umowa międzynarodowa

UM
OWA MIĘDZYNARODOWA
Jest to porozumienie między rządem RP a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego
regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego czy jest ujęte w jednej czy w większej
liczbie dokumentów i bez względu na jego nazwę.
Z punktu widzenia prawa międzynarodowego nazwa umowy międzynarodowej nie ma znaczenia. W
praktyce nazwy te są bardzo różne. D o najczęściej spotykanych należą: umowa, traktat, konwencja,
układ, porozumienie, deklaracja, protokół, pakt, karta. Funkcje, nazwy zbiorczej pełni zazwyczaj słowo
„umowa”.
Chcąc najogólniej i najkrócej określić pojęcie umowy międzynarodowej można powiedzieć, że jest to
uzgodnienie wzajemnych praw i obowiązków między państwami lub innymi podmiotami prawa
międzynarodowego. Definicja ta wskazuje:
po pierwsze, że element z g o d n o ś c i należy do istoty umowy międzynarodowej,
po drugie, że z każdej umowy międzynarodowej wynikają jakieś p r a w a i o b o w i ą z k i ,
po trzecie, że spośród ogółu umów międzynarodowych największe znaczenie mają umowy
międzypaństwowe.
Art.87 ust.1 Konstytucji zalicza ratyfikowane umowy międzynarodowe do źródeł prawa powszechnie
obowiązującego.
Konstytucja zawiera zobowiązanie Rzeczypospolitej Polskiej do przestrzegania wiążącego ją prawa
międzynarodowego. Ponadto według art. 91 ust.1ratyfikowana umowa międzynarodowa po nabraniu
mocy obowiązującej, czyli po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP "stanowi część krajowego porządku
prawnego i jest bezpośrednio stosowana"
Ratyfikacja umów międzynarodowych należy do prezydenta RP jako reprezentanta państwa w stosunkach
zewnętrznych.
W myśl art.89 ust1 konstytucji niektóre rodzaje umów wymagają uprzedniej zgody ustawowej na
ratyfikację. Dotyczą one:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub, w których Konstytucja wymaga ustawy.
Konstytucja zawiera także wyjątkowe rozwiązanie mianowicie jeżeli umowa międzynarodowa jest
ratyfikowana za zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie to ma "pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej
nie da się pogodzić z umową" (art. 91 ust. 2). Jest to szczególna kategoria umów międzynarodowych
ponieważ na podstawie Konstytucji uzyskała wyższą moc prawną niż ustawy. Przewidziany skutek musi
zostać jednak poprzedzony specjalnym trybem ratyfikacji.
Także specjalny tryb ratyfikacji wprowadzono dla umowy międzynarodowej, na podstawie, której RP
może "przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów
władzy państwowej w niektórych sprawach" (art. 90 ust. 1). Ratyfikacja tego rodzaju umowy przez Sejm
i Senat kwalifikowaną większością głosów może być uzależniona od wyniku referendum
ogólnokrajowego, zatem nie ma charakteru obligatoryjnego. Powyższe rozwiązania pozwoliły Polsce
przeprowadzić integrację ze strukturami Unii Europejskiej, spełniając tym samym zamierzenia twórców
Konstytucji.
Podziały umów międzynarodowych:
Orientację w ogromnym materiale, jaki stanowią współczesne umowy międzynarodowe, może ułatwić ich
klasyfikacja przeprowadzona według różnych kryteriów.
 Charakter stron:
a)umowy między państwami
b)umowy międz y organizacjami międz ynarodowymi.
(Stosunkowo nieliczne są umowy międzynarodowe, których stronami są inne podmioty prawa międzynarodowego, a
więc Stolica Apostolska, państwa składowe, wspólnoty powstańcze czy terytoria niesuwerenne.)

liczba stron:
a) umowy dwustronne (bilateralne),
b) umowy wielostronne (multilateralne)

sposób przystępowania:
a) umowy otwarte (każde państwo może przystąpić),
b) umowy warunkowo otwarte = półotwarte (może przystąpić nowe państwo po spełnieniu
określonych warunków),
c) umowy zamknięte (nowe państwo może przystąpić jedynie za zgodą wszystkich
dotychczasowych stron umowy, umowami zamkniętymi są np. Traktat o Unii Europejskiej, Pakt
Północno-Atlantycki (NATO))

forma zawarcia:
a) umowy pisemne (zdecydowana większość umów),
b) umowy ustne (są ważne i wiążą strony umowy, ale może zaistnieć problem w udowodnieniu ich
treści)

okres obowiązywania:
terminowe
bezterminowe –wieczyste

wzajemny stosunek
główne
wykonawcze- wykonują to co zostało zawarte w głównych
organy zawierające umowę
a) państwowe
b) rządowe
c) resortowe


procedura zawarcia:
a) umowy zawarte w trybie prostym (do związania się umową wystarczy jej podpisanie),
b) umowy zawarte w trybie złożonym (do związania się umową potrzebne są dwa kolejne kroki: 1.
