Cechy charakterystyczne dziecka z FASD uchwytne w trakcie

Cechy charakterystyczne dziecka
z FASD uchwytne w trakcie
kontaktu diagnostycznego z
psychologiem
mgr Ewelina Opalko
mgr Grzegorz Grempka
Cechy charakterystyczne dla
dziecka z FASD obserwowane w
trakcie wizyty
• Dziecko z FASD ma
charakterystyczny
wygląd związany z
dysmorfiami.
• Cechy fizyczne
szczegółowo ocenia
lekarz co dla
psychologa jest
pomocne w planowaniu
diagnozy.
Cechy charakterystyczne dla
dziecka z FASD obserwowane
w trakcie wizyty
Zachowanie dziecka:
- Zachowania lękowe
- Zachowania nadaktywne
Zachowania lękowe: zawstydzenie, zahamowanie
emocjonalne, izolowanie się, niepewność, unikanie
kontaktu wzrokowego, blade reakcje emocjonalne,
sztywność, przywieranie do rodzica/opiekuna,
nadmierna reakcja na jego wyjście z gabinetu,
zabawa uboga w treść, często podejmowana bez
kontaktu z psychologiem.
Cechy charakterystyczne dla
dziecka z FASD obserwowane w
trakcie wizyty
Zachowania nadaktywne:
• trudności z koncentracją uwagi, nadruchliwość
•
zachowania niezgodne z konwencją społeczną (bieganie
po gabinecie, wchodzenie pod biurko, otwieranie szuflad,
zabieranie przedmiotów należących do psychologa)
• skracanie dystansu z psychologiem
•
impulsywność, labilność emocjonalna
•
słabe rozumienie poleceń lub niechęć do ich wykonywania
•
nadwrażliwość lub zbyt słaba reakcja na bodźce.
Funkcjonowanie emocjonalne
•
Zachowania dzieci z FASD są wynikiem zaburzeń
struktury i funkcji mózgu, a często także traumatycznych
doświadczeń dziecka we wczesnym okresie rozwoju.
• Do najważniejszych doświadczeń należy jakość relacji z
matką /opiekunem wczesnym
Wzorce (style) przywiązania w relacji matka – dziecko
(Ainsworth, Main, Solomon):
– bezpieczny
– lękowo-ambiwalentny
– lękowo-unikający
– zdezorganizowany.
Style przywiązania
Bezpieczny styl przywiązania, oparty na więzi
emocjonalnej i zaufaniu jest rzadko spotykany w grupie
dzieci z FASD. Obserwujemy jednak, że dziecko
przebywające dłuższy czas z opiekunem zaspakajającym
jego potrzeby fizyczne i emocjonalne, kształtuje i utrwala
bezpieczną więź ( rodziny zastępcze, rodzice adopcyjni).
Pozostałe dwa style przywiazania (lękowo-ambiwalentny i
lękowo- unikający) powstają w wyniku doświadczania
przez dziecko we wczesnym dzieciństwie braku prawidłowej
więzi emocjonalnej z matką. Niepełnym zaangażowaniem
opiekuna w kontakt i opiekę nad dzieckiem, deprywacją i
frustracją podstawowych potrzeb fizycznych i psychicznych.
Warunki środowiskowe. Zaniedbania w
obszarze fizycznym i psychicznym
dzieci z FASD (od okresu prenatalnego)
Obszar fizyczny:
– częsty brak opieki lekarskiej w czasie ciąży
– nieodpowiednie warunki socjalne
– nieregularność karmienia
– zaniedbanie czynności higieniczno-opiekuńczych
– brak stymulacji motorycznej.
Obszar psychiczny:
– symboliczne odrzucenie dziecka już na etapie
rozwoju prenatalnego (narażanie go na kontakt z
alkoholem i innymi używkami, poród w stanie
upojenia alkoholowego matki i dziecka);
– brak zainteresowania niemowlęciem, postawy
wrogie, agresywne, niecierpliwość;
– porzucanie, pozostawianie bez opieki;
– zabieranie dziecka na spotkania towarzyskie, w
czasie których jest nadużywany alkohol, dochodzi
do awantur i występuje przemoc;
– podawanie dziecku alkoholu.
Funkcjonowanie poznawcze
Deficyty:
• pamięci
• uwagi
• mowy
• myślenia
• integracji wzrokowo-ruchowej.
• Ogólne wrażenie funkcjonowania poznawczego dzieci z
FASD: częste poczucie ubogiego potencjału, ograniczonych
i sztywnych zachowań, małej plastyczności i otwartości
poznawczej.
• Dziecko posługuje się kilkoma powtarzającymi się i
przewidywalnymi schematami zachowania.
