Regionalny Program Ochrony Zdrowia Psychicznego Województwa
advertisement
REGIONALNY PROGRAM OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO NA LATA 2011-2015 URZĄD MARSZAŁKOWSKI W ŁODZI DEPARTAMENT POLITYKI ZDROWOTNEJ Łódź, listopad 2011 roku -2- SPIS TREŚCI: Wprowadzenie 9 Część I 1. 2. 3. 4. 5. Diagnoza stanu opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi w województwie łódzkim Opieka ambulatoryjna Opieka stacjonarna Wsparcie udzielane osobom z zaburzeniami psychicznymi w ramach pomocy społecznej Aktywizacja zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi Działania skierowane do osób z zaburzeniami psychicznymi realizowane przez organizacje pozarządowe i inne podmioty Część II Cele, priorytety i zadania Regionalnego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Województwa Łódzkiego na lata 2011-2015 Cel główny 1. Cel szczegółowy 1.1. Priorytet 1. Zadanie 1.1. Zadanie 1.2. Zadanie 1.3. Priorytet 2. Zadanie 2.1. Zadanie 2.2. Priorytet 3. Zadanie Zadanie 3.1. 3.2. Priorytet 4. Zadanie 4.1. Zadanie 4.2. Cel szczegółowy 1.2. Priorytet 1. Zadanie Zadanie 1.1. 1.2. Zadanie 1.3. Realizatorzy, źródła finansowania i monitoring Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym Realizacja Regionalnego Programu promocji zdrowia psychicznego Zapobieganie najczęstszym problemom i zaburzeniom psychicznym wśród dzieci i młodzieży poprzez realizację programów profilaktycznych oraz akcji informacyjno - edukacyjnych Organizacja programów zdrowotnych dotyczących problemów psychicznych, które stanowią w populacji rozwojowej regionu znaczący problem Opracowanie materiałów zawierających elementy promocji zdrowia psychicznego oraz interwencji profilaktycznych skierowanych do dzieci i młodzieży Realizacja programów profilaktycznych o charakterze informacyjnoedukacyjnym w placówkach oświatowych Promocja zdrowia psychicznego wśród osób starszych Realizacja programów zdrowotnych dotyczących wczesnego wykrywania otępień i innych zaburzeń funkcji poznawczych Realizacja innych działań promujących zdrowie psychiczne w populacji osób starszych Promocja zdrowia psychicznego w miejscu pracy Rozwiązywanie problemów związanych ze stresem w miejscu pracy Inicjowanie i realizacja szkoleń rozwijających pozostałe umiejętności osobiste pracowników Wczesna pomoc psychospołeczna jako element promocji zdrowia psychicznego Organizacja systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego dla dorosłych oraz dzieci i młodzieży Prowadzenie działań (np. kampanie informacyjne, publikacja przewodników) informujących o dostępnej w województwie pomocy dla ofiar przemocy, katastrof i klęsk żywiołowych Realizacja Programu informacyjno-edukacyjnego sprzyjającego postawom zrozumienia i akceptacji wobec osób z zaburzeniami psychicznymi Wszechstronna edukacja mieszkańców województwa Zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi Edukacja mieszkańców województwa na temat identyfikowania wczesnych objawów powszechnych zaburzeń i problemów psychicznych u siebie i swoich bliskich Edukacja mieszkańców województwa na temat możliwości uzyskiwania -3- 11 14 15 16 18 19 20 23 24 25 26 27 27 28 28 28 29 29 30 30 31 31 32 33 34 34 34 Cel główny 2. Cel szczegółowy 2.1. Priorytet 1. Priorytet 2. Zadanie Zadanie 2.1. 2.2. Zadanie 2.3. Zadanie 2.4. Cel szczegółowy 2.2. Priorytet 1. Zadanie 1.1. Zadanie 1.2. Zadanie 1.3. Priorytet 2. Zadanie 2.1. Zadanie Priorytet 3. 3.1. Cel szczegółowy 2.3. Priorytet 1. Zadanie 1.1. Zadanie 1.2. Priorytet 2. -4- pomocy specjalistów i dostępnych form tej pomocy w województwie Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym Realizacja Wojewódzkiego Programu zwiększania dostępności i zmniejszania nierówności w dostępie do różnych form środowiskowej psychiatrycznej opieki zdrowotnej Utworzenie w województwie łódzkim sieci Centrów Zdrowia Psychicznego zapewniającej równy dostęp do środowiskowej opieki psychiatrycznej mieszkańcom regionu oraz standaryzacja działania centrów Poprawa dostępności oraz zmniejszenie nierówności w dostępie do poszczególnych form opieki psychiatrycznej w województwie łódzkim, poprzez dostosowanie posiadanych zasobów lecznictwa psychiatrycznego do zalecanych wskaźników Dostosowanie bazy lecznictwa dla dorosłych z zaburzeniami psychicznymi Dostosowanie bazy lecznictwa dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi Dostosowanie bazy lecznictwa dla uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych Dostosowanie bazy lecznictwa dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Realizacja Wojewódzkiego Programu poszerzenia, zróżnicowania i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi w zakresie pomocy: bytowej, mieszkaniowej, stacjonarnej, samopomocy środowiskowej Rozwój środowiskowych form wsparcia dziennego dla osób z zaburzeniami psychicznymi Zwiększenie liczby miejsc i rozwinięcie oferty programowej w ośrodkach wsparcia typu dziennego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, czyli w środowiskowych domach samopomocy i klubach samopomocy Podejmowanie działań zmierzających do zaspokojenia rzeczywistych potrzeb w zakresie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi w miejscu zamieszkania Wspieranie organizacji pozarządowych w działaniach na rzecz udzielania wsparcia osobom z zaburzeniami psychicznymi Rozwój opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi w domach pomocy społecznej Zwiększenie liczby miejsc w domach pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych oraz niepełnosprawnych intelektualnie, zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci i młodzieży Inwestycja w kadry pomocy społecznej Podnoszenie kwalifikacji oraz szkolenie kadry realizującej zadania z zakresu pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi Realizacja Wojewódzkiego Programu rozwoju zróżnicowanych form wspieranego zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej dostosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi Przeciwdziałanie marginalizacji osób chorych psychicznie w obszarze życia zawodowego Promowanie idei zatrudniania osób chorych psychicznie jako wartościowych pracowników Rozwój doradztwa zawodowego w instytucjach zajmujących się osobami chorymi psychicznie Tworzenie realnych środowisk pracy dla osób chorych psychicznie 35 36 37 38 39 40 45 49 52 56 57 57 59 60 60 61 61 62 63 64 64 65 65 Zadanie 2.1. Zadanie 2.2. Cel szczegółowy 2.4. Piśmiennictwo Spis tabel Spis rysunków Załącznik 1 Załącznik 2 Promocja i wspieranie powstawania firm społecznych zatrudniających osoby z zaburzeniami psychicznymi Promocja i wspieranie powstawania instytucji integracji społecznej – Centrów Integracji Społecznej (CIS) i Klubów Integracji Społecznej (KIS) Plan stopniowego zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych w placówki wyspecjalizowane, zapewniające profilowane usługi zdrowotne z jednoczesnym przenoszeniem zadań podstawowej psychiatrycznej opieki stacjonarnej do oddziałów szpitali ogólnych Harmonogram realizacji Regionalnego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Województwa Łódzkiego na lata 2011-2015 Lista priorytetów promocji zdrowia psychicznego w województwie łódzkim 66 66 67 80 81 81 82 86 -5- Wprowadzenie Według danych prognostycznych WHO, do 2030 roku zaburzenia psychiczne stanowić będą ok. 15% wszystkich chorób. Jest to wyjątkowo niepokojący trend ze względu na fakt, iż koszty społeczno-ekonomiczne złego stanu zdrowia psychicznego są bardzo wysokie nie tylko dla jednostki nim dotkniętej, ale także dla całej społeczności, w której funkcjonuje. Słabe zdrowie psychiczne może ujawnić się w każdym momencie życia - u ludzi w różnym wieku, obu płci, w rozmaitych kulturach i bez względu na status społeczny. Zaburzenia psychiczne stanowią ogromne obciążenie dla poszczególnych osób i rodzin; mogą powodować zmniejszenie zatrudnienia, wydajności pracy, mogą prowadzić do nasilenia zjawiska przemocy lub zachowań autodestrukcyjnych i samobójczych. Ponadto, zdrowie psychiczne jest bardzo ściśle związane ze stanem somatycznym organizmu - myśli, emocje i nastroje mogą wpływać na wystąpienie różnych schorzeń somatycznych lub na ich przebieg. W niektórych krajach osoby z zaburzeniami psychicznymi są traktowane w sposób niezapewniający im podstawowych praw człowieka. W większości państw obowiązują jednak wiążące prawnie pakty i deklaracje, które dotyczą osób niepełnosprawnych, w tym chorych psychicznie. Głównym źródłem międzynarodowych praw człowieka w Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) jest „Powszechna deklaracja praw człowieka” (Universal Declaration of Human Rights), której zapisy dotyczą praw obywatelskich, politycznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Bardziej szczegółowo do kwestii osób chorych psychicznie odnoszą się wydane przez ONZ w 1991 roku „Zasady ochrony osób psychicznie chorych i poprawy psychiatrycznej opieki zdrowotnej” (UN Principles for the Protection of Persons with Mental Illness and for the Improvement of Mental-Health Care), które mówią o podstawowych prawach, jakie należy zapewnić osobom chorym psychicznie. Zasady te powinny znaleźć zastosowanie w stosunku do wszystkich osób psychicznie chorych, bez względu na to czy są one objęte leczeniem czy też nie oraz do wszystkich przebywających w placówkach psychiatrycznych bez względu na to czy zostali oni zdiagnozowani jako psychicznie chorzy. Warto także zwrócić uwagę na fakt, iż kraje członkowskie Rady Europy związane są szczególnymi zasadami ochrony praw człowieka określonymi m.in. w takich dokumentach jak: „Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności” (European Convention on Human Rights and Fundamental Freedoms). -6- Niezwykle znaczącym wydarzeniem było przyjęcie przez przedstawicieli ministerstw zdrowia 53 krajów europejskiego regionu WHO, w 2005 roku w Helsinkach, „Deklaracji Zdrowia Psychicznego dla Europy” (Mental Health Declaration for Europe). Ponadto, w październiku 2005 roku Komisja Europejska ogłosiła Zieloną Księgę, obejmującą pakiet propozycji, mających na celu poprawę zdrowia psychicznego ludności i strategię dla Unii Europejskiej w dziedzinie zdrowia psychicznego. Dokument ten nawiązuje do Deklaracji Helsińskiej i jest realizacją jej zapisów w krajach Unii Europejskiej. W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę ochrony zdrowia psychicznego jest Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 roku (Dz. U. z 1994 roku Nr 111 poz. 535 ze zmianami). Jednym z aktów wykonawczych do ww. ustawy jest Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 roku w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (Dz. U. z 2011 r., Nr 24, poz. 128), które weszło w życie z dniem 18 lutego 2011 roku. Prezentowany poniżej „Regionalny Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Województwa Łódzkiego na lata 2011-2015” powstał, aby chronić zdrowie psychiczne oraz zredukować zdrowotne i ekonomiczne koszty zaburzeń psychicznych mieszkańców regionu. Stanowi on także realizację Zadania 2.4.2. wyszczególnionego w Harmonogramie realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (NPOZP) dla samorządów województw, stanowiącego załącznik nr 1 do ww. Rozporządzenia. Zarówno „Regionalny Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Województwa Łódzkiego na lata 2011-2015”, jak i pozostałe kluczowe dokumenty tworzone w ramach realizacji zadań, wynikających z NPOZP zostały przygotowane w Departamencie Polityki Zdrowotnej Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi. Następnie prezentowano je, omawiano oraz zatwierdzano w drodze głosowania podczas posiedzeń Wojewódzkiego Zespołu koordynującego realizację Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (aktualny skład osobowy Zespołu przedstawia Uchwała nr 1225/11 Zarządu Województwa Łódzkiego z dnia 9 sierpnia 2011 roku w sprawie: zmiany uchwały nr 787/11 Zarządu Województwa Łódzkiego z dnia 3 czerwca 2011 r. w sprawie: zmiany Uchwały nr 561/11 Zarządu Województwa Łódzkiego z dnia 14 kwietnia 2011 r. w sprawie powołania Wojewódzkiego Zespołu koordynującego realizację Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego). Planuje się, że wszystkie zadania wskazane w dokumencie będą realizowane w okresie obowiązywania Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego t.j. w latach 2011-2015. -7- Opracowanie pn.: „Regionalny Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Województwa Łódzkiego na lata 2011-2015” składa się z dwóch części: Część I - Diagnoza stanu opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi w województwie łódzkim, Część II - Cele, priorytety, zadania „Regionalnego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Województwa Łódzkiego na lata 2011-2015” Program zawiera także dwa załączniki: Załącznik 1: Harmonogram realizacji Regionalnego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Województwa Łódzkiego na lata 2011-2015. Załącznik 2: -8- Lista priorytetów promocji zdrowia psychicznego w województwie łódzkim. CZĘŚĆ I Diagnoza stanu opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi w województwie łódzkim Działaniem niezbędnym do rozpoczęcia prac nad Regionalnym Programem Ochrony Zdrowia Psychicznego było przygotowanie diagnozy zasobów opieki psychiatrycznej w województwie łódzkim. Dokument pn.: „Diagnoza stanu opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi dla województwa łódzkiego” został opracowany w Departamencie Polityki Zdrowotnej Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi, w uzgodnieniu z członkami Wojewódzkiego Zespołu koordynującego realizację Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Celem tego dokumentu była weryfikacja i scharakteryzowanie zasobów opieki psychiatrycznej w województwie oraz ocena rozpowszechnienia najczęstszych zaburzeń psychicznych wśród mieszkańców naszego regionu. Dokument ten składa się z 6 głównych części: 1. Ambulatoryjna opieka psychiatryczna (m.in. informacje na temat częstości zaburzeń psychicznych, działalności poradni zdrowia psychicznego, terapii uzależnień i psychologicznych, świadczeń ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej finansowanych ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia oraz zatrudnienia w wybranych grupach zawodowych), 2. Stacjonarna opieka psychiatryczna (m.in. informacje na temat rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych, zasobów łóżkowych oraz działalności w opiece stacjonarnej i dziennej, świadczeń stacjonarnej opieki psychiatrycznej finansowanych ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia, zatrudnienia w wybranych grupach zawodowych), 3. Jednostki organizacyjne pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi (m.in. informacje na temat środowiskowych domów samopomocy, ośrodków interwencji kryzysowej, domów pomocy społecznej, jednostek specjalistycznego poradnictwa), 4. Aktywizacja zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi (uwzględnia m.in. Program Operacyjny Kapitał Ludzki i realizowane projekty oraz Centra Integracji Społecznej), 5. Działania realizowane przez organizacje pozarządowe i inne podmioty (obejmuje opis działalności wybranych organizacji pozarządowych), 6. Programy wojewódzkie (zawiera informacje o programach realizowanych przez Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi oraz programach profilaktycznych Departamentu Polityki Zdrowotnej). -9- „Diagnoza” zawiera dane pochodzące z różnych źródeł m.in. Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, Łódzkiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Łodzi, Regionalnego Centrum Polityki Społecznej w Łodzi, Wojewódzkiego Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi, Wydziału Polityki Społecznej Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi oraz wybranych organizacji pozarządowych, których działania obejmują osoby z zaburzeniami psychicznymi. W Części I „Regionalnego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Województwa Łódzkiego na lata 2011-2015” zamieszczono krótką charakterystykę wybranych zagadnień w oparciu o „Diagnozę”; zaś cały dokument pn.: „Diagnoza stanu opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi dla województwa łódzkiego” dostępny jest w Departamencie Polityki Zdrowotnej Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi. - 10 - 1. OPIEKA AMBULATORYJNA Na przełomie lat 2007-2009 wskaźnik rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych rejestrowanych w psychiatrycznej opiece ambulatoryjnej (poradnie zdrowia psychicznego dla dorosłych oraz dla dzieci i młodzieży, terapii uzależnienia od alkoholu i terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych) w województwie łódzkim wzrósł o 10,9%. Jednocześnie, wskaźnik leczonych po raz pierwszy wzrósł niemalże o połowę (47,6%). Tym samym, bezwzględna liczba leczonych z zaburzeniami psychicznymi w 2009 roku w regionie wyniosła 93.020 osób, z czego 27.558 - czyli 30% stanowili pacjenci tzw. pierwszorazowi. Analizując przyczyny podejmowania leczenia psychiatrycznego przez mieszkańców naszego regionu w latach 2007-2009, można zauważyć wzrost wskaźnika występowania zaburzeń niezwiązanych z uzależnieniami o 14,0%. Jednocześnie obserwuje się niewielki spadek rejestrowanych rozpoznań spowodowanych używaniem alkoholu (o 1,7%). Natomiast wskaźnik leczonych z powodu zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych w 2009 roku, w porównaniu do 2007 praktycznie się nie zmienił (wzrost o 0,6%), lecz biorąc pod uwagę jego znacznie niższą wartość w roku 2008 (51,3), poziom jaki osiągnął w roku kolejnym (65,8) wydaje się być niepokojący. Największą dynamiką na przestrzeni lat 2007-2009 (wzrost o 43,9%) charakteryzuje się liczba leczonych chorych z powodu zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym (F90-F98). Większość z zaburzeń zaliczanych do tej grupy jest zbiorem objawów często kojarzonych z problemami psychospołecznymi, lecz niemieszczącymi się w innych kategoriach schorzeń (np. moczenie mimowolne, stereotypie ruchowe, jąkanie). Najbardziej zauważalny spadek w liczbie leczonych w latach 2007-2009 (o 12,7%), dotyczy grupy zaburzeń schizotypowych i urojeniowych (F21-F29), do której należą inne niż schizofrenia, ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne. W 2009 roku, u pacjentów województwa łódzkiego leczonych ambulatoryjnie, najczęściej stawianym rozpoznaniem były zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i somatoformiczne (F40-F48), obejmujące m.in. różne postacie fobii i innych zaburzeń lękowych (np. fobie społeczne, klaustrofobie), zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwice natręctw), reakcje na stres, zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (np. bóle psychogenne) oraz inne zaburzenia nerwicowe. Wysoki wskaźnik leczonych w 2009 roku dotyczył także organicznych zaburzeń psychicznych z zespołami objawowymi (F00-F09). Do tej kategorii zaliczane są m.in. takie jednostki chorobowe jak otępienia (np. w chorobie Alzheimera czy naczyniowe) oraz stany spowodowane uszkodzeniem, dysfunkcją mózgu lub inną chorobą somatyczną. - 11 - Ponadto, należy zwrócić uwagę na wysokie wskaźniki odnoszące się do kategorii zaburzeń nastroju (F30-F39), w tym m.in. depresji - w 2009 roku z tego powodu leczonych było 577 osób na 100 tys. ludności oraz zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu (F10) - w 2009 roku liczba leczonych z tego powodu wyniosła 571 osób na 100 tys. ludności i była nie tylko wyższa od średniej krajowej ale też najwyższa w Polsce. Struktura leczonych ambulatoryjnie w województwie łódzkim w 2009 roku w podziale na najczęściej stawiane rozpoznania przedstawia poniższy wykres. F70-F79 4,82% F60-F69 1,74% F00-F09 17,95% F40-F48 22,62% F10 15,62% F30-F39 15,80% F21-F29 3,37% F20 11,02% F11-F19 1,80% F00-F09 zaburzenia organiczne F21 - F29 zaburzenia schizotypowe i urojeniowe F10 zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu F30 - F39 zaburzenia nastroju/afektywne F11-F19 zaburzenia spowodowane używaniem F40 - F48 zaburzenia nerwicowe związane ze substancji psychoaktywnych stresem i występujące pod postacią somatyczną F20 schizofrenia F50 - F59 pozostałe niepsychotyczne F60-F69 zaburzenia osobowości i zachowania F70-F79 upośledzenie umysłowe dorosłych Rys. 1. Struktura leczonych ambulatoryjnie ogółem (osoby) w 2009 roku w podziale na rozpoznania (według danych IPiN w Warszawie) Z informacji uzyskanej z Wojewódzkiego Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi, sporządzonej na podstawie sprawozdań MZ-15 wypełnianych przez zakłady opieki zdrowotnej wynika, iż w 2010 roku w województwie łódzkim funkcjonowało: 88 poradni zdrowia psychicznego dla dorosłych [kod 1700], 12 poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży [1701,1707], 31 poradni odwykowych [1740,1744], 7 poradni dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych, w tym 1 punkt leczenia substytucyjnego [1746, 1747], - 12 - 20 poradni psychologicznych. Ponadto, należy zauważyć, iż w regionie funkcjonuje znaczna liczba prywatnych praktyk psychiatrycznych, psychologicznych oraz psychoterapeutycznych. W Okręgowej Izbie Lekarskiej w Łodzi, w 2011 roku zarejestrowanych było 191 prywatnych praktyk lekarzy psychiatrów. Według danych Łódzkiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Łodzi, świadczenia opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień w warunkach ambulatoryjnych w 2010 roku udzielało łącznie 96 placówek z województwa łódzkiego. W 2010 roku w ramach opieki ambulatoryjnej ŁOW NFZ finansował w województwie łódzkim świadczenia z następujących zakresów: 1. świadczenia zdrowia psychicznego dla dorosłych, udzielane w 74 komórkach organizacyjnych jednostek ochrony zdrowia na terenie 22 powiatów, 2. świadczenia zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży, realizowane jedynie w 7 komórkach organizacyjnych jednostek ochrony zdrowia 3 powiatów, 3. świadczenia psychologiczne, udzielane przez 17 świadczeniodawców (w tym 12 w Łodzi) 4. świadczenia seksuologiczne i patologii współżycia, realizowane jedynie w jednej placówce zlokalizowanej w Łodzi, 5. świadczenia dla osób z autyzmem dziecięcym lub innymi całościowymi zaburzeniami rozwoju, udzielane w 3 placówkach: w Łodzi, Skierniewicach i Piotrkowie Trybunalskim. 