podpisanie umowy, 2 ratyfikacja, zatwierdzenie lub przyjęcie umowy)

treść:
a) Organizacja Narodów Zjednoczonych
b) umowa polityczne
c) umowy dot. Praw człowieka
d) umowy gospodarcze
e) umowy dot. komunikacji
f) umowy dot. oświaty, nauki kultury
g) umowy dot. pracy i ubezpieczeń społecznych
h) umowy dot. obrotu prawnego z zagranicą
Budowa umowy międzynarodowej zazwyczaj składa się z tytułu, wstępu, części
merytorycznej oraz postanowień końcowych.
TYTUŁ umowy międzynarodowej zawiera przede wszystkim oznaczenie jej przedmiotu. W umowach
2stronnych występuje wskazanie stron. Czasami używa się tytułu zastępczego wskazujące na miejsce
zawarcia umowy np. traktat wersalski, układ warszawski.
WSTĘP ,czyli PREAMBUŁA umowy międzynarodowej, zazwyczaj wymienia jej strony, podaje motywy,
którymi one kierują się przy jej zawarciu oraz stwierdza wyznaczenie pełnomocników, jak również fakt wymiany lub
okazania pełnomocnictw.
DYSPOZYCJA - Merytoryczna część umowy międzynarodowej, jest to część najważniejsza. Zazwyczaj jest ona
podzielona na ponumerowane artykuły, które mogą dzielić się na mniejsze fragmenty, a często bywają też łączone w
większe całości. Rozmiary dyspozycji umów międzynarodowych są bardzo różne. Np. traktat przeciwwojenny z dnia
27 sierpnia 1928 r., będący jedną z najważniejszych umów międzynarodowych w historii prawa międzynarodowego,
zawiera tylko dwa artykuły merytoryczne. Natomiast konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza z dnia 10
grudnia 1982 r. zawiera 304 artykuły, a ponadto kilka aneksów.
POSTANOWIENIA KOŃCOWE - umowy międzynarodowej regulują przede wszystkim kwestię sposobu jej
zawarcia i wejścia w życie oraz czasu obowiązywania. Ponadto, występują tam takie elementy, jak miejsce i data
podpisania, liczba egzemplarzy oraz język czy języki, w jakich umowa została sformułowana.
Dwustronna umowa międzynarodowa sporządzona jest zazwyczaj w dwóch egzemplarzach sformułowanych według
reguły a l t e n a t u . Oznacza to, że egzemplarz oryginału umowy, jeśli chodzi o język tekstu, wszelkie wzmianki i
podpisy daje pierwszeństwo stronie, dla której jest przeznaczony. W wielostronnych umowach międzynarodowych
zazwyczaj podpisy składane są w porządku alfabetycznym nazw państw.
Każdy egzemplarz umowy międzynarodowej sporządzony jest we wszystkich językach, w jakich została ona
sformułowana. W przypadku umowy dwustronnej są to zazwyczaj języki obu strona czasem także języki o
charakterze światowym. Karta Narodów Zjednoczonych została sporządzona w języku angielskim, francuskim,
hiszpańskim, rosyjskim i chińskim.
Obecnie językiem światowym stał się również język arabski.
Zawieranie umowy międzynarodowej (część2 konwencji wiedeńskiej oprawie
traktatów)
Zawieranie umowy międzynarodowej stanowi cały proces prowadzący do ustalenia praz państwa
wzajemnych praw i obowiązków w formie umownej, zakończony uprawomocnieniem się umowy
międzynarodowej i jej wejściem w życie.
Proces ten składa się z kilku czynności (etapów), które mogą wystąpić w różnym momencie zawierania
umowy międzynarodowej.
 Rokowania lub negocjacje są pierwszym etapem w procesie zawierania umów międzynarodowych.
Prowadzą one do uzgodnienia treści umowy i ostatecznego zredagowania jej tekstu.
 Parafowanie polega na tym, że pełnomocnicy stron, którzy prowadzili rokowania, umieszczają pod
przygotowanym tekstem swoje inicjały (parafy). Parafowanie oznacza jedynie, że tekst został
przygotowany do podpisania. Nie stanowi więc wyrażenia zgody na związanie z umową. Parafowanie
stosowane jest niezbyt często, np. wtedy, gdy negocjatorzy nie mają pełnomocnictw do podpisania lub
ze względu na potrzebę przedstawienia tekstu umowy do wstępnej akceptacji odpowiednich władz.
