grecja - gimnazjum Prabuty

WIEK WOJEN
POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI
Monarchia parlamentarna
w Anglii
 Parlament angielski
składał się z:
- Izby Lordów (wielcy
właściciele ziemscy i
biskupi)
- Izby Gmin (średnia
szlachta i bogate
mieszczaństwo)
 Głową państwa był
król, a zakres jego
władzy był szeroki.
Monarchia parlamentarna
w Anglii
 Król Karol I Stuart popadł
w konflikt z parlamentem
na temat zakresu władzy
królewskiej i spraw
wyznaniowych.
 Konflikt przerodził się w
wojnę domową (1642 –
1649) zakończoną porażką
rojalistów, ścięciem króla i
ogłoszeniem Anglii
republiką (1649).
Monarchia parlamentarna
w Anglii
 Następnie rządy w Anglii
przejął dawny dowódca
wojsk parlamentu Oliver
Cromwell, który ogłosił się
lordem protektorem.
 Po jego śmierci
przywrócono w Anglii
monarchię powołując na
tron Karola II Stuarta
(1660), ale z ograniczonymi
uprawnieniami.
Monarchia parlamentarna
w Anglii
 Ostatecznie w wyniku
„chwalebnej rewolucji”
królem został Wilhelm
Orański (1688).
 Anglia stała się monarchią
parlamentarną, gdzie król
pełnił jedynie funkcje
reprezentacyjne, a realną
władzę posiadał parlament,
decydując m.in. o finansach,
armii itp.
Monarchia absolutna
we Francji
 Podstawy monarchii
absolutnej we Francji
stworzył pierwszy
minister króla Ludwika
XIII kardynał Armand
Richelieu.
 Kardynał wzmocnił
władzę królewską,
rozwinął armię, flotę i
dyplomację, dzięki czemu
Francja stała się potęgą.
Monarchia absolutna
we Francji
 Kolejny władca Ludwik
XIV panował aż 72 lata.
 Był nazywany „Królem
Słońce”, mawiał
„państwo to ja”.
 Skupił w swoim ręku całą
władzę: samodzielnie
ustanawiał prawa,
podnosił podatki,
decydował o wojnie,
pokoju oraz sojuszach –
monarchia absolutna.
Monarchia absolutna
we Francji
 Nieposłuszni trafiali z
woli króla do więzień
(Bastylia).
 Zreformowana armia
francuska wygrywała
wojny.
 Rządził przez
podporządkowanych
sobie intendentów
– namiestników
prowincji.
Monarchia absolutna
we Francji
 Rozwój gospodarczy
kraju opierał się na
zasadach
merkantylizmu
(popieranie eksportu
towarów, utrudnianie
ich importu).
 Politykę tę realizował
minister królewski Jean
Baptiste Colbert.
Monarchia absolutna
we Francji
 Francja stała się wówczas
także europejską stolicą
kultury, sztuki i nauki.
 Język francuski był
językiem wykształconych
elit.
 Tworzyli Molier, Corneille,
Racine.
 Dwór królewski w Wersalu
stał się wzorem nowych
zwyczajów i mody.
Monarchia absolutna
we Francji
 W Wersalu pod Paryżem wzniesiono ogromny
pałac królewski otoczony ogrodami.
Wybór Zygmunta III Wazy
 Po śmierci Stefana Batorego
doszło do podwójnej elekcji,
jednak ostatecznie królem
został w 1587 r. Zygmunt
III Waza królewicz
szwedzki, spokrewniony z
Jagiellonami.
 Zygmunt został także
królem Szwecji, jednak po
kilku latach Szwedzi
pozbawili go władzy.
Zygmunt III Waza
 Zygmunt był gorliwym
katolikiem, wrogiem
protestantów.
 W polityce
zagranicznej dążył
głównie do odzyskania
tronu szwedzkiego.
 W 1596 r. przeniósł
stolicę z Krakowa do
Warszawy.
(1587 – 1632)
Zygmunt III Waza
 Szlachta wystąpiła
zbrojnie przeciw
królowi i jego
planom wzmocnienia
władzy (tzw. rokosz
Zebrzydowskiego).
 Podstawą armii
polskiej była
wówczas ciężka
jazda – husaria.
(1587 -1632)
Wojny ze Szwecją
 Przyczyną wojny było
przyłączenie szwedzkiej
części Inflant (Estonii) do
Polski przez Zygmunta
III, który nie mógł się
pogodzić z utratą tronu
szwedzkiego.
 Polska husaria pokonała
Szwedów w bitwie pod
Kircholmem (1605) –
dowodził hetman Jan
Karol Chodkiewicz.
(1600 – 1635)
Wojny ze Szwecją
(1600 – 1635)
 Następnie Szwedzi zaatakowali ujście Wisły i
odnieśli duże sukcesy.
 Polacy zwyciężyli jednak w bitwie morskiej
pod Oliwą (1627) i lądowej pod Trzcianem
(1629) – dowodził hetman Stanisław
Koniecpolski.