6. leczenie uzależnień, realizowane w 24 komórkach organizacyjnych, 7. świadczenia terapii uzależnienia i współuzależnienia od alkoholu, udzielane w 7 lokalizacjach, 8. świadczenia terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych innych niż alkohol, udzielane w 5 miejscach województwa, 9. program leczenia substytucyjnego, realizowany przez Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi, 10. leczenie środowiskowe (domowe), zapewniane przez 5 zespołów leczenia środowiskowego (4 w Łodzi i 1 w powiecie sieradzkim). Łącznie, na ww. zakresy świadczeń, ŁOW NFZ przeznaczył w 2010 roku kwotę w wysokości 30.013.874,67 zł; natomiast rzeczywiste wykonanie osiągnęło poziom 31.013.874,67 zł (103%). Z pomocy w ramach ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, finansowanej przez NFZ skorzystało w 2010 roku 102.514 osób, którym udzielono łącznie 666.840 świadczeń. 13 2. OPIEKA STACJONARNA Według danych Wojewódzkiego Centrum Zdrowia Publicznego w Łodzi, w regionie, w latach 2007-2010 wyraźnie zauważalny był wzrost liczby łóżek psychiatrycznych (z 1.668 w 2007 roku do 1.793 w 2010 r.). Spośród funkcjonujących w 2010 roku łóżek 60% stanowiły łóżka w szpitalach o profilu psychiatrycznym. Pozostałe łóżka (40%) znajdowały się w placówkach udzielających także innych niż opieka psychiatryczna świadczeń. Liczba leczonych chorych w oddziałach psychiatrycznych także wykazuje tendencję rosnącą. Struktura profilowa łóżek psychiatrycznych według stanu na koniec pierwszego półrocza 2010 roku została przedstawiona na poniższym wykresie. 4744; l. łóżek 101 4746; l. łóżek 16 4748; l. łóżek 16 4742; l. łóżek 116 5172; l. łóżek 57 4701; l. łóżek 95 4702; l. łóżek 38 4712; l. łóżek 55 4740; l. łóżek 103 4700; l. łóżek 1196 4700 - psychiatryczny dla dorosłych 4742 - leczenie alkoholowych zes. abstynencyjnych 4701 - psychiatryczny dla dzieci i młodzieży 4744 - terapia uzależnienia od alkoholu 4702 - rehabilitacja psychiatryczna 4746 - terapia uzależnienia od sub. psychoaktyw. 4712 - psychogeriatryczny 4748 - detoksykacja po sub. psychoaktywnych 4740 - leczenie uzależnień dla dorosłych 5172 - zakłady opiekuńczo-lecznicze psychiatryczne Rys. 2. Struktura łóżek w województwie łódzkim w pierwszym półroczu 2010 roku według kodów oddziałów (według danych WCZP w Łodzi) Ponadto, w województwie łódzkim w 2010 roku funkcjonowały 3 oddziały dzienne oraz dwa hostele. W psychiatrycznej opiece stacjonarnej w 2009 roku w województwie łódzkim ogółem leczonych było 16.287 osób, w tym 5.474 (33,6%) pacjentów korzystało z tej formy pomocy po raz pierwszy. Wskaźnik rozpowszechnienia hospitalizacji wszystkich osób w zakładach psychiatrycznej opieki całodobowej wynosił 639,8/100 tys. ludności i był o 15,3% wyższy niż w roku poprzednim. Także wskaźnik leczonych po raz pierwszy wzrósł znacznie w stosunku do roku 2008 bo o ponad 50%. 14 Biorąc pod uwagę wskaźniki rozpowszechnienia hospitalizacji z powodu poszczególnych grup zaburzeń, najbardziej znaczący wzrost (o 50%) nastąpił w przypadku grupy zaburzeń określanych, według nomenklatury ICD-10, jako pozostałe zaburzenia rozwoju psychicznego. Zwiększony wskaźnik odnotowano również w grupie F50-F59 - zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi (o 30,4%), a także w przypadku zachorowań na zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i somatoformiczne (wzrost o 22,6% w stosunku do roku 2008), zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu (wzrost o 22,4%), zaburzeń osobowości i zachowania dorosłych (wzrost o 18,4%) oraz zaburzeń nastroju (wzrost o 13,9%). Ponadto, w grupie leczonych na schizofrenię (F20) w 2009 roku nastąpił wzrost o 12,5% w porównaniu do roku 2008. Jedynie w grupie zaburzeń schizotypowych i urojeniowych nastąpił w 2009 roku spadek wskaźnika hospitalizacji w stosunku do roku poprzedniego - o 8,3%. W ogólnej strukturze rozpoznań dominują: zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu – 41,86%, zaburzenia organiczne - 14,9% oraz schizofrenia – 14,6%. Szczegółowe informacje na ten temat zamieszczono na poniższym wykresie. F50-F59 1% F30-F39 9% F40-F48 6% F60-F69 1% F70-F79 1% F00-F09 15% F21-F29 4% F10 43% F20 15% F11-F19 5% F00-F09 zaburzenia organiczne F21 - F29 zaburzenia schizotypowe i urojeniowe F10 zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu F30 - F39 zaburzenia nastroju/afektywne F11-F19 zaburzenia spowodowane używaniem F40 - F48 zaburzenia nerwicowe związane ze substancji psychoaktywnych stresem i występujące pod postacią somatyczną F20 schizofrenia F50 - F59 pozostałe niepsychotyczne F60-F69 zaburzenia osobowości i zachowania F70-F79 upośledzenie umysłowe dorosłych Rys. 3. Struktura hospitalizowanych ogółem (osoby) w 2009 roku w podziale na rozpoznania (według danych IPiN w Warszawie) 15 Według danych Łódzkiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Łodzi, świadczeń opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień w warunkach stacjonarnych w 2010 roku udzielało 21 placówek z województwa łódzkiego. Jednostki te zlokalizowane były na terenie 7 powiatów: bełchatowskiego, łódzkiego wschodniego, pabianickiego, sieradzkiego, tomaszowskiego, zgierskiego oraz w Łodzi. Pacjenci mogli skorzystać z następujących zakresów świadczeń: 1. świadczenia psychiatryczne: (dla dorosłych, dla dzieci i młodzieży), 2. świadczenia psychogeriatryczne, 3. świadczenia rehabilitacji psychiatrycznej, 4. świadczenia rehabilitacyjne dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych, 5. leczenie uzależnień, w tym świadczenia terapii uzależnienia od alkoholu, 6. leczenie alkoholowych zespołów abstynencyjnych (detoksykacja), 7. leczenie zespołów abstynencyjnych po substancjach psychoaktywnych (detoksykacja), 8. świadczenia terapii dla uzależnionych od sub. psychoaktywnych z współistniejącymi zaburzeniami psychotycznymi (podwójna diagnoza), 9. świadczenia w hostelu: (dla osób z zaburzeniami psychicznymi, dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych innych niż alkohol), 10. świadczenia opiekuńczo-lecznicze psychiatryczne dla dorosłych, 11. świadczenia dzienne (psychiatryczne dla dorosłych, psychiatryczne rehabilitacyjne dla dzieci i młodzieży, terapii uzależnienia od alkoholu), 12. świadczenia w Izbie Przyjęć. Łącznie, na ww. zakresy świadczeń, ŁOW NFZ przeznaczył w 2010 roku kwotę w wysokości 95.272.917,94 zł; natomiast rzeczywiste wykonanie osiągnęło poziom 95.792.224,01 zł. Z pomocy w ramach stacjonarnej opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, finansowanych przez NFZ skorzystały w 2010 roku 22.452 osoby, którym udzielono łącznie 742.311 świadczeń. 3. WSPARCIE UDZIELANE OSOBOM Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI W RAMACH POMOCY SPOŁECZNEJ System pomocy społecznej na terenie województwa łódzkiego oferuje osobom z zaburzeniami psychicznymi różnorodne formy opieki i wsparcia. Funkcjonują tu m.in. środowiskowe domy samopomocy, ośrodki interwencji kryzysowej, domy pomocy organizacyjnymi pomocy społecznej, mieszkania chronione i jednostki specjalistycznego poradnictwa. Środowiskowe domy samopomocy są jednostkami społecznej, o zasięgu gminnym lub powiatowym, które zapewniają wsparcie osobom z zaburzeniami psychicznymi w trybie dziennym, a także mogą prowadzić miejsca 16 całodobowe okresowego pobytu. W 2010 roku w województwie łódzkim funkcjonowało 41 środowiskowych domów samopomocy z 1.439 miejscami statutowymi. Liczba miejsc w tych jednostkach systematycznie rośnie. Środowiskowe domy samopomocy zapewniają ich uczestnikom szeroką gamę różnych form wsparcia, zmierzających do integracji społecznej i aktywizacji, także zawodowej, osób z zaburzeniami psychicznymi, realizowanych w ramach indywidualnych planów wspierająco-aktywizujących. Na terenie województwa łódzkiego funkcjonuje także 13 ośrodków interwencji kryzysowej (14-ty ma powstać w 2011 roku w Łodzi). Celem działań podejmowanych w ramach interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej. W ramach interwencji kryzysowej udziela się natychmiastowej specjalistycznej pomocy psychologicznej. Dodatkowo, w zależności od potrzeb poradnictwa socjalnego lub prawnego, zaś w sytuacjach uzasadnionych schronienia do 3 miesięcy. Ponadto, osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego może zostać przyjęta do domu pomocy społecznej. W 2011 roku w 19 domach pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych oraz 12 dla niepełnosprawnych intelektualnie w województwie łódzkim funkcjonowało łącznie 3.010 miejsc (zgodnie z zapisami statutowymi), w tym 1.189 w Łodzi. Inną formą pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi są mieszkania chronione, które mają na celu przygotowanie osoby, pod opieką specjalistów, do prowadzenia samodzielnego życia. Według „Bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej dla województwa łódzkiego na 2011 rok”, w regionie w 2009 roku funkcjonowało 9 mieszkań chronionych. Osobom i rodzinom, które mają trudności lub wykazują potrzebę wsparcia w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych, bez względu na posiadany dochód, świadczone mogą być usługi z zakresu poradnictwa specjalistycznego, w tym psychologicznego. Według Rejestru jednostek specjalistycznego poradnictwa w regionie łódzkim funkcjonuje 124 tego typu placówek. W województwie realizowane są także inne, poza wymienionymi wcześniej, formy pomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi m.in. warsztaty terapii zajęciowej, specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi realizowane w miejscu zamieszkania, ośrodki i grupy wsparcia dla pacjentów oraz ich rodzin, a także kluby pacjenta. Według danych Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi w roku 2010 - 17 - specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi były udzielane 297 osobom w wymiarze 97.933 godzin, na terenie 26 gmin. 4. AKTYWIZACJA ZAWODOWA OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI Osoby z zaburzeniami psychicznymi mają zazwyczaj ogromne trudności w samodzielnym funkcjonowaniu społecznym, w szczególności na rynku pracy. Stanowią więc grupę osób szczególnie zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Znaczącą, choć jeszcze zbyt małą w stosunku do potrzeb, ofertę poprawy sytuacji osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy, tworzy rynek pracy chronionej. System dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych powoduje, że część pracodawców zatrudnia takie osoby. Część pracodawców uzyskuje status zakładu pracy chronionej, zatrudniając osoby niepełnosprawne w proporcjach wymaganych przepisami. Status zakładu pracy chronionej przyznaje pracodawcy wojewoda. Zakłady pracy chronionej na terenie naszego województwa, według stanu na 30 czerwca 2011 roku, zatrudniały 3.375 osób z zaburzeniami psychicznymi, na ogólną liczbę 18.372 osób niepełnosprawnych zatrudnionych w 142 takich zakładach. Na terenie województwa łódzkiego wsparcia w zakresie znalezienia zatrudnienia przez osoby wykluczone lub zagrożone wykluczeniem społecznym, w tym osoby z zaburzeniami psychicznymi, udzielają również Centra Integracji Społecznej. Powstało ich jednak niewiele, a ich liczba wyraźnie maleje – w 2010 roku były 4, w 2011 są 3 jednostki tego typu. W naszym regionie niedostatecznie rozwijają się także firmy z kategorii przedsiębiorstw społecznych, których celem jest tworzenie miejsc pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. W województwie łódzkim planowane są lub realizowane projekty w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki dla Priorytetu VI i VII, Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz Priorytet VII Promocja integracji społecznej (Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałanie 7.2.1 - Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym). Priorytety w ramach Programu realizowane są m.in. przez: Stowarzyszenie Młodzieży i Osób z Problemami Psychicznymi, ich Rodzin i Przyjaciół "POMOST", Towarzystwo Przyjaciół Niepełnosprawnych, "Kłos" sp. z o.o., GOPS w Mokrsku, Fundację "Normalna Przyszłość", Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta, Poddębickie Stowarzyszenie Przedsiębiorczości, Urząd Miasta Łodzi. Ponadto, Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi, w ramach Poddziałania 7.2.1., przeprowadza odrębny konkurs dla centrów integracji społecznej. - 18 - 5. DZIAŁANIA SKIEROWANE DO OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI REALIZOWANE PRZEZ ORGANIZACJE POZARZĄDOWE I INNE PODMIOTY Organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie pełnią ogromną rolę w obszarze działań skierowanych do osób z zaburzeniami psychicznymi. Realizują one zadania z zakresu m.in. aktywizacji zawodowej, promocji zdrowia, a także zapewniają pozainstytucjonalną opiekę nad osobami z zaburzeniami psychicznymi. Poniżej przedstawiono informacje o wybranych organizacjach pozarządowych funkcjonujących w obszarze opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi. Stowarzyszenie Rodzin Działających na Rzecz Zdrowia Psychicznego „Dla Rodziny” (m.in. działalność z zakresu psychoedukacji, terapii i leczenia, poradnictwa, aktywizacji zawodowej), Towarzystwo Przyjaciół Niepełnosprawnych z siedzibą w Łodzi (pomoc osobom chorującym psychicznie, głównie na schizofrenię, m.in. organizowanie różnorodnych form opieki i rehabilitacji środowiskowej: w placówkach dziennych i całodobowych, świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi, działalność z zakresu aktywizacji zawodowej, psychoedukacji i profilaktyki), Stowarzyszenie Młodzieży i Osób z Problemami Psychicznymi, Ich Rodzin i Przyjaciół POMOST (działania skierowane do osób z zaburzeniami psychicznymi (głównie cierpiących na schizofrenię i zaburzenia psychotyczne) w wieku od 18 do ok. 33 lat oraz ich bliskich i rodzin m.in.: organizowanie różnorodnych form opieki i rehabilitacji środowiskowej: prowadzenie rehabilitacji w placówkach dziennych, działalność z zakresu aktywizacji zawodowej, profilaktyki, terapii i leczenia), Profilaktyczno-Rozwojowy Ośrodek Młodzieży i Dzieci PROM – placówka lokalna Stowarzyszenia Wspierania Rozwoju Dzieci i Młodzieży (działalność z zakresu psychoedukacji, profilaktyki uzależnień, promocji zdrowia, diagnostyki i terapii skierowana głównie do dzieci i młodzieży szkolnej oraz ich rodziców, organizowanie oraz prowadzenie dokształcania kadry pedagogicznej, obsługa punktu „Pomarańczowa Linia”), Fundacja Klub Lokalnej Integracji „Lonia” przy Poradni Zdrowia Psychicznego „Synapsis” w Łodzi (m.in. wspieranie osób zagrożonych izolacją społeczną, realizacja projektów z zakresu aktywizacji zawodowej), Łódzkie Towarzystwo Alzheimerowskie (pomoc osobom z zespołami otępiennymi, ich opiekunom i rodzinom, prowadzenie działalności z zakresu profilaktyki, terapii, rehabilitacji m.in. w formie ośrodka dziennego). - 19 - CZĘŚĆ II Cele, priorytety i zadania Regionalnego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Województwa Łódzkiego na lata 2011-2015 Cele główne Regionalnego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Województwa Łódzkiego na lata 2011-2015 są zbieżne z celami Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego i obejmują następujące obszary: Cel główny 1. Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym, Cel główny 2. Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym. W ramach Celu głównego 1 wyodrębniono dwa cele szczegółowe, obejmujące realizację Regionalnego programu promocji zdrowia psychicznego (cel szczegółowy 1.1.) oraz Regionalnego programu informacyjno-edukacyjnego sprzyjającego postawom zrozumienia i akceptacji wobec osób z zaburzeniami psychicznymi (cel szczegółowy 1.2.). Oba te cele oparte są łącznie na 5 priorytetach i wskazują 12 zadań do realizacji. W ramach Celu głównego 2 wyodrębniono cztery cele szczegółowe, obejmujące realizację Wojewódzkiego Programu zwiększania dostępności i zmniejszania nierówności w dostępie do różnych form środowiskowej psychiatrycznej opieki zdrowotnej (cel szczegółowy 2.1.), Wojewódzkiego Programu poszerzania, zróżnicowania i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi w zakresie pomocy: bytowej, mieszkaniowej, stacjonarnej, samopomocy środowiskowej (cel szczegółowy 2.2.), Wojewódzkiego i Programu przedsiębiorczości rozwoju społecznej zróżnicowanych dostosowanych do form wspieranego potrzeb osób zatrudnienia z zaburzeniami psychicznymi (cel szczegółowy 2.3.) oraz Planu stopniowego zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych w placówki wyspecjalizowane, zapewniające profilowane usługi zdrowotne z jednoczesnym przenoszeniem zadań podstawowej psychiatrycznej opieki stacjonarnej do oddziałów szpitali ogólnych (cel szczegółowy 2.4.). Cele te oparte są łącznie na 7 priorytetach i wskazują 13 zadań do realizacji. - 20 - Cel główny 1. Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym Cel szczegółowy 1.1. Realizacja Regionalnego Programu promocji zdrowia psychicznego Priorytet 1. Zapobieganie najczęstszym problemom i zaburzeniom psychicznym wśród dzieci i młodzieży poprzez realizację programów profilaktycznych oraz akcji informacyjno edukacyjnych Zadanie 1.1. Organizacja programów zdrowotnych dotyczących problemów psychicznych, które stanowią w populacji rozwojowej regionu znaczący problem Zadanie 1.2. Opracowanie materiałów zawierających elementy promocji zdrowia psychicznego oraz interwencji profilaktycznych skierowanych do dzieci i młodzieży Zadanie 1.3. Realizacja programów profilaktycznych o charakterze informacyjno-edukacyjnym w placówkach oświatowych Priorytet 2. Zadanie 2.1. Promocja zdrowia psychicznego wśród osób starszych Realizacja programów zdrowotnych dotyczących wczesnego wykrywania otępień i innych zaburzeń funkcji poznawczych Zadanie 2.2. Priorytet 3. Realizacja innych działań promujących zdrowie psychiczne w populacji osób starszych Promocja zdrowia psychicznego w miejscu pracy Zadanie 3.1. Rozwiązywanie problemów związanych ze stresem w miejscu pracy Zadanie 3.2. Inicjowanie i realizacja szkoleń rozwijających pozostałe umiejętności osobiste pracowników Priorytet 4. Zadanie 4.1. Wczesna pomoc psychospołeczna jako element promocji zdrowia psychicznego Organizacja systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego dla dorosłych oraz dzieci i młodzieży Zadanie 4.2. Prowadzenie działań (np. kampanie informacyjne, publikacja przewodników) informujących o dostępnej w województwie pomocy dla ofiar przemocy, katastrof i klęsk żywiołowych Cel szczegółowy 1.2. Realizacja Programu informacyjno-edukacyjnego sprzyjającego postawom zrozumienia i akceptacji wobec osób z zaburzeniami psychicznymi Priorytet 1. Wszechstronna edukacja mieszkańców województwa Zadanie 1.1. Zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi Zadanie 1.2. Edukacja mieszkańców województwa na temat identyfikowania wczesnych objawów powszechnych zaburzeń i problemów psychicznych u siebie i swoich bliskich Zadanie 1.3. Edukacja mieszkańców województwa na temat możliwości uzyskiwania pomocy specjalistów i dostępnych form tej pomocy w województwie Cel główny 2. Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym Cel szczegółowy 2.1. Realizacja Wojewódzkiego Programu zwiększania dostępności i zmniejszania nierówności w dostępie do różnych form środowiskowej psychiatrycznej opieki zdrowotnej Priorytet 1. Utworzenie w województwie łódzkim sieci Centrów Zdrowia Psychicznego zapewniającej równy dostęp do środowiskowej opieki psychiatrycznej mieszkańcom regionu oraz standaryzacja ich działania - 21 - Priorytet 2. Poprawa dostępności oraz zmniejszenie nierówności w dostępie do poszczególnych form opieki psychiatrycznej w województwie łódzkim, poprzez dostosowanie posiadanych zasobów lecznictwa psychiatrycznego do zalecanych wskaźników Zadanie 2.1. Dostosowanie bazy lecznictwa dla dorosłych z zaburzeniami psychicznymi Zadanie 2.2. Dostosowanie bazy lecznictwa dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi Zadanie 2.3. Dostosowanie bazy lecznictwa dla uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych Zadanie 2.4. Dostosowanie bazy lecznictwa dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Cel szczegółowy 2.2. Realizacja Wojewódzkiego Programu poszerzenia, zróżnicowania i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi w zakresie pomocy: bytowej, mieszkaniowej, stacjonarnej, samopomocy środowiskowej Priorytet 1. Zadanie 1.1. Rozwój środowiskowych form wsparcia dziennego dla osób z zaburzeniami psychicznymi Zwiększenie liczby miejsc i rozwinięcie oferty programowej w ośrodkach wsparcia typu dziennego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, czyli w środowiskowych domach samopomocy i klubach samopomocy Zadanie 1.2. Podejmowanie działań zmierzających do zaspokojenia rzeczywistych potrzeb w zakresie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi w miejscu zamieszkania Zadanie 1.3. Wspieranie organizacji pozarządowych w działaniach na rzecz udzielania wsparcia osobom z zaburzeniami psychicznymi Priorytet 2. Zadanie 2.1. Rozwój opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi w domach pomocy społecznej Zwiększenie liczby miejsc w domach pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych oraz niepełnosprawnych intelektualnie, zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci i młodzieży Priorytet 3. Zadanie 3.1. Inwestycja w kadry pomocy społecznej Podnoszenie kwalifikacji oraz szkolenie kadry realizującej zadania z zakresu pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi Cel szczegółowy 2.3. Realizacja Wojewódzkiego Programu rozwoju zróżnicowanych form wspieranego zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej dostosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi Priorytet 1. Przeciwdziałanie marginalizacji osób chorych psychicznie w obszarze życia zawodowego Zadanie 1.1. Promowanie idei zatrudniania osób chorych psychicznie jako wartościowych pracowników Zadanie 1.2. Rozwój doradztwa zawodowego w instytucjach zajmujących się osobami chorymi psychicznie Priorytet 2. Zadanie 2.1. Tworzenie realnych środowisk pracy dla osób chorych psychicznie Promocja i wspieranie powstawania firm społecznych zatrudniających osoby z zaburzeniami psychicznymi Zadanie 2.2. Promocja i wspieranie powstawania instytucji integracji społecznej – Centrów Integracji Społecznej (CIS) i Klubów Integracji Społecznej (KIS) Cel szczegółowy 2.4. Plan stopniowego zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych w placówki wyspecjalizowane, zapewniające profilowane usługi zdrowotne z jednoczesnym przenoszeniem zadań podstawowej psychiatrycznej opieki stacjonarnej do oddziałów szpitali ogólnych - 22 - Realizatorzy, źródła finansowania i monitoring W zależności od obszaru działań realizatorami Regionalnego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego