Instrumenty pochodne
advertisement
Uznawanie, metody wyceny, zakres ujawniania i sposób prezentacji instrumentów finansowych w sprawozdaniu finansowym Wojciech Gudaszewski, Wojciech Wasilewski Wrocław, 17 grudnia 2002 Wprowadzenie Podstawowe definicje i pojęcia Zasady uznawania instrumentów finansowych Metody wyceny instrumentów finansowych Rachunkowość zabezpieczeń AGENDA Wprowadzenie Stworzenie przez IASC (Międzynarodowy Komitet Standardów Rachunkowości) oraz IOSCO (Międzynarodową Organizację Komisji Papierów Wartościowych) standardów rachunkowości instrumentów finansowych: MSR 32 „Instrumenty finansowe: ujawnianie i prezentacja” (obowiązuje od 1 stycznia 1996 r.) MSR 39 „Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena” (obowiązuje od 1 stycznia 2001 r.) MSR 32 reguluje zasady: podziału instrumentów finansowych na zobowiązania i kapitał oraz klasyfikacji odnośnych odsetek, dywidend oraz zysków i strat wyodrębniania elementu zobowiązaniowego i kapitałowego w złożonych instrumentach finansowych kompensowania aktywów finansowych ze zobowiązaniami finansowymi ujawniania informacji na temat instrumentów finansowych MSR 39 wprowadził: kompleksowe zasady ujmowania i wyceny instrumentów finansowych w sprawozdaniach finansowych, w tym w szczególności: zasady identyfikacji i wydzielania instrumentów pochodnych wbudowanych w inne instrumenty oraz zasady rachunkowości zabezpieczeń Wprowadzenie MSR 32 i MSR 39 są jedynie rozwiązaniem przejściowym trwają prace nad nowym standardem „Rachunkowość instrumentów finansowych i podobnych pozycji” wprowadzającym daleko idące zmiany dotyczące ujęcia i wyceny instrumentów finansowych MSR 39 obowiązuje krajowe publiczne grupy kapitałowe, a od roku 2005 obejmie wszystkie spółki giełdowe UE, nawet te sporządzające sprawozdania jednostkowe Wprowadzenie Nowe pojęcia w znowelizowanej ustawie o rachunkowości: instrumenty finansowe aktywa finansowe i pieniężne zobowiązania finansowe aktywa kapitałowe Znowelizowana ustawa o rachunkowości porusza kwestie: złożonych instrumentów finansowych rachunkowości zabezpieczeń Wprowadzenie ze względu na ciągłe modyfikacje MSR znowelizowana ustawa o rachunkowości zawiera jedynie podstawowe zasady uznawania i wyceny instrumentów finansowych szczegółowe zagadnienia reguluje rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych Podstawowe definicje i pojęcia znowelizowana ustawa podaje kryteria jakie musi spełniać dany instrument, aby być uznanym za instrument finansowy. Ustawa zawiera definicję instrumentu finansowego. Instrument finansowy - kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron pod warunkiem, że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze, gospodarcze bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo warunkowy Podstawowe definicje i pojęcia CECHY INSTRUMENTU FINANSOWEGO: jest on kontraktem (umową); ustawa nie precyzuje, jaka musi być forma prawna tej umowy (pisemna lub ustna) skutkiem instrumentu finansowego jest powstanie aktywów finansowych przy jednoczesnym powstaniu u drugiej strony kontraktu, zobowiązania finansowego lub instrumentu kapitałowego z zawarciem umowy, jaką jest instrument finansowy, związane są określone skutki gospodarcze i to niezależnie od charakteru kontraktu Podstawowe definicje i pojęcia umowa powinna określać skutki gospodarcze, tzn. zawierać postanowienia dotyczące kwoty, terminu i stopnia pewności wpływów i wydatków (wg. MSR 32) skutki gospodarcze w rozumieniu MSR 32 to nie tylko określone korzyści ekonomiczne (aktywa) lub obowiązek wykonania przyszłych świadczeń (zobowiązanie), ale także ryzyko z nimi związane Podstawowe definicje i pojęcia Przykład 1 Jednostka emitując obligacje zawiera umowę z inwestorami, na mocy której po jej stronie powstanie zobowiązanie do wykupu długu w przyszłości, przyszłości a po stronie inwestorów powstają aktywa finansowe w postaci zakupionych za gotówkę papierów