Filozofia i etyka nowozytna: Franciszek Bacon

WCZESNA
FILOZOFIA
NOWOŻYTNA
XV-XVII wiek
HISTORIA ETYKI (HISTORIA FILOZOFII)
Francis(zek) Bacon
(1561-1626)
Bacon nie miał dobrego rozeznania we
współczesnej mu nauce:
* wiele osiągnął w refleksji metanaukowej i
metodologii nauk empirycznych:
• teoria eksperymentu
• indukcji eliminacyjnej
* w filozofii nauki postulat praktycznego,
utylitarnego podejścia do nauki:
odkrycia prawdy prowadzi do skutecznego działania
Krytyczny stosunek Bacona do:
 fizyki Arystotelesa
(mimo to używa jego terminologii:
fizyka - badanie przyczyn sprawczych i
materialnych,
metafizyka – badanie przyczyn formalnych i
celowych i
 scholastyki - zorientowanie na osiągnięcie
wiedzy jako wartości samej dla siebie
(autotelicznej), a nie ze względu na możliwość
jej praktycznego zastosowania.
Główne dzieła:
The Advancement of Learning (pełny tytuł: Of the
Proficience and Advancement of Learning, Divine and
Human, 1605)
Instauratio magna (Wielkie ustanowienie (nauk)):
cz. I. De dignitate et augmentis scientiarum (O godności i
postępie nauk), 1623,
cz. II. Novum organum scientiarum
(Nowy >>Organon<< (gr. narzędzie) nauk, 1620.
Pisma pośmiertne:
Nowa Atlantyda
Logika dzieli się na:
(a) ars inveniendi (łac. sztuka odkrywania) — interpretacja
przyrody za pomocą wyjaśniania i aksjomatów (od
eksperymentu do aksjomatów i do kolejnych
eksperymentów – indukcja, (Novum Organum),
(b) ars iudicandi (łac. sztuka sądzenia) — badanie
sylogizmów i błędów (krytyka logiki sylogistycznej jako
nieprzydatnej w badaniach naukowych przyrodniczych i w
praktycznych zastosowaniach ich wyników i zbyt skłonnej
do wyprowadzania ogólnych wniosków z ograniczonego
materiału obserwacyjnego) oraz opracowanie zasad
indukcji, która miała wyeliminować błędy rozumowań
sylogistycznych.
(c) ars retinendi et tradendi (łac. sztuka ćwiczenia pamięci
i przekazywania (wiedzy)), edukacja.
Teoria złudzeń (idoli)
Aby metoda indukcji mogła być
skutecznie stosowana należy wskazać
źródła deformacji poznania i wiedzy, i,
dzięki uświadomieniu ich sobie, być w
stanie ich unikać (Novum organum
(NO), I, XXXVIII).
Złudzenia plemienne (idola tribus):
wrodzone ludzkiej naturze i utrudniające
dochodzenie do obiektywnych sądów:
a)
poleganie na danych zmysłowych (sensualizm
a nie realizm teoriopoznawczy) (NO, I, XLI, L),
b)
skłonność do konserwatyzmu w myśleniu ,
nieprzyjmowanie niewygodnych informacji (NO, I,
XLIX),
c)
skłonność do abstrakcji i hipostaz (NO, I, LI),
d)
antropomorfizm i finalizm (teleologizm).
Złudzenia jaskini (idola specus):
uwarunkowania indywidualne procesów
poznawczych (charakter, wykształcenie,
oczytanie), które zniekształcają światło
naturalne rozumu (NO, I, XLII, LIII-LVIII),
Złudzenia rynku (idola fori) :
a) terminy nieprecyzyjnie
zdefiniowane,
b) terminy nieposiadające desygnatów
– fikcje (NO, I, LX).
Złudzenia teatru (idola theatri):
przeszłe systemy filozoficzne:
a) systemy sofistyczne, racjonalistyczne –
medytacje i rozumowania (Arystoteles)
(NO, I, LXIII),
b) systemy empirystyczne oparte na
błędnej koncepcji eksperymentu i indukcji
(NO, I, LXIV),
c) zabobonne – mieszające porządek
teologii i natury (NO, I, LXV).
Teoria wiedzy
empirycznej
A. Teoria eksperymentu – „Łowy
Pana ”
(Pan w mitologii greckiej (Faun w mitologii
rzymskiej) – bożek lasów (przyrody) i
myśliwych.)