mogą być m.in. samorządy terytorialne, podmioty lecznicze, zakłady pracy i pracodawcy, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, a także inne instytucje organizujące i zapewniające różne formy wsparcia i pomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Należy podkreślić fakt, iż do wykonania założonych w Programie zadań niezbędna jest partnerska współpraca na poziomie regionalnym i lokalnym, z udziałem wielu podmiotów. Tylko aktywne współdziałanie przedstawicieli wszystkich sektorów z obszaru zdrowia psychicznego może zaowocować osiągnięciem wymiernych korzyści, które z kolei przełożą się na zdrowsze psychicznie, lepiej przystosowane społeczeństwo. Źródłem finansowania działań realizowanych w ramach niniejszego Programu będą środki budżetu państwa (w tym, w szczególności Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Narodowego Funduszu Zdrowia), jednostek samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów i instytucji organizujących i zapewniających opiekę zdrowotną oraz wsparcie i pomoc społeczną osobom z zaburzeniami psychicznymi. Istnieje także możliwość pozyskania środków unijnych m.in. na zadania z zakresu aktywizacji społecznej i zawodowej tej grupy osób. Zgodnie z zapisami § 5 ust. 2 Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w brzmieniu: Podmioty realizujące Program przesyłają ministrowi właściwemu do spraw zdrowia lub wskazanemu przez niego podmiotowi, w terminie do dnia 15 maja, roczne sprawozdania z wykonania zadań objętych harmonogramem realizacji Programu w roku poprzednim. Sprawozdania powinny zawierać odniesienie do stanu wyjściowego, o którym mowa w załączniku nr 1 do rozporządzenia, oraz wskaźników przedstawionych w załączniku nr 2 do rozporządzenia, realizacja Regionalnego Programu będzie monitorowana poprzez wykonanie corocznego sprawozdania z działań w nim zapisanych. Biorąc pod uwagę długi czas obowiązywania Programu istnieje możliwość aktualizacji jego zapisów, między innymi w przypadku zmian w przepisach dotyczących finansowania świadczeń lub przekształcania placówek medycznych. Szczegółowy harmonogram działań wraz z wykazem podmiotów realizujących Regionalny Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Województwa Łódzkiego na lata 2011-2015 stanowi Załącznik 1 do niniejszego dokumentu. - 23 - CEL GŁÓWNY 1. PROMOCJA ZDROWIA PSYCHICZNEGO I ZAPOBIEGANIE ZABURZENIOM PSYCHICZNYM Promocja zdrowia psychicznego to proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem psychicznym i jego poprawę. Oddziaływania z tego obszaru powinny dotyczyć przede wszystkim kompetencji zdrowotnych w sferze psychiki, świadomości, wiedzy, dyspozycji osobowościowych (np. silnego poczucia koherencji), postaw i umiejętności np. z obszaru inteligencji emocjonalnej. Ze względu na fakt, iż większość ludzi radzi sobie ze swoimi problemami psychicznymi, nie wymagając przy tym pomocy specjalistów, podstawę optymalnego systemu opieki nad społeczeństwem w zakresie zdrowia psychicznego powinny stanowić działania umożliwiające jednostce nabycie odpowiedniej wiedzy oraz rozwój posiadanych przez nią zasobów, tak aby w sytuacji choroby psychicznej potrafiła ona podjąć odpowiednie, adaptacyjne kroki. Tym samym, system promocji zdrowia i zapobiegania zaburzeniom psychicznym, obejmujący szeroko rozwiniętą, bogatą sieć inicjatyw skierowanych do różnych grup społecznych to wyzwanie, któremu należy poświęcić dużo uwagi. Wojewódzki Zespół Koordynujący realizację Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego opracował listę priorytetów promocji zdrowia psychicznego w województwie łódzkim. Będą one stanowić podstawę przy planowaniu działań z zakresu promocji zdrowia i zapobiegania zaburzeniom psychicznym w regionie. Wykaz priorytetów promocji zdrowia psychicznego stanowi załącznik nr 2. - 24 - CEL SZCZEGÓŁOWY 1.1. REALIZACJA REGIONALNEGO PROGRAMU PROMOCJI ZDROWIA PSYCHICZNEGO Na terenie województwa łódzkiego od wielu lat prowadzone są liczne działania z obszaru promocji zdrowia i zapobiegania zaburzeniom psychicznym. Ich realizatorami są m.in. samorządy gmin, powiatów, województwo, zakłady opieki zdrowotnej, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Znaczna liczba programów i akcji nie świadczy jednak o zabezpieczeniu potrzeb społeczności w tym zakresie. Aby działania były jak najbardziej efektywne powinny być odpowiednio skoordynowane i wszechstronne (np. obejmować jednocześnie kilka grup społecznych, w których funkcjonuje jednostka), cechować się pewną cyklicznością (nieutrwalana wiedza oraz niećwiczone umiejętności z czasem przestają pełnić swoją rolę), a także dotyczyć problemów ważnych i priorytetowych dla populacji zamieszkującej region łódzki. Tymczasem brak jest w województwie płaszczyzny wymiany informacji w tym zakresie. Regionalny Program promocji zdrowia psychicznego dla województwa łódzkiego powstał w oparciu o wypracowane przez Wojewódzki Zespół Koordynujący realizację Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego priorytety. Realizacja Regionalnego Programu promocji zdrowia psychicznego przebiegać będzie w oparciu o 4 priorytety, w ramach których zaproponowano 9 zadań. Priorytety programu: 1. Zapobieganie najczęstszym problemom i zaburzeniom psychicznym wśród dzieci i młodzieży. 2. Promocja zdrowia psychicznego wśród ludzi starszych. 3. Promocja zdrowia psychicznego w miejscu pracy. 4. Wczesna pomoc psychospołeczna jako element promocji zdrowia psychicznego. Należy podkreślić fakt, iż do realizacji wszystkich założonych poniżej celów konieczna jest partnerska współpraca na poziomie regionalnym i lokalnym, z udziałem wielu podmiotów, organizacji pozarządowych oraz profesjonalistów reprezentujących sektor zdrowia, edukacji itp. Aktywne współdziałanie z wszystkimi sektorami i podmiotami działającymi w obszarze zdrowia psychicznego może pomóc w zidentyfikowaniu i uwzględnieniu wzajemnych korzyści wynikających z inwestowania w ten obszar zdrowia. Ponadto, taka współpraca spowoduje rozpowszechnienie w innych sektorach informacji o korzyściach zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych, które można uzyskać dzięki zdrowiu psychicznemu. - 25 - PRIORYTET 1. Zapobieganie najczęstszym problemom i zaburzeniom psychicznym wśród dzieci i młodzieży poprzez realizację programów profilaktycznych oraz akcji informacyjno edukacyjnych Priorytet będzie realizowany poprzez organizację programów profilaktycznych, a także programów i akcji informacyjno - edukacyjnych dotyczących problemów psychicznych, które stanowią w populacji rozwojowej regionu łódzkiego znaczący problem. Wśród poruszanych problemów uwzględnione będą m.in. zaburzenia afektywne, w szczególności depresyjne, zaburzenia nerwicowe (w tym lękowe, związane ze stresem), zaburzenia behawioralne (m.in. odżywiania), zaburzenia związane ze szkodliwym używaniem i/lub uzależnieniem od alkoholu oraz innych substancji psychoaktywnych. Szczególna uwaga zostanie poświęcona problemowi zapobiegania samobójstwom w populacji rozwojowej. Adresatami programów profilaktycznych oraz akcji i programów informacyjnoedukacyjnych będą zarówno dzieci i młodzież, jak i ich rodzice, a także nauczyciele oraz wychowawcy. Głównym celem realizacji niniejszego priorytetu w odniesieniu do populacji rozwojowej jest promocja zdrowia psychicznego w zakresie wykształcania zdrowych nawyków i stylów radzenia sobie, rozwijania umiejętności komunikowania się i funkcjonowania w społeczności (rodzinnej, szkolnej, rówieśniczej), nazywania swoich emocji i rozwiązywania problemów. W odniesieniu do drugiej grupy odbiorców, czyli osób ze środowiska dzieci i młodzieży (m.in. ich rodziców/opiekunów, nauczycieli) za cel przyjęto rozpowszechnienie wiedzy na temat zaburzeń i problemów psychicznych występujących u dzieci i młodzieży, ich charakterystycznych objawów, sposobów uzyskiwania pomocy specjalistów, a także wykształcenie umiejętności komunikowania się i radzenia sobie. W ramach poszczególnych inicjatyw realizowane będą świadczenia zdrowotne (np. konsultacje specjalistów, organizacja warsztatów terapeutycznych), publikacje materiałów edukacyjnych wraz z ich rozpowszechnieniem, a także pogadanki i zajęcia warsztatowe w placówkach oświatowych. Wśród instytucji, które włączą się w przeprowadzenie wcześniej wymienionych działań znajdą się: samorządy terytorialne, podmioty lecznicze, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie i inne. - 26 - Zadanie 1.1. Organizacja programów zdrowotnych dotyczących problemów psychicznych, które stanowią w populacji rozwojowej regionu znaczący problem Ideą planowanych w ramach realizacji tego zadania programów zdrowotnych jest umożliwienie wybranej grupie populacji skorzystania z bezpłatnych świadczeń, mających na celu wczesne zidentyfikowanie objawów lub predyspozycji do wystąpienia w przyszłości określonych zaburzeń psychicznych. Biorąc pod uwagę częstość występowania w populacji rozwojowej zaburzeń depresyjnych oraz ich poważne skutki (m.in. próby samobójcze) kontynuowana będzie realizacja programu finansowanego ze środków Samorządu Województwa Łódzkiego pn.: „Program zapobiegania zaburzeniom depresyjnym dla dzieci i młodzieży”. Adresatami programu są dzieci w wieku 11-13 lat z terenu województwa łódzkiego. Program, oprócz bezpłatnych konsultacji specjalistycznych, oferuje także możliwość uczestnictwa w warsztatach terapeutycznych, poruszających zagadnienia z takich obszarów jak: trening umiejętności społecznych, nazywanie i wyrażanie uczuć, techniki radzenia sobie ze stresem oraz negatywnymi emocjami. Zasadnym jest również kontynuowanie dotychczas prowadzonych projektów wpisujących się w to zadanie, a realizowanych przez organizacje pozarządowe, samorządy terytorialne oraz inne instytucje. Uwzględnione zostaną także problemy związane ze szkodliwym używaniem i uzależnieniem od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. Zadanie 1.2. Opracowanie materiałów zawierających elementy promocji zdrowia psychicznego oraz interwencji profilaktycznych skierowanych do dzieci i młodzieży Aby sprawnie realizować zadania z zakresu promocji zdrowia psychicznego w różnych środowiskach, w których funkcjonują młodzi ludzie, powinny zostać opracowane materiały (np. projekt lekcji wychowawczej bądź programu zajęć w świetlicy), ale także atrakcyjne ulotki, plakaty dotyczące specyfiki powszechnych zaburzeń psychicznych lub rozwoju umiejętności osobistych. Gotowe materiały powinny ułatwić osobom, które nie są specjalistami wprowadzanie do pracy z dziećmi i młodzieżą elementów rozwoju osobistego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym. - 27 - Zadanie 1.3. Realizacja programów profilaktycznych o charakterze informacyjno - edukacyjnym w placówkach oświatowych Zadanie skierowanych to obejmie zarówno realizację do dzieci programów i młodzieży, jak i akcji informacyjno-edukacyjnych ich rodziców/opiekunów oraz i nauczycieli/wychowawców. W tematyce programów uwzględnione powinny zostać powszechne zaburzenia i problemy psychiczne wieku rozwojowego. W ramach niniejszego zadania mogą być przeprowadzane m.in. pogadanki, zajęcia warsztatowe i kampanie informacyjne. Nacisk zostanie położony m.in. na poprawę funkcjonowania dzieci i młodzieży szkolnej, a także osób przebywających w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych (np. w domach dziecka). PRIORYTET 2. Promocja zdrowia psychicznego wśród osób starszych Województwo łódzkie należy do regionów o stale wzrastającej liczbie osób w wieku poprodukcyjnym. Biorąc pod uwagę ten fakt, nie sposób pominąć tak znaczącej populacji w planowaniu działań z zakresu promocji zdrowia psychicznego. Specyficznymi schorzeniami, które powinny zostać uwzględnione w ramach podejmowanych działań są przede wszystkim otępienia i inne zaburzenia funkcji poznawczych, często związane z procesem starzenia się organizmu, a także zaburzenia afektywne, zazwyczaj typu depresyjnego. Za cel stosowanych interwencji w tej populacji przyjęto nie tylko zapobieganie zaburzeniom ale także, a nawet w szczególności, wzmocnienie kompetencji osób starszych, ich samooceny i dobrego samopoczucia. Zgodnie z obecną wiedzą, dla zdrowia psychicznego niezwykle korzystne jest, niezależnie od wieku, utrzymywanie zainteresowań i aktywności umysłowej oraz umiejętności z zakresu nazywania i wyrażania emocji. Wśród instytucji, które włączą się w przeprowadzenie działań z tego obszaru znajdą się: samorządy terytorialne, podmioty lecznicze, organizacje pozarządowe i inne. Zadanie 2.1. Realizacja programów zdrowotnych dotyczących wczesnego wykrywania otępień oraz innych zaburzeń funkcji poznawczych W związku ze znacznym wzrostem udziału populacji osób starszych w społeczeństwie, a jednocześnie spodziewanym wzrostem liczby osób, cierpiących na - 28 - zaburzenia funkcji poznawczych, planowana jest m.in. kontynuacja, realizowanego od 2010 roku, Programu zdrowotnego wczesnego wykrywania otępień i innych zaburzeń funkcji poznawczych. Program ten został opracowany przez Wojewódzki Szpital Psychiatryczny w Warcie i jest finansowany ze środków Samorządu Województwa Łódzkiego. Jego adresatami są mieszkańcy województwa łódzkiego w wieku 55 - 85 lat, ze szczególnym uwzględnieniem powiatów rejonu zachodniego: sieradzkiego, wieluńskiego, poddębickiego, wieruszowskiego, zduńskowolskiego oraz łaskiego. Program oferuje bezpłatne porady psychiatryczne i psychologiczne oraz diagnostykę medyczną (badanie EKG, morfologia, poziom cholesterolu oraz glukozy we krwi). Biorąc pod uwagę wysokie zapotrzebowanie na tego rodzaju świadczenia, planowane jest rozszerzenie realizacji programu. Zadanie 2.2. Realizacja innych działań promujących zdrowie psychiczne w populacji osób starszych Programy oraz akcje informacyjne skierowane do tej grupy realizowane będą w celu aktywizacji społecznej osób starszych oraz poprawy ich codziennego funkcjonowania. Poza utratą zdrowia oraz zdolności poznawczych osoby w podeszłym wieku doznają indywidualnych strat zarówno w swojej sieci społecznej (np. śmierć bliskich, ograniczenie kontaktów społecznych), jak i pogorszenia sytuacji życiowej (np. perspektywa przejścia na emeryturę, obniżenia dochodów). W związku z powyższym innym aspektem podejmowanych w ramach tego zadania działań będzie uświadomienie społeczeństwu problemów psychicznych osób starszych oraz przeciwdziałanie uprzedzeniom i zachowaniom dyskryminacyjnym skierowanym wobec nich. PRIORYTET 3. Promocja zdrowia psychicznego w miejscu pracy Tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu psychicznemu to jedno z kluczowych zadań promocji zdrowia. Dzięki działaniom promującym zdrowie psychiczne pracowników, ich obiektywna kondycja zdrowotna wzrasta, poprawia się ich samopoczucie, a to ma istotny wpływ na sprawną i wydajną pracę. Niniejszy priorytet może być zrealizowany poprzez inicjowanie działań promujących zdrowie psychiczne w miejscu pracy (np. w wybranych grupach zawodowych, instytucjach, przedsiębiorstwach zatrudniających dużą liczbę pracowników). Na kompleksową promocję zdrowia psychicznego pracowników powinny składać się takie elementy jak: trening umiejętności komunikowania się, radzenia sobie w sytuacjach - 29 - stresujących, w tym techniki relaksacji, zarządzanie sobą w czasie, zidentyfikowanie stylu zarządzania, programy profilaktyki uzależnień. Realizatorami powyższych działań będą w szczególności pracodawcy, urzędy pracy oraz organizacje pozarządowe. Zadanie 3.1. Rozwiązywanie problemów związanych ze stresem w miejscu pracy Miejsce pracy jest nierozłącznie związane z doświadczaniem stresu. Mogą go wywoływać różnorodne elementy dotyczące pracy: uciążliwe warunki (np. nadmierny hałas), treść wykonywanych zadań lub organizacja pracy. Wymienia się kilkadziesiąt czynników psychospołecznych wywołujących stres, do których zalicza się m.in. nadmierne obciążenie pracą (ilościowe, ale i jakościowe), pośpiech i presję czasu oraz konflikty międzyludzkie. Skutki zdrowotne stresu (choroby układu krążenia, układu pokarmowego, osłabienie układu immunologicznego) oraz efekty w postaci obniżenia jakości pracy, zwiększonej liczby popełnianych błędów stanowią znaczące obciążenie dla pracodawców. Najgroźniejszy dla zdrowia jest taki rodzaj pracy, który stawia pracownikowi wysokie wymagania, a przy tym ma on niski poziom swobody w jej wykonywaniu i nie może liczyć na wsparcie społeczne. Wszelkie próby zmierzające do osłabienia stresu u pracowników powinny zostać ukierunkowane na samego pracownika (poprzez pomoc w dokonaniu zmian w swoich zachowaniach, sposobach patrzenia na świat) oraz na całą instytucję. W ramach zadań z niniejszego obszaru planowane jest inicjowanie w wybranych środowiskach pracy działań obejmujących m.in. szkolenia umiejętności radzenia sobie ze stresem (np. stosowania technik relaksacyjnych). Ponadto, prowadzone będą kampanie informacyjno-edukacyjne skierowane do pracodawców w celu wzrostu ich świadomości i wiedzy na temat natury stresu i jego negatywnych skutków. Zadanie 3.2. Inicjowanie i realizacja szkoleń rozwijających pozostałe umiejętności osobiste pracowników W zależności od charakteru wykonywanej pracy, u pracownika powinny być rozwijane różne kompetencje i umiejętności. W ramach niniejszego zadania należałoby podejmować działania mające na celu inicjowanie i zachęcanie pracodawców do organizowania szkoleń dla swoich pracowników. - 30 - Tematyka organizowanych zajęć powinna kłaść nacisk na rozwijanie asertywności, kreatywności, zarządzania sobą w czasie, autoprezentacji, doskonalenia umiejętności negocjacji i dyskusji; powinna także obejmować zagadnienia z zakresu utrzymywania równowagi pomiędzy pracą a życiem osobistym (tzw. work-life balance). PRIORYTET 4. Wczesna pomoc psychospołeczna jako element promocji zdrowia psychicznego Szczególnie istotnym elementem utrzymania zdrowia psychicznego jest udzielenie wczesnej pomocy specjalistycznej ludziom zagrożonym utratą zdrowia psychicznego, w szczególności tym, którzy znaleźli się w stanie tzw. kryzysu psychicznego. Sytuacja kryzysowa może zostać wywołana zarówno jednym wydarzeniem, jak i kilkoma zdarzeniami występującymi w niewielkich odstępach czasu (np. wypadek komunikacyjny, śmierć bliskiej osoby, rozwód, problemy małżeńskie lub rodzinne, choroba somatyczna własna lub osoby bliskiej, uzależnienia, doznanie przemocy, gwałt, problemy w pracy). W ramach niniejszego priorytetu znajdą się przede wszystkim działania informujące o dostępnych formach pomocy z zakresu poradnictwa psychospołecznego i interwencji kryzysowej (np. ośrodków interwencji kryzysowej, telefonów zaufania itp.), funkcjonujących na terenie województwa oraz zakresu oferowanych przez nich świadczeń. Realizatorami działań będą m.in. instytucje i organizacje odpowiedzialne za funkcjonowanie poradnictwa psychospołecznego oraz interwencji kryzysowej w regionie, we współpracy z samorządami terytorialnymi. Zadanie 4.1. Organizacja systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego dla dorosłych oraz dzieci i młodzieży W ramach niniejszego zadania planowane jest rozwijanie sieci poradnictwa psychospołecznego dla osób w sytuacji kryzysowej, ze szczególnym uwzględnieniem ofiar przemocy, katastrof i klęsk żywiołowych. W ramach tego systemu powinny funkcjonować zarówno ośrodki/punkty interwencji kryzysowej jak i np. telefony zaufania. Należałoby także zwrócić uwagę na odrębną specyfikę udzielania pomocy dzieciom i młodzieży. Umożliwienie osobom będącym w trudnej psychicznie sytuacji życiowej, powierzenia komuś swojego problemu, „wygadania się”, ujawnienia trudnych emocji jest bardzo istotnym aspektem kontaktu w ramach poradnictwa lub interwencji. W przypadku telefonów zaufania dodatkowym, korzystnym aspektem jest możliwość pozostania anonimowym. Zarówno punkty poradnictwa, jak i telefony zaufania pełnią także rolę informacyjną, dostarczając - 31 - zainteresowanym wskazówek, co do sposobów pokonania trudności, informacji o miejscach, gdzie można uzyskać pomoc, o procedurach, jakie trzeba podjąć. W ramach tego zadania należałoby również zwrócić uwagę na grupy społeczne i/lub zawodowe, które z racji warunków, w jakich funkcjonują, sytuacji z jakimi się zmierzają, z założenia narażone są bardziej na możliwość doświadczenia kryzysu psychicznego. W celu dostarczenia tym osobom jak najbardziej efektywnej pomocy powinny powstać programy psychoprofilaktyczne skierowane np. do obecnych (a także byłych) pracowników służb mundurowych czy ratowniczych. Ponadto, istotne jest także opracowanie planów działania na wypadek nagłych, dużych kryzysów (katastrofy), tak by plany te obejmowały interwencje oparte na danych naukowych (np. procedury z zakresu terapii behawioralno-poznawczej jako metodę wczesnego zapobiegania zespołowi stresu pourazowego). Zadanie 4.2. Prowadzenie działań (np. kampanie informacyjne, publikacja przewodników) informujących o dostępnej w województwie pomocy dla ofiar przemocy, katastrof i klęsk żywiołowych Dostarczenie informacji na temat możliwej do uzyskania pomocy dla ofiar przemocy, katastrof i klęsk żywiołowych, a także innych osób doświadczających kryzysu psychicznego to podstawowy element sprawnie działającego systemu interwencji kryzysowej w województwie. W celu dotarcia do jak najszerszego grona potrzebujących osób i rozpowszechnienia informacji z niniejszego zakresu, powinny być prowadzone kampanie informacyjne, zamieszczane ogólnodostępnie, aktualizowane na bieżąco dane teleadresowe ośrodków udzielających pomocy na łamach np. portali internetowych oraz publikowane przystępne przewodniki, skierowane do różnych grup społecznych. - 32 - CEL SZCZEGÓŁOWY 1.2. REALIZACJA PROGRAMU INFORMACYJNO-EDUKACYJNEGO SPRZYJAJĄCEGO POSTAWOM ZROZUMIENIA I AKCEPTACJI WOBEC OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI Regionalny Program informacyjno-edukacyjny sprzyjający postawom zrozumienia i akceptacji oraz przeciwdziałający dyskryminacji wobec osób z zaburzeniami psychicznymi dla województwa łódzkiego powstał w oparciu o priorytety wypracowane przez Wojewódzki Zespół Koordynujący realizację Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Regionalny Program informacyjno-edukacyjny realizowany będzie w oparciu o 1 priorytet, w ramach którego zaproponowano 3 zadania. Priorytet programu: 1. Wszechstronna edukacja mieszkańców województwa Zdrowie psychiczne jest ściśle związane z satysfakcjonującym życiem osobistym, zawodowym i interpersonalnym, a jednym z aspektów utrzymania zdrowia psychicznego jest stworzenie odpowiednich warunków do zaspokojenia potrzeb człowieka i realizacji jego zadań życiowych właściwych dla fazy rozwojowej, w której się znajduje. Znaczny wpływ na utrzymanie i budowanie zdrowia psychicznego ma posiadana wiedza oraz świadomość ewentualnych przeszkód i zagrożeń, a także sposobów zdrowego radzenia sobie z nimi. Tym samym wszechstronna edukacja populacji na temat zdrowia psychicznego jest kluczowym elementem profilaktyki zaburzeń i promocji zdrowia. PRIORYTET 1. Wszechstronna edukacja mieszkańców województwa W celu obniżenia poziomu uprzedzeń i lęku społeczeństwa przed osobami z zaburzeniami psychicznymi konieczne jest podjęcie różnorodnych działań o charakterze informacyjno-edukacyjnym. Większość stereotypów wynika bowiem z niewiedzy i strachu przed nieznanym. Oprócz działań typowo informacyjnych, podejmowanych w różnej formie (m.in. pogadanki, spotkania z ekspertami, konferencje, ulotki, plakaty, audycje radiowe, informacje w portalach internetowych, broszury i informatory na temat dostępnych form opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi), niezwykle ważne są spotkania integrujące osoby zdrowe z chorymi. Okazją do zapoznania się z problemami, ale i np. twórczością osób psychicznie chorych, mogą być obchody szczególnych dni w roku takich - 33 - jak: Ogólnopolski Dzień Walki z Depresją, Dzień Walki z Schizofrenią, Dzień Zdrowia Psychicznego, Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom itp. Realizatorami działań z obszaru niniejszego priorytetu będą m.in. samorządy terytorialne, podmioty lecznicze, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, placówki oświatowe, Narodowy Fundusz Zdrowia i inne instytucje. Zadanie 1.1. Zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi Z problemami oraz zaburzeniami psychicznymi bardzo często związane jest naznaczenie, które pozbawia ludzi pewności siebie i przeszkadza im w pełni uczestniczyć w życiu społeczeństwa. W ramach zadań wynikających z tego obszaru należy podjąć różnorodne działania w celu edukacji mieszkańców województwa na temat problemów, z jakimi borykają się na co dzień osoby z zaburzeniami psychicznymi. W szczególności, pozarządowych, które powinno reprezentują się położyć grupy nacisk na zmarginalizowane wsparcie oraz organizacji umożliwiają im wzmacnianie więzi społecznych, łatwiejszy dostęp do istniejących w społeczności zasobów i lepsze radzenie sobie. Aby zaktywizować społeczności lokalne organizowane mogą być imprezy i spotkania integrujące osoby zdrowe z osobami chorymi. Będą się one odbywać m.in. w ramach obchodów ważnych dla zdrowia Dni (np. Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego 10 października, Ogólnopolski Dzień Walki z Depresją - 23 lutego, Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom - 10 września, Światowy Dzień Osób Chorych na Alzheimera 21 września). W ramach m.in. obchodów tych Dni mogą być planowane aukcje, wystawy (np. prac artystycznych osób chorych psychicznie), konkursy, konferencje. Zadanie 1.2. Edukacja mieszkańców województwa na temat identyfikowania wczesnych objawów powszechnych zaburzeń i problemów psychicznych u siebie i swoich bliskich Realizacja tego zadania przebiegać będzie za pośrednictwem akcji informacyjnych adresowanych do ogółu społeczeństwa poprzez środki masowego przekazu (m.in. audycje radiowe, prasę, informacje zamieszczane w portalach internetowych np. województwa łódzkiego). Celem działań ma być likwidacja stereotypów, mitów i błędnych wyobrażeń o chorobie psychicznej. - 34 - Ponadto, poprzez zaznajomienie społeczeństwa z najczęstszymi objawami powszechnych zaburzeń psychicznych należy spodziewać się zwiększonej i wcześniejszej wykrywalności tych chorób, co często będzie wiązało się z mniejszymi kosztami, tak ekonomicznymi, jak i społecznymi stwierdzanych zaburzeń. W szczególności, celem będzie zwiększenie świadomości społecznej na temat rozpowszechnienia, objawów, profilaktyki i wczesnej interwencji w przypadkach depresji i samobójstw, a także zapewnienie obiektywnego sposobu informowania opinii społecznej o przypadkach samobójstw i prób samobójczych. Zadanie 1.3. Edukacja mieszkańców województwa na temat możliwości uzyskiwania pomocy specjalistów i dostępnych form tej pomocy w województwie Z dwoma powyżej opisanymi zadaniami (Zadanie 1.1. i 1.2.) nierozerwalnie wiąże się obszar zapoznania mieszkańców województwa z wyczerpującymi informacjami na temat sposobów i możliwości uzyskania pomocy z zakresu opieki i leczenia psychiatrycznego. W ramach tego działania zasadne jest opracowanie oraz rozpowszechnienie publikacji pn.: „Przewodnik po opiece psychiatrycznej w województwie łódzkim”. Zawarte w nim dane mają za zadanie przybliżyć społeczeństwu dostępne formy pomocy np. zakres świadczeń realizowanych w ramach umów z Narodowym Funduszem Zdrowia, jaka jest różnica pomiędzy oddziałem dziennym a hostelem, co to jest leczenie substytucyjne itp., a także informacje o sieci ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, formach i zakresie tego wsparcia oraz sieci domów pomocy społecznej oraz zakresie i formach pomocy udzielanej tym osobom. - 35 - CEL GŁÓWNY 2 ZAPEWNIENIE OSOBOM Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI WIELOSTRONNEJ I POWSZECHNIE DOSTĘPNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ORAZ INNYCH FORM OPIEKI I POMOCY NIEZBĘDNYCH DO ŻYCIA W ŚRODOWISKU RODZINNYM Stworzenie integralnego systemu opieki i pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi jest kluczową kwestią w świetle celów Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Na przełomie ostatnich dziesięcioleci, system opieki psychiatrycznej w Polsce ulegał znacznym modyfikacjom. Zachodzące w nim zmiany prowadziły do rozwoju tzw. środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej. Głównym zadaniem takiego modelu jest stworzenie chorym możliwości funkcjonowania w społeczeństwie, m.in.: pracy i nauki. Planowanie systemu opieki środowiskowej wymaga współpracy wielu instytucji i resortów zdrowia, edukacji, pracy oraz pomocy społecznej. Tylko zintegrowane działania w tym obszarze pozwalają na stworzenie optymalnej opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi, która umożliwi im jak najpełniejsze funkcjonowanie w środowisku lokalnym. W ramach Celu głównego 2, Regionalny Program zakłada realizację i wdrażanie: Wojewódzkiego programu zwiększania dostępności i zmniejszania nierówności w dostępie do różnych form środowiskowej psychiatrycznej opieki zdrowotnej, Wojewódzkiego programu poszerzenia, zróżnicowania i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi w zakresie pomocy: bytowej, mieszkaniowej, stacjonarnej, samopomocy środowiskowej, Wojewódzkiego programu rozwoju zróżnicowanych form wspieranego zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej dostosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi oraz Planu stopniowego zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych w placówki wyspecjalizowane, zapewniające profilowane usługi zdrowotne. Jednakże z uwagi na fakt, iż proces przekształcania opieki psychiatrycznej z modelu zinstytucjonalizowanego w środowiskowy jest długotrwały, a także wymaga dysponowania niezbędnymi zasobami - w pierwszej kolejności należy zapewnić funkcjonowanie odpowiednich form opieki środowiskowej, a dopiero wtedy możliwe będzie dostosowywanie bazy lecznictwa stacjonarnego, ze zmniejszaniem liczby łóżek w dużych szpitalach psychiatrycznych, do zaleceń Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. - 36 - CEL SZCZEGÓŁOWY 2.1. REALIZACJA I WOJEWÓDZKIEGO ZMNIEJSZANIA PROGRAMU NIERÓWNOŚCI W ZWIĘKSZANIA DOSTĘPIE DO DOSTĘPNOŚCI RÓŻNYCH FORM ŚRODOWISKOWEJ PSYCHIATRYCZNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ Zgodnie ze światowymi trendami, wyrażonymi w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego (NPOZP), opieka psychiatryczna powinna odchodzić od modelu lecznictwa stacjonarnego, w którym dominuje pozycja dużego szpitala psychiatrycznego, w kierunku rozwoju powszechnie dostępnych i zróżnicowanych form opieki środowiskowej. W dokumencie postuluje się likwidację dużych szpitali na rzecz mniejszych, liczących do 300 łóżek. Najbardziej zalecane jest natomiast tworzenie oddziałów psychiatrycznych w szpitalach ogólnych. Podstawowym miejscem leczenia i opieki nad pacjentem powinny być placówki pozaszpitalne – poradnie, oddziały dzienne, zespoły opieki środowiskowej (domowej). Chorym przewlekle powinno się zapewnić chronione miejsca zamieszkania, pracy oraz dostęp do rehabilitacji. Środowiskowy model psychiatrii ma na celu zapewnienie leczenia i rehabilitacji osób z zaburzeniami psychicznymi w środowisku społecznym pacjenta, co daje lepsze efekty terapeutyczne, a także zapewnia reintegrację społeczną osoby chorej psychicznie w społeczności lokalnej. Dostępność, kompleksowość i ciągłość opieki psychiatrycznej zmniejsza częstość hospitalizacji oraz czas jej trwania. Natomiast rzadziej i krócej trwające leczenie szpitalne zapobiega zrywaniu kontaktu chorego z jego środowiskiem, co wpływa na skuteczność rehabilitacji. Światowa Organizacja Zdrowia wskazuje również na większą efektywność kosztową takiego rozwiązania. Zgodnie z NPOZP opieka psychiatryczna powinna stać się opieką środowiskową zorganizowaną w Centra Zdrowia Psychicznego (CZP) dające sieć oparcia, na które składają się opieka zdrowotna, wsparcie społeczne i wsparcie w zakresie pracy zawodowej. - 37 - PRIORYTET 1. Utworzenie w województwie łódzkim sieci Centrów Zdrowia Psychicznego zapewniającej równy dostęp do środowiskowej opieki psychiatrycznej mieszkańcom regionu oraz standaryzacja działania centrów Zadaniem Centrum jest przede wszystkim udzielanie wszechstronnej psychiatrycznej opieki zdrowotnej (w zakresie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji, orzecznictwa i konsultacji dla podstawowej opieki zdrowotnej). W skład Centrum wchodzić powinny: - zespół ambulatoryjny - świadczący porady lekarskie i psychologiczne, indywidualną i grupową pomoc terapeutyczną, czynności pielęgniarskie i interwencje socjalne, - zespół środowiskowy - realizujący wizyty domowe, terapię indywidualną i grupową, pracę rodzinną, treningi umiejętności, budowanie sieci oparcia społecznego, zajęcia i turnusy rehabilitacyjne, - zespół dzienny - zapewniający częściową hospitalizację, - zespół szpitalny - gwarantujący dostęp do opieki szpitalnej w niezbędnym zakresie, najlepiej w oddziale psychiatrycznym szpitala ogólnego. W proponowanym modelu, tam gdzie jest to możliwe oddziały psychiatryczne powinny stanowić integralną część CZP. Poza wyżej wymienionymi podstawowymi komórkami funkcjonalnymi, Centrum Zdrowia Psychicznego może organizować inne zespoły wyspecjalizowane w leczeniu wybranych grup chorych. Ponadto Centrum powinno ściśle współpracować z jednostkami pomocy społecznej, świadczącymi usługi w zakresie świadczeń opiekuńczych, pomocy materialnej i mieszkaniowej itp. W zakresie opieki nad dziećmi i młodzieżą proponuje się dwa różne modele: tworzenie równoległych i niezależnych centrów zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży lub ośrodków dziecięco-młodzieżowych funkcjonujących w ramach jednego Centrum Zdrowia Psychicznego. Standaryzacja działania Centrów powinna przebiegać pod kątem specjalizacji personelu (ujednolicenie zespołów), godzin funkcjonowania (czynne codziennie) oraz rozmieszczenia (pod kątem odległości od miejsca zamieszkania chorego). Powinno się tu przyjąć wskaźnik, że Centrum Zdrowia Psychicznego ma zapewnić opiekę co najmniej 1.500 osobom dorosłym na obszarze zamieszkałym przez co najmniej 50.000 mieszkańców. Zgodnie z wytycznymi zawartymi w załączniku nr 2 do rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, jedno Centrum Zdrowia Psychicznego dla dorosłych powinno przypadać na 50-200 tys. mieszkańców (tj. znajdować się w każdym powiecie, dużej gminie lub dzielnicy dużego miasta, stosownie do lokalnych potrzeb). CZP powinno ponadto spełniać wskaźniki dostępności proponowane - 38 - dla form organizacyjnych wchodzących w jego skład. Takie same wytyczne odnoszą się do Centrum Zdrowia Psychicznego dla dzieci i młodzieży. Zgodnie z powyższymi wytycznymi w województwie łódzkim powinno powstać minimum 12 Centrów Zdrowia Psychicznego dla dorosłych oraz 12 CZP dla dzieci i młodzieży (chyba, że będą one wchodziły w skład CZP dla dorosłych). Uzgadnianie umiejscowienia i obszaru działania sieci centrów psychicznego w województwie, z uwzględnieniem ich podległości organizacyjnej będzie miało miejsce do grudnia 2013 roku. Realizacja działań będzie w znacznym stopniu zależeć od poziomu finansowania świadczeń przez płatników. PRIORYTET 2. Poprawa dostępności oraz zmniejszenie nierówności w dostępie do poszczególnych form opieki psychiatrycznej w województwie łódzkim, poprzez dostosowanie posiadanych zasobów lecznictwa psychiatrycznego do zalecanych wskaźników Utworzenie w województwie łódzkim sieci Centrów Zdrowia Psychicznego jest zadaniem priorytetowym, wymaga ono jednak w pierwszej kolejności zapewnienia równej dostępności do form lecznictwa niezbędnych dla tworzenia CZP w tym: leczenia ambulatoryjnego, leczenia w zespołach środowiskowych, leczenia w oddziałach dziennych oraz leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych. Zalecany poziom dostępności do wyżej wymienionych form opieki został określony za pomocą wskaźników wykazanych w załączniku nr 2 do rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Przedstawione w Regionalnym Programie kierunki działań i priorytety powstały w oparciu o analizę zasobów przeprowadzoną z perspektywy regionu, przyjmując za punkt odniesienia obszar i populację całego województwa. Biorąc pod uwagę ten fakt, nie można wykluczyć, iż wskaźniki dostępności do świadczeń opieki psychiatrycznej obliczone dla powiatu będą inne niż dla całego regionu. Z tego powodu propozycje zmian organizacyjnych i działań z obszaru opieki psychiatrycznej, zgłaszane przez inne niż samorząd województwa, jednostki terytorialne, powinny być rozpatrywane indywidualnie, uwzględniwszy zapotrzebowanie na danym terenie. Poniższa analiza zasobów lecznictwa psychiatrycznego w regionie łódzkim w odniesieniu do zalecanych wskaźników została przeprowadzona w oparciu o liczbę mieszkańców województwa łódzkiego według stanu na dzień 31.12.2010 roku, równą 2.534.357 osób (dane wg GUS). - 39 - Zadanie 2.1. Dostosowanie bazy lecznictwa dla dorosłych z zaburzeniami psychicznymi Tabela 2. Zalecane wskaźniki dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej dla województwa łódzkiego - placówki dla dorosłych Placówki dla dorosłych z zaburzeniami psychicznymi wytyczne NPOZP Wyszczególnienie minimalny wskaźnik lub liczba placówek liczba Aktualna sytuacja dane WCZP w Łodzi stan na 31.12.2010 wskaźnik Uwagi liczba wskaźnik 53* 1,04 poradnia 1/50 tys. mieszkańców 51 1,00 czynnych 5 i więcej dni w tygodniu kod 1700 oddziały dzienne 3 miejsca/10 tys. mieszkańców 760 3,00 kod 2700 246 0,97 zespoły środowiskowe 1/50 tys. mieszkańców 50 1,00 - 5 - zespoły interwencji kryzysowych i pomocy doraźnej 1 w miastach > 200 tys. mieszkańców 1 1,00 ośrodki interwencji kryzysowej - 1 na powiat - - oddziały psychiatryczne szpitalne 4 łóżka/10 tys. mieszkańców 1 014 4,00 kod 4700, 4702, 4712 1267 ** 4,99 hostel 0,2 miejsca/10 tys. mieszkańców 51 0,20 kod 2720 22 0,09 oddziały opiekuńcze (ZPO, ZOL) 1-2 łóżka/10 tys. mieszkańców 253 1,00 kod 5172 57 0,23 * Łącznie 88 poradni zdrowia psychicznego. Dni pracy poradni: 1 dzień - 6 poradni 2 dni - 5 poradni 3 dni - 16 poradni 4 dni - 8 poradni 5-6 dni - 53 poradnie Poradnie Według danych WCZP w Łodzi, w 2010 roku na terenie województwa łódzkiego funkcjonowało 88 poradni zdrowia psychicznego dla dorosłych z zaburzeniami psychicznymi, w tym 53 udzielały świadczeń co najmniej 5 razy w tygodniu. Zgodnie z danymi ŁOW NFZ, na podstawie kontraktów na 2010 rok liczba świadczeniodawców udzielających świadczeń z zakresu zdrowia psychicznego dla dorosłych wynosiła 74. Przyjmując zalecany w NPOZP wskaźnik - 1 poradnia na 50 tys. mieszkańców, liczba poradni w regionie jest wystarczająca. Największe zagęszczenie poradni stwierdza się na terenie aglomeracji łódzkiej, szczególnie w Łodzi. - 40 - Poradnie zdrowia psychicznego dla dorosłych na terenie województwa łódzkiego w 2010 roku 5 8 Łączna liczba poradni: 88 (75 kontrakt z NFZ) 53 czynne codziennie 35 czynnych < niż 5 razy/tydz. Rys. 4. 21 Dane WCZP w Łodzi (wg stanu na 31.12.2010 r.) Poradnie zdrowia psychicznego dla dorosłych na terenie województwa łódzkiego w 2010 r. Oddziały psychiatryczne szpitalne Wskaźnik łóżek psychiatrycznych powinien wynosić 4 na 10 tys. mieszkańców, co daje liczbę 1.014 łóżek w województwie łódzkim. Tymczasem wskaźnik dla regionu łódzkiego wynosi 4,99, co w liczbach bezwzględnych daje 1.267 łóżek (dane WCZP w Łodzi stan na 31.12.2010 r.). Pomimo wystarczającej liczby miejsc w szpitalach psychiatrycznych dla dorosłych zauważyć można ich nierównomierne rozmieszczenie, które powoduje, że mieszkańcy północnych oraz południowo-zachodnich powiatów nie mają bliskiego dostępu do psychiatrycznego lecznictwa szpitalnego na terenie województwa łódzkiego. Zalecanym byłoby zatem tworzenie oddziałów psychiatrycznych na bazie szpitali ogólnych, szczególnie na terenach, gdzie dostęp do lecznictwa psychiatrycznego jest najbardziej ograniczony. - 41 - Psychiatryczna opieka dla dorosłych (liczba łóżek kod 4700, 4702, 4712) psychiatryczne dla dorosłych rehabilitacji psychiatrycznej 110 psychogeriatryczne 55 502 237 38 90 15 40 12 190 Dane WCZP w Łodzi (wg stanu na 31.12.2010 r.) Rys. 5. Psychiatryczna opieka dla dorosłych na terenie województwa łódzkiego (wybrane oddziały) w 2010 r. Oddziały dzienne Zalecany wskaźnik dla oddziałów dziennych dla osób z zaburzeniami psychicznymi wynosi 3 miejsca na 10 tys. mieszkańców, co oznacza, że w województwie powinno być 760 miejsc tego typu. Według danych WCZP w Łodzi, na koniec 2010 r. w regionie było 246 miejsc w 10 oddziałach dziennych, tj. o 514 za mało. Ponadto planuje się uruchomienie dziennego oddziału psychiatrycznego w Samodzielnym Szpitalu Wojewódzkim im. M. Kopernika w Piotrkowie Trybunalskim (w dniu 24 maja 2011 roku Sejmik Województwa Łódzkiego podjął uchwałę w sprawie utworzenia oddziału). Zespoły środowiskowe Zgodnie z zalecanym wskaźnikiem 1/50 tys. mieszkańców, w regionie łódzkim powinno funkcjonować 50 zespołów leczenia środowiskowego (domowego). Tymczasem w 2010 roku, zgodnie z danymi WCZP w Łodzi, funkcjonowało 5 zespołów środowiskowych, z czego 4 w Łodzi i 1 w powiecie sieradzkim (wszystkie były zakontraktowane przez NFZ). - 42 - Psychiatryczna opieka dla dorosłych (liczba miejsc/łóżek kod 2700, 2720, 5172 ) oddział psychiatryczny dzienny hostel dla dorosłych z zaburzeniami psychicznymi zol dla osób z zaburzeniami psychicznymi 22 22 170 35 20 20 36 Dane WCZP w Łodzi (wg stanu na 31.12.2010 r.) Rys. 6. Psychiatryczna opieka dla dorosłych na terenie województwa łódzkiego (wybrane oddziały) w 2010 r. Zespoły interwencji kryzysowych i pomocy doraźnej NPOZP zakłada funkcjonowanie po 1 zespole interwencji kryzysowych i pomocy doraźnej w miastach powyżej 200 tys. mieszkańców, co oznacza, że taki zespół powinien powstać w Łodzi. Obecnie w regionie mamy 13 ośrodków interwencji kryzysowej funkcjonujących na terenie 12 powiatów (2 ośrodki znajdują się w Piotrkowie Trybunalskim), kolejny ośrodek ma powstać w najbliższym czasie w Łodzi. Zakłady opiekuńczo-lecznicze i zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze Zalecany wskaźnik dla oddziałów opiekuńczych (ZOL, ZPO) wynosi 1-2 łóżka na 10 tys. mieszkańców, z czego wynika, że w Łódzkiem powinny być 253 łóżka tego rodzaju. Zgodnie z danymi WCZP w Łodzi na koniec 2010 roku świadczenia opiekuńczolecznicze były realizowane przez 2 placówki – w Warcie i Jedliczach, które dysponowały 57 łóżkami, co daje wskaźnik 0,23. Tym samym odsetek łóżek opiekuńczych powinien wzrosnąć w województwie o 77,5%. - 43 - Hostele W województwie łódzkim w 2010 roku funkcjonowały 2 hostele zakontraktowane przez NFZ, przy czym tylko jeden dla dorosłych (w Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym Towarzystwa Przyjaciół Niepełnosprawnych w Jedliczach), dysponujący 22 miejscami – według danych WCZP w Łodzi. Zgodnie z zalecanym wskaźnikiem 0,2 miejsca/10 tys. mieszkańców w województwie powinno być 51 miejsc tego typu. Na podstawie analizy zasobów województwa łódzkiego oraz zalecanych wskaźników dostępności wskazane jest podjęcie, w ramach Zadania 2.1., następujących działań: 1. Zwiększenie liczby miejsc w oddziałach dziennych dla osób dorosłych z zaburzeniami psychicznymi. 2. Znaczne zwiększenie liczby zespołów środowiskowych. 3. Tworzenie oddziałów psychiatrycznych na bazie szpitali ogólnych, w szczególności na terenach, gdzie dostęp do lecznictwa psychiatrycznego jest najbardziej ograniczony (północna oraz południowo-zachodnia część województwa). 4. Znaczne zwiększenie liczby miejsc w zakładach opiekuńczo-leczniczych/pielęgnacyjno opiekuńczych. 