Kanibalizm świń i inne zaburzenia behawioralne – przyczyny i
advertisement
Kanibalizm świń i inne zaburzenia behawioralne – przyczyny i zapobieganie. Cannibalism and other behavioral disorders in pigs - causes and prevention. Roman Kołacz, Przemysław Cwynar Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Streszczenie Kanibalizm jest reakcją występującą u świń o masie ciała powyższej 30 kg, objawiającą się częstym obgryzaniem uszu, ogonów, wygryzaniem boków ciała czy zagryzaniem prosiąt przez maciorę. Etiologia tego zaburzenia behawioralnego jest wieloczynnikowa. Jako najczęstszą przyczynę występowania tego zaburzenia wymienia się: bezsciołowe systemy utrzymania świń na podłogach rusztowych, błędy żywieniowe, nieodpowiednie warunki klimatyczne środowiska, nieadekwatne i ubogie środowisko nie dające możliwości zaspokajania takich potrzeb behawioralnych jak ruch, eksploracja, zabawa, rycie, pasienie, żucie, co w konsekwencji prowadzi do napięć w sferze psychicznej, a przez to do stanów apatii i frustracji. Innymi czynnikami ryzyka wpływającymi na częstość występowania tej patologii są także rasa, wiek, płeć i stan zdrowia. Zaburzenia te zawsze prowadzą do obniżenia dobrostanu w wyniku cierpienia psychicznego, a także bólu wywołanego ranami i urazami a w skrajnych wypadkach do śmierci. W zapobieganiu i zwalczaniu kanibalizmu należy zwracać szczególną uwagę na eliminowanie przyczyn i czynników ryzyka potencjalnie sprzyjającym aktom agresji i kanibalizmu. Abstract “Cannibalism and other behavioral disorders in pigs - causes and prevention" The cannibalism is a reaction in pigs over 30 kg of body mass, manifesting itself by the frequent picking the ears, tails, gnawing the sides of body, or the biting active young piglets to death by the sow. The etiology of behavioral disorders is multifactorial. As the most common causes of this disorder are listed: non-straw bedded systems of swine breeding at the slatted floors, wrongly ballanced diet, unfavourable climatic conditions of environment, inadequate and poor environment which does not give the ability to the behavioral needs such as movement, exploration, entertainment, rooting, tending, chewing, which consequently lead to tension in the psychic sphere, and thus to the states of the apathy and frustration. The other risk factors affecting the incidence of this pathology are also race, age, gender and health state. These disorders always lead to the reduction in welfare as a result of mental suffering and pain caused by wounds, injuries and in extreme cases to death. The cannibalism prevention should pay special attention to eliminate the causes and risk factors which are potentially favorable to aggression and cannibalism acts. U zwierząt wyższych reakcje behawioralne przebiegają z włączeniem sfery psychicznej i są wysoce skorelowane z funkcjami systemów fizjologicznych Jeżeli obciążenia środowiskowe powodują odmienne zachowanie osobnika w porównaniu do wzorca gatunkowego, wówczas można przewidywać, że przyczyną są zmiany w aktywności chemicznej i elektrycznej mózgu oraz zaburzenia w neurotransmisji i neuro – modulacji. Zmiany czynnościowe ośrodków nerwowych rzutują na funkcje mózgu oraz autonomicznego układu nerwowego, co z kolei prowadzi do dewiacji behawioralnych, zmian patomorfologicznych w obrębie narządów, zmian metabolizmu, supresji immunologicznej i obniżenia zdolności rozrodczej. W ten sposób rozwija się spirala przyczynowo – skutkowa: niedostateczny dobrostan – anomalie behawioralne – pogorszony stan zdrowia – obniżona produkcja, a w sytuacjach ekstremalnych – śmierć osobnika. Do najczęstszych zaburzeń behawioralnych u świń obserwowanych w warunkach intensywnych systemów produkcji należą kanibalizm, agresja i stereotypie behawioralne. 