wartościowych Zobowiązanie finansowe Aktywa finansowe Podstawowe definicje i pojęcia Przykład 2 Kupując akcje przedsiębiorstwa „X” zawiera się umowę, na mocy której otrzymuje się aktywa finansowe (zakupione za gotówkę akcje) będące instrumentem kapitałowym dla jednostki „X” (elementem kapitału) Instrument kapitałowy Aktywa finansowe Podstawowe definicje i pojęcia Elementy składowe instrumentów finansowych I STRONA KONTRAKTU Zobowiązania finansowe Instrumenty kapitałowe Instrumenty finansowe II STRONA KONTRAKTU Aktywa finansowe Instrumenty pochodne Podstawowe definicje i pojęcia instrumenty finansowe mogą mieć więc charakter zobowiązania lub kapitału i domaga się ich osobnego potraktowania w księgach emitenta Instrumenty mające jednocześnie element zobowiązania i kapitału określane są jako instrumenty złożone ustawa nie używa sformułowania „instrument pochodny”, pochodny wskazuje natomiast na istnienie „kontraktów dotyczących instrumentów finansowych służących ograniczaniu ryzyka” Podstawowe definicje i pojęcia INSTRUMENTY INSTRUMENTY FINANSOWE FINANSOWE Instrumenty pierwotne Instrumenty pochodne Instrumenty złożone INSTRUMENTY PIENIĘŻNE depozyty gotówkowe obligacje, pożyczki, akcje należności / zobowiązania forward futures opcje finansowe swapy caps, floors i collars obligacje zamienne obligacje wymienne obligacje dwuwalutowe obligacje z opcją wcześniejszej spłaty INSTRUMENTY NIEPIENIĘŻNE weksel płatny w obligacjach Podstawowe definicje i pojęcia Instrumenty pierwotne Instrumenty pieniężne • to aktywa bądź zobowiązania finansowe, które zostaną otrzymane lub zapłacone przez jednostkę w ustalonej lub możliwej do ustalenia kwocie • w rezultacie ich wykonania dochodzi do powstania skutków gospodarczych w postaci przyszłych płatności, płatności które stanowią zwrot z inwestycji dla ich posiadacza, a koszt dla ich wystawcy (uwzględnienie wartości pieniądza w czasie) Podstawowe definicje i pojęcia Instrumenty pierwotne Instrumenty niepieniężne • kontrakty, w przypadku których korzyści ekonomiczne mają postać aktywów finansowych innych niż środki pieniężne • przykładem jest weksel płatny w obligacjach SP (daje posiadaczowi prawo do otrzymania obligacji SP, a na wystawcę nakłada obowiązek przekazania tych obligacji) Podstawowe definicje i pojęcia Instrumenty pochodne Instrumenty pochodne – instrumenty finansowe, których: • wartość zależna jest od zmiany wartości instrumentu bazowego, bazowego to jest określonej stopy procentowej, ceny papieru wartościowego lub towaru, kursu wymiany walut, indeksu cen lub stóp, oceny wiarygodności kredytowej lub indeksu kredytowego albo innej podobnej wielkości i • nabycie nie powoduje poniesienia żadnych wydatków początkowych albo wartość netto tych wydatków jest niska w porównaniu do wartości innych rodzajów kontraktów, których cena podobnie zależy od zmiany warunków rynkowych, i • rozliczenie nastąpi w przyszłości Podstawowe definicje i pojęcia Instrumenty kapitałowe Instrumenty kapitałowe - kontrakty, z których wynika: prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub warranty Podstawowe definicje i pojęcia Instrumenty kapitałowe Instrumenty kapitałowe obejmują: akcje zwykłe emitenta prawa poboru warranty opcje subskrypcji lub zakupu akcji zwykłych jednostki gospodarczej będącej ich wystawcą Podstawowe definicje i pojęcia Zobowiązania finansowe Zobowiązania finansowe to zobowiązania jednostki do wydania aktywów finansowych albo do wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką, na niekorzystnych warunkach Podstawową cechą zobowiązania finansowego jest powstanie obowiązku, który będzie uregulowany drogą wydania części majątku finansowego lub drogą wymiany na inny instrument finansowy na potencjalnie niekorzystnych warunkach (poprzez zapłatę przez jednostkę środków pieniężnych lub jej ekwiwalentów) Podstawowe definicje i pojęcia Zobowiązania finansowe Typowe zobowiązania finansowe