5. Podwojenie liczby miejsc w hostelach. - 44 - Zadanie 2.2. Dostosowanie bazy lecznictwa dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi Tabela 3. Zalecane wskaźniki dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej dla województwa łódzkiego - placówki dla dzieci i młodzieży Placówki dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi wytyczne NPOZP Wyszczególnienie Aktualna sytuacja minimalny wskaźnik lub liczba placówek liczba poradnia 1/150 tys. mieszkańców 17 1,00 oddziały dzienne 1 miejsce/10 tys. mieszkańców 253 zespoły środowiskowe 1/50 tys. mieszkańców oddziały szpitalne wskaźnik dane WCZP w Łodzi stan na 31.12.2010 r. Uwagi liczba wskaźnik czynna codziennie kod 1701, 1707 10 * 0,59 1,00 kod 2701 78 0,31 51 1,00 1-3 wizyt tygodniowo 5 0,10 0,4 łóżka/10 tys. mieszkańców 101 0,40 równomiernie kod 4701 95 0,38 hostel 1 hostel (20 miejsc)/ województwo 20 - kod 2721 14 - poradnia pomocy rodzinie 1 poradnia/województwo 0 0,00 - 0 0 * Ogółem poradni - 12. Dni pracy poradni: 3 dni - 1 poradnia 4 dni - 1 poradnia 5-6 dni - 10 poradni Poradnie dla dzieci i młodzieży Zgodnie z zaleceniami NPOZP minimalna liczba poradni zdrowia psychicznego dla dzieci, czynnych co najmniej 5 razy w tygodniu powinna wynosić 1 na powiat lub kilka powiatów (150 tys. mieszkańców), co wymagałoby funkcjonowania w województwie łódzkim 17 poradni dla dzieci. Według danych WCZP w Łodzi (stan na koniec 2010 roku) w regionie było 12 poradni, z czego 10 czynnych co najmniej 5 razy w tygodniu. Liczba podmiotów udzielających świadczeń zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży na podstawie kontraktów na 2010 rok wynosiła 7 (dane ŁOW NFZ). Oznacza to, że zasoby w ambulatoryjnej opiece psychiatrycznej dla dzieci są niewystarczające. Planowane jest uruchomienie poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży w Samodzielnym Szpitalu Wojewódzkim im. M. Kopernika w Piotrkowie Trybunalskim (w dniu 24 maja 2011 roku Sejmik Województwa Łódzkiego podjął uchwałę w sprawie utworzenia poradni). - 45 - Poradnie zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży na terenie województwa łódzkiego w 2010 roku Łączna liczba poradni: 12 (7 kontrakt z NFZ) 10 czynnych codziennie 2 czynne < niż 5 razy/tydz. Rys. 7. Dane WCZP w Łodzi (wg stanu na 31.12.2010 r.) Poradnie zdrowia psychiczne dla dzieci i młodzieży w województwie łódzkim w 2010 r. Oddziały psychiatryczne dla dzieci i młodzieży Według zaleceń 0,4 łóżka na 10 tys. mieszkańców, w województwie łódzkim powinno funkcjonować minimum 101 łóżek psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży. Obecnie jest 95 łóżek, co daje wskaźnik 0,38 (według danych WCZP w Łodzi, stan na 31.12.2010 r.), a więc nieznacznie mniej niż rekomenduje NPOZP. Zgodnie z danymi ŁOW NFZ liczba zakontraktowanych na 2011 rok łóżek wynosi 75. Należy zaznaczyć, iż od kwietnia 2011 roku zmniejszyła się o 6 liczba łóżek w Centralnym Szpitalu Klinicznym UM w Łodzi. Łóżka psychiatryczne dla dzieci zlokalizowane są tylko w dwóch miejscach w regionie, tj. w Łodzi i w Warcie, zatem nie jest spełniony warunek równomiernego rozłożenia łóżek tego typu na terenie województwa. Oddziały dzienne Według danych WCZP w Łodzi, na koniec 2010 roku, liczba łóżek w dziennych oddziałach psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży w województwie łódzkim wynosiła 78. Były one zlokalizowane w 2 placówkach (3 lokalizacjach) na terenie Łodzi. Zgodnie z danymi ŁOW NFZ liczba zakontraktowanych na 2011 rok miejsc w oddziałach dziennych wynosi 55. Tymczasem, zgodnie z zalecanym wskaźnikiem - 1 łóżko na 10 tys. ludności, - 46 - minimalna liczba łóżek tego typu w województwie powinna wynosić 253, tj. przynajmniej 3 razy więcej. Zespoły środowiskowe Zgodnie z minimalną zalecaną liczbą - 1 zespół środowiskowy na 50 tys. mieszkańców wykonujący 1-3 wizyty tygodniowo, w województwie łódzkim powinno być 50 zespołów świadczących opiekę na rzecz dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi. Obecnie w Łódzkiem jest 5 zespołów opieki środowiskowej (domowej) - wskaźnik 0,10, które świadczą usługi zarówno na rzecz osób dorosłych jak i dzieci i młodzieży. Hostele W województwie łódzkim w 2010 roku funkcjonował 1 hostel dla młodzieży z zaburzeniami psychicznymi, w Centralnym Szpitalu Klinicznym UM w Łodzi, który dysponował 14 miejscami. Zgodnie z zaleceniami NPOZP w województwie powinien być przynajmniej jeden hostel dla dzieci i młodzieży, posiadający 20 miejsc. Należałoby zatem dążyć do zwiększenia liczby miejsc w istniejącym hostelu bądź utworzyć kolejny. Psychiatryczna opieka dla dzieci i młodzieży (liczba łóżek/miejsc kod 4701, 2701, 2721) oddział psychiatryczny dla dzieci i młodzieży psychiatryczny dzienny dla dzieci i młodzieży 78 hostel dla dzieci i młodzieży 34 14 61 Dane WCZP w Łodzi (wg stanu na 31.12.2010 r.) Rys. 8. Psychiatryczna opieka dla dzieci i młodzieży w województwie łódzkim (wybrane oddziały) w 2010 r. - 47 - Poradnia pomocy rodzinie Zakładany cel to przynajmniej jedna poradnia pomocy rodzinie na województwo. Obecnie w województwie łódzkim nie funkcjonuje żadna komórka organizacyjna tego typu. Nie ma jednocześnie wytycznych odnośnie zasad funkcjonowania oraz zadań, które powinna realizować taka placówka. Brak jest również podstawy do jej kontraktowania przez NFZ. Na podstawie analizy zasobów województwa łódzkiego oraz zalecanych wskaźników dostępności wskazane jest podjęcie, w ramach Zadania 2.2., następujących działań: 1. Znaczne zwiększenie liczby poradni zdrowia psychicznego dla dzieci oraz zapewnienie do nich równego dostępu dla mieszkańców całego województwa łódzkiego. 2. Znaczne zwiększenie liczby miejsc w psychiatrycznych oddziałach dziennych dla dzieci i młodzieży. 3. Znaczne zwiększenie liczby zespołów środowiskowych. 4. Znaczne zwiększenie liczby łóżek psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży i zapewnienie ich równomiernego rozłożenia na terenie województwa. 5. Zwiększenie liczby miejsc w hostelu dla młodzieży z zaburzeniami psychicznymi bądź utworzenie kolejnego hostelu. 6. Utworzenie poradni pomocy rodzinie pod warunkiem zapewnienia kontraktowania udzielanych tam świadczeń. - 48 - Zadanie 2.3. Dostosowanie bazy lecznictwa dla uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych Tabela 4. Zalecane wskaźniki dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej dla województwa łódzkiego - placówki dla uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych Placówki dla uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych wytyczne NPOZP Wyszczególnienie minimalny wskaźnik lub liczba placówek liczba Aktualna sytuacja dane WCZP w Łodzi stan 31.12.2010 r. wskaźnik Uwagi liczba wskaźnik 26 * - przychodnia/poradnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia co najmniej 1 przychodnia/1 powiat 24 - z uwzględnieniem wskaźnika epidemiologicznego, czynna codziennie kod 1740, 1744 dzienny oddział terapii uzależnienia od alkoholu 1 oddział (20 miejsc) w każdym większym mieście (powyżej 50 tys. mieszkańców) 120 6,00 kod 2712 50 2,5 oddziały/pododdziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych 0,2-0,3 łóżka/ 10 tys. mieszkańców 76 0,30 kod 4742 118 0,46 oddziały/ośrodki terapii uzależnienia od alkoholu 1,2 łóżka/ 10 tys. mieszkańców 304 1,20 kod 4740 i 4744 204 0,81 hostele 1 hostel (20 miejsc)/ województwo 1 - - 0 0,00 *Łącznie 31 poradni. Dni pracy poradni: 3 dni- 1 poradnia 4 dni - 4 poradnie 5-6 dni - 26 poradni Przychodnia/Poradnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia Według danych WCZP w Łodzi, na koniec 2010 roku w województwie łódzkim funkcjonowało 31 poradni odwykowych, z czego 26 pracowało co najmniej 5 dni w tygodniu. W każdym powiecie występowała przynajmniej 1 poradnia tego rodzaju, co jest zgodne z założeniami Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Dzienny oddział terapii uzależnienia od alkoholu Zgodnie z zaleceniami powinno się utworzyć 1 oddział z 20 miejscami w każdym większym mieście (powyżej 50 tys. mieszkańców). Tymczasem na terenie województwa łódzkiego działalność tego typu realizują 3 placówki – 2 w Łodzi i 1 w Zgierzu. Ogólna liczba miejsc w oddziałach dziennych terapii uzależnienia od alkoholu w województwie wynosi 50 (dane WCZP w Łodzi według stanu na 31.12.2010 r.). Dla spełnienia wytycznych zawartych w NPOZP powinno się jeszcze utworzyć 4 oddziały w Pabianicach, Piotrkowie Trybunalskim, Tomaszowie Mazowieckim oraz Bełchatowie. - 49 - Poradnie odwykowe na terenie województwa łódzkiego w 2010 roku 3 4 3 l. poradni odwykowych: 31 26 czynnych codziennie 5 czynnych < niż 5 razy/tydz Rys. 9. dane WCZP w Łodzi (wg stanu na 31.12.2010 r.) Poradnie odwykowe w województwie łódzkim w 2010 r. Oddziały/pododdziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych Zalecany wskaźnik dla oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych wynosi 0,2-0,3 łóżka na 10 tys. mieszkańców, co w liczbach bezwzględnych stanowi 76 łóżek. Na podstawie danych WCZP w Łodzi na koniec 2010 roku można stwierdzić, że wskaźnik łóżek o tym profilu dla województwa jest wyższy od zalecanego i wynosi 0,46 (118 łóżek). Świadczenia tego rodzaju udzielane są w Łodzi (2 placówki), Bełchatowie, Szczercowie, Warcie i Zgierzu. Oddziały/ośrodki terapii uzależnienia od alkoholu Minimalny docelowy wskaźnik dla oddziałów/ośrodków tego typu wynosi 1,2 łóżka na 10 tys. mieszkańców, co oznacza, że w województwie powinny być 304 łóżka o tym profilu. Tymczasem liczba łóżek w regionie jest mniejsza od zalecanej wartości (wskaźnik 0,81) i wynosi 204 (dane WCZP w Łodzi według stanu na 31.12.2010 r.). - 50 - Opieka psychiatryczna dla osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych (kod oddziału 4740, 4744, 4742, 2712) oddział terapii uzależnienia od alkoholu 17 38 20 25 47 30 oddział leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych dzienny terapii uzależnień od alkoholu 50 47 15 18 3 26 36 Dane WCZP w Łodzi (wg stanu na 31.12.2010 r.) Rys. 10. Opieka psychiatryczna dla osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych w województwie łódzkim (wybrane oddziały) w 2010 r. Hostele Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego zakłada utworzenie przynajmniej 1 hostelu w województwie z 20 miejscami dla osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych. Tymczasem w regionie łódzkim brak jest placówek o tym profilu. Należałoby zatem utworzyć przynajmniej jeden hostel z 20 miejscami dla osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych. Na podstawie analizy zasobów oraz zalecanych wskaźników dostępności wskazane jest podjęcie, w ramach Zadania 2.3., następujących działań: 1. Utworzenie dziennych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu w miastach powyżej 50 tys. mieszkańców. 2. Utworzenie przynajmniej jednego hostelu z 20 miejscami dla osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych. 3. Zwiększenie liczby łóżek w oddziałach/ośrodkach terapii uzależnienia od alkoholu. - 51 - Zadanie 2.4. Dostosowanie bazy lecznictwa dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Tabela 5. Zalecane wskaźniki dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej dla województwa łódzkiego - placówki dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Placówki dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych wytyczne NPOZP Wyszczególnienie minimalny wskaźnik lub liczba placówek przychodnia/poradnia terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych co najmniej 3 przychodnie w województwie oddziały dzienne dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Aktualna sytuacja dane WCZP w Łodzi - stan na 31.12.2010 r. liczba wskaźnik wskaźnik Uwagi 3 - z uwzględnieniem wskaźnika epidemiologicznego, czynna codziennie kod 1746, 1747 3* - co najmniej 1 oddział (20 miejsc)/ woj. 20 - - 0 - oddziały/łóżka detoksykacyjne 0,1 łóżka/10 tys. mieszkańców 25 0,10 kod 4748 16 0,06 oddziały/ośrodki terapeutyczne i rehabilitacyjne dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych 0,7 łóżka/ 10 tys. mieszkańców 177 0,70 kod 4751 i 4750, 4746 188 0,74 hostele dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych 0,2 miejsca/ 10 tys. mieszkańców 51 0,20 kod 2726 95 0,37 program leczenia substytucyjnego w każdym mieście, w którym jest co najmniej 30 użytkowników opiatów, kwalifikujących się do leczenia substytucyjnego - - - 1 - liczba * Łącznie 6 poradni (bez Punktu Substytucyjnego Leczenia Metadonem) Dni pracy poradni: 3 dni - 1 poradnia 4 dni - 2 poradnie 5-6 dni - 3 poradnie Przychodnia/Poradnia terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych Zgodnie z danymi WCZP w Łodzi (stan na 31.12.2010 roku), w województwie łódzkim było 6 poradni dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych (bez Punktu Substytucyjnego Leczenia Metadonem), z czego 3 zapewniały dostępność do świadczeń 5 razy w tygodniu. Według danych ŁOW NFZ, liczba zakontraktowanych w 2010 roku poradni, w których udzielane były świadczenia terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych innych niż alkohol wynosiła 5. Liczba poradni jest zgodna z zaleceniami NPOZP, jednakże wszystkie placówki znajdują się na terenie Łodzi. - 52 - Poradnie dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych na terenie województwa łódzkiego w 2010 roku 6 dane WCZP w Łodzi (wg stanu na 31.12.2010 r.) l. poradni dla uzależnionych od sub. psychoakt.: 6 punkt leczenia substytucyjnego: 1 Rys. 11. Poradnie dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w województwie łódzkim w 2010 r. Oddziały dzienne dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Według zaleceń w województwie powinien funkcjonować co najmniej 1 oddział dzienny dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych, zapewniający 20 miejsc. Obecnie region łódzki nie dysponuje tego typu placówkami. Oddziały/łóżka detoksykacyjne Zalecany wskaźnik łóżek detoksykacyjnych dla uzależnionych od środków psychoaktywnych wynosi przynajmniej 0,1 łóżka na 10 tys. mieszkańców, co w liczbach bezwzględnych stanowi 25 łóżek w województwie. Według danych WCZP w Łodzi na koniec 2010 roku, w województwie łódzkim funkcjonowało 16 łóżek leczenia zespołów abstynencyjnych po substancjach psychoaktywnych, wszystkie w Specjalistycznym Psychiatrycznym Zespole Opieki Zdrowotnej w Łodzi. Należałoby zatem utworzyć dodatkowych 9 łóżek. Oddziały/ośrodki terapeutyczne i rehabilitacyjne dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Według danych WCZP w Łodzi (stan na 31.12.2010 r.) w województwie łódzkim jest 1 oddział (16-łóżkowy) terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych w Psychiatrycznym - 53 - Zespole Opieki Zdrowotnej w Łodzi. Ponadto funkcjonują 172 łóżka o profilu rehabilitacyjnym dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych w Ośrodkach Rehabilitacyjno- Readaptacyjnych (MONAR – Tuszyńska w Łodzi, Filia Tuszyńskiej w Ozorkowie, MONAR Sokolniki, MONAR Kębliny, MONAR Fundacji ARKA w Małkowie). Ogółem, liczba łóżek terapeutycznych i rehabilitacyjnych dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych w województwie łódzkim wynosi 188 (wskaźnik 0,74) i nieznacznie przewyższa zalecaną liczbę 177 (wskaźnik 0,70). Opieka psychiatryczna dla osób uzależnionych od środków psychoaktywnych (kod oddziału 4748, 4746, 4750, 4751, 2726) oddział detoksykacyjny 30 35 50 15 16 28 80 odział/ośrodek terapeutyczny i rehabilitacyjny 45 hostel Dane WCZP w Łodzi (wg stanu na 31.12.2010 r.) Rys. 12. Opieka psychiatryczna dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w województwie łódzkim (wybrane oddziały) w 2010 r. Hostele dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Zalecany wskaźnik dla hosteli dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych wynosi 0,2 miejsc na 10 tys. ludności, co daje 51 miejsc w województwie łódzkim. Według danych WCZP w Łodzi, na koniec 2010 roku były 3 placówki tego typu, w tym 2 prowadzone przez NZOZ Ośrodek Rehabilitacyjno-Readaptacyjny ARKA (w Łodzi i Zgierzu) oraz NZOZ Ośrodka Rehabilitacyjno-Readaptacyjnego (umiejscowiony w Łodzi). Dysponowały one łącznie 95 miejscami. - 54 - w Kęblinach Program leczenia substytucyjnego NPOZP zakłada wdrożenie programu leczenia substytucyjnego w każdym mieście, w którym jest co najmniej 30 użytkowników opiatów, kwalifikujących się do leczenia substytucyjnego. Obecnie w województwie łódzkim leczenie metadonem prowadzone jest w jednej placówce – Specjalistycznym Psychiatrycznym Zespole Opieki Zdrowotnej w Łodzi. Na podstawie analizy zasobów województwa łódzkiego oraz zalecanych wskaźników dostępności wskazane jest podjęcie, w ramach Zadania 2.4., następujących działań: 1. Utworzenie w województwie przynajmniej jednego oddziału dziennego dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych. 2. Nieznaczne zwiększenie w województwie liczby łóżek detoksykacyjnych dla osób uzależnionych od środków psychoaktywnych. - 55 - CEL SZCZEGÓŁOWY 2.2. REALIZACJA I WOJEWÓDZKIEGO UNOWOCZEŚNIANIA PROGRAMU POMOCY I POSZERZENIA, OPARCIA ZRÓŻNICOWANIA SPOŁECZNEGO DLA OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI W ZAKRESIE POMOCY: BYTOWEJ, MIESZKANIOWEJ, STACJONARNEJ, SAMOPOMOCY ŚRODOWISKOWEJ Osoby z zaburzeniami psychicznymi należą do grupy szczególnie zagrożonej ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Ze względu na schorzenia czy ograniczone zdolności intelektualne mają trudności w samodzielnym funkcjonowaniu, w szczególności na rynku pracy. Brak dochodów, wykształcenia i wykluczenie, wynikające m.in. z niepełnowartościowego funkcjonowania w społeczeństwie należą do głównych czynników ryzyka w przypadku zaburzeń psychicznych. Jednocześnie, z problemami ze zdrowiem psychicznym często związane jest naznaczenie, które pozbawia ludzi możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Stygmatyzacja to jedna z wielu przeszkód, jakie trzeba pokonać, jeżeli chce się rozwijać sieć pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Kluczową rolę w kreowaniu lokalnej polityki społecznej odgrywają jednostki samorządu terytorialnego, które pełnią funkcję organizatora różnorodnych usług, zgodnie z istniejącymi potrzebami środowiska. Na terenie województwa funkcjonują różnego rodzaju jednostki organizacyjne pomocy społecznej. Zgodnie z art. 6 pkt 5 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej są: regionalny ośrodek polityki społecznej, powiatowe centrum pomocy rodzinie, ośrodek pomocy społecznej, dom pomocy społecznej, placówka specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego, placówka opiekuńczo-wychowawcza, ośrodek adopcyjno-opiekuńczy, ośrodek wsparcia i ośrodek interwencji kryzysowej lub inne podmioty, które zostały utworzone przez gminę, na podstawie art. 111 tej ustawy, do realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej. Należy podkreślić fakt, iż do realizacji wszystkich określonych poniżej zadań konieczna jest partnerska współpraca na poziomie regionalnym i lokalnym, z udziałem wielu podmiotów publicznych, organizacji pozarządowych oraz profesjonalistów reprezentujących różne sektory. Aktywne współdziałanie spowoduje rozpowszechnienie w różnych sektorach informacji o korzyściach zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych, które można uzyskać dzięki skutecznym działaniom na rzecz integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi. - 56 - PRIORYTET 1. Rozwój środowiskowych form wsparcia dziennego dla osób z zaburzeniami psychicznymi Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego kategoria „osoby z zaburzeniami psychicznymi” obejmuje osoby psychicznie chore, upośledzone umysłowo (niepełnosprawne intelektualnie) oraz wykazujące inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych. Jest to więc szeroka grupa osób, które, ze względu na szczególny w odbiorze społecznym charakter deficytów, doświadczają wykluczenia społecznego lub są takim wykluczeniem zagrożone. Poza oddziaływaniami stricte medycznymi ta grupa osób wymaga szerokiego zakresu wsparcia w obszarze integracji społecznej. Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi możliwości zaangażowania się w życie społeczne oraz inicjowanie ich samorozwoju wraz z działaniami na rzecz pozytywnego ich postrzegania przez lokalne społeczności są niezbędnymi elementami procesu rehabilitacji tych osób. Realizując niniejszy priorytet należy więc zwrócić uwagę na niewątpliwie większe korzyści, jakie przynosi osobom z zaburzeniami psychicznymi uczestniczenie w różnych formach wsparcia typu dziennego, niż opieka nad nimi w trybie stacjonarnym. Zadanie 1.1. Zwiększenie liczby miejsc i rozwinięcie oferty programowej w ośrodkach wsparcia typu dziennego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, czyli w środowiskowych domach samopomocy i klubach samopomocy Ośrodki wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w tym środowiskowe domy samopomocy, bazę wzbogacają instytucjonalnego wsparcia dziennego dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Stanowią skuteczną formę przeciwdziałania umieszczaniu osób z zaburzeniami psychicznymi w domach pomocy społecznej czy placówkach zapewniających całodobową opiekę, wyzwalając wśród podopiecznych poczucie bycia potrzebnym i wartościowym. Nie bez znaczenia jest fakt, że poprzez swoją działalność środowiskowe domy samopomocy odciążają również rodziny uczestników zapewniając dzienną opiekę dotkniętym zaburzeniami psychicznymi członkom tych rodzin, a także merytoryczne wsparcie i pomoc w sprawowaniu opieki nad tymi osobami w ich środowisku rodzinnym. W wydatny sposób wpływa to na przeciwdziałanie procesowi izolacji i marginalizacji osób z zaburzeniami psychicznymi. - 57 - Środowiskowe domy samopomocy, to jednostki organizacyjne pomocy społecznej gmin i powiatów, finansowane z budżetu państwa, zapewniające zindywidualizowane formy wsparcia. Domy te prowadzone są także w ramach zadań zleconych organizacjom pozarządowym. Zespół wspierająco – aktywizujący środowiskowego domu samopomocy opracowuje i realizuje indywidualny plan postępowania wspierająco – aktywizującego dostosowany do potrzeb i możliwości psychofizycznych każdego uczestnika, w postaci np. treningu umiejętności życia codziennego (w tym np. kulinarnego), umiejętności społecznych i interpersonalnych, terapii zajęciowej, poradnictwa psychologicznego i socjalnego, a także psychoedukacji. Środowiskowe domy samopomocy umożliwiają uczestnikom spożywanie jednego gorącego posiłku, a w niektórych przypadkach także dojazd. Jednostki te mogą również prowadzić miejsca całodobowe okresowego pobytu jako formę wsparcia uczestników w trudnych sytuacjach życiowych lub dla potrzeb treningu samodzielności życiowej. Warto zauważyć, iż liczba osób korzystających ze świadczeń środowiskowych domów samopomocy w regionie łódzkim z roku na rok jest wyższa. Corocznie jednostki samorządu terytorialnego zgłaszają nowe potrzeby w tym zakresie. Obecnie na terenie województwa łódzkiego funkcjonuje 41 środowiskowych domów samopomocy z 1.439 miejscami. Planuje się, że do końca 2011 r. liczba miejsc wzrośnie do 1.492, w miarę możliwości budżetowych. Sądząc po poziomie wykorzystania istniejących miejsc, ich liczba zaspokaja niezbędne potrzeby na terenie działania poszczególnych jednostek, w niektórych rejonach nawet je przekraczając. Słabym punktem sieci środowiskowych domów samopomocy na terenie województwa jest ich nierównomierne rozmieszczenie, które nie zapewnia wystarczającego dostępu na terenie województwa do tej formy pomocy wszystkim osobom potrzebującym. Biorąc pod uwagę zgłaszane przez jednostki samorządu terytorialnego inicjatywy w tym zakresie, możliwości finansowe budżetu państwa i realne potrzeby społeczne wynikające z liczby osób posiadających orzeczenia o stopniu niepełnosprawności z powodu zaburzeń psychicznych, liczby osób będących pacjentami poradni zdrowia psychicznego oraz rozpoznanie dokonywane w toku pracy socjalnej prowadzonej przez ośrodki pomocy społecznej, do roku 2013 powinny powstać w naszym województwie 3 nowe środowiskowe domy samopomocy z ok. 150 miejscami, a do roku 2015 – kolejne 