Obserwacje w kontakcie diagnostycznym z
dzieckiem:
– niezrozumienie poleceń, z czym wiąże się
konieczność kilkakrotnego ich powtarzania, trudności z
koncentracją uwagi, słabe rozumienie mowy, ubytki
pamięci krótkotrwałej;
– „zawieszanie się” w trakcie wykonywania określonego
zadania czy testu, ubytki pamięci krótkotrwałej , mała
pojemność uwagi, słabe planowanie czynności, deficyty
rozumowania i mowy;
– niezrozumienie złożonego, abstrakcyjnego
komunikatu, brak zdolności abstrakcyjnego myślenia,
posługiwanie się myśleniem konkretnowyobrażeniowym: nierozumienie metafor i przysłów,
potrzeba prostego, konkretnego przekazu;
Obserwacje c.d.
– niechęć do rysowania, niski poziom
grafomotoryczny, nieprawidłowy chwyt ołówka,
opóźniona lub zaburzona koordynacja wzrokoworuchowa;
– ubogie słownictwo, trudności z wysławianiem
się: dziecko szuka właściwego wyrazu, wymyśla
neologizmy, używa agramatyzmów (przestawia
głoski w wyrazach, stosuje nieprawidłowe końcówki
fleksyjne), popełnia błędy w składni zdania,
występują u niego zaburzenia fluencji słownej,
obserwuje się opóźnienia i zaburzenia rozwoju
mowy.
Kompensacje poznawcze
W toku wykonywania zadań i prób testowych dziecko stara
się omijać swoją dysfunkcję, posługując się zastępczo inną,
bardziej rozwiniętą funkcją poznawczą. Jest to element dość
dobrze przez nie opanowany i schematycznie powtarzany. Na
przykład:
– w teście Pamięci Wzrokowej Bentona dziecko rysuje kształty
w powietrzu i nazywa rysowane figury (kompensacja
motoryczna i werbalna);
– w teście 15 słów Reya produkuje zmyślenia i powtarza je w
kolejnych próbach (kompensacja pamięci);
– w teście Fluencji Słownej wymienia jak najwięcej słów
pomijając instrukcję i kategorię, do której ma się odnieść,
oraz tworzy neologizmy (kompensacja werbalna i
pomijanie elementów instrukcji, które są niezrozumiałe lub
nie mieszczą się w polu uwagi);
–
w teście Bender-Koppitz przekręca kartkę i
przerysowuje na niej wzory geometryczne, „rysuje”
palcem po wzorze, bierze do ręki kartę ze wzorem i
kładzie ją jak najbliżej swojego rysunku;
- w teście WISC-R zadaje pytania, żeby uzyskać
pomoc od psychologa, podaje kilka odpowiedzi,
oczekując, że psycholog wybierze tę właściwą,
układa klocki bezpośrednio na wzorze, oddziela
palcem na wzorze poszczególne klocki, w
układankach stosuje zasadę prób i błędów, w
arytmetyce liczy na palcach
Podwójne znaczenie kompensacji
• Wskazuje na deficyt:
• Wskazuje na potencjał: dziecko zastępuje
swoją dysfunkcję zdolnością z innego
obszaru.
Proces diagnostyczny
– wiedza psychologiczna
– doświadczenie zawodowe
– cechy osobowości diagnosty: empatia, ciekawość
poznawcza, wrażliwość emocjonalna
– badanie psychologiczne: obserwacja, wywiad,
rozmowa, eksperymenty kliniczne i testy
psychologiczne
– protodiagnoza: dane z dokumentacji
psychologicznej, lekarskiej i wychowawczoedukacyjnej.
•
W kontakcie i badaniu psychologicznym dziecka ze
spektrum FASD psycholog kieruje się wieloma danymi, biorąc
pod uwagę kontekst wywiadu z rodzicem/opiekunem
dziecka.
• Kontekst ten jest bardzo istotny, gdyż może znacząco
wpływać na zniekształcenia w spostrzeganiu osoby badanej.
Szczególnie dotyczy to rodziców adopcyjnych, którzy często
prezentują dwie skrajne postawy:
- tendencję do wykluczenia diagnozy z kręgu FASD, zaprzeczanie
zaburzeniom dziecka i oczekiwanie potwierdzenia nadziei na jego
prawidłowe funkcjonowanie obecnie i w przyszłości;
-
pragnienie uzyskania diagnozy z kręgu FASD, aby uzasadnić i
usprawiedliwić odrzucenie emocjonalne dziecka lub nawet plany oddania
go z powrotem do placówki.
Podsumowanie
• Obserwując trudne zachowanie dziecka badanego w kierunku
diagnozy z kręgu FASD, nie należy z góry oceniać go
negatywnie, lecz zachować świadomość przyczyn takiego
funkcjonowania, którymi są: uszkodzenia struktury i funkcji
OUN spowodowane ekspozycją na alkohol w okresie
płodowym oraz traumatyczne doświadczenia na wczesnym
etapie rozwoju, zaburzające tworzenie się więzi z
rodzicem/opiekunem.
• W związku z powyższym założeniem takie cechy i
zachowania dziecka, jak: złośliwość, upór,
niepodporządkowanie się, lęk przed badaniem, izolowanie się,
unikanie kontaktu należy zawsze rozumieć i interpretować w
kontekście zaburzenia.
Dziękujemy za uwagę.