obejmują: zobowiązania z tytułu dostaw i usług (gdy kontrakt rozliczany jest pieniężnie,bez fizycznej dostawy) pożyczki / kredyty do spłacenia odsetki naliczone do zapłacenia wyemitowane dłużne papiery wartościowe instrumenty pochodne o ujemnej wartości godziwej na dzień wyceny Podstawowe definicje i pojęcia PROBLEM kiedy mamy do czynienia z zobowiązaniem finansowym a kiedy z instrumentem kapitałowym? każdy instrument finansowy, który nie powoduje powstania umownego obowiązku wystawcy do wydania środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych lub też wymiany na inny instrument finansowy na potencjalnie niekorzystnych warunkach, jest instrumentem kapitałowym Podstawowe definicje i pojęcia Aktywa finansowe Aktywa finansowe Aktywa pieniężne Prawo do otrzymania aktywów pieniężnych Instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki Prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach Podstawowe definicje i pojęcia Aktywa finansowe aktywa finansowe stanowią jeden z głównych elementów instrumentów finansowych znowelizowana ustawa o rachunkowości podkreśla, że aktywa finansowe stanowią składnik inwestycji jako składnik inwestycji aktywa finansowe podlegają przepisom ustawy, które dotyczą inwestycji aktywami finansowymi są np: dłużne papiery wartościowe, udzielone pożyczki, akcje i udziały w innych podmiotach, środki pieniężne, instrumenty pochodne o dodatniej wartości godziwej na dzień bilansowy Podstawowe definicje i pojęcia Klasyfikacja aktywów finansowych AKTYWA AKTYWA FINANSOWE FINANSOWE Przeznaczone do obrotu (PDO) Inwestycje przetrzymywane do terminu zapadalności (UTZ) Kredyty udzielone przez jednostkę i wierzytelności własne jednostki (KWW) Dostępne do sprzedaży (DDS) Podstawowe definicje i pojęcia Klasyfikacja aktywów finansowych przy klasyfikacji aktywów finansowych do poszczególnych grup najważniejszym kryterium jest cel ich nabycia, a także możliwość i prawdopodobieństwo realizacji tego celu przez jednostkę klasyfikacja do odpowiedniej grupy wiąże się z określonymi konsekwencjami, np. zasadami wyceny: wyceny wg zamortyzowanego kosztu i efektywnej stopy procentowej (UTZ i KWW) lub wg wartości godziwej (PDO, DDS) Podstawowe definicje i pojęcia Klasyfikacja aktywów finansowych AKTYWA FINANSOWE PRZEZNACZONE DO OBROTU aktywa finansowe, które zostały nabyte lub powstały w celu generowania zysków na skutek krótkoterminowych wahań cen instrumenty pochodne o dodatniej wartości godziwej, które nie spełniają wymogów stawianych instrumentom zabezpieczającym niemożliwe(!!!) jest przeklasyfikowanie aktywów wcześniej zaliczonych jako przeznaczonych do obrotu do żadnej innej kategorii, natomiast możliwe jest dokonywanie przeklasyfikowania z innych kategorii aktywów finansowych jeśli jednostka może udowodnić, że spółka wykorzystała te aktywa w celu realizacji zysków krótkoterminowych Podstawowe definicje i pojęcia Klasyfikacja aktywów finansowych INWESTYCJE UTRZYMYWANE DO TERMINU ZAPADALNOŚCI aktywa finansowe o określonych lub możliwych do określenia płatnościach lub ustalonym terminie zapadalności, które jednostka zamierza i jest w stanie utrzymywać w posiadaniu do upływu terminu zapadalności jednostka musi być w stanie udokumentować swój zamiar utrzymania tych aktywów do terminu zapadalności, jak również musi udowodnić, że zamiar ten może być zrealizowany Podstawowe definicje i pojęcia Klasyfikacja aktywów finansowych INWESTYCJE UTRZYMYWANE DO TERMINU ZAPADALNOŚCI jeśli jednostka dokonała sprzedaży aktywa zaklasyfikowanego do tej grupy przez terminem zapadalności to do tej jednostki ma zastosowanie reguła określana jako „tainting”, wtedy: jednostka nie powinna klasyfikować żadnych aktywów finansowych do grupy UTZ przez okres pozostały do końca bieżącego roku obrotowego oraz przez 2 kolejne lata obrotowe wszystkie pozostałe instrumenty z kategorii UTZ muszą zostać przeklasyfikowane do kategorii DDS, i co za tym