 Podpisanie jej przez upoważnionych do tego pełnomocników stron. Wyjątek stanowią konwencje pracy
uchwalone przez Międzynarodową Organizację Pracy, które nie SA podpisywane, lecz od razu
podlegają ratyfikacji. Również umowy w formie wymiany not, jeśli są to tzw. Noty werbalne, nie są
podpisywane, lecz od razu podlegają ratyfikacji.
 Ratyfikacja oznacza zatwierdzenie umowy przez kompetentny to tego organ państwowy. Jaki organ jest
kompetentny, określa prawo wewnętrzne, zazwyczaj konstytucja; z reguły jest nim głowa państwa.
Oznacza ona ostateczne wyrażenie zgody na związanie się umową międzynarodową.
W Polsce o wyborze trybu wyrażania zgody na ratyfikację tej umowy decyduje sejm w drodze
uchwały podejmowanej bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów.
Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację Umowy międzynarodowej może być uchwalona przez sejm
2/3 głosów o obecności co najmniej polowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością
2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Zaś referendum
ogólnokrajowe przeprowadza się w trybie określonym ustawa z 14marca 2003r o referendum
krajowym. (Art125 konstytucji RP) Jeżeli w referendum wzięło udział więcej niż połowa
uprawnionych do głosowania, wynik jest wiążący.
 Rejestracja umów międzynarodowych została po raz pierwszy przewidziana na Pakcie Ligi Narodów.
Wiązało się to z próbą eliminacji tajnych umów, gdyż z rejestracją umowy powiązana była jej
publikacja.
 W wielu państwach umowy międzynarodowe publikuje się w wydawnictwach i dziennikach
urzędowych. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego jest rzeczą obojętną, czy państwo będące
stroną umowy międzynarodowej ogłosi ją u siebie. Nie ma to żadnego wpływu na moc wiążącą
umowy i obowiązek jej przestrzegania. Jednakże z punktu widzenia prawa wewnętrznego publikacja
taka może być niezbędna do zapewnienia stasowania umowy w danym państwie. W Polsce wszystkie
umowy publikuje się w Dzienniku Ustaw.
Zawieranie umów międzynarodowych może składać się z różnych etapów, w zależności od tego czy
umowa jest zawierana w trybie prostym, czy złożonym, oraz w zależności od tego czy umowa ma
charakter dwustronny, czy wielostronny.
Tryb prosty- występuje wówczas, gdy rokowania zostają zakończone aktem zgody państw, czy
organizacji międzynarodowych na definitywne zawiązanie się umową. W praktyce akt ten ma najczęściej
formę podpisania umowy lub wymiany dokumentów tworzących umowę.
Tryb złożony-występuje wówczas, gdy rokowania kończą się jedynie przyjęciem tekstu umowy i
ustaleniem jego autentyczności, czyli wierzytelności tekstu umowy oraz podpisaniem, po którym
następuje akt ostatecznej zgody na zawiązanie się umową, czy to w formie ratyfikacji, czy w formie
zatwierdzenia.
Literatura wyróżnia jeszcze formę mieszaną zawarcia umowy, ta forma występuje wówczas, gdy wola
jednej ze stron wyrażona jest w postępowaniu prostym, drugiej w postępowaniu złożonym.
Nieważność umowy międzynarodowej
Zgodnie z konwencją wiedeńską o prawie traktatów z 1969, przesłanki nieważności umów
międzynarodowych można podzielić na trzy grupy:
1. związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów konwencja dopuszcza powołanie się na tę okoliczność wyłącznie w sytuacji, gdy pogwałcona norma
prawa wewnętrznego ma zasadnicze znaczenie, zaś pogwałcenie było oczywiste, tj. obiektywnie widoczne
dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie ze zwyczajną praktyką i w dobrej wierze;
2. związane z wadami oświadczenia woli:
1. przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienie do wyrażenia zgody – przy czym
na przesłankę tę można się powoływać tylko gdy ograniczenia upoważnienia były podane do
wiadomości pozostałym państwom przed wyrażeniem zgody ART.47
2. błąd – jeżeli dotyczy faktu lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła
istotną podstawę zgody państwa na zawarcie umowy. Nie może się na tę przesłankę powoływać
państwo, które swoim postępowaniem przyczyniło się do powstania błędu lub okoliczności były
takie, że powinno się liczyć z możliwością jego zaistnienia. ART48
3. podstęp – przez co należy rozumieć umyślne wprowadzenie w błąd ze strony innego państwa
negocjującego
4. przekupstwo ART.50
5. przymus wobec przedstawiciela państwa ART.51
6. przymus wobec państwa – [chodzi tu wyłącznie o przymus polegający na groźbie lub użyciu siły.]