Wojny ze Szwecją
 Wojnę zakończył rozejm
w Starym Targu (1629),
przedłużony następnie w
Sztumskiej Wsi (1635).
 Szwedzi zatrzymali
Infalnty, wycofali jednak
wojska z Pomorza oraz
zrezygnowali z pobierania
ceł w polskich portach.
(1600 – 1635)
Wojny z Rosją
(1609 – 1634)
 Po śmierci Iwana Groźnego w
Rosji zaczął się kryzys (wielka
smuta).
 Syn cara Dymitr zginął w
niewyjaśnionych okolicznościach.
 W Polsce pojawił się człowiek
podający się za Dymitra (tzw.
Samozwaniec), namawiając
magnatów do udzielenia mu
pomocy w odzyskaniu tronu
carów.
Wojny z Rosją
 Tak zaczęły się zbrojne
wyprawy na Rosję tzw.
dymitriady.
 Z czasem włączył się do
nich król Zygmunt III
Waza, dążący do objęcia
tronu rosyjskiego.
 W 1610 r. hetman
Stanisław Żółkiewski
pokonał wojska rosyjskie
pod Kłuszynem i zdobył
Moskwę.
(1609 – 1634)
Wojny z Rosją
 Po 2 latach Rosjanie
usunęli Polaków z
Kremla.
 Wojny zakończyły się
pokojem w Polanowie
(1634), gdzie Polska
zyskała ziemię
smoleńską, czernihowską
i siewierską.
(1609 – 1634)
Wojny z Turcją
 Przyczyny wojny:
- najazdy poddanych Polsce
Kozaków na ziemie
tureckie,
- ingerencja Polski w
sprawy Mołdawii i
Wołoszczyzny (lenna
Turcji).
 W 1620 r. Polska
przegrała bitwę pod
Cecorą (śmierć hetmana
Stanisława Żółkiewskiego)
(1620 – 1621)
Wojny z Turcją
 W 1621 r. Turcy
zaatakowali twierdzę
Chocim, ale jej nie
zdobyli.
 Tam też zawarto tzw.
pokój chocimski -1621.
 Utrzymano granicę na
rzece Dniestr, Polacy
przyrzekli powstrzymywać
ataki Kozaków na Turcję,
a Turcy ataki tatarów na
Rzeczpospolitą.
(1620 – 1621)
Władysław IV Waza
 Po śmierci Zygmunta III
Wazy królem Polski został
jego syn Władysław IV.
 Nowy król szykował się do
wielkiej wojny z Turcją, w
której chciał wykorzystać
pomoc tzw. Kozaków
rejestrowych.
 Porażka tych planów
oznaczała wybuch
powstania na Ukrainie.
(1632 – 1648)
Kozacy
 Kozacy zamieszkiwali
najdalszą część
Ukrainy zwaną
Zaporożem (tzw.
Dzikie Pola).
 Ci awanturnicy byli
walecznymi
żołnierzami, z
pomocy których
korzystała Polska
płacąc im żołd (tzw.
Kozacy rejestrowi).
Kozacy
 Kozacy czuli się
niezależni od Polski,
wybierali swojego
wodza – atamana.
 Nie chcieli być
chłopami
pańszczyźnianymi w
majątkach polskich
magnatów, bronili też
prawosławia przed
ekspansją katolików.
Powstanie Chmielnickiego
 W 1648 r. wybuchło
powstanie kozackie,
na czele którego
stanął Bohdan
Chmielnicki.
 Wojska polskie
przegrały 3 bitwy:
- nad Żółtymi Wodami,
- pod Korsuniem,
- pod Piławcami.
Powstanie Chmielnickiego
 Po stronie Kozaków
opowiedzieli się też Tatarzy
(Tuhaj – bej).
 W 1648 r. zmarł też król
Władysław IV Waza, a
szlachta wybrała jego brata
Jana Kazimierza Wazę.
 Nowy król pokonał Kozaków
w bitwie pod
Beresteczkiem (1651).
Powstanie Chmielnickiego
 Następnie do konfliktu
włączyła się Rosja, która
zawarła z Kozakami
umowę w Perejasławiu
(1654) i przyłączyła
Ukrainę.
 Oznaczało to początek
wojny polsko – rosyjskiej
i Rosjanie zajęli
wschodnią część kraju.
Powstanie Chmielnickiego
 Po śmierci Chmielnickiego,
Polacy próbowali jeszcze
porozumienia z Kozakami
(nowy hetman Jan Wyhowski)
- unia w Hadziaczu (1658)
– idea Rzeczpospolitej Trojga
Narodów.
 Wojny z Rosją zakończyły się
rozejmem w Andruszowie
(1667), potwierdzonym
pokojem w 1686 r. – utrata
lewobrzeżnej Ukrainy.
Potop szwedzki
(1655 – 1660)
 Przyczyny wojny:
- Szwecja dążyła do
opanowania wybrzeży Morza
Bałtyckiego i zdobycia łupów,
- Szwecja chciała wykorzystać
osłabienie Polski toczącej
wojnę z Kozakami i Rosją
oraz konflikt króla ze
szlachtą,
- bezprawne używanie tytułu
króla Szwecji przez Jana
Kazimierza.