idzie odpowiednio wycenione Podstawowe definicje i pojęcia Klasyfikacja aktywów finansowych INWESTYCJE UTRZYMYWANE DO TERMINU ZAPADALNOŚCI Możliwość kwalifikacji aktywów do grupy UTZ jest traktowana jako przywilej a nie prawo Do aktywów UTZ można zaliczyć m.in: dłużne instrumenty finansowe zakupione na rynku wtórnym zakupione kredyty i wierzytelności Nie można zaliczyć do grupy UTZ: nabytych akcji (nie mają określonego terminu zapadalności) opcji na akcje, warrantów, praw poboru (niemożliwa do przewidzenia kwota jaką otrzyma posiadacz) Podstawowe definicje i pojęcia Klasyfikacja aktywów finansowych KREDYTY UDZIELONE I WIERZYTELNOŚCI WŁASNE aktywa finansowe wytworzone przez jednostkę poprzez dostarczenie pieniędzy, towarów lub realizację usług na rzecz dłużnika, o ile nie zostały zakwalifikowane do kategorii przeznaczonych do obrotu istotny jest tutaj fakt przekazania dłużnikowi środków finansowych lokaty złożone w innych instytucjach finansowych lub dłużne instrumenty finansowe, jeśli zostały nabyte na rynku pierwotnym (a więc gdy środki zostały przekazane bezpośrednio do emitenta lub agenta) Podstawowe definicje i pojęcia Klasyfikacja aktywów finansowych KREDYTY UDZIELONE I WIERZYTELNOŚCI WŁASNE jednostka nie ma możliwości przekwalifikowania do tej grupy aktywów finansowych zaliczonych wcześniej do innych grup Możliwe jest natomiast przeniesienie aktywów z grupy KWW do PDO (przeznaczonych do obrotu) – gdy osiąga się z nich krótkoterminowe zyski dzięki wahaniom krótkoterminowych cen Klasyfikacja zakupionych dłużnych papierów wartościowych ZAKUPIONE ZAKUPIONE DŁUŻNE DŁUŻNE PAPIERY PAPIERY WARTOŚCIOWE WARTOŚCIOWE Zakupione bezpośrednio od emitenta (rynek pierwotny) Kredyty udzielone / wierzytelności własne Przeznaczone do obrotu Zakupione na rynku wtórnym Utrzymywane do terminu zapadalności Dostępne do sprzedaży Podstawowe definicje i pojęcia Klasyfikacja aktywów finansowych AKTYWA DOSTĘPNE DO SPRZEDAŻY klasyfikuje się tu wszelkie aktywa finansowe nie zaliczone do żadnej z poprzednich grup w szczególności znajdą się tutaj: akcje lub udziały w innych podmiotach, których jednostka nie nabyła w celu realizacji krótkoterminowych zysków spekulacyjnych Podstawowe definicje i pojęcia INSTRUMENTY POCHODNE Instrumenty pochodne są zawsze ujmowane w bilansie i wyceniane wg wartości godziwej Instrumenty pochodne są zawsze klasyfikowane jako PDO (przeznaczone do obrotu): aktywa finansowe (gdy ich wartość godziwa jest większa od zera) zobowiązania finansowe (gdy ich wartość godziwa jest mniejsza od zera) Instrumenty pochodne będące instrumentami zabezpieczającymi są ujmowane zgodnie z zasadami rachunkowości zabezpieczeń Klasyfikacja instrumentów pochodnych INSTRUMENTY INSTRUMENTY POCHODNE POCHODNE Instrumenty przeznaczone do obrotu Zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu Instrumenty zabezpieczające Zabezpieczenie wartości godziwej Zabezpieczenie przepływów pieniężnych Zabezpieczenie inwestycji netto w podmiocie zagranicznym Wstępne uznawanie instrumentów finansowych znowelizowana ustawa mówi, że: aktywa finansowe (oraz inne inwestycje) ujmuje się na dzień ich nabycia lub powstania zobowiązania finansowe i instrumenty kapitałowe, wystawca lub emitent instrumentu finansowego wprowadza do ksiąg rachunkowych na dzień zawarcia kontraktu, w wyniku którego one powstają PROBLEM czy pojęcia „dzień nabycia lub powstania” oraz „dzień zawarcia” są tożsame? Wstępne uznawanie instrumentów finansowych PRZYKŁAD w sytuacji gdy jednostka „X” zawiera 10 listopada umowę nabycia obligacji wyemitowanych przez spółkę „Z”, a fizycznie transakcja zostanie zrealizowana 15 listopada (związane jest to z przelewem pieniędzy i przeniesieniem własności w tym dniu), to w jakim dniu ujmie ten kontrakt jednostka „X” w aktywach finansowych i kiedy jednostka „Z” ujmie go w swoich zobowiązaniach finansowych? 