ART52
3. związane ze sprzecznością z normą ius cogens - nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia jest
niezgodna z bezwzględnie obowiązującą normą powszechnego prawa międzynarodowego (czyli normą
ius cogens). ART53
Wygaśnięcie umowy (dział3 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów)
Wygaśnięcie umowy może nastąpić:
A) z przyczyn przewidzianych w samej umowie
1.a) upływ czasu, na jaki umowa została zawarta (przy czym umowa może zawierać klauzulę
prolongacyjną, co oznacza, że jeśli w określonym czasie przed upływem czasu obowiązywania
umowy nikt jej nie wypowie, czas obowiązywania ulega automatycznemu przedłużeniu
2.b) spełnienie się warunku rozwiązującego
3.c) wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami – większość umów posiada klauzule
dotyczące wypowiedzenia. Inne jej nie posiadają, ale takiej możliwości można domniemywać z
intencji stron (za taką umowę uważa się np. Kartę NZ). Są wreszcie umowy nie podlegające
wypowiedzeniu – przede wszystkim traktaty pokoju i umowy graniczne. Zazwyczaj umowa
przewiduje okres wypowiedzenia, po którego upływie przestaje obowiązywać. Umowa
dwustronna wygasa po wypowiedzeniu jej przez jedną ze stron. Umowa wielostronna przestaje
obowiązywać tylko w odniesieniu do strony wypowiadającej, chyba, że liczba stron spadnie
poniżej określonego minimum. ART. 57
B) z przyczyn nie przewidzianych w samej umowie
4.a) uchylenie za zgodną wolą stron – może być dokonane w każdym czasie i bez żadnego
uzasadnienia. Uchylenie może mieć formą zarówno osobnego aktu (-ów) jak i klauzuli
uchylającej w nowej umowie między tymi samymi kontrahentami, regulującej ten sam obszar
stosunków
5.b) utrata podmiotowości przez jedną ze stron – sama utrata jest dość łatwa do obiektywnego
stwierdzenia, ale w takiej sytuacji dochodzą znacznie bardziej skomplikowane kwestie sukcesji
6.C) jednostronne uznanie umowy za wygasłą z powodu zaistnienia wyjątkowych okoliczności:
1.1) pogwałcenie umowy przez drugiego kontrahenta – pogwałcenie musi być istotne, a uznanie
umowy za wygasłą należy poprzedzić próbami skłonienia kontrahenta do jej przestrzegania
2.2) powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy – chodzi przede wszystkim o trwałe
zniknięcie lub zniszczenie przedmiotu niezbędnego do wykonania umowy. Strona nie może
jednak powołać się na tę przesłankę, jeśli sama doprowadziła do trwałego zaginięcia lub
zniszczenia.
3.3) zasadnicza zmiana okoliczności (rebus sic stantibus)- przy czym zgodnie z art. 62 konwencji
równocześnie muszą być spełnione następujące warunki: - zmiana musi być „zasadnicza” - nie
była przewidywana przez strony - istnienie okoliczności, które uległy zmianie, stanowiło
istotną podstawę zgody stron na związanie się umową - skutkiem zmiany jest radykalne
przekształcenie zakresu obowiązków, jakie na podstawie umowy pozostają jeszcze do
wypełnienia
C) z powodu powstania nowej normy ius cogens, stojącej w sprzeczności z treścią umowy''''
Konwalidacja umowy międzynarodowej
Pojęcie konwalidacji wiąże się z kwestią ważności umowy międzynarodowej.
Jeżeli nieważność umowy ma charakter względny (a jest tak w przypadkach wynikających z art. 46-50
konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969), dla unieważnienia umowy niezbędna jest notyfikacja
państwa-strony, które uważa, że zaistniała w odniesieniu do niego jedna z przesłanek nieważności. Taką
notyfikację należy przekazać wszystkim innym stronom za pośrednictwem państwa-depozytariusza (jeśli
jest). Następnie strony mają 3 miesiące na wyrażenie sprzeciwu. Jeśli nikt się nie sprzeciwi, po 3
miesiącach umowa wygasa w stosunku do notyfikującego państwa.
nieważność względna - zachodzi jedna z paczyn uzasadniających nieważność, ale państwa mogą
oświadczyć, że wprawdzie zachodzą przyczyny nieważności, ale chcą żeby umowa obowiązywała nadal;
wówczas mówi się o konwalidacji. Umowa jest konwalidowana. Np. państwo trzecie zawarło umowę
będąc oszukane, jest przyczyna nieważności względnej, ale państwo to może oświadczyć, że mimo iż
zostało oszukane przy zawarciu umowy to ta umowa mimo wszystko mu się opłaca, więc chce. żeby ta
umowa obowiązywała. Jest konwalidacja umowa dalej obowiązuję.