2. Należy założyć, że do końca 2015 roku liczba miejsc w środowiskowych domach samopomocy osiągnie wartość 1.700 - 1.800. Plany te będą musiały uwzględniać opracowywaną w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej docelową sieć tego typu jednostek, która ma powstać do 2025 roku. Zasadnym jest także wspieranie osób z zaburzeniami psychicznymi poprzez tworzenie, w dużych ośrodkach miejskich i na poziomie powiatów, klubów samopomocy, finansowanych z budżetu państwa, które stanowią nową formę, wprowadzoną w 2010 roku - 58 - nowelizacją ustawy o pomocy społecznej. Kluby samopomocy mają tworzyć osobom z zaburzeniami psychicznymi możliwości spotkania się, wymiany doświadczeń, uzyskania porady i innej pomocy w załatwieniu podstawowych spraw życiowych, dostępie do kultury, itp. Z inicjatywą utworzenia takiego klubu do tej pory wystąpiło tylko Miasto Łódź. Zadanie 1.2. Podejmowanie działań zmierzających do zaspokojenia rzeczywistych potrzeb w zakresie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi w miejscu zamieszkania Formą wsparcia osób z zaburzeniami psychicznymi, które wymagają pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym są specjalistyczne usługi opiekuńcze. Usługi te świadczone są w miejscu zamieszkania podopiecznego przez wykwalifikowany personel i finansowane z budżetu państwa. Zakres tych usług jest bardzo szeroki, od typowych usług opiekuńczych czy bytowych, po działania psychoedukacyjne. Działania terapeutyczne w środowisku mają doprowadzić do zminimalizowania skutków niepełnosprawności w sferze zdrowia psychicznego, poprawy jakości życia i nabycia umiejętności funkcjonowania w środowisku rodzinno - społecznym. Usługi takie przyznawane są przez gminę właściwą dla miejsca zamieszkania osoby wymagającej wsparcia. Gmina określa zakres i formę usług. Usługi te są nieodpłatne dla osób funkcjonujących w trudnych warunkach materialnych i życiowych lub świadczone za częściową lub całkowitą odpłatnością, w zależności od sytuacji i dochodów świadczeniobiorcy. Analizując szacunkowe dane o przewidywanej liczbie osób wymagających opieki specjalistycznej na terenie województwa łódzkiego w kolejnych latach zauważalna jest tendencja wzrostowa. Dane o liczbie osób objętych tego rodzaju świadczeniami wskazują na ciągle jeszcze zbyt małe, w stosunku do prognozowanych potrzeb, wykorzystanie tej możliwości udzielania pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi, co uzasadnia konieczność podjęcia działań na rzecz pełniejszego zaspokojenia potrzeb w tym zakresie. W roku 2010 ze specjalistycznych usług opiekuńczych korzystało w województwie łódzkim 297 osób z zaburzeniami psychicznymi w 26 gminach. Do końca roku 2015 należałoby objąć tą formą pomocy co najmniej 500 osób w przynajmniej 40 gminach województwa łódzkiego. Ważnym działaniem, w ramach tego zadania, jest również rozwój chronionych form zamieszkania. Prowadzenie mieszkań chronionych jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego i od ich woli oraz możliwości w zakresie zasobów lokalowych zależne jest objęcie tą formą pomocy osób z zaburzeniami psychicznymi. Usługi specjalistyczne udzielane tym osobom, niezależnie od miejsca zamieszkania są finansowane - 59 - z budżetu państwa. Rozwój tej formy pomocy, wyrażony w konkretnych liczbach jest trudny do przewidzenia z powyższych względów. Zadanie 1.3. Wspieranie organizacji pozarządowych w działaniach na rzecz udzielania pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi W ramach niniejszego zadania będą realizowane działania mające na celu zachęcanie oraz wspieranie organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, które działają na rzecz osób z zaburzeniami psychicznymi, w formach instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych, takie jak promocja dobrych praktyk oraz udzielanie wsparcia finansowego, w drodze otwartych konkursów ofert. PRIORYTET 2. Rozwój opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi w domach pomocy społecznej Niewątpliwie, najbardziej zasadnym jest odchodzenie od instytucjonalnych form opieki dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w stronę form środowiskowych, w przypadkach osób, które przy odpowiednim wsparciu mogą samodzielnie funkcjonować w środowisku zamieszkania. Jednakże, w obliczu braku w pełni rozwiniętej opieki środowiskowej w regionie łódzkim i istnienia kategorii osób, dla których nawet szeroki zakres wsparcia udzielanego w środowisku zamieszkania nie jest wystarczający, konieczne jest uwzględnienie zapotrzebowania na miejsca w domach pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych oraz w domach pomocy społecznej dla osób niepełnosprawnych intelektualnie. Utrzymujące się od lat wysokie zapotrzebowanie na tę formę pomocy przejawia się przede wszystkim długim okresem oczekiwania na przyjęcie do tego rodzaju domów oraz ich przepełnieniem, co skutkuje ograniczeniem możliwości zapewnienia mieszkańcom odpowiedniej jakości świadczonych usług. - 60 - Zadanie 2.1. Zwiększenie liczby miejsc w domach pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych oraz niepełnosprawnych intelektualnie, zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci i młodzieży Pobyt w domu pomocy społecznej jest rozwiązaniem, które powinno być stosowane tylko w przypadku osób, w stosunku do których nie ma możliwości udzielenia skutecznego wsparcia środowiskowego. Rozwój tego rodzaju wsparcia i wzrost jego skuteczności może wpłynąć na ograniczenie liczby osób kierowanych do domów pomocy społecznej. Biorąc jednak pod uwagę wzrost liczby osób przejawiających zaburzenia psychiczne, zapotrzebowanie na miejsca w domach pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych może się utrzymywać w najbliższych latach na niezmienionym poziomie. Prowadzenie domów pomocy społecznej jest zadaniem własnym samorządów. Na terenie województwa łódzkiego, w 19 domach pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych oraz 12 dla niepełnosprawnych intelektualnie, w roku 2010 było łącznie 3.010 miejsc (zgodnie z zapisami statutowymi), w tym 1.189 w samej Łodzi. Przy czym, aż w 9 powiatach województwa łódzkiego nie ma domów pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych. Brak miejsc w tego typu domach pomocy społecznej, szacowany na ogólną liczbę ok. 200 osób, jest szczególnie dotkliwy w obrębie aglomeracji łódzkiej. Rozwiązanie tego problemu wymagałoby uruchomienia w ciągu najbliższych 2-4 lat przynajmniej 160 nowych miejsc w domach pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych, w tym co najmniej jednego domu z 80 miejscami na terenie Miasta Łodzi. Ich utworzenie stanowiłoby czynnik rozładowujący kolejkę oczekujących na przyjęcie do funkcjonujących już domów pomocy społecznej. Potrzeby te mogą być zaspokojone pod warunkiem podjęcia odpowiednich inicjatyw przez władze lokalne z istotnym wsparciem finansowym zewnętrznym (fundusze europejskie lub dotacje rządowe). PRIORYTET 3. Inwestycja w kadry pomocy społecznej Zapobieganie negatywnym skutkom zaburzeń psychicznym i efektywna promocja zdrowia psychicznego wymagają, obok świadomych i aktywnych obywateli, przede wszystkim dużej liczby profesjonalistów zatrudnionych w różnych sektorach, w tym w sektorze pomocy społecznej. Od poziomu ich wiedzy i umiejętności zależy bowiem jakość i skuteczność usług świadczonych osobom z zaburzeniami psychicznymi. - 61 - Zadanie 3.1. Podnoszenie kwalifikacji oraz szkolenie kadry realizującej zadania z zakresu pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi Doskonalenie systemu wsparcia społecznego obejmuje przede wszystkim rozwój kompetencji zawodowych pracowników tego sektora. Realizując działania w ramach tego zadania należy pamiętać, iż na potrzeby edukacyjne pracowników służb społecznych, a zwłaszcza pracowników socjalnych, wpływ mają zarówno ich indywidualne aspiracje zawodowe, jak i wymóg kształcenia nakładany na tę grupę zawodową przez ustawę o pomocy społecznej. Dotychczasowe doświadczenia w zakresie doskonalenia umiejętności kadr powinny być ujęte w ramy wieloletniego projektu pozwalającego w sposób planowy zmieniać funkcjonowanie pomocy społecznej w regionie. Intensywnym wsparciem szkoleniowym powinny w pierwszej kolejności zostać objęte następujące grupy osób: Przedstawiciele władz lokalnych, kierownicy ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie – w zakresie umiejętności analizowania sytuacji społecznej i demograficznej, podstaw prawnych udzielania pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi, znajomości form i rodzajów wsparcia osób z zaburzeniami psychicznymi oraz współdziałania z partnerami społecznymi w celu tworzenia lokalnych programów i sieci oparcia społecznego dla tej kategorii osób, Przedstawiciele organizacji pozarządowych – w zakresie podstaw prawnych udzielania pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi, znajomości form i rodzajów wsparcia osób z zaburzeniami psychicznymi oraz źródeł ich finansowania, Pracownicy socjalni – w zakresie kontaktów z osobami z zaburzeniami psychicznymi różnych typów, umiejętności trafnego identyfikowania potrzeb tych osób i doboru najefektywniejszych dla nich rodzajów wsparcia, Członkowie zespołów wspierająco-aktywizujących w środowiskowych domach samopomocy – w zakresie tworzenia i metod realizacji indywidualnych planów wspierająco-aktywizujących. Dla każdej z tych grup osób należałoby przewidzieć szkolenia co najmniej raz w roku. W proces opracowywania programów szkoleń i ich realizacji należy włączyć szkoły wyższe, pracowników resortu zdrowia oraz pracy i polityki społecznej, pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych, lekarzy psychiatrów oraz osoby sprawujące nadzór nad różnymi formami wsparcia osób z zaburzeniami psychicznymi. - 62 - CEL SZCZEGÓŁOWY 2.3. REALIZACJA WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU ROZWOJU ZRÓŻNICOWANYCH FORM WSPIERANEGO ZATRUDNIENIA I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ DOSTOSOWANYCH DO POTRZEB OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI Praca stanowi istotną wartość w życiu każdego człowieka. Obecna lub przeszła choroba psychiczna często idzie w parze z trudnościami w podjęciu lub kontynuowaniu pracy zawodowej. Dzięki możliwości zatrudnienia, osoby z zaburzeniami psychicznymi doświadczają niezależności, utrzymują aktywny kontakt z otoczeniem, rozwijają swoje umiejętności zawodowe oraz osobiste, ale przede wszystkim czują się pełnowartościowymi członkami społeczeństwa. Tym samym, tworzenie warunków, w których osoba chorująca psychicznie ma realny wybór na rynku pracy i może korzystać ze zróżnicowanych ofert i form zatrudnienia, niewątpliwie stanowi jeden z priorytetów. W ostatnich latach, pomimo zauważalnego spadku poziomu bezrobocia w kraju, poza rynkiem pracy pozostaje wciąż bardzo wiele osób. Osoby niepełnosprawne, w tym osoby z zaburzeniami psychicznymi, stanowią grupę społeczno-ekonomiczną o najniższym wskaźniku zatrudnienia w Polsce. Niski poziom zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest obserwowany na całym świecie, jednak w Polsce wskaźniki obrazujące ich udział w rynku pracy zdają się osiągać szczególnie niskie wartości. Taki stan rzeczy może być spowodowany większymi niż przeciętne trudnościami w znalezieniu pracy, a także brakiem chęci lub możliwości wejścia na rynek pracy. Wzrost zatrudnienia osób niepełnosprawnych stanowi jedno z trudniejszych wyzwań dla Polski, w tym dla województwa łódzkiego. 1 W przypadku osób chorych psychicznie, rzeczywisty rozmiar problemu występowania znacznych trudności w znalezieniu pracy i utrzymaniu jej nie jest dokładnie oszacowany. Powszechnie wiadomym jest jednak, iż zaburzenia psychiczne są jedną z najczęstszych przyczyn orzekania o niezdolności do pracy i pobierania świadczeń z tego tytułu. Jednocześnie, aktywność zawodowa to jeden z najistotniejszych czynników sprzyjających wydłużeniu okresu remisji choroby psychicznej oraz zapobiegających izolacji, wykluczeniu społecznemu czy też stygmatyzacji osób z zaburzeniami psychicznymi. Dlatego tak ważne jest poszukiwanie nowych sposobów na wspieranie podejmowania zatrudnienia przez osoby chore oraz promocji nowych form ich zatrudnienia wśród potencjalnych pracodawców. 1 Rynek pracy – analiza bezrobocia w 2010 r., opracowanie WUP Łódź. - 63 - PRIORYTET 1. Przeciwdziałanie marginalizacji osób chorych psychicznie w obszarze życia zawodowego Otwartość na zatrudnienie osób niepełnosprawnych wśród pracodawców, jest w dużym stopniu uzależniona od rodzaju schorzenia, z jakim się spotykają - zdecydowanie częściej akceptują oni osobę z dysfunkcją np. narządu ruchu, aniżeli osobę niepełnosprawną umysłowo czy chorą psychicznie. Jest to wynikiem powszechnie obowiązujących i utrwalonych w społeczeństwie stereotypów i uprzedzeń, piętnujących chorych psychicznie jako nieobliczalnych, niepoczytalnych lub niekompetentnych. Pierwszym krokiem w kierunku przeciwdziałania marginalizacji osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy i w szeroko rozumianym życiu zawodowym powinno stać się podjęcie wszelkich możliwych działań promujących chorych psychicznie jako pełnowartościowych pracowników. Zadanie 1.1. Promowanie idei zatrudniania osób chorych psychicznie jako wartościowych pracowników Nie wszyscy pracodawcy zdają sobie sprawę z faktu, iż osoby chore psychicznie mogą sprawnie wykonywać obowiązki zawodowe i być pełnowartościowymi pracownikami. Aby przełamać obowiązujące w społeczeństwie uprzedzenia, niezwykle istotne jest dostarczanie pracodawcom informacji na temat specyfiki chorób psychicznych oraz realnych możliwości zatrudnienia osób z tej grupy. Należy zauważyć, iż żadna z dotychczasowych kampanii medialnych poświęconych pracy dla osób niepełnosprawnych nie koncentruje się na osobach chorych psychicznie, mimo że to właśnie w tej grupie wskaźnik bezrobocia jest jednym z najwyższych, a grupa ta budzi najsilniejsze obawy ewentualnych pracodawców i współpracowników. W celu osiągnięcia w społeczeństwie wysokiego poziomu wiedzy na temat korzyści wynikających ze wspierania osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy, niebagatelną rolę odegra upowszechnianie informacji o sukcesach osób z zaburzeniami psychicznymi w zakresie podjęcia pracy, samozatrudnienia i innych formach aktywizacji, przedstawiane zarówno z perspektywy pracodawcy, jak i pracownika chorego psychicznie. W walce ze stereotypami niezmiernie istotna jest również organizacja kampanii informacyjnych, konferencji, spotkań, sympozjów na rzecz promocji zatrudniania wspieranego lub zatrudniania w ramach instytucji ekonomii społecznych osób z zaburzeniami psychicznymi, gdyż odruchy niechęci bądź lęk przed chorymi wynikają w dużej mierze z niewiedzy. - 64 - Zadanie 1.2. Rozwój doradztwa zawodowego w instytucjach zajmujących się osobami chorymi psychicznie Częstym powodem rezygnacji z poszukiwania możliwości zatrudnienia i/lub rozwoju zawodowego osób z zaburzeniami psychicznymi są objawy towarzyszące ich chorobom, obejmujące tendencje do izolowania się, lęk przed nawiązywaniem kontaktów z innymi czy też niską samoocenę. Mając na uwadze powyższe, kolejnym rodzajem działań zmierzających do aktywizacji zawodowej osób chorych psychicznie jest wspieranie ich i informowanie o dostępnych im możliwościach rozwoju zawodowego. Niezwykle istotne z perspektywy osoby chorej psychicznie może być udzielenie jej pomocy w postaci rozmowy z doradcą zawodowym, opracowanie dla niej indywidualnej ścieżki kariery, poinformowanie o istnieniu spółdzielni socjalnych, firm społecznych - czyli instytucji, w których osoby z zaburzeniami psychicznymi mogą zdobywać doświadczenia zawodowe, umożliwiające powrót na rynek pracy. Niezbędne jest również upowszechnianie informacji o firmach i pracodawcach, którzy zatrudniają osoby z zaburzeniami psychicznymi. Jednocześnie, poprzez prowadzenie akcji i programów edukacyjnych skierowanych do osób z zaburzeniami psychicznymi należy podkreślać wagę doskonalenia umiejętności, podnoszenia kwalifikacji i uczenia się przez całe życie, tak aby brak możliwości uzyskania zatrudnienia w jednym, wcześniej wyuczonym zawodzie nie przesądzał o całkowitej bierności zawodowej osoby chorej psychicznie. PRIORYTET 2. Tworzenie realnych środowisk pracy dla osób chorych psychicznie Osoby z zaburzeniami psychicznymi potrzebują takich stanowisk pracy, które zapewniałyby im kontakt z innymi, wykonywanie satysfakcjonującej i potrzebnej innym ludziom pracy. Niezmiernie istotne jest dla nich funkcjonowanie w takim środowisku pracy, które daje im wsparcie, jest przyjazne a jednocześnie stawia im wymagania możliwe do spełnienia. W myśl tych zasad należałoby tworzyć takie rozwiązanie, które będą kłaść nacisk na kształtowanie środowiska pracy i możliwości rozwoju zawodowego osób chorujących psychicznie. Tym samym, kluczem do integracji społecznej jest stworzenie zróżnicowanej infrastruktury zatrudnienia, między innymi tzw. firm społecznych. - 65 - Zadanie 2.1. Promocja i wspieranie powstawania firm społecznych zatrudniających osoby z zaburzeniami psychicznymi Firma społeczna to przedsiębiorstwo społeczne, które w doskonały sposób odpowiada na potrzeby osób chorujących psychicznie. Głównym jej celem nie jest osiągnięcie maksymalnej ekonomicznie wydajności, lecz tworzenie miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Typowymi pracownikami tych firm są bezrobotne osoby niepełnosprawne, które nie są w stanie utrzymać stanowiska na rynku pracy bez odpowiedniej pomocy i adaptacji. Jednym z podstawowych założeń firm społecznych jest stworzenie warunków pracy wolnych od jakichkolwiek przejawów uprzedzeń, stygmatyzacji czy wykluczenia społecznego. Zadanie 2.2. Promocja i wspieranie powstawania instytucji integracji społecznej – Centrów Integracji Społecznej (CIS) i Klubów Integracji Społecznej (KIS) Centra i kluby integracji społecznej wykonują funkcje społeczno – wychowawcze (aktywność w sferze reintegracji społecznej, resocjalizacji i socjalizacji), ochronne (zapewnienie odpowiednich warunków pracy, czasu pracy, wyżywienia oraz ekwiwalentu wynagrodzenia), ekonomiczne (statutowa działalność o charakterze produkcyjnym, handlowym lub usługowym), edukacyjne (praktyka działania w zakresie szeroko rozumianej reorientacji zawodowej oraz doskonalenia zawodowego), a także terapeutyczne (eliminowanie źródeł, objawów i skutków psychologiczno – społecznych dysfunkcji). W celu umożliwienia coraz większej grupie osób chorych psychicznie korzystanie z proponowanych w ramach powyższych instytucji działań szczególnie istotne jest wspieranie i promowanie ich powstawania, między innymi poprzez uwydatnienie korzyści związanych z rehabilitacją zawodową osób z zaburzeniami psychicznymi. - 66 - CEL SZCZEGÓŁOWY 2.4. REALIZACJA PLANU STOPNIOWEGO ZMNIEJSZANIA I PRZEKSZTAŁCANIA DUŻYCH SZPITALI PSYCHIATRYCZNYCH ZAPEWNIAJĄCE PRZENOSZENIEM PROFILOWANE ZADAŃ W USŁUGI PLACÓWKI WYSPECJALIZOWANE, ZDROWOTNE PODSTAWOWEJ Z JEDNOCZESNYM PSYCHIATRYCZNEJ OPIEKI STACJONARNEJ DO ODDZIAŁÓW SZPITALI OGÓLNYCH Opracowanie Planu dla województwa jest zapisane w Zadaniu 2.1.4. Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Na terenie województwa łódzkiego znajdują się dwa duże szpitale psychiatryczne (Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi i Wojewódzki Szpital Psychiatryczny w Warcie), a także dwa szpitale ogólne posiadające w swej strukturze oddziały psychiatryczne (Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Marii Skłodowskiej-Curie w Zgierzu oraz Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II w Bełchatowie), dla których organem założycielskim jest Samorząd Województwa Łódzkiego. Ponadto funkcjonuje Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, który świadczy usługi z tego rodzaju oraz dwa inne szpitale ogólne, posiadające w swej strukturze oddziały psychiatryczne (Tomaszowskie Centrum Zdrowia, Pabianickie Centrum Medyczne). Jednocześnie opiekę psychiatryczną w warunkach stacjonarnych na terenie województwa łódzkiego oferują: niepubliczne placówki w Tuszynie, Szczercowie i Bełchatowie oraz Miejski Ośrodek Terapii Uzależnień oraz ZOL w Jedliczach. W ramach niniejszego celu nie określono priorytetów i zadań do realizacji, a jedynie wskazano rozwiązania organizacyjne w poszczególnych placówkach. Poniższe informacje zostały uzyskane od Dyrektorów Szpitali, będących jednocześnie członkami Zespołu Koordynującego realizację Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Celem zapisanych poniżej działań przekształceniowych Szpitali jest próba osiągnięcia wskaźników określonych w Załączniku nr 2 do Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Należy zaznaczyć, biorąc pod uwagę aktualne zasoby województwa, że nie powinno się redukować liczby łóżek w dużych szpitalach psychiatrycznych do 300, bez uprzedniego zorganizowania oddziałów realizujących dane świadczenia w szpitalach ogólnych i rozwinięcia sieci wsparcia środowiskowego dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Warto także zauważyć, iż wszelkie przekształcenia oraz zmiany w zakresie świadczonych przez Szpitale usług powinny iść w parze ze zwiększonym finansowaniem poszczególnych zakresów świadczeń przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Dopiero zapewnienie środków na udzielanie tychże świadczeń pozwoli na faktyczną, odczuwalną przez mieszkańców województwa, zmianę. - 67 - ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNE 1. Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi Organem założycielskim Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej w Łodzi jest Samorząd Województwa Łódzkiego. Szpital realizując kontrakty zawarte z Łódzkim Oddziałem Wojewódzkim Narodowego Funduszu Zdrowia, świadczy usługi medyczne w zakresie lecznictwa zamkniętego i specjalistycznego ambulatoryjnego, obejmujące wykonywanie procedur z zakresu opieki psychiatrycznej, psychologicznej oraz terapii uzależnień zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Kod oddziału Liczba łóżek/miejsc dziennych - stan na 31. 12. 2010 r. Liczba leczonych chorych III R (rehabilitacji neurologicznej) 4306 10 160 IV (psychiatryczny ogólny) 4700 45 532 VI B (psychiatryczny ogólny) 4700 20* 113 VII (psychiatryczny ogólny) 4700 45 535 VIII A (psychogeriatryczny) 4712 55 605 VIII B (psychiatryczny ogólny) 4700 63 981 IX A (terapii uzależnienia od alkoholu) 4744 27 386 IX C (detoksykacyjny alkoholowy) 4742 10 738 IX B (psychiatryczny ogólny) 4700 68 897 X A (detoksykacji od substancji psychoaktywnych) X B (terapii uzależnienia od substancji psychoaktywnych ze współistniejącymi zaburzeniami psych.) 