10 czy 15 listopada? Wstępne uznawanie instrumentów finansowych PRZYKŁAD (c.d.) w świetle ustawy o rachunkowości (art.4 ust.2) operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną w MSR 39 oraz rozporządzeniu MF z dnia 12 grudnia 2001 przyjęto zasadę ujęcia początkowego. Kontrakt powinien być więc ujęty na dzień jego zawarcia Wstępne uznawanie instrumentów finansowych aktywa finansowe ujmuje się w księgach na dzień ich nabycia lub powstania według ceny nabycia lub ceny zakupu zobowiązania finansowe i instrumenty kapitałowe ujmuje się w momencie początkowego ujęcia w wartości nominalnej Wycena instrumentów finansowych ŚWIATOWE TRENDY W RACHUNKOWOŚCI odchodzenie od wyceny na podstawie ceny nabycia na rzecz wartości godziwej prezentacja instrumentów finansowych w sprawozdaniach zgodnie z ich treścią ekonomiczną, a nie wartością historyczną Wycena instrumentów finansowych WARTOŚĆ GODZIWA kwota, za którą dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony a zobowiązanie uregulowane w wyniku przeprowadzonej na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami Wycena instrumentów finansowych WARTOŚĆ GODZIWA cena jaką można uzyskać na aktywnym rynku dla danego instrumentu finansowego minus koszty transakcji (np.GPW, CETO lub rynek międzybankowy) w przypadku posiadanego składnika aktywów, lub zobowiązania które ma być wyemitowane jest to bieżąca cena zakupu (bid) w przypadku składnika aktywów, który ma być nabyty lub posiadanego zobowiązania – bieżąca cena sprzedaży (ask,offer) Wycena instrumentów finansowych WARTOŚĆ GODZIWA cena ostatnio zawartej transakcji - gdy nie ma możliwości dostępu do bieżących cen rynkowych; pod warunkiem, że nie zaszły od czasu zawarcia ostatniej transakcji znaczące zmiany sytuacji ekonomicznej, które mogłyby wpłynąć na wartość danego instrumentu Wycena instrumentów finansowych WARTOŚĆ GODZIWA W przypadku braku możliwości uzyskania bieżącej ceny rynkowej możliwe jest ustalenie wartości godziwej jako wartości: oszacowanej przez brokerów zajmujących się transakcjami danymi instrumentami uzyskanej przez porównanie do bieżącej ceny rynkowej instrumentu posiadającego zasadniczo takie same cechy (gdy rynek jest płynny i aktywny oraz przedsiębiorstwo ma podobny rating) Wycena instrumentów finansowych WARTOŚĆ GODZIWA W przypadku braku możliwości uzyskania bieżącej ceny rynkowej możliwe jest ustalenie wartości godziwej jako wartości: (c.d.) ustalonej na podstawie analizy zdyskontowanych przepływów pieniężnych obliczonej na podstawie modeli wyceny, do których dane pochodzą z aktywnych rynków Wycena instrumentów finansowych WARTOŚĆ GODZIWA jeżeli wycena według wartości godziwej nie może być wiarygodnie ustalona, jednostka powinna zamieścić w sprawozdaniu finansowym informacje, które umożliwiłyby ich użytkownikom dokonanie samodzielnej wyceny oszacowania różnicy pomiędzy wartością księgową instrumentów finansowych, a ich wartością godziwą Wycena instrumentów finansowych W odniesieniu do aktywów i zobowiązań finansowych, których wartość podlega bieżącej wycenie wg wartości godziwej zaleca się ujęcie różnicy z wyceny według jednego z rozwiązań: 1. uwzględnić całą różnicę z wyceny w RZiS za dany okres 2. w RZiS za dany okres uwzględnić jedynie zmiany wartości godziwej aktywów i zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu, wykazując w kapitale własnym zmiany wartości instrumentów finansowych dostępnych do sprzedaży, aż do czasu sprzedaży tych aktywów, kiedy zrealizowany zysk lub stratę należy ująć w RZiS Wycena instrumentów finansowych Aktywa finansowe WARTOŚĆ GODZIWA (nie dotyczy) •udzielonych przez jednostkę kredytów i wierzytelności, które nie są przeznaczone do obrotu •innych inwestycji o ustalonym terminie zapadalności, które jednostka zamierza i jest w stanie utrzymać w posiadaniu do terminu zapadalności •aktywów finansowych, których wartości godziwej nie można wiarygodnie określić (w ograniczonym zakresie) Wymienione powyżej aktywa wycenia