1.Kanibalizm Kanibalizm świń opisywany jest najczęściej pod postacią obgryzania ogonów, uszu, wygryzania boków i sromu, a także zagryzania przez maciory własnego potomstwa. Obgryzanie ogonów u świń jest jednym z najczęściej spotykanych zaburzeń behawioralnych występującym w systemach intensywnego chowu, którego warunki utrzymania nie zaspakajają niezbędnych potrzeb środowiskowych, żywieniowych i behawioralnych, prowadząc do zaburzeń homeostazy środowiskowo – fizjologicznej, a w konsekwencji do obniżenia dobrostanu w wyniku cierpienia psychicznego, a także bólu wywołanego ranami i urazami (Fraser i Broom, 1997). Częstotliwość występowania tego zjawiska podawana przez różnych autorów jest bardzo zróżnicowana, co może wynikać z różnych systemów utrzymania świń i obowiązującego prawa w zakresie dopuszczalności skracania ogonków. I tak w Szwecji, gdzie obowiązuje zakaz obcinania ogonów oraz obowiązek stosowania ściółki częstotliwość obgryzania ogonów jest stosunkowo niewielka i wynosi 1 – 2% (Keling i Larsen 2004). W Finlandii, Valrousi wsp. (2004) podają, że u świń u których nie skracano ogonków, ich uszkodzenia wahały się w różnych fermach od 6 – 10%, a w niektórych dochodziły nawet do 30%. Poważne uszkodzenia i komplikacje pourazowe występowały u 2 – 3% świń. W Danii, badania Madsena (1980) wykazały, że obgryzanie ogonów występowało u 29% świń utrzymywanych na podłogach całkowicie rusztowych, u 16% na podłogach częściowo rusztowych i 2% na podłogach ściołowych. W innych badaniach, Bure (1981) i Bure i wsp. (1983) wykazali że wprowadzenie ściółki redukowało o 50% zjawisko gryzienia ogonów z 4,8% do 2%. Ostatnie badania Buscha i wsp. (2004) w fermach duńskich, wykazały że uszkodzenia ogona występowały tylko u 1,2% świń. Chambers i wsp. (1995) analizując dane z 46 farm angielskich, wykazali, że występowanie gryzienia ogonów obejmowało 3% w 66% badanych farm oraz, że wskaźnik gryzienia ogonów na fermach bezściołowych był statystycznie znacznie wyższy w porównaniu do podłogi pełnej. Fraser (1987), podobnie jak Schrøder – Petersen i Simonsen (2001) opisują, że obgryzanie ogonów przebiega dwustopniowo. Etap I – to etap przed urazowy polegający na ssaniu lub żuciu ogona, który w swej końcówce jest słabo unerwiony. Etap II -jest etapem urazowym, gdzie dochodzi do odgryzienia końcówki ogona, który krwawiąc wywołuje u osobników atakujących dodatkowe podniecenie zarówno widokiem, jak i zapachem krwi swej ofiary (Van Putten, 1968). Świnie, które są ofiarami odczuwają silny ból, cierpienie i strach przed osobnikami atakującymi. Świnie te uciekając przed agresorami do narożników kojca przyjmują pozycją siedzącego psa chowając ogon. Cierpienie ofiar jest tym większe, że nie mają one żadnej możliwości ucieczki w zamkniętym kojcu (Fraser, 1987). Konsekwencją urazów i zranień ogonów są wtórne zakażenia rozprzestrzeniające się drogą limfy, krwi lub ciągłości tkanki powodujące liczne ropnie mięśni, a także osteomyelitis kręgów odcinka lędźwiowego i piersiowego. Ponadto rozwijają się ropnie kręgosłupa, od których dochodzi do zakażeń płuc rzadziej