) oddziela się listki od zdrewniałych łodyg. Do uprawy poleca się odmianę SATURN o typie liściasto- kwiatowym. Charakteryzuje się ona cienkimi łodygami i wysoką zawartością olejku eterycznego - 4,0-5,0% Wykorzystanie: Świeże suszone ziele cząbru używane jest w kuchni często jako namiastka pieprzu, jest składnikiem pieprzu ziołowego. Dodaje się go do potraw z roślin strączkowych, kapustnych, do mięs tłustych, drobiu. Cząber dodaje się do potraw po ich ugotowaniu, już na talerzu. 4. Kolendra siewna Kolendra należy do najstarszych w świecie roślin zielarskich i przyprawowych. W Polsce jest powszechnie znana. Kolendra zawiera między innymi olejek eteryczny, związki kumarynowe, fitosterole, olejek tłusty, związki białkowe i cukrowe. Przyprawa wzmaga wydzielanie soków żołądkowych, znosi stany skurczowe mięśni gładkich i przewodu pokarmowego, poprawia perystaltykę jelit i hamuje w nich nadmierny rozwój bakterii, skutecznie znosi uczucie sytości, przez co znacznie poprawia apetyt. Kolendrę można dodawać do ciast (pierników, keksów, mazurków) oraz do tłustych mięs, gotowanego grochu i kapusty. Na równi z gorczycą białą można stosować ją do marynowania ogórków i śledzi oraz wszelkiego rodzaju domowych konserw. Kolendrę wysiewamy w kwietniu w rzędy odległe od siebie o ok. 30 cm. Na głębokość 1cm. Na 1m2 wystarczy ok.1.5g nasion. Roślina wschodzi po 1420 dniach i od razu trzeba ją bardzo starannie opleć oraz spulchnić glebę pomiędzy rzędami. Kolendra wytwarza najpierw rozetę liści, z których wyrasta rozgałęziony pęd kwiatowy. Kwitnie od połowy lipca do sierpnia, wtedy na szczytach pędów pojawiają się białe lub biało różowe kwiaty. Zbiór owoców rozpoczynamy w momencie, kiedy kwiaty zaczną brunatnieć, ścinamy pędy na wysokości 10cm od ziemi. Pędy wiążemy w luźne pęczki, dosuszamy pod dachem (najlepiej na strychu), wykruszamy i czyścimy owoce na sicie, przechowując je w szczelnie zamkniętych naczyniach. 5. Majeranek ogrodowy Dziko rosnący majeranek można spotkać w krajach położonych nad Morzem Śródziemnym. Do Polski sprowadzony został wraz z wieloma innymi roślinami przyprawowymi w średniowieczu przez kupców. Ziele rośliny zawiera olejek eteryczny, flawonoidy, związki garbnikowe, kwasy organiczne i sole mineralne. 18 Działa pobudzająco na czynności trawienne żołądka oraz przeciwzapalnie na błony śluzowe przewodu pokarmowego, gdzie przeciwdziała też nadmiernej fermentacji. Przyprawa bardzo dawno znana, ceniona w kuchni niemieckiej, polskiej, litewskiej i rosyjskiej. Używana do mięs (przedłuża ich trwałość, hamując procesy utleniania tłuszczów). Dodaje się go np. do zup, przetworów warzywnomięsnych, potraw z roślin strączkowych. Pobudza pracę przewodu pokarmowego, działa rozkurczowo i wiatropędnie, także bakteriobójczo. Majeranek, jako jedna z nielicznych przypraw, został całkowicie doceniony w polskiej kuchni. Nie ma gospodarstwa domowego, gdzie nie dodawano by tego starego ziela do zup i pieczonych mięs. Przyprawa stanowi niezbędny składnik prawie wszystkich gotowanych przypraw do mięs i wędlin. Niektórzy zielarze zalecają zażywać pół łyżeczki zmielonego majeranku po każdym bardziej sutym posiłku, popijając proszek chłodnym płynem. Majeranek uprawiany w ogrodzie wymaga żyznej, próchniczej gleby z dostateczną zawartością wapnia. Wysiewamy go do gruntu w miejscach dobrze nasłonecznionych, w ostatnich dniach kwietnia bądź na początku maja. Rzędy