się w wysokości ZAMOTYZOWANEGO KOSZTU (ceny nabycia) przy zastosowaniu EFEKTYWNEJ STOPY PROCENTOWEJ Wycena instrumentów finansowych Zobowiązania finansowe WARTOŚĆ GODZIWA (nie dotyczy) •instrumentów pochodnych będących zobowiązaniami, które są powiązane i muszą być rozliczone przez dostawę nienotowanych instrumentów kapitałowych, których wartości godziwej nie da się wiarygodnie oszacować •powyższe instrumenty pochodne wyceniane są w wysokości ZAMORTYZOWANEGO KOSZTU Wycena instrumentów finansowych ZAMORTYZOWANY KOSZT aktywów finansowych bądź zobowiązań finansowych jest to kwota, w jakiej składnik aktywów lub zobowiązanie finansowe zostały wycenione w momencie początkowego ujęcia, ujęcia pomniejszona o umorzenie wszelkich różnic między wartością początkową, a wartością w terminie zapadalności oraz pomniejszoną o wszelkie odpisy z tytułu utraty wartości lub nieściągalności Wycena instrumentów finansowych naliczanie amortyzacji składników aktywów lub zobowiązań finansowych dokonywane jest z zastosowaniem metody EFEKTYWNEJ STOPY PROCENTOWEJ efektywna stopa procentowa jest wewnętrzną stopą zwrotu (IRR) danego składnika w okresie do jego zapadalności n t t t =0 ∑ CF =0 (1 + IRR) Wycena instrumentów finansowych Wartość bilansowa instrumentu ustalona według zamortyzowanego kosztu WB(Ti ) = WB(Ti −1 ) + I − CF WB(Ti), WB(Ti-1) – wartość bilansowa instrumentu finansowego ustalona według zamortyzowanego kosztu i efektywnej stopy procentowej na dzień przepływów z tytułu spłaty odsetek lub kapitału I – przychód odsetkowy (z tytułu kuponu i/lub amortyzacji premii/dyskonta) naliczony w okresie Ti-1 do Ti według metody efektywnej stopy procentowej CF– CF faktyczne przepływy odsetkowe wynikające z warunków umowy Wycena instrumentów finansowych Wartość bilansowa instrumentu ustalona według zamortyzowanego kosztu okres 0 1 2 3 stopa kuponowa z instrumentu dłużnego 10% 11% 12% okres wartość bilansowa na początku okresu 0 1 2 3 1000000 1009309,65 1009636,94 przepływy pieniężne IRR -1000000 100000 110000 1120000 10,93% 10,93% 10,93% 10,93% przychód odsetkowy wg efektynej stopy procentowej (I) 109309,65 110327,29 110363,06 przepływy pieniężne (CF) -1 000 000 100000 110000 1120000 Przykład wartość bilansowa na koniec okresu -1000000 1009309,65 1009636,94 - Wycena instrumentów finansowych Wartość bilansowa instrumentu ustalona według zamortyzowanego kosztu w przypadku gdy dzień bilansowy (TB) przypada na inny dzień niż data płatności odsetek lub kapitału (Ti) wartość bilansową można wyliczyć metodą wykładniczą od ostatniego dnia płatności przy zastosowaniu IRR wg wzoru: WB(TB ) = WB(Ti ) × (1 + IRR) LR LR jest liczbą dni w ujęciu rocznym od daty ostatniego przepływu do dnia bilansowego Wycena instrumentów finansowych Podsumowanie AKTYWA FINANSOWE Symbol Zasada wyceny Zmiany w wartości bilansowej Ujmowanie zrealizowanych zysków i strat przeznaczone do obrotu PDO WG RZiS RZiS kredyty udzielone i wierzytelności własne jednostki KWW AMC RZiS RZiS inwestycje utrzymywane do terminu zapadalności UTZ AMC RZiS RZiS aktywa dostępne do sprzedaży DDS WG RZiS lub KAP RZiS przeznaczone do obrotu - WG RZiS RZiS pozostałe - MC RZiS RZiS ZOBOWIĄZANIA FINANSOWE Wycena instrumentów finansowych UTRATA WARTOŚCI AKTYWÓW FINANSOWYCH występuje gdy wartość bilansowa aktywów finansowych jest wyższa od możliwej do uzyskania kwoty netto ze sprzedaży tego aktywa (wartość ekonomiczna) wartość ekonomiczna jest to wartość bieżąca spodziewanych przyszłych przepływów związanych z danym aktywem finansowym zdyskontowana przy użyciu IRR Wycena instrumentów finansowych UTRATA WARTOŚCI AKTYWÓW FINANSOWYCH strata z tytułu odpisu aktualizacyjnego powinna obciążać KOSZTY OKRESU, w którym nastąpiła utrata wartości aktywa (konieczne jest dokonywanie przeglądu aktywów finansowych na każdy dzień bilansowy) Wycena instrumentów finansowych UTRATA WARTOŚCI AKTYWÓW FINANSOWYCH Sytuacje wskazujące na