Bacon scharakteryzował różne
sposoby dokonywania
eksperymentów (doświadczeń)
naukowych .
Sam był eksperymentatorem i podczas jednego z
eksperymentów, udowadniając, iż mięso
przechowywane w naczyniu wypełnionym
śniegiem zachowuje świeżość, zaziębił się i
wkrótce zmarł.
Variatio experimenti – powtarzanie
doświadczenia w różnych warunkach.
Productio experimenti (repetitio et
extensio) – przedłużanie doświadczenia przez
powtarzanie i poszerzanie.
Translatio experimenti –
przenoszenie doświadczenia
1) z natury lub przypadku do dzieł ludzkich,
2) z dzieł i praktyki ludzkiej do innych dzieł i
praktyki,
3) z pewnej części dzieła do innej części tego
samego dzieła.
Inversio experimenti – odwrócenie
doświadczenia – wykazanie przeciwieństwa
tego, co udowodniono w uprzednim
doświadczeniu.
Compulsio experimenti – wymuszanie
doświadczenia przez wymuszenie utraty lub
uzyskania własności.
Applicatio experimenti – zastosowanie
doświadczenia w dziedzinie praktycznej np.
prawa Archimedesa.
Copulatio experimenti -
łączenie
doświadczeń (ochładzanie za pomocą lodu i
saletry)
Teoria wiedzy
empirycznej
B. Teoria indukcji eliminacyjnej
zakłada, że jej rezultat mimo, iż
oparty jest na doświadczeniu
(obserwacjach) jest pewny, ma
wartość ogólną, bezwyjątkową.
I.
Tablica istnienia i obecności (tabula
essentiae et praesentiae) obejmuje te przypadki,
w których występuje badana własność.
II.
Tablica odchylenia, czyli nieobecności (tabula
declinationis sive absentiae in proximo) obejmuje
te przypadki, które od poprzednich różnią się
brakiem danej własności, a poza tym we
wszystkim się zgadzają.
III. Tablica stopni, czyli porównania (tabula
graduum sive tabula comparativae) obejmuje te
przypadki, w których dostrzegamy różnice danej
własności w różnych przedmiotach i zjawiskach.
Eliminacja:
zestawienie faktów
wyróżnionych w tablicy I i II, by
określić istotę/formę danego
zjawiska.
Problem rozumowań
indukcyjnych
x1 (F(x1)  G(x1))
x2 (F(x2)  G(x2))
x3 (F(x3)  G(x3))
…………………….
x (F(x) G(x)) <--Czy ten wniosek jest zasadny?
Według Bacona wniosek ten jest zasadny.
Według Dawida Hume’a (1711-1776)
wniosek ten jest bezzasadny, gdyż
rozumowania indukcyjne nie prowadzą do
wniosków
o
postaci
zdań
bezwyjątkowych/ogólnych (z dużym (ogólnym,
uniwersalnym) kwantyfikatorem), a jedynie do
zdań będących uogólnieniami empirycznymi (z
małym (egzystencjalnym) kwantyfikatorem).
Etyka wg F. Bacona
The Advancement of Learning
Bacon charakteryzuje etykę jako „wiedzę o
pożądaniu i woli człowieka”:
Cz.1. Etyka analityczna : badanie wzorów dobra,
cnoty, powinności i szczęścia.
Cz.2. Etyka praktyczna (georgiká = sprawy
odnoszące się do uprawy roli; w tym wypadku
„uprawa” (kształtowanie) duszy i umysłu):
rozwijanie zalążków tych wzorów w życiu człowieka.
Według Bacona vita activa jest ważniejsza
od vita contemplativa. Jeden z wielu
przykładów krytyki filozofii Arystotelesa.
Zdecydowanie nietrafny. Teza Bacona
związana jest z jego przekonaniem, iż
wiedza powinna służyć człowiekowi do
celów praktycznych.
Indywidualne/prywatne dobro jest różne
od dobra społeczności.
Dążenie do dobra prywatnego nie
przekłada się na realizację dobra
społecznego.
Dobro indywidualne/prywatne powinno
być podporządkowane dobru
społecznemu. To teza
konsekwencjalistyczna, lecz nie
utylitarystyczna.
Wydaje się ona bliższa koncepcji przewagi
dobra wspólnego nad dobrem prywatnym,
co oznaczałoby kontynuację przez Bacona
niektórych wątków etyki cnót (antycznej i
chrześcijańskiej).