nerek. Powyższe zmiany są przyczyną klinicznych objawów chorobowych świń, jak np. paraliżu tylnych kończyn (Schrøder – Petersen i Simonsen, 2001), które muszą kończyć się uśmierceniem zwierzęcia z przyczyn humanitarnych. W badaniach poubojowych w rzeźniach stwierdzane zmiany prowadzą do licznych dyskwalifikacji tusz (Huey, 1996). Wykazano także, że w stadach świń w których obserwowano występowanie gryzienia ogonów niższe były dzienne przyrosty i wykorzystanie paszy oraz wzrastało znacznie zużycie antybiotyków stosowanych osłonowo w czasie zakażenia bakteryjnego (Wallgren i Lindahl, 1996). Przyczyny i czynniki ryzyka obgryzania ogonów Etiologia tego zaburzenia behawioralnego jest wieloczynnikowa i z pewnością nie do końca wyjaśniona. Jako najczęstszą przyczynę występowania tego zaburzenia autorzy podają błędy żywieniowe, nieodpowiednie warunki klimatyczne środowiska, nieadekwatne i ubogie środowisko nie dające możliwości zaspokajania takich potrzeb behawioralnych jak ruch, eksploracja, zabawa, rycie, pasienie, żucie, co w konsekwencji prowadzi do napięć w sferze psychicznej, a przez to do stanów apatii i frustracji. Innymi czynnikami ryzyka wpływającymi na częstość występowania tej patologii są także rasa, wiek, płeć, czy stan zdrowia. Wśród licznych czynników ryzyka występowania omawianej patoetologii świń autorzy podnoszą skłonności genetyczne pewnych ras. Fraser i Broom (1970) twierdzą, że świnie rasy Landrace wykazują większa skłonność do gryzienia ogonów niż inne rasy. W innych badaniach dotyczących występowania zjawiska obgryzania ogonów u 3 ras świn, Breuer i wsp. (2003) wykazali, że rasa Duroc wykazuje największą skłonność do żucia i gryzienia ogonów w porównaniu do Landrace i Wielkiej Białej. Podobnie Peny i Hill (1974) wykazali, że u ras zwisłouchych (Landrace i Welch) notowano częstsze przypadki gryzienia niż u ras ostrouchych (Yorkshire i Wielka Biała). Płeć osobników jest również przyczyną zróżnicowanego nasilenia gryzienia ogonów w stadach. Colyer (1970) i Chamber (1995) wykazali, że gryzienie ogonów występowało 2 razy częściej u kastrowanych knurków niż u loszek. Podobne tendencje obserwowali Kritas i Morrison (2004). W kojcach mieszanych pod względem płci wykazano, że u wykastrowanych osobników męskich obgryzanie ogonów, czy uszu znacznie zwiększa się niż u osobników płci przeciwnej (Penny i wsp. 1972, Valros i wsp. 2004, Zonderland i wsp. 2010). Mimo to, Schrøder – Petersen i wsp. (2003) w przeprowadzonych badaniach wykazali, że akty kanibalizmu występują znacznie częściej w kojcach ujednoliconych względem płci, niż w grupach mieszanych. Kanibalizm w postaci obgryzania ogonów ujawnia się najczęściej w grupach warchlaków w wieku 12 – 16, uszu 10 – 12, a nadgryzania boków w 6 – 20 tygodnia życia (Prange 1970, Jankowski i wsp. 1997, Pejsak 2007). Schrøder – Petersen i wsp., 2004). wykazali ,że symptomy kanibalizmu obserwowano już u osobników, których masa ciała przekraczała 30 kg, nie mniej jednak najczęstsze objawy tego zjawiska występowały u świń o masie większej niż 60 kg. Autorzy wykazują także istotną korelację pomiędzy opisywanymi zaburzeniami chorobami behawioralnymi a występującymi schorzeniami , głównie kulawiznami i układu oddechowego. Wykazano także ,że niektóre schorzenia bakteryjne i wirusowe , np. TGE i PRRS predysponują świnie do występowania tego nawyku. Do najczęstszych czynników ryzyka występowania kanibalizmu autorzy wymieniaja