utratę wartości składnika aktywów finansowych (przykłady): wystąpienie znacznych trudności finansowych emitenta faktyczne niedotrzymanie warunków umowy (niespłacenie odsetek lub kapitału) Wysokie prawdopodobieństwo upadłości emitenta lub innej renegocjacji finansowej zanik aktywnego rynku na dany składnik aktywów finansowych ze względu na trudności finansowe Wycena instrumentów finansowych UTRATA WARTOŚCI AKTYWÓW FINANSOWYCH utrata wartości aktywów finansowych jest skutkiem wystąpienia ryzyka ryzykiem tym można zarządzać, zgodnie z przyjętą w jednostce i zaakceptowaną przez Zarząd polityką i strategią zarządzania ryzykiem najprostszym sposobem zarządzania ryzykiem jest jego ograniczenie do poziomu akceptowalnego przez jednostkę, można tego dokonać w drodze transakcji zabezpieczających (z wykorzystaniem instrumentów pochodnych jako instrumentów zabezpieczających) Rachunkowość zabezpieczeń Uregulowana w świecie w: 9 MSR 39 9 US GAAP FAS 133 Accounting for Derivative Instruments and Hedging Activities FAS 137 Accounting for Derivative Instruments and Hedging Activities – Deferral of the Effective Date of FASB statement No. 133 FAS 138 Accounting for Derivative Instruments and Hedging Activities – an Amendment of FASB Statement No. 133 Rachunkowość zabezpieczeń Uregulowana w Polsce w: 9 znowelizowanej ustawie o rachunkowości 9 rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych Rachunkowość zabezpieczeń Zabezpieczenie (hedging), hedging dla celów rachunkowości, oznacza wyznaczenie jednego lub kilku instrumentów zabezpieczających, tak aby zmiana ich wartości godziwej rekompensowała w całości lub w części zmianę wartości godziwej zabezpieczanej pozycji lub przyszłych przepływów środków pieniężnych z niej wynikających Rachunkowość zabezpieczeń Powiązanie zabezpieczające, operacja zabezpieczająca (hedging relationship) Instrument zabezpieczany Instrument zabepieczający Rachunkowość zabezpieczeń Pozycja zabezpieczana (hedged item) jest to składnik aktywów, zobowiązaniem uprawdopodobnione przyszłe zobowiązanie lub planowana przyszła transakcja, która: naraża jednostkę gospodarczą na ryzyko zmian wartości godziwej lub zmian przyszłych przepływów środków pieniężnych dla celów rachunkowości zabezpieczeń, została wyznaczona jako pozycja zabezpieczana Rachunkowość zabezpieczeń Instrument zabezpieczający (hedging instrument) – wyznaczony instrument pochodny lub inny składnik aktywów finansowych, albo zobowiązanie finansowe, którego wartość godziwa lub wynikające zeń przepływy środków pieniężnych służą skompensowaniu zmiany wartości godziwej lub przepływów środków pieniężnych zabezpieczanej pozycji Rachunkowość zabezpieczeń Efektywność zabezpieczenia (hedge effectiveness) – oznacza stopień, w jakim dzięki instrumentowi zabezpieczającemu udało się skompensować zmiany wartości godziwej lub przepływów środków pieniężnych związane z zabezpieczanym ryzykiem Rachunkowość zabezpieczeń Rachunkowość zabezpieczeń stanowi wyjątek od zasad rachunkowości stosowanych standardowo Rachunkowość zabezpieczeń jest przywilejem a nie bezwarunkowym prawem jednostki Rachunkowość zabezpieczeń może być stosowana w bardzo ściśle określonych sytuacjach, po spełnieniu restrykcyjnych wymogów formalnych Rachunkowość zabezpieczeń Zasady rachunkowości transakcji zabezpieczających mają na celu zachowanie współmierności przychodów i kosztów wynikających ze zmian wartości godziwej zabezpieczanych aktywów i odnośnych instrumentów zabezpieczających Skutki zabezpieczenia przyszłych przepływów pieniężnych należy odnieść na KAPITAŁ WŁASNY do czasu realizacji i rozliczenia w księgach planowanej transakcji (nie zniekształcają wyniku finansowego) Wymogi formalne rachunkowości zabezpieczeń wymogi dokumentacyjne (spełnione w momencie utanowienia zabezpieczenia) wymogi formalne dotyczące oceny efektywności zabezpieczenia wymogi dotyczące planowania przyszłej transakcji jako pozycji