majeranku powinny być odległe od siebie o 25-30 cm. Na jeden metr zużywamy0.5g nasion. Rośliny kiełkują po ok. 14 dniach. Niektórzy ogrodnicy, kiedy majeranek wyrośnie na kilkanaście centymetrów w górę, przycinają szczyty pędów, powodując w ten sposób lepsze krzewienie się przyprawy, która tworzy pędy silnie rozgałęzione i dużą ilością liści. Majeranek wyrasta na wysokość 40cm. Tworząc na szczytach pędów małe, kuliste główki nikłych, białawych kwiatów. Polecana do uprawy odmiana to MIRAŻ - polska odmiana majeranku o zawartości olejku eterycznego około 1,6%. Ziele otarte stanowi około 70% surowca.. Plon zbieramy dwukrotnie w ciągu roku, pierwszy raz ścinamy ziele (ok. 7cm nad ziemią) na początku kwitnienia, drugi raz (tuż przy ziemi) w końcu września. Rośliny jako przyprawy możemy używać w stanie świeżym przez cały sezon wiosenno-letni. Na zimę suszymy zawieszając w małych pęczkach w miejscach suchych i przewiewnych. Suche ziele wykruszamy oddzielając je od zdrewniałych pędów. Przechowujemy w szczelnie zamkniętych pojemnikach, najlepiej szklanych. 6. Ogórecznik lekarski Rośnie do 60 cm wysokości, ma soczyste, mięsiste pędy. Cała roślina jest pokryta włoskami iście są eliptyczne. Kwiaty niebieskie lub różowe, liliowe, gwiazdkowate. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Ogórecznik ma zapach świeżych 19 ogórków. Udaje się dobrze w naszym klimacie, lubi gleby żyzne i wilgotne, znosi lekki półcień. Rozmnaża się wyłącznie z nasion wysiewanych do gruntu wiosną w rzędy, co 40-50 cm. Wykorzystanie Najlepsze są liście świeże, młode, które stosowane są do sałatek, surówek, barszczu ukraińskiego - zawsze bardzo drobno posiekane. Kwiaty używane są przy produkcji nalewek, win, likierów i octu winnego. Ogórecznik działa ściągająco, przeciwzapalnie, wykrztuśnie oraz osłabiająco na błony śluzowe. 7. Trybula ogrodowa Jedno z najbardziej użytecznych ziół. Rośnie do wysokości 70 cm, liście ma miękkie, pierzasto dzielne, podobne nieco do pietruszki. Najpierw tworzy rozetkę liści, potem wyrasta pęd kwiatostanowy, zakończony baldachem z białymi, drobnymi kwiatkami. Cała roślina posiada silny, anyżowy zapach. Do uprawy konieczny jest cień i wilgotna gleba; w słońcu wybija w pędy nasienne. Rozmnaża się wyłącznie z nasion, siew wczesną wiosną w glebę przepuszczalną, nasłonecznioną, w rzędy, co 20 cm lub rzutowo. Wysiewamy nasiona wprost do gruntu w kwietniu - maju, co 23 cm. Pozwalamy roślinom odnawiać się przez samosiew, przerywamy siewki, pozostawiając je co 23 cm, a ich nasiona można wysiać późnym latem lub na początku jesieni (przykryjmy siewki folią). Podczas suszy obficie podlewamy. Usuwamy kwiaty, aby opóźnić zawiązywanie nasion. Zbieramy zewnętrzne części roślin, zamrażamy lub suszymy. Ze względu na krótki okres wegetacji wysiewa się ją kilkakrotnie wciągu sezonu. Zbiera się same zielone listki przed wytworzeniem pędów kwiatostanowych. Wykorzystanie Drobno posiekane liście są doskonałym dodatkiem do twarogów i jogurtów. Polecana przyprawa do ryb, zup i potraw z warzyw. Literatura 1. Metera Dorota. Ogród biodynamiczny przy domu. Wydawnictwo Spółdzielcze. W-wa 1989. 2. Wasina Alewina. Wykorzystanie roślin do zwalczania szkodników w sadach i ogrodach. PWRiL. W-wa. 1987. 3. Frąszczak Barbara. Majeranek na dwa pokosy. Warzywa 1/2004.PWR.W-wa.2004. 4. Praca Zbiorowa. Przewodnik rolnictwa ekologicznego. Wydawnictwo Diecezjalne w Sandomierzu.2003. 20