beżsciołowe systemy utrzymania świń na podłogach rusztowych. W badaniach dotyczących czynników ryzyka gryzienia ogonów przeprowadzanych w 92 komercyjnych fermach hodowli trzody chlewnej w Wielkiej Brytanii wykazano, że dodanie słomy na podłogę raz lub kilka razy dziennie zmniejsza ryzyko gryzienia ogonów 10 – krotnie (Moinard i wsp., 2003). Autorzy stwierdzili więc, że bezściołowość jest największym czynnikiem ryzyka dla gryzienia ogonów. Ponadto wykazali, że ryzyko tego zjawiska wzrasta 3,2 razy, jeżeli świnie są utrzymywane na podłogach całkowicie lub częściowo rusztowych. W badaniach Buscha i wsp. (2004) wykazano również, że obgryzanie uszu, a w konsekwencji postępująca ich martwica, jest mniejsze przy utrzymywaniu zwierząt na podłożu stałym, natomiast ryzyko kanibalizmu znacząco wzrasta, gdy świnie utrzymywane są na podłogach rusztowych (szczelinowych). Czynnikami ryzyka wpływającymi na częstość występowania kanibalizmu u świń są także nieodpowiednie warunki mikroklimatyczne w budynkach. Wykazano bowiem, że częstość gryzienia wzrastała w tych fermach gdzie świnie poddawane były stresowi gorąca ( Haske i współ.,1979). Zdaniem Pejsaka (2007) świnie powinny być chronione przed wysoką wilgotnością, bowiem może to mieć znaczący wpływ na nasilenie zachowań agresywnych, prowadzących do obgryzania ogonów, czy uszu. Również Colyer (1970) wskazywał ,że ograniczona wentylacja w okresie zimowym prowadząca do wzrostu wilgotności , stężenia amoniaku i dwutlenku węgla powoduje nasilenie zachowań kanibalistycznych. Innym czynnikiem mikroklimatu wywołującym akty kanibalizmu jest nadmierne, jaskrawe oświetlenie w chlewni. Jak sugerują Schrøder – Petersen i wsp. (2004), szczególna intensywność ekspozycji świń na światło występuję w okresie wiosenno – letnim, dlatego też zaleca się stosowanie w budynkach okien o mniejszej powierzchni głównie w tuczarniach i w pobliżu kojców. Moinarad i współ.(2003) wykazali, że częstość gryzienia była wyższa u świń utrzymywanych przy oświetleniu sztucznym niż przy mieszanym tj sztucznym i naturalnym lub tylko naturalnym. Chambers(1999) zlikwidował gryzienie ogonów na fermie eliminując oświetlenie neonowe. Odmienne podłoże zachowań kanibalistycznych u świń , stanowią także według wielu autorów czynniki żywieniowe tj. pasze zawierające mączki mięsno – kostne, pszenżyto, odpady gorzelniane, a także mykotoksyny. Zwraca się także uwagę na fakt intensywnego żywienia, które wraz z szybkim wzrostem świń dodatkowo wzmaga obgryzanie ogonów i uszu. Busch i wsp. (2004) twierdzą, że ryzyko kanibalizmu, znacząco wzrasta przy skarmianiu świń wyłącznie suchą paszą. Najczęściej podawaną przyczyną jest dieta uboga w mikro i makroelementy , a także niską zawartością włókna w paszy (Meunier – Salaun 2001, Edwards i wsp. 2001, Blackshaw 2010). Dlatego też, aby w pełni zaspokoić zapotrzebowanie świń na wspomniane składniki żywieniowe wielu autorów wskazuje na konieczność stosowania słomy w chowie i hodowli tego gatunku (Scott i wsp. 2006, Zonderland i wsp. 2008, Jensen i wsp. 2010). Ponadto, jak sugeruje Pejsak (2007), istnieje potrzeba na uzupełnianie diety świń poprzez zainstalowanie w chlewni lizawek zawierających mikroelementy. Należy zwrócić uwagę również na system pojenia zwierząt. Mała, niewystarczająca ilość wody, bądź zbyt wąski dostęp do koryta (mniejszy niż 30 cm/sztukę) może także być przyczyną obgryzania ogonów (Holmgren i wsp., 2004). Obgryzanie