Potop szwedzki
 Przebieg konfliktu:
- wkroczenie Szwedów do
Wielkopolski i na Litwę,
- zdrada polskich częsci
magnatów i szlachty (np.
Janusz Radziwiłł),
- zajęcie przez Szwedów
zachodniej części kraju,
- sojusz Szwecji z Prusami
Książęcymi,
- ucieczka króla na Śląsk,
(1655 – 1660)
Potop szwedzki
(1655 – 1660)
 Przebieg konfliktu:
- łamanie przez Szwedów
zobowiązań oraz rabunki,
- obrona Jasnej Góry (o. Augustyn
Kordecki),
- konfederacja w Tyszowcach i
początek wojny partyzanckiej,
- powrót króla do kraju i śluby
lwowskie Jana Kazimierza,
- wojna podjazdowa (Stefan
Czarniecki)
Potop szwedzki
(1655 – 1660)
 Przebieg konfliktu:
- traktat rozbiorowy w Radnot
(1656) z udziałem Szwecji,
Brandenburgii, Siedmiogrodu
i Kozaków,
- traktaty welawsko –
bydgoskie (1657)
odstąpienie Brandenburgii od
Szwedów w zamian za
zrzeczenie się praw Polski do
zwierzchności lennej nad
Prusami Książęcymi,
Potop szwedzki
(1655 – 1660)
 Zakończenie wojny – pokój
w Oliwie (1660):
- wojska szwedzkie miały
opuścić Polskę,
- Jan Kazimierz zrzekł się
pretensji do tronu
szwedzkiego,
- Szwedzi mieli panować w
Inflantach,
- Szwedzi zobowiązali się
zwrócić zagrabione w Polsce
dobra.
Kryzys państwa
 Jan Kazimierz Waza
chcąc wzmocnić władzę
królewską popadł w
konflikt ze szlachtą.
 2 lata po tzw. rokoszu
Lubomirskiego (1666),
abdykował.
 Kolejnym królem został w
1669 r. Michał Korybut
Wiśniowiecki.
Wojny z Turcją
 Atak Turków na Polskę
w 1672 r. i upadek
twierdzy Kamieniec
Podolski.
 Upokarzający Polskę
traktat w Buczaczu –
utrata ziem płd-wsch i
danina na rzecz Turcji.
 Zwycięstwo hetmana
Jana Sobieskiego pod
Chocimiem i śmierć
króla (1673).
(1672 – 1699)
Wojny z Turcją
 Wybór na króla Jana
III Sobieskiego.
 Zawarcie rozejmu w
Żórawnie (1676).
 Królewskie plany
porozumienia z
Francją i zerwania
sojuszu z Austrią.
 Atak Turków na
Austrię i odsiecz
wiedeńska (1683)
króla polskiego.
(1672 – 1699)
Wojny z Turcją
 Zwycięstwo koalicji
chrześcijańskiej w
bitwie pod Wiedniem
- 1683 (atak husarii
na pozycje wezyra
Kara Mustafy).
 Walki państw Świętej
Ligi przeciw Turcji.
 Pokój w Karłowicach
(1699) – odzyskanie
ziem płd-wsch.
(1672 – 1699)
Skutki wojen XVII w.
 osłabienie Rzeczpospolitej i
spadek jej znaczenia w Europie,
 spadek liczby ludności i
zmniejszenie się terytorium,
 zahamowanie rozwoju miast,
handlu i rzemiosła,
 wzrost nietolerancji religijnej
(1658 – wygnanie arian)
 zrywanie sejmów przez liberum
veto (pierwszy raz w 1652 –
Władysław Siciński),
Barok
 Styl w sztuce powstały
we Włoszech, panował
w Europie w XVII w.
- przewaga tematyki
religijnej (sztuka w
służbie kontrreformacji,
- przepych, bogactwo
efektów świetlnych i
kontrastów,
Barok
Il Gesu w Rzymie
Kościół św. Piotra i Pawła w
Krakowie
Barok
Pałac w Wersalu
Pałac w Wilanowie
Barok
 W Polsce bardzo popularne
były portrety trumienne.
 W literaturze dominowały
refleksje o przemijaniu,
stosowano makaronizmy
(wplatanie obcych słów).
 Autorzy: Jan Andrzej
Morsztyn, Mikołaj Sęp
Szarzyński, Jan Chryzostom
Pasek, Wacław Potocki, Jan
III Sobieski.
Sarmatyzm
 Tak nazywamy kulturę
szlachecką w XVII w.
 Szlachta wierzyła, że
wywodzi się od walecznego
ludu Sarmatów.
 Wierzyła, że demokracja
szlachecka z zasadą liberum
veto chroni „złotą wolność
szlachecką”.
 Z czasem zaczęto odczuwać
niechęć do wzorów
cudzoziemskich i obcych.
Sarmatyzm
Strój szlachcica
Strój szlachcianki