4748 16 573 4754 16 135 X C (psychiatryczny ogólny) 4700 45 523 Oddział psychiatryczny dla dzieci 4701 21 169 4700 46 489 487 6836 Nazwa oddziału XI B (psychiatryczny ogólny) Klinika Psychiatrii i Zaburzeń Nerwicowych z Oddziałem Interwencji Kryzysowych UM w Łodzi Dzienny psychiatryczny "Aleksandrowska" 2700 40 196 Dzienny psychiatryczny "Przędzalniana" 2700 40 195 Dzienny psychiatryczny "Solna" 2700 40 206 Dzienny psychiatryczny dla dzieci "Głogowa" 2701 35 76 155 673 suma *według danych WCZP w Łodzi – liczba łóżek na oddziale VIB wynosi 42. - 68 - Nazwa poradni Liczba udzielonych porad stan na dzień 31.12.2010r Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dorosłych ul. Lniana 2 21 842 Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dorosłych ul. Sieradzka 11 34 529 Poradnia Zdrowia Psychicznego i Patologii Współżycia ul. Pomorska 54 4 302 Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci ul. Sieradzka 11 4 418 Wojewódzki Ośrodek Leczenia Uzależnień, ul. Pomorska 54 19 688 Poradnia Leczenia Uzależnień od Narkotyków i Innych Substancji Psychoaktywnych, ul. Pomorska 54 3 295 Punkt substytucyjnego leczenia metadonem, ul. Aleksandrowska 159 27 070 suma 115 144 Zmiany organizacyjne: W świetle zalecanych w Rozporządzeniu wskaźników zasadnym jest organizacyjne wyodrębnienie ze struktury szpitala dwóch pionów lecznictwa: psychiatrycznego oraz terapii uzależnień (tzw. „Centrum Leczenia Uzależnień”). W ramach komórek udzielających świadczeń z zakresu leczenia psychiatrycznego planowane jest utworzenie Centrum Zdrowia Psychicznego (z odrębnym zespołem dla dorosłych i dziecięco-młodzieżowym). W celu zabezpieczenia bazy lokalowej na te potrzeby planowane jest likwidacja Oddziału Rehabilitacji Neurologicznej. Jest to jedyny oddział odbiegający od specjalistycznego charakteru jednostki. Ponadto, bez współistniejącej neurologii, diagnostyki obrazowej, a także pełnego zaplecza rehabilitacyjnego nie wydaje się celowe pozostawienie w strukturze Szpitala tego oddziału. W związku z wyraźnym wzrostem liczby pacjentów hospitalizowanych w oddziałach psychiatrycznych z powodu uzależnień od wszelkiego rodzaju substancji psychoaktywnych oraz wynikających z nich następstw oraz widocznym brakiem wystarczającej liczby łóżek tzw. „detoksykacyjnych”, koniecznych do prowadzenia właściwego i bezpiecznego odtruwania pacjenta z zespołem abstynencyjnym, wynikającym z uzależnienia od alkoholu bądź innej substancji psychoaktywnej kolejnym celowym do podjęcia działaniem ma być przekształcenie Oddziału detoksykacyjnego 10 łóżkowego w oddział 45 łóżkowy. Obecnie, brak odpowiedniej liczby łóżek „detoksykacyjnych” prowadzi do konieczności umieszczania pacjentów z powikłaniami uzależnień w oddziałach ogólnopsychiatrycznych, co w sposób znaczący zaburza proces terapii pacjentów z innymi zaburzeniami psychicznymi, którzy wymagają innych oddziaływań leczniczych. Istotne znaczenie ma również aspekt ekonomiczny - detoksykacja prowadzona w warunkach oddziału ogólnopsychiatrycznego jest niżej wyceniana niż to samo świadczenie realizowane w oddziale detoksykacji. - 69 - Celowe, w świetle NPOZP, jest również utworzenie oddziału detoksykacji od substancji psychoaktywnych. Kolejnym zasadnym działaniem jest zgromadzenie różnych form opieki dla dzieci i młodzieży w jednej lokalizacji i tym samym utworzenie swoistego zespołu dziecięcomłodzieżowego w ramach Centrum Zdrowia Psychicznego. Pozwoli to na uzupełnienie oferty terapeutycznej i może stanowić doskonały pomost między leczeniem w warunkach zamkniętych i ambulatoryjnych. Istotnym jest również fakt, że przy obecnej, deficytowej liczbie psychiatrów dziecięcych, personel tworzący zespół (poradnia – oddział dzienny – oddział szpitalny) będzie miał możliwość płynnego uzupełniania się w zakresie pojawiających się potrzeb. W ramach wyodrębnionego pionu leczenia uzależnień (tzw. „Centrum Leczenia Uzależnień”) zasadnym byłoby utworzenie dziennego oddziału terapii leczenia uzależnień od alkoholu, co pozwoli na konsolidację świadczeń z zakresu uzależnień w jednym ośrodku. Ponadto, w planach Szpitala znajduje się zamiar utworzenia poradni leczenia uzależnień dla młodzieży – pozwoli to na dostęp do świadczeń udzielanych przez wysoce wykwalifikowany personel zgrupowany w tzw. „Centrum Leczenia Uzależnień” dla osób poniżej 16 roku życia. Co prawda, wskaźniki dostępności określone w Narodowym Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego nie odnoszą się do poradni leczenia uzależnień dla młodzieży, jednakże biorąc pod uwagę brak dostępu do tego rodzaju świadczeń w województwie utworzenie jej jest wskazanym działaniem. Pozostałe zmiany organizacyjne: Budowa 3 nowych pawilonów. Szacunkowy koszt budowy jednego budynku wynosi około 5 mln zł. W nowowybudowanych pawilonach oraz w pawilonach nr VIII, IX, X i XI zostałaby zlokalizowana cała działalność szpitala. Utworzenie oddziału terapii uzależnień dla młodzieży – z uwagi na konieczność utworzenia oddziału terapii uzależnień dla pacjentów nieletnich, którzy wymagają zupełnie odrębnych metod i programu terapeutycznego niż osoby dorosłe z wieloletnim okresem uzależnienia. Aktualnie na terenie województwa łódzkiego brak jest wyspecjalizowanych ośrodków gwarantujących hospitalizację dla tej grupy pacjentów, którzy wielokrotnie stają się ogromnym problemem dla oddziałów ogólnopsychiatrycznych, ze względu na zaburzenia zachowania. W województwie nie funkcjonuje oddział terapii uzależnień dla młodzieży, a Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego nie odnosi się do tego rodzaju działań, ale biorąc pod uwagę epidemiologię, utworzenie go jest wskazanym działaniem. - 70 - 2. Wojewódzki Szpital Psychiatryczny w Warcie Wojewódzki Szpital Psychiatryczny w Warcie jest jednostką podległą Samorządowi Województwa Łódzkiego. Nazwa oddziału Kod oddziału Liczba łóżek/miejsc stan na dzień 31.12.2010 r. Liczba leczonych chorych Oddział psychiatryczny obserwacyjno- diagnostyczny IIIB 4700 49 502 Oddział psychiatryczny obserwacyjno- diagnostyczny IIIC 4700 49 523 Oddział psychiatryczny obserwacyjno- diagnostyczny VA 4700 49 601 Oddział psychiatryczny obserwacyjno- diagnostyczny VB 4700 30 362 Oddział psychiatryczny obserwacyjno- diagnostyczny VC 4700 30 397 Oddział psychiatryczny obserwacyjno- diagnostyczny VD 4700 30 372 Oddział psychiatryczny dla dzieci i młodzieży 4705 34 292 Oddział rehabilitacji psychiatrycznej 4702 38 177 Oddział leczenia uzależnień 4740 50 684 Oddział leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych (detoksykacji) 4742 45 1 241 Zakład opiekuńczo - leczniczy psychiatryczny 5172 35 65 439 5 216 suma Nazwa poradni Liczba udzielonych porad stan na dzień 31.12.2010 r. Poradnia zdrowia psychicznego 14 911 Poradnia terapii uzależnienie od alkoholu i współuzależnienie 4 660 Poradnia zdrowia psychicznego dla dzieci, młodzieży i ich rodzin 934 Poradnia terapii uzależnień od alkoholu dla dzieci i młodzieży 57 suma 20 562 Zmiany organizacyjne W świetle zalecanych w Rozporządzeniu wskaźników zasadnym jest organizacyjne wyodrębnienie ze struktury szpitala dwóch pionów lecznictwa: psychiatrycznego oraz terapii uzależnień. W ramach komórek udzielających świadczeń z zakresu leczenia psychiatrycznego mogłoby zostać utworzone Centrum Zdrowia Psychicznego (z odrębnym zespołem dla dorosłych i dziecięco-młodzieżowym). Ponadto, w planach Dyrekcji Szpitala znajduje się zamierzenie wybudowania Pawilonu leczenia uzależnień. Przedmiotowa inwestycja zakłada budowę dwupiętrowego budynku podzielonego na dwie części, z których jedną zajmowałby oddział leczenia - 71 - uzależnień dla pacjentów dobrowolnych, natomiast drugą - oddział odwykowy o wzmocnionym zabezpieczeniu dla pacjentów kierowanych wyrokiem sądu. W wyniku przeniesienia oddziału leczenia uzależnień z Pawilonu I do nowowybudowanego budynku powstałaby przestrzeń, którą Szpital mógłby zaadaptować na rozszerzenie bazy łóżkowej Zakładu Opiekuńczo – Leczniczego. Należy podkreślić, iż zakład opiekuńczo-leczniczy psychiatryczny w Wojewódzkim Szpitalu Psychiatrycznym w Warcie jest jednym z 2 istniejących w województwie łódzkim. Średni czas oczekiwania na przyjęcie do ZOL wynosi 12 miesięcy. Ponadto Rozporządzenie w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, określa zalecane wskaźniki dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej. Według nich minimalny wskaźnik dla oddziałów opiekuńczych dla dorosłych z zaburzeniami psychicznymi (tj. zakładów opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych) wynosi 1-2 łóżka na 10.000 mieszkańców, co oznacza, że w województwie łódzkim liczba łóżek tego typu powinna wynosić co najmniej 254. Zasadnym zatem jest rozszerzenie bazy łóżkowej zakładu opiekuńczo-leczniczego. Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 3. Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi jest wiodącą jednostką udzielającą świadczeń zdrowotnych głównie w zakresie psychiatrii. Posiada kontrakt z NFZ w zakresie hospitalizacji i ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej, leczenia psychiatrycznego środowiskowego, hostelu i dziennego ośrodka terapeutycznego. Nazwa oddziału kod oddziału Oddział Zaburzeń Psychotycznych 4700 Liczba łóżek/miejsc stan na dzień 31.12.2010 r. 48 Oddział Zaburzeń Afektywnych 4700 36 478 Oddział Diagnostyczno-Obserwacyjny + Pododdział Zaburzeń Odżywiania 4700 36 442 Oddział Psychiatrii Młodzieżowej 4703 40 393 Oddział Psychiatrii Wieku Podeszłego 4712 28 264 188 2 029 SUMA 452 Pododdział Dzienny Zaburzeń Psychotycznych 2700 20 110 Pododdział Dzienny Chorób Afektywnych 2700 20 163 Pododdział Dzienny Psychiatrii Młodzieżowej 2701 8 64 Dzienny Oddział Terapeutyczny Dla Młodzieży 2701 35 123 Ośrodek Pomocy Psychologicznej Dla Młodzieży - Hostel 2721 14 51 97 511 SUMA - 72 - Liczba leczonych chorych Nazwa poradni Liczba udzielonych porad stan na dzień 31.12.2010 r. Przychodnia Leczniczo-Konsultacyjna Klinik Psychiatrycznych – porady lekarskie dla dorosłych 18252 Przychodnia Leczniczo-Konsultacyjna Klinik Psychiatrycznych – porady psychologiczne dla dorosłych 8085 Przychodnia Leczniczo-Konsultacyjna Klinik Psychiatrycznych – porady lekarskie dla młodzieży 989 Przychodnia Leczniczo-Konsultacyjna Klinik Psychiatrycznych – porady psychologiczne dla młodzieży 850 suma 28176 Zmiany organizacyjne Szpitala: W latach 2011-2012 ze środków Ministerstwa Zdrowia planowana jest restrukturyzacja oddziałów stacjonarnych Klinik Psychiatrycznych oraz Izby Przyjęć. Pozwoli to na poszerzenie dostępności dla pacjentów, podniesienie komfortu pobytu w oddziałach stacjonarnych i dziennych. Planowane jest pozyskanie środków niezbędnych na przeniesienie w 2011 roku Przychodni Leczniczo-Konsultacyjnej Klinik Psychiatrycznych z głównego budynku Szpitala do budynku zajmowanego niegdyś przez szpitalną pralnię, mieszczącego się na terenie kompleksu Szpitala. Zapewni to rozdzielenie pacjentów ambulatoryjnych od hospitalizowanych, podnosząc komfort i bezpieczeństwo chorych oraz rozwój opieki środowiskowej. W związku z opisanymi powyżej działaniami planowany jest kompleksowy remont i przebudowa dawnego budynku pralni. W jej wyniku utworzonych zostanie 15 gabinetów lekarskich (część Przychodni Leczniczo-Konsultacyjnej) oraz przeniesione zostaną 3 oddziały dzienne z głównego budynku Szpitala (oddział dzienny psychiatrii młodzieżowej, zaburzeń afektywnych oraz zaburzeń psychotycznych). Ponadto planowane jest utworzenie 2 nowych oddziałów dziennych: psychiatrii wieku podeszłego oraz rehabilitacji psychiatrycznej. W opisany powyżej sposób zostanie stworzone Centrum Zdrowia Psychicznego, zgodnie z założeniami Narodowego programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Szpital oszacował wielkość środków niezbędnych na realizację planowanych przedsięwzięć na ok. 15 milionów złotych. Szpital pozyskał w roku 2011 środki z budżetu Ministerstwa Zdrowia w wysokości 2 milionów złotych na rozpoczęcie prac związanych z restrukturyzacją oddziałów stacjonarnych Klinik Psychiatrycznych i Izby Przyjęć. Do wydatkowania na ten cel w latach przyszłych ze środków Ministra Zdrowia pozostaje 4,5 miliona złotych. - 73 - Na działania zmierzające do utworzenia Centrum Zdrowia Psychicznego Szpital planuje pozyskanie środków w ramach działań Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego oraz w miarę ich dostępności – funduszy z budżetu państwa (część 46 – Zdrowie), w ramach realizacji kolejnych etapów restrukturyzacji i modernizacji Klinik Psychiatrii. Wysokość wymaganych do zgromadzenia środków wynosi ok. 10 milionów złotych. 4. Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II w Bełchatowie Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II w Bełchatowie, jest szpitalem wielospecjalistycznym, w którym funkcjonuje 25 oddziałów szpitalnych (w tym Zakład Opiekuńczo Leczniczy). Organem założycielskim Szpitala jest Samorząd Województwa Łódzkiego. Nazwa oddziału kod oddziału Oddział psychiatryczny I* 4700 Liczba łóżek/miejsc stan na dzień 31.12.2010 r. 115 Oddział psychiatryczny II 4700 50 581 Oddział leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych 4742 26 1207 Ośrodek terapii uzależnienia od alkoholu 4744 36 398 227 3197 30 80 30 80 suma Oddział psychiatryczny dzienny 2700 suma Liczba leczonych chorych 1011 *1.10.2011 r. dokonano podziału na Oddział IA (58 łóżek) i IB (57 łóżek) Nazwa poradni Liczba udzielonych porad - stan na dzień 31.12.2010 r. Poradnia zdrowia psychicznego 7755 Poradnia terapii uzależnienia i współuzależnienia od alkoholu 7700 suma 15455 Komórki pionu psychiatrycznego funkcjonują w Szpitalu od ponad 20 lat. W okresie tym poza drobnymi zmianami, nie dokonywano żadnych istotnych zmian w organizacji udzielania świadczeń zdrowotnych, jak również nie przeprowadzano prac remontowomodernizacyjnych. W efekcie wieloletniego funkcjonowania, jak również z uwagi na specyfikę tej dziedziny medycyny komórki pionu psychiatrycznego w ramach opieki stacjonarnej, a zwłaszcza Oddział psychiatryczny I, wymagają przeprowadzenia gruntownych prac budowlanych i dostosowania do obowiązujących wymagań prawnych w tym zakresie. - 74 - Z kolei Oddział psychiatryczny II zgodnie z uwagą Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego wymaga zorganizowania separatki w celu zwiększenia bezpieczeństwa hospitalizowanych pacjentów. W ramach opieki psychiatrycznej planowane jest podjęcie działań w celu uzupełnienia instytucjonalnej opieki psychiatrycznej opieką środowiskową przy jednoczesnym zmniejszeniu liczby łóżek stacjonarnych. Wiąże się to z utworzeniem specjalistycznych zespołów środowiskowych składających się na przykład z lekarza, psychologa, pielęgniarki, terapeutów środowiskowych czy pracowników socjalnych. Zmiana sposobu opieki nad pacjentem będzie miała na celu umożliwienie chorym funkcjonowanie w ich środowisku społecznym zarówno rodzinnym jak i zawodowym. Środowiskowy model psychiatrycznej opieki zdrowotnej jest zgodny z założeniami Narodowego Programu Zdrowia Psychicznego oraz rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia. 5. NZOZ Pabianickie Centrum Medyczne NZOZ Pabianickie Centrum Medyczne jest kompleksem medycznym ambulatoryjnoszpitalnym powstałym na bazie zlikwidowanego SPZOZ im. E. Biernackiego. Jedną ze struktur był Pion Psychiatryczny składający się z części ambulatoryjnej (Poradnia Zdrowia Psychicznego, Poradnia Leczenia Uzależnień, Poradnia Psychologiczna) oraz części szpitalnej (Oddział Psychiatryczny Męski, Oddział Psychiatryczny Kobiecy i Oddział Psychiatryczny Dzienny). Nazwa oddziału kod oddziału Liczba łóżek/miejsc stan na dzień 31.12.2010 r. Liczba leczonych chorych Oddział Psychiatryczny Kobiecy* 4700 40 273 Oddział Psychiatryczny Męski* 4700 50 454 90 727 12 63 12 63 suma Oddział Dzienny Psychiatryczny* suma 2700 * Oddziały zostały przekształcone od 1.05.2011r. w Pabianickie Centrum Psychiatryczne z oddziałami: 1. Oddział Psychiatryczny Kobiecy i Męski – liczba łóżek: 90 (z planowaną redukcją od 01.07.2011. do 80) 2. Oddział Psychiatryczny Dzienny – liczba łóżek: 12. 3. Oddział Psychiatryczny dla Przewlekle Chorych – liczba łóżek: 5. 4. Ośrodek Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych – liczba łóżek: 5. - 75 - Nazwa poradni kod oddziału Liczba udzielonych porad stan na dzień 31.12.2010 r. Poradnia Zdrowia Psychicznego 1700 11383 Poradnia Leczenia Uzależnień 1740 4419 Poradnia Psychologiczna dla Dorosłych 1790 827 suma 16629 Zmiany organizacyjne: W związku z koniecznością reorganizacji starej struktury wykonany został projekt zmian, mający na celu racjonalne i optymalne wykorzystanie posiadanej powierzchni szpitalnej jak i pracy zatrudnionego tam personelu. Wdrażanie projektu rozpoczęto w kwietniu 2011 r., tak aby z dniem 01 maja br. rozpoczęło funkcjonowanie Pabianickie Centrum Psychiatryczne (PCP). PCP jest integralną częścią obecnego NZOZ Pabianickie Centrum Medyczne, a w planach rozwojowych docelowo ma być niezależnym NZOZ-em, pozostającym pod zarządem miasta. Plany rozwoju PCP nie przewidują przejęcia przez spółkę zewnętrzną. Sam zamysł powstania PCP był odzewem na trudną sytuację ekonomiczno - finansową Pionu Psychiatrycznego. Realizowana Psychiatrycznego koncepcja Kobiecego przekształceń i przewidywała Psychiatrycznego połączenie Męskiego w Oddziałów jeden Oddział Psychiatryczny. Oddział ten nie jest profilowany, czyli ma charakter ogólno-psychiatryczny. Pozostaje zachowany podział istniejącej obecnie przestrzeni części pobytowej zajmowanej przez dotychczasowe jednostki (parter mężczyźni, piętro kobiety), aż do chwili oceny zapotrzebowania na świadczenie usług w obrębie pacjentów każdej z płci. Istniejący przed przekształceniem Oddział Dzienny pozostaje w niezmienionej formie, natomiast, został przeniesiony do nowej lokalizacji, dzięki czemu zyskał większą powierzchnię i większą funkcjonalność. Powstały dwie nowe jednostki stacjonarne: Ośrodek Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych (OLAZA), oraz Oddział Psychiatryczny dla Przewlekle Chorych (OPdPCh). Obie te jednostki ze względu na brak kontraktu z NFZ, działają w chwili obecnej na zasadach komercyjnych. Założeniem jest tu świadczenie usług dla osób zainteresowanych detoksykacją od różnych substancji psychoaktywnych (OLAZA) oraz okresowym pobytem osób przewlekle chorych psychiatrycznie niewymagających leczenia szpitalnego, a jedynie opieki i nadzoru, którego z różnych przyczyn nie może czasowo zapewnić rodzina (OPdPCh). - 76 - W zakresie części ambulatoryjnej wszystkie dotychczasowe poradnie pozostają w niezmienionej formie. W kolejnych latach w Pabianickim Centrum Psychiatrycznym planowane jest uruchomienie Poradni psychologicznej dla dzieci i młodzieży, co w świetle zapisów Rozporządzenia w sprawie NPOZP jest działaniem jak najbardziej zasadnym. Założenia przewidują również do roku 2015 utworzenie Oddziału Dziennego Leczenia Uzależnień od substancji psychoaktywnych, oraz Oddziału wyspecjalizowanego w leczeniu chorych z podwójną diagnozą, co jest reakcją na zapotrzebowanie obserwowane w rejonie objętym działaniem szpitala. Planuje się aby te trzy, planowane do utworzenia, komórki organizacyjne udzielały świadczeń w ramach NFZ. Ponadto na terenie obiektów powstałego PCP wymagane są pilne prace remontowe lub przystosowawcze do powstania nowych struktur i utrzymania funkcjonowania obecnych. Najpilniejsze przedsięwzięcia przedstawiono poniżej. 1. Modernizacja i przebudowa wymiennikowni wraz z węzłem cieplnym. Przewidywany koszt: 500 000,00 PLN 2. Modernizacja ogrodzenia i bram wjazdowych szpitala. Przewidywany koszt: 50 000,00 PLN 3. Generalny remont dachu obiektu PCP. Przewidywany koszt: 60 000,00 PLN 4. Remont i dostosowanie pomieszczeń dla potrzeb Oddziału Dziennego Leczenia Uzależnień. Przewidywany koszt: 250 000,00 PLN 5. Generalny remont i przebudowa nieużywanego budynku na terenie pabianickiego szpitala, gdzie docelowo leczeni by byli pacjenci uzależnieni. Szacowany koszt tej inwestycji to 2 000 000,00 PLN Łączna wartość inwestycji to 2 860 000,00 PLN. Ze środków własnych utworzono już Pabianickie Centrum Psychiatryczne, oraz planuje się na przełomie 2011/2012 realizację przedsięwzięcia nr 2. Na pozostałe w chwili obecnej szpital nie posiada środków ani ewentualnego źródła ich pozyskania. Jedyną szansą jaka się otworzyła, to pozyskanie środków w ramach działań Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Wysokość wymaganych do zgromadzenia dla realizacji w/w celów środków finansowych wynosi ok. 2,5 miliona złotych. - 77 - 6. Tomaszowskie Centrum Zdrowia sp. z o. o. w Tomaszowie Mazowieckim Tomaszowskie Centrum Zdrowia sp. z o. o. (TCZ sp. z o.o.) powstało w wyniku przekształcenia SPZOZ w Tomaszowie Mazowieckim. Oddział Psychiatryczny Ogólny (40-łóżkowy) został utworzony w 2000 roku w ówczesnym wielospecjalistycznym Szpitalu Rejonowym. Aktualnie TCZ sp. z o. o. dysponuje bazowymi jednostkami lecznictwa psychiatrycznego, które umożliwiają utworzenie Centrum Zdrowia Psychicznego. Oddział Psychiatryczny TCZ sp. z o. o. przyjmuje pacjentów z obszaru powiatów: tomaszowskiego (ok. 120 tys. ludności), opoczyńskiego (ok. 80 tys. ludności), rawskiego (ok. 50 tys. ludności) oraz rzadziej pacjentów z powiatów: piotrkowskiego, brzezińskiego i skierniewickiego. Zabezpieczenie szpitalnej opieki psychiatrycznej dla tak dużego rejonu stwarza specyfikę Oddziału polegającą na tym, że funkcjonuje on w stanie permanentnego, ostrego dyżuru. Nie ma możliwości przyjęć w trybie planowym. Oddział Psychiatryczny zlokalizowany jest w 1-piętrowym pawilonie na terenie szpitala. Parter pawilonu zajmuje Oddział Zakaźny, zaś piętro Oddział Psychiatryczny. Pomieszczenia Oddziału wymagają przeprowadzenia gruntownego remontu i dostosowania do wymaganych norm. Koszty modernizacji Oddziału szacuje się na ok. 1.076.000 złotych. Zaplanowane prace modernizacyjne na Oddziale mogą jedynie poprawić warunki Oddziału, ale w aktualnej sytuacji lokalowej nie ma możliwości dostosowania warunków Oddziału do obowiązujących przepisów. Poradnie Zdrowia Psychicznego, Psychologiczna i Terapii Uzależnień zlokalizowane są w budynku znajdującym się w pobliżu Szpitala. Nazwa oddziału kod oddziału Liczba łóżek/miejsc stan na dzień 31.12.2010 r. Liczba leczonych chorych Oddział Psychiatryczny 4700 40 699 40 699 suma Nazwa poradni kod oddziału Liczba udzielonych porad stan na dzień 31.12.2010 r. Poradnia Zdrowia Psychicznego 1700 4.419 Poradnia Leczenia Uzależnień 1740 3.643 Poradnia Psychologiczna 1790 705 suma - 78 - 8.767 Zmiany organizacyjne: Dla poprawy funkcjonowania Oddziału Psychiatrycznego, poprawy warunków i bezpieczeństwa leczonych chorych wymagane jest powstanie sprofilowanych, dodatkowych oddziałów. Tomaszowskie Centrum Zdrowia sp. z o.o. aktywnie włączając się w realizację Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego i uwzględniając regionalne potrzeby opieki psychiatrycznej opracowało plan rozwoju, który przewiduje utworzenie: Oddziału Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych (4742) – na 20 łóżek, Dziennego Oddziału Terapii Uzależnień od Alkoholu (2712) - na 20 miejsc, Oddziału Psychiatrycznego Dziennego Ogólnego (2700) - na 25 miejsc, Oddziału Dziennego Psychiatrycznego Geriatrycznego (2704) – na 25 miejsc. Optymalnym rozwiązaniem dla utworzenia Centrum Zdrowia Psychicznego jest zbudowanie na terenie Szpitala pawilonu, w którym zlokalizowane będą planowane oddziały. Przewidywany, przybliżony koszt pawilonu - 20 mln złotych. Oddział Psychiatryczny byłby zlokalizowany w nowym pawilonie. - 79 - PIŚMIENNICTWO: 1. „Diagnoza stanu opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi dla województwa łódzkiego”, Departament Polityki Zdrowotnej Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi, 2011 r. 2. Bilans potrzeb w zakresie pomocy społecznej dla województwa łódzkiego na 2011 rok, Urząd Marszałkowski w Łodzi, Regionalne Centrum Polityki Społecznej, Łódź 2010. 