uszu Etologia tego zaburzenia jest podobna do gryzienia ogonów jednak jest ono rzadziej spotykane. Uszy są, dobrze unerwione i bardzo wrażliwe, wywołując u świń zachowanie agonistyczne przez co nie są często jak ogon przedmiotem zabawy lub gryzienia. Patologia ta została opisana przez Smitha i Penny (1986). Leczenie i zwalczanie powinny być podobne jak w przypadku obgryzania uszu Zagryzanie prosiąt przez lochy U macior, szczególnie świń dziko żyjących, dość typowym zachowaniem jest zjadanie błon płodowych, które stanowią źródło substancji energetycznych i odżywczych (tj. prolaktyny, kortykosterydy, estrogeny, progesteron) dla wyczerpanej porodem matki. Zdarza się, że maciora odżywia się także prosiętami martwymi, nie wykazującymi oznak życiowych. Fakty te, jak przytacza Jankowski i wsp. (1997) są całkowicie uzasadnione fizjologicznie, bowiem wywierają one korzystny wpływ na inwolucję macicy, czy laktopoezę. Pomimo wysoko rozwiniętego instynktu macierzyńskiego, u świń dochodzi również do aktów kanibalizmu na żywych, ruchliwych prosiętach. Mechanizm ten nie został jeszcze dobrze wyjaśniony, a wielu badaczy nie znajduje logicznego wytłumaczenia takiego zachowania. Stąd też wspomniane postępowanie klasyfikowane jest jako patologia okresu poporodowego (Jankowski i wsp., 1997, Straw i wsp. 2006). Domniemany czynnik sprawczy omawianego zjawiska stanowią przede wszystkim niedobory substancji odżywczych, głównie białka i soli mineralnych, będących w deficycie dawki pokarmowej. Merck (2008) sugeruje, że przyczyna takiego zachowania może wynikać z braku wapnia, które świnie zaspokajają poprzez akty kanibalizmu. Przyczynę tej anomalii behawioralnej mogą stanowić także zmiany chorobowe, tj. stany zapalne gruczołów mlecznych, uszkodzenia pochwy, bądź czynniki stresowe porodowe lub środowiskowe. Przypadki te spotykane są najczęściej u pierwiastek utrzymywanych w systemie alkierzowym, znacznie rzadziej u osobników w chowie naturalnym, bądź pastwiskowym. Objawy sugerujące takie postępowanie maciory wobec potomstwa można zauważyć tuż przed porodem, co maciora manifestuje nadpobudliwością ruchową, bądź też agresją wobec pracowników obsługi. Do aktów kanibalizmu dochodzi zwykle zaraz po porodzie lub podczas pierwszego karmienia młodych. Prosięta są wtedy atakowane przez matkę, przyduszane ryjem lub całym ciałem, rozrywane zębami, a następnie zjadane (Szücs i wsp. 2007).Nie można również wykluczyć,, że przyczyna tej anomalii behawioralnej jest następstwem braku ściółki w kojcu porodowym niezbędnej dla ścielenia gniazda przez lochę tuż przed porodem (Jensen, 1993). Ta potrzeba ścielenia gniazda przez lochę jest głębokim instynktem macierzyńskim, który jeżeli zostaje stłumiony może wywołać u lochy zaburzenia w sferze psychicznej prowadzące do zagryzania własnego potomstwa. O konieczności zadawania ściółki do kojców, lochom przed porodem mówi także Dyrektywa 2008/120/WE. Zapobieganie i zwalczanie kanibalizmu Kanibalizm jest poważnym zaburzeniem behawioralnym u świń, który należy zwalczać i zapobiegać jego powstawaniu poprzez właściwą profilaktykę. Należy eliminować czynniki, które odbiegają od omówionych założeń, ze względu na ich potencjalne sprzyjanie aktom agresji. Najprostszym sposobem na zmniejszenie przypadków kanibalizmu jest zapewnienie właściwych warunków środowiskowych, poprzez redukcję obsady zwierząt, zmniejszenie zagęszczenia osobników, obniżenie intensywności oświetlenia, czy