Jednak państwo może też (świadomie lub nie) konwalidować umowę, to znaczy zacząć wypełniać jej
postanowienia mimo tego, że mogłoby domagać się stwierdzenia nieważności. Konwalidacja jest
nieodwracalna, to znaczy państwo, które przez dłuższy czas wypełniało postanowienia umowy, nie może
potem nagle stwierdzić, że powinna ona być nieważna, nawet jeśli są ku temu powody.
Pacta sunt servanda (z łaciny – umów należy dotrzymywać), jedna z podstawowych norm w
stosunkach międzynarodowych, potwierdzana w wielu aktach prawa międzynarodowego. W konwencji
wiedeńskiej o prawie traktatów zapisano, że każda umowa jest wiążąca, powinna być wypełniona w
dobrej wierze i nie można złamania umowy usprawiedliwiać postanowieniami prawa wewnętrznego.
Zasada ta doznaje ograniczeń na gruncie prawa polskiego z uwagi na obowiązywanie klauzuli rebus sic
stantibus, która w prawie międzynarodowym dopuszcza zmianę zobowiązania, a nawet rozwiązanie
umowy, w razie nadzwyczajnej zmiany stosunków powstałych po jej zawarciu. (Np. gdy w następstwie
zasadniczej zmiany okoliczności staje się dla jednej ze stron wysoce krzywdząca.) Klauzula ta jest często
krytykowana zarówno w nauce prawa międzynarodowego, jak i w praktyce międzynarodowej.
Europejska Karta Samorządu Terytorialnego
W dniu 15 października 1985 r. sporządzono w Strasburgu Europejską Kartę Samorządu Terytorialnego.
Ratyfikowana w Polsce 26 IV 1993 roku. Karta określa ideę autonomii terytorialnej i stanowi zbiór zasad
dotyczących statusu samorządności lokalnej. Karta powstała z przekonania państw członkowskich, że to
właśnie na szczeblu lokalnym istnieją społeczności lokalne których wyposażenie w rzeczywiste, prawne
uprawnienia stwarza warunki dla skutecznego zarządzania.
Oprócz postanowień obligatoryjnych, do przestrzegania których zobowiązują się państwa członkowskie
Karty istnieją również przepisy fakultatywne, obejmujące taką problematykę, jak zasady decentralizacji,
kwestie kompetencji społeczności lokalnych oraz współpracy międzynarodowej samorządów
terytorialnych.
Europejska Karta Samorządu Terytorialnego składa się z Preambuły i 18 artykułów. W Karcie znajduje
się 30 postanowień. Spośród 30 postanowień twórcy Karty wyróżnili 14 jako najważniejsze
merytorycznie. Każde państwo przyjmujące Kartę zobowiązane jest do wybrania 20 postanowień z 30,
przy czym 10 z nich powinno wywodzić się z 14 najważniejszych.
Polska stała się stroną Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego 1 marca 1994, po uprzednim
wprowadzeniu zmian i poprawek w prawodawstwie określającym zasady funkcjonowania samorządu
terytorialnego.
Prawo Wspólnotowe
prawo Wspólnot Europejskich. Ich źródłem są traktaty tworzące Wspólnoty oraz modyfikujące w sposób
zasadniczy ich funkcjonowanie: traktat paryski (1951) o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i
Stali, traktaty Rzymskie (1957) o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej
Wspólnoty Energii Atomowej, traktat o Fuzji Organów (1965), Jednolity Akt Europejski (1986), traktat o
Unii Europejskiej (1992), Traktat z Amsterdamu (1997) oraz umowy o przystąpieniu do pierwotnej
“szóstki” kolejnych krajów.
Prawo to uzupełniają akty wydawane przez instytucje Wspólnot Europejskich, w formie wiążących
rozporządzeń, dyrektyw decyzji, a także zaleceń i opinii, umów z państwami trzecimi (np. Układy
Europejskie czy konwencje z Lome) oraz porozumień zawieranych między państwami członkowskimi.
Cały dorobek prawny Wspólnoty stanowi wykładnię postępowania państw członkowskich, a wszelkie
starania o członkostwo wiążą się z jego przyjęciem przez nowych
kandydatów.