3. Dualny model readaptacji zawodowej osób wykluczonych społecznie, Projekt realizowany przy udziale środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Towarzystwo Przyjaciół Niepełnosprawnych, Łódź 2008. 4. Gniazdowski A. - praca zbiorowa (1998). Promocja zdrowia w miejscu pracy. Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera, Łódź. 5. Improving health systems and services for mental health, World Health Organization 2009 6. Jané-Llopis, E. & Anderson, P. (2005). Mental Health Promotion and Mental Disorder Prevention. A policy for Europe. Nijmegen: Radboud University Nijmegen, Holandia 7. Karski. B. - praca zbiorowa (1999). Promocja zdrowia. Wydawnictwo IGNIS, Warszawa 8. Sarzała K. Narodziny interwencji kryzysowej. Niebieska Linia 2006; numer 1/42. 9. Thornicroft G., Tansella M. (2010). W stronę lepszej psychiatrycznej opieki zdrowotnej. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa. 10. Upowszechnienie rezultatów projektu: “Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy”, publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Toruń 2010. 11. Zakłady psychiatrycznej oraz neurologicznej opieki zdrowotnej, Rocznik statystyczny 2008, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2009. 12. Zakłady psychiatrycznej opieki zdrowotnej, Rocznik statystyczny 2009, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2011. 13. Załuska M. Środowiskowy model leczenia psychiatrycznego a zmiany w strukturze lecznictwa w ostatnich latach w Polsce. Postępy Psychiatrii i Neurologii 2006; 15(4). 14. Załuska M., Prot K., Bronowski P. (2007). Psychiatria środowiskowa jako środowiskowa opieka nad zdrowiem psychicznym, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa. - 80 - SPIS TABEL: Tabela 1. Wykaz projektów w ramach Poddziałania 7.2.1, w których grupę docelową stanowią osoby z zaburzeniami psychicznymi Tabela 2. Zalecane wskaźniki dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej dla województwa łódzkiego - placówki dla dorosłych Tabela 3. Zalecane wskaźniki dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej dla województwa łódzkiego - placówki dla dzieci i młodzieży Tabela 4. Zalecane wskaźniki dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej dla województwa łódzkiego - placówki dla uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych Tabela 5. Zalecane wskaźniki dostępności w psychiatrycznej opiece zdrowotnej dla województwa łódzkiego - placówki dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych SPIS RYSUNKÓW: Rys. 1. Struktura leczonych ambulatoryjnie ogółem (osoby) w 2009 r. w podziale na rozpoznania (według danych IPiN w Warszawie) Rys. 2. Struktura łóżek w województwie łódzkim w pierwszym półroczu 2010 r. według kodów oddziałów (według danych WCZP w Łodzi) Rys. 3. Struktura hospitalizowanych ogółem (osoby) w 2009 r. według rozpoznania (według danych IPiN w Warszawie) Rys. 4. Poradnie zdrowia psychicznego dla dorosłych na terenie województwa łódzkiego w 2010 r. Rys. 5. Psychiatryczna opieka dla dorosłych na terenie województwa łódzkiego w 2010 r. Rys. 6. Psychiatryczna opieka dla dorosłych na terenie województwa łódzkiego (wybrane oddziały) w 2010 r. Rys. 7. Poradnie zdrowia psychiczne dla dzieci i młodzieży w województwie łódzkim w 2010 r. Rys. 8. Psychiatryczna opieka dla dzieci i młodzieży w województwie łódzkim (wybrane oddziały) w 2010 r. Rys. 9. Poradnie odwykowe w województwie łódzkim w 2010 r. Rys. 10. Opieka psychiatryczna dla osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych w województwie łódzkim (wybrane oddziały) w 2010 r. Rys. 11. Poradnie dla osób uzależnionych od sub. psychoaktywnych w województwie łódzkim w 2010 r. Rys. 12. Opieka psychiatryczna dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w województwie łódzkim (wybrane oddziały) w 2010 r. - 81 - ZAŁĄCZNIK 1 HARMONOGRAM REALIZACJI REGIONALNEGO RPOGRAMU OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO NA LATA 2011-2015 CEL GŁÓWNY 1. Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym CEL SZCZEGÓŁOWY 1.1. REALIZACJA REGIONALNEGO PROGRAMU PROMOCJI ZDROWIA PSYCHICZNEGO Termin realizacji Wskaźnik monitorujący Organizacje pozarządowe oraz pod. wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, samorządy terytorialne oraz inne instytucje. lata 2011-2015 Liczba projektów Organizacje pozarządowe oraz pod. wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, samorządy terytorialne oraz inne instytucje. lata 2011-2015 Liczba projektów Instytucje odpowiedzialne za funkcjonowanie placówek oświatowych oraz organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. lata 2011-2015 Liczba projektów Realizacja programów dotyczących wczesnego 2.1. wykrywania otępień i innych zaburzeń funkcji poznawczych Podmioty lecznicze, w tym Wojewódzki Szpital Psychiatryczny w Warcie. lata 2011-2015 Liczba przebadanych osób 2.2 Realizacja innych działań promujących zdrowie psychiczne w populacji osób starszych samorządy terytorialne, podmioty lecznicze oraz organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. lata 2011-2015 Liczba działań 3.1. Rozwiązywanie problemów związanych ze stresem w miejscu pracy lata 2011-2015 Liczba działań 3.2. Inicjowanie i realizacja szkoleń rozwijających pozostałe umiejętności osobiste pracowników lata 2011-2015 Liczba działań 4.1 Organizacja systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego dla dorosłych oraz dzieci i młodzieży lata 2011-2015 Liczba działań lata 2011-2015 Liczba działań PRIORYTET 1. 2. 3. 4. Zadanie Organizacja programów zdrowotnych dotyczących problemów psychicznych, które Zapobieganie 1.1. stanowią w populacji rozwojowej regionu najczęstszym problemom znaczący problem i zaburzeniom psychicznym wśród Opracowanie materiałów zawierających dzieci i młodzieży elementy promocji zdrowia psychicznego oraz 1.2. poprzez realizację interwencji profilaktycznych skierowanych do programów dzieci i młodzieży profilaktycznych oraz akcji informacyjno Realizacja programów profilaktycznych o edukacyjnych 1.3. charakterze informacyjno - edukacyjnym w placówkach oświatowych Promocja zdrowia psychicznego wśród osób starszych Promocja zdrowia psychicznego w miejscu pracy Wczesna pomoc psychospołeczna jako element promocji zdrowia psychicznego - 82 - Prowadzenie działań informujących o dostępnej 4.2. w województwie pomocy dla ofiar przemocy, katastrof i klęsk żywiołowych Realizatorzy zakłady pracy, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie i inne instytucje. zakłady pracy, pracodawcy, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, samorządy terytorialne i inne instytucje instytucje organizujące na terenie województwa pomoc w sytuacjach kryzysowych, samorządy terytorialne oraz organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie instytucje organizujące pomoc kryzysową w województwie oraz organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie CEL GŁÓWNY 2. Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym CEL SZCZEGÓŁOWY 2.1. REALIZACJA WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU ZWIĘKSZANIA DOSTĘPNOŚCI I ZMNIEJSZANIA NIERÓWNOŚCI W DOSTĘPIE DO RÓŻNYCH FORM ŚRODOWISKOWEJ PSYCHIATRYCZNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ 1 2. Utworzenie w województwie łódzkim sieci Centrów Zdrowia Psychicznego zapewniającej równy dostęp do środowiskowej opieki psychiatrycznej mieszkańcom regionu oraz standaryzacja działania centrów Poprawa dostępności oraz zmniejszenie nierówności w dostępie do poszczególnych form opieki psychiatrycznej w województwie łódzkim, poprzez dostosowanie posiadanych zasobów lecznictwa psychiatrycznego do zalecanych wskaźników Podmioty organizujące i zapewniające różne formy opieki psychiatrycznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi lata 2011-2015 2.1. Dostosowanie bazy lecznictwa dla dorosłych z zaburzeniami psychicznymi Podmioty organizujące i zapewniające różne formy opieki psychiatrycznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi lata 2011-2015 2.2. Dostosowanie bazy lecznictwa dla dzieci i młodzieży zaburzeniami psychicznymi Podmioty organizujące i zapewniające różne formy opieki psychiatrycznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi lata 2011-2015 2.3. Dostosowanie bazy lecznictwa dla uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych Podmioty organizujące i zapewniające różne formy opieki psychiatrycznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi lata 2011-2015 2.4. Dostosowanie bazy lecznictwa dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych Podmioty organizujące i zapewniające różne formy opieki psychiatrycznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi lata 2011-2015 Liczba Centrów Zdrowia Psychicznego Liczba placówek/miejsc/ łóżek w stosunku do zalecanych wskaźników dostępności - 83 - CEL SZCZEGÓŁOWY 2.2. REALIZACJA WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU POSZERZENIA, ZRÓŻNICOWANIA I UNOWOCZEŚNIANIA POMOCY I OPARCIA SPOŁECZNEGO DLA OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI W ZAKRESIE POMOCY: BYTOWEJ, MIESZKANIOWEJ, STACJONARNEJ, SAMOPOMOCY ŚRODOWISKOWEJ Samorządy terytorialne oraz instytucje organizujące i zapewniające różne formy wsparcia i pomocy społecznej dla osób lata 2011-2015 z zaburzeniami psychicznymi Liczba miejsc w ośrodkach wsparcia dla os. z zaburzeniami psychicznymi/rok. Samorządy terytorialne oraz instytucje organizujące i zapewniające różne formy wsparcia i pomocy społecznej dla osób lata 2011-2015 z zaburzeniami psychicznymi Liczba os. objętych specj. usługami opiekuńczymi w miejscu zamieszkania/rok. 2. Liczba gmin udzielających specj. usług opiekuńczych osobom z zaburzeniami psychicznymi/rok. Wspieranie organizacji pozarządowych w Samorządy terytorialne oraz instytucje organizujące i działaniach na rzecz udzielania wsparcia osobom zapewniające różne formy wsparcia i pomocy społecznej dla osób lata 2011-2015 z zaburzeniami psychicznymi z zaburzeniami psychicznymi Liczba os. z zaburzeniami psychicznymi objętych wsparciem przez organizacje pozarządowe. 2.1. Zwiększenie liczby miejsc w domach pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie Samorządy terytorialne oraz instytucje organizujące i chorych oraz niepełnosprawnych intelektualnie, zapewniające różne formy wsparcia i pomocy społecznej dla osób lata 2011-2015 zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci i z zaburzeniami psychicznymi młodzieży Liczba utworzonych miejsc w domach pomocy społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych. 3.1. Podnoszenie kwalifikacji oraz szkolenie kadry realizującej zadania z zakresu pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi 1.1. 1 Rozwój środowiskowych form wsparcia dziennego dla osób z zaburzeniami psychicznymi 1.2. 1.3. 2 3 Rozwój opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi w domach pomocy społecznej Inwestycja w kadry pomocy społecznej - 84 - Zwiększenie liczby miejsc i rozwinięcie oferty programowej w ośrodkach wsparcia typu dziennego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, czyli w środowiskowych domach samopomocy i klubach samopomocy Podejmowanie działań zmierzających do zaspokojenia rzeczywistych potrzeb w zakresie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi w miejscu zamieszkania Samorządy terytorialne oraz instytucje organizujące i zapewniające różne formy edukacyjne dla organizatorów i realizatorów wsparcia osób z zaburzeniami psychicznymi i podmioty nadzorujące funkcjonowanie poszczególnych form wsparcia lata 2011-2015 Liczba szkoleń CEL SZCZEGÓŁOWY 2.3. REALIZACJA WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU ROZWOJU ZRÓŻNICOWANYCH FORM WSPIERANEGO ZATRUDNIENIA I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ DOSTOSOWANYCH DO POTRZEB OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI 1 2 Przeciwdziałanie marginalizacji osób chorych psychicznie w obszarze życia zawodowego 1.1. Promowanie idei zatrudniania osób chorych psychicznie jako wartościowych pracowników Samorządy terytorialne, pracodawcy, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, instytucje integracji i pomocy społecznej. lata 2011-2015 Liczba podjętych działań 1.2. Rozwój doradztwa zawodowego w instytucjach zajmujących się osobami chorymi psychicznie Samorządy terytorialne, pracodawcy, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, instytucje integracji i pomocy społecznej. lata 2011-2015 Liczba podjętych działań 2.1. Promocja i wspieranie powstawania firm społecznych zatrudniających osoby z zaburzeniami psychicznymi Pracodawcy, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, instytucje integracji i pomocy społecznej. lata 2011-2015 Liczba podjętych działań 2.2. Promocja i wspieranie powstawania instytucji integracji społecznej – Centrów Integracji Społecznej (CIS) i Klubów Integracji Społecznej (KIS) Samorządy terytorialne, pracodawcy, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, instytucje integracji i pomocy społecznej. lata 2011-2015 Liczba podjętych działań Tworzenie realnych środowisk pracy dla osób chorych psychicznie CEL SZCZEGÓŁOWY 2.4. REALIZACJA PLANU STOPNIOWEGO ZMNIEJSZANIA I PRZEKSZTAŁCANIA DUŻYCH SZPITALI PSYCHIATRYCZNYCH W PLACÓWKI WYSPECJALIZOWANE, ZAPEWNIAJĄCE PROFILOWANE USŁUGI ZDROWOTNE Z JEDNOCZESNYM PRZENOSZENIEM ZADAŃ PODSTAWOWEJ PSYCHIATRYCZNEJ OPIEKI STACJONARNEJ DO ODDZIAŁÓW SZPITALI OGÓLNYCH 1 Realizacja Planu - Zmiany organizacyjne w poszczególnych jednostkach Podmioty lecznicze Lata 2011-2015 Liczba podjętych działań - 85 - ZAŁĄCZNIK 2 LISTA PRIORYTETÓW PROMOCJI ZDROWIA PSYCHICZNEGO W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM Lista priorytetów promocji zdrowia psychicznego w województwie łódzkim powstała w ramach realizacji Zadania 1.1.1. pn.: ustalenie priorytetów promocji zdrowia psychicznego na obszarze województwa (Cel główny 1: promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym, Cel szczegółowy 1.1.: upowszechnienie wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu), określonego w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. W dniu 1 lipca 2011 r. Zarząd Województwa Łódzkiego zapoznał się i przyjął projekt dokumentu zawierającego listę poniższych priorytetów. PRIORYTET 1. Zapobieganie najczęstszym problemom i zaburzeniom psychicznym wśród dzieci i młodzieży poprzez realizację programów profilaktycznych i akcji informacyjno - edukacyjnych. Priorytet będzie realizowany poprzez organizację programów profilaktycznych, a także programów i akcji informacyjno - edukacyjnych dotyczących problemów psychicznych, które stanowią w populacji rozwojowej regionu łódzkiego znaczący problem. Wśród poruszanych problemów uwzględnione będą m.in. zaburzenia afektywne, w szczególności depresyjne, zaburzenia nerwicowe (w tym lękowe, związane ze stresem), zaburzenia behawioralne (m.in. odżywiania), zaburzenia związane ze szkodliwym używaniem i/lub uzależnieniem od alkoholu oraz innych substancji psychoaktywnych. Szczególna uwaga zostanie poświęcona problemowi zapobiegania samobójstwom w populacji rozwojowej. Adresatami programów profilaktycznych oraz akcji i programów informacyjnoedukacyjnych będą zarówno dzieci i młodzież, jak i ich rodzice, a także nauczyciele oraz wychowawcy. Głównym celem realizacji niniejszego priorytetu w odniesieniu do populacji rozwojowej jest promocja zdrowia psychicznego w zakresie wykształcania zdrowych nawyków i stylów radzenia sobie, rozwijania umiejętności komunikowania się i funkcjonowania w społeczności (rodzinnej, szkolnej, rówieśniczej), nazywania swoich emocji i rozwiązywania problemów. W odniesieniu do drugiej grupy odbiorców, czyli osób ze środowiska dzieci i młodzieży (m.in. ich rodziców/opiekunów, nauczycieli) za cel przyjęto - 86 - rozpowszechnienie wiedzy na temat zaburzeń i problemów psychicznych występujących u dzieci i młodzieży, ich charakterystycznych objawów, sposobów uzyskiwania pomocy specjalistów, a także wykształcenie umiejętności komunikowania się i radzenia sobie. W ramach poszczególnych inicjatyw realizowane będą świadczenia zdrowotne (np. konsultacje specjalistów, organizacja warsztatów terapeutycznych), publikacje materiałów edukacyjnych wraz z ich rozpowszechnieniem, a także pogadanki i zajęcia warsztatowe w placówkach oświatowych. Wśród instytucji, które włączą się w przeprowadzenie wcześniej wymienionych działań znajdą się: samorządy terytorialne, podmioty lecznicze, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie i inne. PRIORYTET 2. Promocja zdrowia psychicznego wśród osób starszych Województwo łódzkie należy do regionów o stale wzrastającej liczbie osób w wieku poprodukcyjnym. Biorąc pod uwagę ten fakt, nie sposób pominąć tak znaczącej populacji w planowaniu działań z zakresu promocji zdrowia psychicznego. Specyficznymi schorzeniami, które powinny zostać uwzględnione w ramach podejmowanych działań są przede wszystkim otępienia i inne zaburzenia funkcji poznawczych, często związane z procesem starzenia się organizmu, a także zaburzenia afektywne, zazwyczaj typu depresyjnego. Za cel stosowanych interwencji w tej populacji przyjęto nie tylko zapobieganie zaburzeniom ale także, a nawet w szczególności, wzmocnienie kompetencji osób starszych, ich samooceny i dobrego samopoczucia. Zgodnie z obecną wiedzą, dla zdrowia psychicznego niezwykle korzystne jest, niezależnie od wieku, utrzymywanie zainteresowań i aktywności umysłowej oraz umiejętności z zakresu nazywania i wyrażania emocji. Wśród instytucji, które włączą się w przeprowadzenie działań z tego obszaru znajdą się: samorządy terytorialne, podmioty lecznicze, organizacje pozarządowe i inne. PRIORYTET 3. Promocja zdrowia psychicznego w miejscu pracy Tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu psychicznemu to jedno z kluczowych zadań promocji zdrowia. Dzięki działaniom promującym zdrowie psychiczne pracowników, ich obiektywna kondycja zdrowotna wzrasta, poprawia się ich samopoczucie, a to ma istotny wpływ na sprawną i wydajną pracę. - 87 - Niniejszy priorytet może być zrealizowany poprzez inicjowanie działań promujących zdrowie psychiczne w miejscu pracy (np. w wybranych grupach zawodowych, instytucjach, przedsiębiorstwach zatrudniających dużą liczbę pracowników). Na kompleksową promocję zdrowia psychicznego pracowników powinny składać się takie elementy jak: trening umiejętności komunikowania się, radzenia sobie w sytuacjach stresujących, w tym techniki relaksacji, zarządzanie sobą w czasie, zidentyfikowanie stylu zarządzania, programy profilaktyki uzależnień. Realizatorami powyższych działań będą w szczególności pracodawcy, urzędy pracy oraz organizacje pozarządowe. PRIORYTET 4. Wczesna pomoc psychospołeczna jako element promocji zdrowia psychicznego Szczególnie istotnym elementem utrzymania zdrowia psychicznego jest udzielenie wczesnej pomocy specjalistycznej ludziom zagrożonym utratą zdrowia psychicznego, w szczególności tym, którzy znaleźli się w stanie tzw. kryzysu psychicznego. Sytuacja kryzysowa może zostać wywołana zarówno jednym wydarzeniem, jak i kilkoma zdarzeniami występującymi w niewielkich odstępach czasu (np. wypadek komunikacyjny, śmierć bliskiej osoby, rozwód, problemy małżeńskie lub rodzinne, choroba somatyczna własna lub osoby bliskiej, uzależnienia, doznanie przemocy, gwałt, problemy w pracy). W ramach niniejszego priorytetu znajdą się przede wszystkim działania informujące o dostępnych formach pomocy z zakresu poradnictwa psychospołecznego i interwencji kryzysowej (np. ośrodków interwencji kryzysowej, telefonów zaufania itp.), funkcjonujących na terenie województwa oraz zakresu oferowanych przez nich świadczeń. Realizatorami działań będą m.in. instytucje i organizacje odpowiedzialne za funkcjonowanie poradnictwa psychospołecznego oraz interwencji kryzysowej w regionie, we współpracy z samorządami terytorialnymi. PRIORYTET 5. Wszechstronna edukacja mieszkańców województwa W celu obniżenia poziomu uprzedzeń i lęku społeczeństwa przed osobami z zaburzeniami psychicznymi konieczne jest podjęcie różnorodnych działań o charakterze informacyjno-edukacyjnym. Większość stereotypów wynika bowiem z niewiedzy i strachu przed nieznanym. Oprócz działań typowo informacyjnych, podejmowanych w różnej formie (m.in. pogadanki, spotkania z ekspertami, konferencje, ulotki, plakaty, audycje radiowe, informacje w portalach internetowych, broszury i informatory na temat dostępnych form opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi), niezwykle ważne są spotkania - 88 - integrujące osoby zdrowe z chorymi. Okazją do zapoznania się z problemami, ale i np. twórczością osób psychicznie chorych, mogą być obchody szczególnych dni w roku takich jak: Ogólnopolski Dzień Walki z Depresją, Dzień Walki z Schizofrenią, Dzień Zdrowia Psychicznego, Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom itp. Realizatorami działań z obszaru niniejszego priorytetu będą m.in. samorządy terytorialne, podmioty lecznicze, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, placówki oświatowe, Narodowy Fundusz Zdrowia i inne instytucje. - 89 -