zapewnienie wentylacji adekwatnej do utrzymywanej obsady zwierząt. Jak sugeruje Croiun i wsp. (1991, 1995), maciorom powinno się także zapewnić możliwość stworzenia gniazda ze słomy , co jest szczególne ważne dla pierwiastek. Nieodłącznym czynnikiem w chlewni jest również poprawnie zbilansowana dieta, która powinna uwzględniać wiek, masę ciała i kondycję zwierząt, jak również stanowić barierę dla anomalii behawioralnych u świń, pełniąc rolę atraktora i dając świniom zajęcie. Odzwierciedleniem wspomnianej tezy jest także Dyrektywa 2008/120/WE nakazująca zapewnić wystarczającą ilość materiału celem umożliwienia świniom prawidłowego zachowania oraz manipulacji poprzez dostarczenie im słomy, siana, drewna, trocin, czy torfu, co potwierdzają także badania naukowe (Beattie i wsp., 2001, Scott i wsp., 2006, Studnitz i wsp., 2007, Jensen 2010). Wielu autorów zaznacza, że nawet w przypadku zapewnienia optymalnych warunków środowiskowych i żywieniowych, wśród świń może dochodzić do aktów agresji i kanibalizmu. Należy wtedy niezwłocznie usunąć agresywnego osobnika z kojca, aby zapobiec udzieleniu się tego zachowania u innych świń (Blackshaw 1981, 2010). Ponadto Sutherland i wsp. (2008) sugeruje chirurgiczne usunięcie nadgryzionych uszu, czy ogonów, od których zapach krwi mógłby wywołać akty kanibalizmu u potencjalnie nieagresywnych osobników. Wspomniana już wcześniej Dyrektywa 2008/120/WE , dla ograniczenia występowania tego zjawiska zezwala na wcześniejsze skracanie ogonków u prosiąt. Zabieg ten jednak nie może być wykonywany rutynowo, ale jedynie w przypadkach gdy w stadzie występuje obgryzanie ogonów. W przypadku macior i ich anormalnych zachowań względem potomstwa (zjadanie prosiąt) zaleca się obserwację zwierząt w fazie okołoporodowej, a także przyzwyczajenie ich do dotykania i masowania gruczołów sutkowych. W przypadku szczególnej nadpobudliwości u trzody chlewnej, tj. stany podniecenia, objawy agresywne, u których wykluczono anomalie behawioralne wywoływane niekorzystnymi warunkami otoczenia można zastosować środki psychotropowe tj. Elenium, Relanium, ketaminy Calypsovet, czy Ketanest. Pejsak (2007) jest zdania, że w praktyce sprawdzają się także roztwory kreoliny, jodofor i preparaty weterynaryjne typu Antikanibal, które działają odstraszająco na potencjalnych agresorów. 2.Agresja Agresja jest zachowaniem, którego etiologia pomimo wieloletnich badań nie jest wystarczająco wyjaśniona, co znajduje swoje potwierdzenie w licznych publikacjach tematycznych począwszy od doświadczeń Bovbjerga (1953), po Patullo i wsp. (2009). Reakcja ta wynika najczęściej z niekorzystnych czynników środowiskowych, w głównej mierze ze zbyt dużego zagęszczenia zwierząt w kojcach ,zaburzenia struktury socjalnej przez wprowadzenie nowego osobnika do grupy o ustalonej strukturze i rywalizacji o dostęp do paszy. Zdaniem Kristasa i wsp. (2004) najbardziej podatne na agresję, w tym także akty kanibalizmu, są świnie duże, mniej aktywne ruchowo oraz szybko przybierające na masie ciała, których próg bólu jest niższy. Agresorami są natomiast osobniki mniejsze, którym ze względu na wzmożoną ruchliwość łatwiej uciec przed potencjalnym agresorem, unikając pogryzienia. Zachowania antagonistyczne prowadzą do spotęgowania reakcji stresowych i frustracji, która może udzielać się innym osobnikom. W początkowych stadiach nasilających się zachowań antagonistycznych, obserwowane jest mniejsze spożycie paszy i kulawizny (Turner i wsp., 2004). Przy utrzymywaniu się takiej sytuacji dochodzi do ostrego, chronicznego stresu, czego wynikiem są zaburzenia metabolizmu, obniżenia przyrostów masy ciała, kulawizny oraz rany fizyczne będące oznaką walk między osobnikami. Jak wskazuje Bamett i wsp. (1993) osobniki agresywne należy izolować lub rozdzielać do innych kojców. 