zabezpieczanej Wymogi dokumentacyjne rachunkowości zabezpieczeń Dokumentacja przyjętego przez jednostkę celu zarządzania ryzykiem Dokumentacja ustanowionej przez jednostkę strategii zabezpieczenia („polityka zarządzania ryzykiem”) zawiera podstawowe informacje o identyfikacji danego rodzaju ryzyka, jego pomiarze, apetycie jednostki na ryzyko, instrumentach wykorzystywanych do zarządzania ryzykiem, zarysie podziału odpowiedzialności w spółce, sposobach raportowania o danych ryzykach bardziej szczegółowa, określa jaka jest strategia jednostki odnośnie zabezpieczenia (np. jaki procent pozycji podlega zabezpieczeniu), instrumentu zabezpieczającego (np.jaki instrument będzie wykorzystany), szczegóły podziału obowiązków wewnątrz firmy odnośnie omawianego ryzyka Wymogi dokumentacyjne rachunkowości zabezpieczeń Dokumentacja powiązania zabezpieczającego powinna być sporządzona w momencie ustanowienia zabezpieczenia, nie można tworzyć powiązania zabezpieczającego ex post. post zawiera 3 elementy: instrument zabezpieczający, odnośną zabezpieczaną pozycję oraz charakter ryzyka przed którym jednostka pragnie się zabezpieczyć Dokumentacja sposobu oceny efektywności zabezpieczenia zawiera metody określające skuteczność instrumentu zabezpieczającego w kompensowaniu zagrożenia zmianami wartości godziwej zabezpieczanej pozycji, w zakresie w jakim zagrożenie to można przypisać ryzyku, przed którym jednostka pragnie się zabezpieczyć Rachunkowość zabezpieczeń Wymogi Wymogi formalne formalne dotyczące dotyczące efektywności efektywności zabezpieczenia zabezpieczenia w momencie zawarcia transakcji oczekiwanie wysokiej efektywności zabezpieczenia wiarygodny pomiar efektywności zabezpieczenia w czasie jego trwania wysoka efektywność zabezpieczenia (reguła 80-125%) przez cały czas jego trwania Pozycje zabezpieczane Pozycją zabezpieczaną może być albo pojedynczy instrument (pojedynczy składnik aktywów, zobowiązanie, uprawdopodobnione przyszłe zobowiązanie lub transakcja prognozowana) albo też grupa takich pozycji, pod warunkiem, że ich profil ryzyka (sposób reagowania tych pozycji na zabezpieczane ryzyko) jest identyczny Instrument zabezpieczany musi narażać jednostkę na ryzyko zmian wartości godziwej lub przepływów pieniężnych Ryzyka, które mogą być zabezpieczane dla celów rachunkowości zabezpieczeń wyodrębnione i wyznaczone przez jednostkę ryzyka, np: ryzyko stopy procentowej ryzyko kursu walutowego ryzyko ratingu kredytowego całość wartości godziwej instrumentu ryzykiem zabezpieczanym nie może być ogólne ryzyko związane z działalnością jednostki (np. ryzyko utraty aktywów rzeczowych) Pozycje zabezpieczające Instrumentami zabezpieczającymi mogą być instrumenty pochodne oraz inne instrumenty finansowe (jedynie przed ryzykiem walutowym), np. depozyt w walucie Spośród instrumentów pochodnych instrumentami zabezpieczającymi nie mogą być m.in.WYSTAWIONE OPCJE oraz FX SWAPY Pozycje zabezpieczające Dla kontraktów forward i opcji wartość godziwą instrumentu rozdziela się na wartość czasu i wartość natychmiastową (wartość wewnętrzną dla opcji) Na instrument zabezpieczający może zostać wyznaczona wartość wewnętrzna opcji lub część natychmiastowa transakcji forward Rodzaje powiązań zabezpieczających aktywa o zmiennej stopie % aktywa o stałej stopie % pasywa o zmiennej stopie % pasywa stałej stopie % planowane transakcje przyszłe zobowiązanie zabezpieczenie przepływów pieniężnych zabezpieczenie wartości godziwej zabezpieczenie inwestycji zagranicznej inwestycje w jednostkach zagranicznych Przykład ∆Pfutures = 5 Pfutures = 0 Pfutures = 5 ∆Popcji = −10 Popcji = 15 Popcji = 5 ∆Pportfela = −5 17.12.2002 moment bilansowy 17.12.2003 31.12.2002 Kiedy odnieść –5 na koszty bieżącego okresu a kiedy na kapitał własny? Dziękujemy za uwagę Wojciech Gudaszewski, Wojciech Wasilewski http://knmanager.ae.wroc.pl e-mail: [email protected] mobile: +48 693 354 580; +48 693 443 975