3.Stereotypie Mianem stereotypii określa się wykonywane proste, zrytualizowane, często rytmicznie powtarzane przez zwierzęta czynności pozbawione celu i nie prowadzące do zaspokojenia faktycznych, fizjologicznych potrzeb organizmu. Stereotypie są to zachowania odbiegające od przyjętego dla gatunku wzorca (Cronin, 1985). Występują one w różnej formie i nasileniu, stąd też określane są jako stereotypie stałe lub nawracające. W postaci zaawansowanej stereotypie nabierają cech zachowań bezsensownych (np. chodzenie w kółko), działań przeorientowanych (ang. redirection activity), ukierunkowanych na obiekty nie będące w normalnych warunkach przedmiotem zainteresowania (np.: gryzienie kraty kojca) lub też działań autodestrukcyjnych. Częstotliwość występowania stereotypii jest wysoce skorelowana ze stopniem industrializacji środowiska. Cronin (1985) stwierdza, że w intensywnych systemach chowu stereotypie są zjawiskiem nagminnym, obejmującym od 20 do 100% stawki zwierząt, a czas spędzany na ich przejawianiu wynosi od 7 do 75% okresu obserwacji. Źródłem rozlicznych stereotypii może być nieprawidłowy poziom żywienia, skład dawki lub wadliwie rozwiązana funkcja zadawania paszy (Barnett J.L., Hemsworth P.H, 1990). U loch wiązanych zaobserwowano stereotypie oralne, które jednak zanikały po zaopatrzeniu kojców w ściółkę, co wskazuje, że mogą być one niezależne od czynnika żywieniowego i stanowić przejaw braku w środowisku innych elementów niezbędnych do wypełnienia potrzeb behawioralnych (Fraser, 1975). Inne prace nawiązują do skutków wczesnego odsadzania, stosowania uwięzi, przegęszczenia, nudy, frustracji, strachu i innych czynników trudnych do sprecyzowania (Appleby M.C., Lawrence A.B, 1987; Jensen P., 1980; Sainsbury D.W.B., 1984) . Stereotypie a obciążenia produkcji (wg Ewbank E. 1973) Poziomy reakcji behawioralnych o znamionach stereotypii • Zaawansowane patoetologie prowadzące do uszkodzeń ciała, poważnie obciążające produkcję (obgryzanie, ogonów, uszu, wygryzanie boków, strefy genitalnej) • Nikłe patoetologie, o mniejszym wymiarze ekonomicznym (pozorowanie żucia, potrząsanie uwięzią, chodzenie w kółko) • Odchylenia od naturalnych wzorców nie obciążające produkcji, które są uchwytne tylko przy wnikliwych, systematycznych obserwacjach Fraser (1968) określa anomalie behawioralne jako zespoły zachowań wynikające z niemożności adaptacji, tak wiec - zgodnie z tą definicją – są one wyrazem niezdolności „copingu” (utrzymania homeostazy). Istnieje jednak zasadniczo odmienna, mocno ugruntowana hipoteza wskazująca, iż stereotypie stanowią mechanizm adaptacyjny chroniący przed powstawaniem schorzeń psychosomatycznych (Barnett J.L., Hemsworth P.H 1990). U zwierząt przejawiających anomalie behawioralne stwierdza się aktywizację opioidów w mózgu, łagodzących stan napięcia w układzie neuro-endokrymalnym. Istnienie tego mechanizmu nie stanowi jednak podstawy do utrzymywania zwierząt w warunkach, w których muszą one demonstrować tak radykalne reakcje adaptacyjne, tam bardziej, iż stanowią one czynnik obciążający produkcje.
